«Айқап» журналына 100 жыл



1 Қазақ баспасөзінің қарлығашы icпeтті тұңғыш журналы
2 Мағжан Жұмабаевтың «Айқап» беттеріндегі өлеңдері
3 Кеңестік замандағы әдеби сын
4 «Айқап» журналы 1915 жылғы 14.нөмірінен соңғы шығуы
Ресейдің Троицк қаласында 1911 жылдың қаңтар айында тұсауы кесіліп, 1915 жылдың қыркүйек айына дейін шығып тұрған "Айқап" журналының алғашқы нөмірінің жарық көргеніне 2011 жылы 100 жыл толады.
Белгілі ақын, журналист, жазушы Мұхаметжан Сералин сынды танымал тұлғаның қайраткерлігінен туған бұл мерзімдік басылым XX ғасырдың бас кезіндегі қазақ қоғамында теңдесі жоқ еңбек атқарып, ұлттық ой-сананың құдыретті қозғаушысы бола білді.
Қазақ баспасөзінің қарлығашы icпeтті тұңғыш журнал ең алдымен халықты оқу-білімге шақырып, ағартушылық дәстүрді нысана етті. Жарияланымдары арқылы өз дәуіріндегі қазақ халқының қоғамдық-саяси өмірінің барлық мәселелерін қамтуға тырысты, әcipece әйелдердің әлеуметтік ахуалына айрықша көңіл бөлді. Оқушыларының рухани әлемін жаңғырту мақсатында ұлттық әдеби шығармалар мен көркем аудармаларға кең орын берді.
Ғалым-зерттеушілер С.Зиманов пен Қ. Ыдырысовтың тұжырымдауы бойынша, "История журнала ("Айқап" журналының – С.Б.) в литературе почти не освещена, не изучен и путь, по которому шел М.Сералин к его созданию, а вместе с тем этот этап его деятельности важен не только в познавательном, но и в научном плане, ибо мотивы и цели создания журнала не могли не отразиться на его содержа¬нии" (Зиманов С.З., Идрисов К.З. Общественно-политические взгляды Мухамеджана Сералина. А., 1989, С.64-65.)
«Біздің қазақтың «Әй, қап!» демейтұғын қай ici бар?!» деп бетін ашып алған "Айқап" патша үкіметі бекітіп берген бағдарламасына сәйкес "сыртқы хабарларды, мұсылман тіршілігінің мысалдарын, уақиғаларды, кітаптар хақында һәм ғылым баптарынан кеңестерді, басқарушыға келген хаттарды», сондай-ақ бағдарламада "фельетон" деп көрсетілген көркем әдебиет үлгілерін жариялап отыруға тиісті болды.

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
Айқап журналы
Ресейдің Троицк қаласында 1911 жылдың қаңтар айында тұсауы
кесіліп, 1915 жылдың қыркүйек айына дейін шығып тұрған "Айқап" журналының
алғашқы нөмірінің жарық көргеніне 2011 жылы 100 жыл толады.
Белгілі ақын, журналист, жазушы Мұхаметжан Сералин сынды танымал
тұлғаның қайраткерлігінен туған бұл мерзімдік басылым XX ғасырдың бас
кезіндегі қазақ қоғамында теңдесі жоқ еңбек атқарып, ұлттық ой-сананың
құдыретті қозғаушысы бола білді.
Қазақ баспасөзінің қарлығашы icпeтті тұңғыш журнал ең алдымен
халықты оқу-білімге шақырып, ағартушылық дәстүрді нысана етті.
Жарияланымдары арқылы өз дәуіріндегі қазақ халқының қоғамдық-саяси
өмірінің барлық мәселелерін қамтуға тырысты, әcipece әйелдердің әлеуметтік
ахуалына айрықша көңіл бөлді. Оқушыларының рухани әлемін жаңғырту
мақсатында ұлттық әдеби шығармалар мен көркем аудармаларға кең орын берді.
Ғалым-зерттеушілер С.Зиманов пен Қ. Ыдырысовтың тұжырымдауы бойынша,
"История журнала ("Айқап" журналының – С.Б.) в литературе почти не
освещена, не изучен и путь, по которому шел М.Сералин к его созданию, а
вместе с тем этот этап его деятельности важен не только в познавательном,
но и в научном плане, ибо мотивы и цели создания журнала не могли не
отразиться на его содержа¬нии" (Зиманов С.З., Идрисов К.З. Общественно-
политические взгляды Мухамеджана Сералина. А., 1989, С.64-65.)
Біздің қазақтың Әй, қап! демейтұғын қай ici бар?! деп бетін ашып
алған "Айқап" патша үкіметі бекітіп берген бағдарламасына сәйкес "сыртқы
хабарларды, мұсылман тіршілігінің мысалдарын, уақиғаларды, кітаптар хақында
һәм ғылым баптарынан кеңестерді, басқарушыға келген хаттарды, сондай-ақ
бағдарламада "фельетон" деп көрсетілген көркем әдебиет үлгілерін жариялап
отыруға тиісті болды.
Журналдың тұңғыш нөмірінде Ахмет Байтұрсыновтың әйгілі Қазақтың
өкпесі деген мақаласы жарияланды. Дүнияда ерге теңдік, кемге кеңдік, азды
көпке теңгеретін ғылым мен өнерді, елсізді елдіге теңгеретін, жоқты барға
теңгеретін ғылым мен өнерді керек қылатын қазақ аз. Теңдікке қолы қалай
жетсін? Қатерлі жерде қаперсіз отырдық. Өзімізге өкпелемесек, өзгеге
өкпелер бет жоқ деп Ахаң осы жолы халық алдында қазақ жерінің сол кездегі
тағдыры туралы толғанды.
Кейіннен қанатты сөзге айналып кеткен Біздің заманымыз - өткен
заманның баласы, келер заманның атасы, Талап жоқ, үміт мол бip халықпыз,
Еңбексіз егін шықпайды, терлесең, терің тегін қалмайды, Телміріп алған
теңгеден тер сіңірген тиын жұғымды, Ата жолдасы – надандық тәрізді
ойларын осы мақаласында білдірді.
Басылымның бұдан кейінгі нөмірлеріне де қызу атсалысқан Ахаңмен
6ipгe Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов қоғамдық-саяси құрылым жайындағы
маңызды мақалаларын жариялады. Әcipece алаштың осы үш арысы жазған жер
мәселесіне, отырықшылық тұрмысқа көшу жайына, қазақ жазуын тәртіпке
келтіруге қатысты жарияланымдар оқырмандар тарапынан сан алуан пікірлер
туындатты.
Айқапты неғұрлым тартымды, қалың көпшіліктің қызығушылығын
арттыратындай етіп шығару үшін талапкер ақындардың өлең-жырларына,
жұмбақтарға, халық ауыз әдебиетінің басқа да көрнекті үлгілеріне,
тағылымдық әңгімелерге кең орын берілді.
Айқап журналы басқармасында Мұхаметжан Сералинмен бipre сол
тұстағы танымал ақын, жазушы, драма¬тург Әкірам Ғалымов, белгілі ақын,
журналист Мұхамедсәлім Кәшімов, көрнекті ақын Сұлтанмахмұт Торайғыров еңбек
етіп, өз шығармаларын жариялап тұрды. Мағжан Жұмабаевтың, Сәбит
Дөнентаевтың, Сәкен Сейфуллиннің, Tahиp Жомартбаевтың, Міржақып Дулатовтың,
Қошке Кемеңгеровтің, Ахмет Мәметовтің, Мұстақым Малдыбаевтың, Кенжеғали
Ғабдуллиннің, Самат Әбішевтің, Байбатыр Ержановтың алғашқы өлеңдері
Айқапта жарық көрді. Журнал сонымен бipгe аударма әдебиетке де назар
аударды. Бұган Ә.Фердоусидің Шахнама эпопеясынан аударылған Рүстем-
Зораб тарауы, жазушы Лихановтың Манап драмасы, И. Крыловтың, М.
Лермонтовтың, А. Пушкиннің, А.Чеховтың, А. Сорокиннің қазақшаланған
еңбектері мысал бола алады.
Ой тіріліп, ұйқы кетіңкіреп, жаманнан жиіркеніп, жақсының иici
мұрынға кipe бастаған кезде (Айқап. А., 1995, 169-бет) жарқ ете қалған
Айқаптың бетінде айтар сөзін халқына жеткізе алмай булыққан оқыған қазақ
баласының жаппай жарыса сөз алуы жалпы жұршылықты бейтарап қалдырған жоқ.
Әсіресе жаңа журналды құмарта оқыған сол кездегі көзі ашық жастар басылым
жарияланымдарынан жалпы қоғамның саяси сарынын саралап, қоршаған әлемнің
тынысын ұғынды, өзіндік түсініктерін түзіп, нақты көзқарастарын айқындай
бастады.
Сол тұста-ақ жарқын жырларымен танылып қалған Мағжан Жұмабаевтың
Айқап беттеріндегі:
Басқа жұрт аспан-көкке асып жатыр,
Кілтін өнер-білім ашып жатыр.
Бipi ай, бipi жұлдыз, бipi күн боп,
Жалтырай көктен нұрын шашып жатыр...
Ойламай біздің қазақ текке жатыр,
Бір іске жанаса алмай текке жатыр.
Азырақ көз жүгіртіп қарап тұрсаң,
Қазағың таңқаларлық кепте жатыр.
Байларың мыңды айдаған шалқып жатыр,
Бар малын болыстыққа сарқып жатыр.
Барымта, ұрыс-керіс, кici өлтіріс,
Ішінде сорлы қазақ қалкып жатыр...
(Жатыр өлеңінен);
Қазақта сорлы ұрғашы,
Ерден теңдік көрер ме?
Тиылып, кұрғап көз жасы,
Бipгe дәурен сүрер ме?
( Шын сорлы өлеңінен);
Жас ғұмыр надандықта өткен босқа,
Оқымай, өнер қумай жазы, қыста.
Білімнен ат-тонымен қашқан қазақ,
Сайлауға таласуға қандай ұста...
Қор болдық, білім қумай, кайран елім,
Күш кетіп, талай жаннан көрдік көрім,
Сұлық боп жан шыққалы тұр таяулап,
Маңдайдан шып-шығып өлім терің.
(Күз күні өлеңінен),-
деп ащы да болса ашық айтқан жүрекжарды сырлары, Сәбит Дөнентаевтың:
Бұл заман осы күні күштінікі,
Азулы, тырнақты мен тістінікі.
Дүниенің патшалығы, батырлығы,
Тыпырлап тыныш жатпаған естінікі..
(Заман кімдікі? өлеңінен), -
деп толғануы және басқа да ұлт ұландарының заман мен қазақ баласын
қатар қойып қозғаған қордалы ойлары талайдың талабын ұштап, санасына соны
ой салды.
Халық тұрмысындағы кейбір келеңсіз әдет-ғұрыптардан арылу
қажеттігін алға тартқан танымдық жарияланымдардың бірі ретінде Бейімбет
Майлиннің Қостана үйезі, Дамбар болысы (1913) деп аталатын тырнақалды
туындысын атап өтуге болады.
Бipaқ біздің қазақ халқының ежелден пайдасын біле тұра аяқ
баспайтындығы бар емес пе?- дейді болашақ жазушы.- Бірсыпыра жарамсыз
әдеттерін ата ғұрпымыз деп айырылмай бұл уақытқа шейін қолына ұстап келді.
Ол жарамсыз әдеттерінің бipi қыз алып, қыз беру турасында, онан соң 6ipeyi
өлік турасында.
Журналдың жас авторы бұдан кейін өлікке мүше берудің, молдалардың
адам қайтыс болған кезде мал аламын деп ұмтылатынына қынжыла келіп, осы
ғұрыптың өрескелдігінен сын айтады. Сөйтіп, 19 жастағы ауыл баласы нәпіл-
садақалардың бәрін жиып, неге мешіт-медресе ашпаймыз, неге оны білім беру
жолына жұмсамаймыз деп сол заманның табиғатына сіңісе қоймайтын тың ой
ұсынады. Жасөспірім Бейімбеттің бұл ойларымен келіспеу қиын, әрине.
Осы тұстағы журнал авторларының басылым мұратымен бірліктегі ортақ
көзқарас-ойларын Бейімбет Майлиннің Айқапта жарияланған тағы бір
маңызды мұрасымен байланыстыра баяндауға болады. Ол - 1915 жылғы Болған
ic атты деректі әңгімесі. Бұл турасында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Сералин Мұхамеджан шығармашылығы
Мұхамеджан Сералиннің қоғамдық - саяси қызметі
М.Сералин шығармашылығы туралы
М. Сералиннің шығармашылығы
Мұхамеджан Сералиннің шығармашылығы
Мұхамеджан сералиннің өмірбаяны, бүтін шығармашылық мұрасы және ағартушылық қызметі
Сералин Мұхамеджан
«М.Сералин шығармашылығы»
Міржақып Дулатов өмірбаяны
М. Сералин шығармашылығы туралы ақпарат
Пәндер