Жаңа замандағы Қазақстан тарихы бойынша тарихнама және деректер

1. ХҮІІІ.ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан тарихы проблемаларының отандық зерттеушілердің еңбегінде зерттелуі.
2. ХҮІІІ.ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан тарихы проблемалары шетелдік тарихнама беттерінде.
3. Жаңа замандағы Қазақстан тарихы шежіре мен аңыздарда, ақындар мен жыраулар туындыларында, жазба дерек көздерінде.

ХVІІІ- ХХ ғасырлардағы Қазақстан тарихы алуан тағдырлы сипаттағы оқиғаларға толы. 1730-1770 жылдары қазақ билеушілерінің едәуір бөлігі Ресей империясының басшылық ролін ресми түрде таныды. Бұл Қазақстанды өз тәуелсіздігінен, мемлекеттілігінен айырылуына әкеп соқтырып, шын мәнінінде отарға айналдырды. Ресей билігін мойындауға мәжбүр болған алғашқы күндерден бастап ақ қазақ халқының бұрынғы тәуелсіздігін, мемлекеттігін қалпына келтіру жолындағы ұлтазаттық соғыстар кезеңі басталды. Халық наразылығының тұтынуына екінің бірінде ұлттық және әлеуметтік қысым жасау арандатып отырды.
Қазақстанның отарлық кезеңнің тарихына, әсіресе оның түйінді мәселелеріне отандық тарих негізінен еліміз тәуелсіздік алғаннан соң, яғни 1991 жылдан кейін баса назар аудара бастады. Бұл түсінікті де, өйткені шет аймақ халықтарының сол кезде отар елдер халықтары аталатынындай, жабайылар тарихы мәселелері өткен кездерде империялық өктемдіктің және марксизмнің қасаң қағидасы, тоталитаризм, жеке адамға табынушылық идеологиясының ықпалымен көрінеу бұрмалаушлыққа ұшыратылды. ХҮІІІ-ХІХ ғасырлардағы Қазақстан тарихы Еуразия даласының халықтарына дүниежүзлік тарих ұғымынан тыс қараған Ресей ділінің тұрғысынан пайымдалды.
Осының бәрі бүгінгі таңда тарихи өткен кезеңге объективті түрде қарауды, жаңа көзқарастарды тиянақтауды талап етеді.
Ресей мемлекетінің құрамындағы қазақ халқы тарихының (ХVІІІ-ХІХ ғғ.) ең көкейтесті жақтарына зерттеушілердің назарын отандық тарихнаманың қол жеткен биігі деңгейінен аудару қажет.
ХVІІІ ғасырда Орта Азияның Хиуа және Бұхара хандықтарында, кейбір өзбек руларында өзара шиеленіс күшейді. 1723 жылы Ташкент қалмақтың қоластында болды, бірақ тікелей бағындырған қалмақтың Хун Тайджы ханы мен қазақ ханы Жолбарыс еді. 1728-1740 жылдары Хиуа ханы Жолбарыстың қашып кетуіне байланысты (бухаралықтардан), 1740 жылы Персияның солтүстігінде персиялық шах Нәдір Мерв қаласын басып алып көп кешікпей Хиуа ханын 20 өзбек әскер басыларымен өлтіріп, еш қарсылықсыз Бұхараны бағындырады. Үздіксіз жойқын феодалдық соғыстың әсері Орта Азия шаруашылығына зиян келтірді. Көптеген қалалар құлап, қирап қалды соның ішінде Самарқанд қаласы ХҮІІІ ғасырдың ортасында ең төменгі дәрежедегі бос қалған қала болып қалды. Тек қана Бұхарада бұрынғыдай қызу қала өмірі жүріп жатты. Біраз жылдан кейін өзбек феодалы Мұхаммед Әмин түркмендермен болған соғыста оларды жеңіп, Хиуа хандығын қайта орнатты. Мұхаммед Әмин Бұхара әулиетінің негізін қалаушы болды. ХҮІІІ ғасырдың аяғында оның ұлы Мұратың Бұхара мен Мервті және Балх қаласы мен Әмударияның сол жақ жағалауын қосуға қолы жетіп, Заравшан өзенінің алқабында жер суландыру жұмыстарын жүргізді. ХVІІІ ғасырдың екінші жартысында Ферғанада экономикалық жағдай жақсарып, жібек мата өндіру өнеркәсібі көтеріліп, Қытаймен сауда қатынасының жандануының нәтижесінде, Қоқан хандығы құрылды. Ресей және басқа Еуропа елдерімен сауда қатынасының жақсарп, Орта Азияға алтынның шоғырлануы күшейді. ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысында Ферғанада бірінші рет монғол шабуылынан кейін, жергілікті алтын монеттер соғу басталды.

1. Қазақстан тарихы. III т. А., 1998 ж.
2. Қазақстан тарихы очерктер. А., 1994 ж.
3. Аманжолов Қ. Қазақстан тарихы дәрістер курсы. I, II т. А., 2004 ж.
4. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы. А., 2001 ж.
5. Әбдіәкімұлы К. Қазақстан тарихы. А., 1997 ж.
6. Мусин Ч. Қазақстан тарихы. А., 2003 ж.