Тұлғаның дамуы
тұлғаның дамуында қоғамға әсері
Тәрбиенің адам дамуындағы ролі
Тұлғаның әлеуметтенуі
Жеке тұлғаның қалыптасуына қоршаған орта әсері.
Тәрбиенің адам дамуындағы ролі
Тұлғаның әлеуметтенуі
Жеке тұлғаның қалыптасуына қоршаған орта әсері.
Қоршаған ортаның адамның дамуына әсерін зерттей отырып, философиялық және педагогикалық ағымдардың көбісі адамның жеке тұлға боп қалыптасуы үшін, сөйлеу, ойлау, тік жүру секілді адамға ғана тән бейімділіктердің дамуы үшін адами қоғам, әлеуметтік орта қажет дейді. Сәби жасынан жануарлар ортасына тап болған балалар туралы оқиғалар олардың бойында осы адами бейімділіктердің дамымағаны дәлел бола алады, ол қасиеттердің қалыптасуына деген қабілеттерінің табандалып қалғаны соншалықты, олар адамдармен қарым-қатынас жасаудың ең қарапайым формаларын үлкен қиыншылықпен үйреніп, заманына сай адамның түрмыс қалпын қабылдай алмады.
«Әлеуметтік орта» деген үғым, кең мағынасында, қоғамдық өмірдің материалдық жағдайлары, әлеуметтік және мемлекеттік қүрылыс, өндірістік, қоғамдық қатынастар жүйесі және олар анықтап отырған әлуметтік жүйе сипаты мен қоғамда пайда болған әртүрлі мекемелер қызметін қамтиды. Шынында да, жеке тұлғаның әлеуметтік бейнесі, белгілі бір мөлшерде, оның қай мемлекетке жататыны арқылы көрінеді, адам дүниеге келгеннен соң қандай да бір қоғамның азаматы болады. Адамның дамуына барынша әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе қазіргі уақытта, ең алдымен, экономикадағы өзгерістер, идеологияның өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір жағдайлары, миграциялық процестер (яғни, адамдардың белгілі бір мемлекет территориясы аясында көшіп-қонуы, сонымен қатар, одан көшіп кетуі), демографиялық процестер, сәбилердің дүниеге келуіндегі, өмір ұзақтығындағы өзгерістер, т.с.с. жатады. Географиялық орта жеке тұлғаның қалыптасуында ерекше рөл атқарады.
Қоғамдық мекемелерде білім беру-тәрбиелік процестерді ұйымдастырғанда мұғалімдер мен тәрбиешілер балаға кең әлеуметтік ортамен қатар, мектептен тыс ең жақын айналасының әсерін ескерулері тиіс, өйткені кейде аулада, көшеде, оқушыларға, әсіресе жасөспірімдерге белгілі бір мөлшерде өсер ететін жағымсыз (қоғамға қарсы) топтар пайда болуы мүмкін. Бұл орайда, оқушыларды жақын айналасының қоғамдық-экономикалық өмірінің әртүрлі саласына белсенді әлеуметтік іс-әрекетке араластыру қажеттілігі туындайтынын ескеру керек. Жеке тұлғаның әлеуметтенуі, түрлі әлеуметтік рөлдерге ие болуы жоқ.
«Әлеуметтік орта» деген үғым, кең мағынасында, қоғамдық өмірдің материалдық жағдайлары, әлеуметтік және мемлекеттік қүрылыс, өндірістік, қоғамдық қатынастар жүйесі және олар анықтап отырған әлуметтік жүйе сипаты мен қоғамда пайда болған әртүрлі мекемелер қызметін қамтиды. Шынында да, жеке тұлғаның әлеуметтік бейнесі, белгілі бір мөлшерде, оның қай мемлекетке жататыны арқылы көрінеді, адам дүниеге келгеннен соң қандай да бір қоғамның азаматы болады. Адамның дамуына барынша әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе қазіргі уақытта, ең алдымен, экономикадағы өзгерістер, идеологияның өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір жағдайлары, миграциялық процестер (яғни, адамдардың белгілі бір мемлекет территориясы аясында көшіп-қонуы, сонымен қатар, одан көшіп кетуі), демографиялық процестер, сәбилердің дүниеге келуіндегі, өмір ұзақтығындағы өзгерістер, т.с.с. жатады. Географиялық орта жеке тұлғаның қалыптасуында ерекше рөл атқарады.
Қоғамдық мекемелерде білім беру-тәрбиелік процестерді ұйымдастырғанда мұғалімдер мен тәрбиешілер балаға кең әлеуметтік ортамен қатар, мектептен тыс ең жақын айналасының әсерін ескерулері тиіс, өйткені кейде аулада, көшеде, оқушыларға, әсіресе жасөспірімдерге белгілі бір мөлшерде өсер ететін жағымсыз (қоғамға қарсы) топтар пайда болуы мүмкін. Бұл орайда, оқушыларды жақын айналасының қоғамдық-экономикалық өмірінің әртүрлі саласына белсенді әлеуметтік іс-әрекетке араластыру қажеттілігі туындайтынын ескеру керек. Жеке тұлғаның әлеуметтенуі, түрлі әлеуметтік рөлдерге ие болуы жоқ.
1. Бончарова В.Г. Социальное воспитание учащихся.- М. 1991
2. Педагогика. Курс лекций – Алматы, 2003
3. Денцов И.А. Самовоспитание личности. – М., - 1984
4. Қоянбаев. Педагогика. А., 1997
2. Педагогика. Курс лекций – Алматы, 2003
3. Денцов И.А. Самовоспитание личности. – М., - 1984
4. Қоянбаев. Педагогика. А., 1997
ТҰЛҒАНЫҢ ДАМУЫНДА ҚОҒАМҒА ӘСЕРІ
Қоршаған ортаның адамның дамуына әсерін зерттей отырып, философиялық және педагогикалық ағымдардың көбісі адамның жеке тұлға боп қалыптасуы үшін, сөйлеу, ойлау, тік жүру секілді адамға ғана тән бейімділіктердің дамуы үшін адами қоғам, әлеуметтік орта қажет дейді. Сәби жасынан жануарлар ортасына тап болған балалар туралы оқиғалар олардың бойында осы адами бейімділіктердің дамымағаны дәлел бола алады, ол қасиеттердің қалыптасуына деген қабілеттерінің табандалып қалғаны соншалықты, олар адамдармен қарым-қатынас жасаудың ең қарапайым формаларын үлкен қиыншылықпен үйреніп, заманына сай адамның түрмыс қалпын қабылдай алмады.
Әлеуметтік орта деген үғым, кең мағынасында, қоғамдық өмірдің материалдық жағдайлары, әлеуметтік және мемлекеттік қүрылыс, өндірістік, қоғамдық қатынастар жүйесі және олар анықтап отырған әлуметтік жүйе сипаты мен қоғамда пайда болған әртүрлі мекемелер қызметін қамтиды. Шынында да, жеке тұлғаның әлеуметтік бейнесі, белгілі бір мөлшерде, оның қай мемлекетке жататыны арқылы көрінеді, адам дүниеге келгеннен соң қандай да бір қоғамның азаматы болады. Адамның дамуына барынша әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе қазіргі уақытта, ең алдымен, экономикадағы өзгерістер, идеологияның өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір жағдайлары, миграциялық процестер (яғни, адамдардың белгілі бір мемлекет территориясы аясында көшіп-қонуы, сонымен қатар, одан көшіп кетуі), демографиялық процестер, сәбилердің дүниеге келуіндегі, өмір ұзақтығындағы өзгерістер, т.с.с. жатады. Географиялық орта жеке тұлғаның қалыптасуында ерекше рөл атқарады.
Қоғамдық мекемелерде білім беру-тәрбиелік процестерді ұйымдастырғанда мұғалімдер мен тәрбиешілер балаға кең әлеуметтік ортамен қатар, мектептен тыс ең жақын айналасының әсерін ескерулері тиіс, өйткені кейде аулада, көшеде, оқушыларға, әсіресе жасөспірімдерге белгілі бір мөлшерде өсер ететін жағымсыз (қоғамға қарсы) топтар пайда болуы мүмкін. Бұл орайда, оқушыларды жақын айналасының қоғамдық-экономикалық өмірінің әртүрлі саласына белсенді әлеуметтік іс-әрекетке араластыру қажеттілігі туындайтынын ескеру керек. Жеке тұлғаның әлеуметтенуі, түрлі әлеуметтік рөлдерге ие болуы жоқ.
Тәрбиенің адам дамуындағы ролі
Тектілік пен қоршаған ортамен қатар тәрбие үшінші шешуші фактор болып табылады, тәрбие-педагогтардың басшылығымен әлеуметтік тәжірибені меңгерудегі баланың саналы мақсатты басқарылмалы қызмет-әрекеті. Тәрбиенің зор күшін көптеген прогрессивті педагогтар мойындаған. Мысалы, үлы славян педагогі Ян Амос Коменский табиғат адамға дүниеге келген сәтінде білім игеруге нқр береді, бірақ бұл тек тәрбие мен білім арқасында ғана дами алады деп оқытқан. Белгілі педагог А. С. Макаренко педагоги-калық теория мен тәжірибеде қиын, тіпті тәрбиесі қиын балалармен жүмыста тәрбиенің игілікті күшін дәлелдеген болатын.
Тәрбие-жеке тұлғаны мақсатты қалыптастыру процесі, бұл процесте түқымқуалаушылық бейімділік пен микро-ортаның өзгерістері жөнге келтіріледі. Барлық балалар тәрбиелік-білім беру мекемелерінен өтеді, ол мекемелер педагогикалық процесті сауатты қүрастырып, оқушылардың жан-жақты қызмет-өрекетін жемісті ұйымдастырады, өйткені ол жеке тұлғаның дамуының шешуші шарты болып табылады.
Тәрбие жеке тұлғаның тәрбиелілігі нәтижесінің белгілі бір эталонының болуын талап етеді. Тәрбие мен білім беру адамның қоғамдық қажетті білім, білік, дағдылардың белгілі бір жиынтығымен қарулануын, оның қоғам өмірі мен еңбегіне дайындығын, осы қоғамдағы нормалар мен мінез-құлық ережелерін сақтауын, адамдармен қарым-қатынасын, оның әлеуметтік институттармен ара қатынасын қарастырады. Қазіргі жағдайларда адамның ұзақта арнайы ұйымдастырылған білім-тәрбиесіз өмірге араласуы өте қиын. Тек тәрбие ғана жеке тұлғаның дамуының әлеуметтік бағдарламасын жүзеге асыратын, оның бейімділігі мен қабілеттілігін жетілдіретін шешуші күш.
Тәрбиенің оның мақсаттылығынан басқа ерекше өзгешеліктерінің бірі оның осы бір әлеуметтік қызметті орындау үшін қоғамның арнайы дайындаған адамдары арқылы жүзеге асырылуы. Педагогиканың үлы классигі К.Д.Ушинский жеке тұлғаның қалыптасуындағы тәрбиешінің ерекше орны туралы былай деген: Тәрбиеші түлгасының жас жанға әсері оқулықтармен де, моральдық нүсқаулармен де, жазалау мен мадақтау жүйесімен де алмастыруға болмайтын тәрбиелік күшті құрайды.
Осылайша жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының жемісті болуының шарты тарихи анықталған және әрдайым өзгеріп отыратын үш фактор: тума қасиеттері, қоршаған орта және тәрбие болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасуында тәрбиеге шешуші мән бере отырып, өзара күрделі байланыста болып отырған мақсатты тәрбие мен баланың дамуының ара қатынасының мәнін дұрыс түсіне білу керек.
Жеке тұлғаның өзіндік дамуына қоршаған орта мен тәрбие секілді сыртқы факторлар әсер етсе де, бұл факторлар оның ішкі дүниесіне оң әсер еткенде ғана және оның өз өзімен жүмысы кезіндегі өзіндік белсенділігіне дем берген жағдайда ғана жеке тұлғаны дамытып, қалыптастыра алады. Осы бір аса күрделі процесс тәрбиенің персонификациясы (лат. -- жеке тұлға) деген атауға ие болды. Тәрбиенің персонификациясы дегеніміз -- информациялық мазмұндағы, адамның түтас модусын (модус -- қажеттіліктер, мақсат-мүдделер, наным-сенімдер, бағалау критерийлері, ынта-ықыластар) қүрайтын саналық-психологиялық және идеологиялық поцестердің, қасиеттер мен қатынастардың әралуан түрлері бар жеке тұлғалық факторлардың мінез-құлығын әлеуметтендіріп, реттейтін өзара қатынас-әрекеттің күрделі де қарама-қайшылыққа толы болады. Персонификация әлеуметтенудің антиподы ретінде оған қарама-қайшы емес, ол әлеуметтенудің бар болуының ішкі механизмі болып табылады. Осылайша, жеке тұлғаны әлеуметтендіретін сыртқы факторлар, соның ішінде тәрбие де, жеке тұлғаның өз өзімен жұмысы кезіндегі өзіндік белсенділігінің ішкі механизмдерімен, яғни оның қажеттіліктерімен, наным-сенімдерімен, мақсат-мүдделерімен өзара тығыз байланыста болғанда ғана оның дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.
Адамның тұлға ретінде даму мәселесін философия, этика, психология т.б. ғылымдар қарастырады. Педагогика зерттеудің кең аспектісін қамтиды. Осы сұрақтарға қатысты теориялық ойлар Я.А. Коменскийдің, А.С. Макаренконың, Л.С. Выготскийдің, Г.С. Костюк, Э. Геккель П.П. Блонский, И.Г. Пестолоции К.Д. Ушинский, және т.б. еңбектерінде қарастырылады.
Педагогика үшін өте маңызды мәселенің бірі - тұлға деген ұғымды талқылап түсіну.
Жалпы адамның дамуында екі өзара байланысқан жол бар- биологиялық және әлеуметтік. Бала дүниеге келгенде адам туды деп айтады, ол биологиялвқ тіршілік ретінде қарастырылады. Ол тұлға болып тумайды, тұлға болып даму процесінде қалыптасады.
Тұлғаның дамуы - ішкі, сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын факторлардың әсері арқылы адам ағзасында сандық және сапалық өзгерістердің болу нәтижесі.
Тұлғаның қалыптасуы - барлық факторлар әсерінің негізінде адамның әлеуметтік тіршілік негшізінде қалыптасу процесі. Тұлғаның қалыптасуы - кәмелеттік деңгейге жету, тұрақтылық дегенді сипаттайды.
Тұлғаның дамуына тұқымқуалаушылық, орта және тәрбие әсер етеді. Тұқымқуалаушылық дегеніміз - ата-аналарынан балаларына белгілі бір қасиеттермен ерекшеліктердің берілуі.Тұқымқуалаушылықты тасымалдаушы - гендер жиынтығы. Гендік кодта ағза қасиеттері жайлы барлық ақпараттар сақталады және тасымалданады. Адамның сырт келбеті, сөйлеу мәнері, тік жүру, ойлауы беріледі. Қабілет тұқым қуаламайды. Дамытуды қажет ететін нышан тұқым қуалайды.
Адам басқа адамдармен өзара әрекеттесе отырып, қарым-қатынас жасай отырып тұлға болады. Адамның қоғамнан тыс рухани, психологиялық дамуы мүмкін емес. Орта дегеніміз - адам дамуы жүретін реалды жағдайдағы шындылық. Тұлғаның дамуы және қалыптасуына түрлі сыртқы жағдайлар әсер етеді, соның ішінде географиялық, әлеуметтік, мектеп, отбасылық орта. Ортаның алатын ролі ерекше. Ең алдымен тұлғаның дамуына әлеметтік және отбасылық орта әсер етеді. Әлеуметтік орта түсінігі қоғамдық қатар, өндірістік қатынастар жүйесі, мәдениет т.б. қамтиды. Жақын орта - бұл отбасы, туған-туыстары. Егер жақын, алыс орта оған қолайлы жағдай жасаса, адам дамудың жоғары деңгейіне жетеді.
Тұқым қуалаушылық және ортаның тұлға дамуына әсері тәрбиемен үйлестіріледі. Тәрбиенің нәтижесі, оның әсері басқарудың мақсатқа бағытталғанынд, жүйелілігінде және кәсіби басшылықта. Тәрбие арқылы көп нәрсеге жетуге болады, бірақ адамды толығымен өзгерту мүмкін емес. Адам тағдырына тәрбие әр түрлі үлес қосады.
Тәрбиелеу - адам дамуының бағдарламасындағы үзекті толтыру. Зерттеудің көрсеткіші бойынша тәрбие табиғи нышандарға сүйене отырып, адамның белгілі бір қасиетін дамыта алады. Тәрбие нәтижелілігі адамның тәрбие әсерлерін қабылдауға даяр болу деңгейімен белгіленеді. Тәрбие нәтижесіне тұқым қуалаушылықпен орта өз әсерін тигізеді.
Баланың дамуына ғалымдардың айтуы бойынша үш факутор әсер етеді. Олар: туа біткен қасиеттер немесе тұқымқуалаушылық, орта немесе әлеуметтік, тәрбие.
Педагогикалық маңызды принциптің бірі - баланы жас және жеке бас ерекшеліктерін ескер, адамның дамуы бірқалыптыболмайды: жас кезінде дене дамуы тех болады да үлкейгенде баяулайды. Сонымен қатар, тұлға дамуындағы акселерация (тездеу) процесін ескеру қажет.
Тұлғаның әлеуметтенуі
Тұлғаның әлеуметтік жетілуі - бұл адамның өзін-өзі қоғамда тұлға ретінде сезінуге себеп болатын процесс. Бұл тәрбиелеу және өзін-өзі тәрбиелеу процесінде іс жүзіне асады. Мұнда ада өз алдына өзөі мақсат қойып соған жетеді, өзін қоғамда қажетті адам ретінде сезінеді.
Тұлғаның әлеуметтену процесін С.И. Гессен үш сатыда қарастырады:
Бірінші сатысы - мектепке дейінгі кезең. Мұнда баланың басты іс-әрекеті - ойын.
Екінші сатасы - баланың айналадағы өмірді, оның заңдары мен талаптарын белсенді танып білу кезеңі.
Үшінші сатысы - тұлғаның қалыптасуын аяқтайтын кезең - бұл өздік білім алу, мектептен тыс және университеттік білімі алу кезеңі.
Тұлғаның көзқарасын қалыптастыруда маңызды рольді баланың айналасындағы әлеуметтік және мәдени орта атқарады.
Сондықтан әлеуметтік педагог баланы оның жеке бас ерекшеліктерін зерттеумен қатар, оның айналадағы ортасын зерттеуге ерекше көңіл аудару қажет.
Тұлғаның қалыптасуы, оның әлеуметтенуі әлеуметтік тәрбиемен байланысты. Әлеуметтік тәрбие - бұл қоғамның өз жас ұрпағы туралы заң.
Тұлғаның физикалық, психикалық және әлеуметтік дамуы үшін қоғамдық, мемлекеттік және жеке меншік оқу-тәрбие мекемелері құрылып ашылады.
Әлеуметтік тәрбиені ұйымдастырудың негізгі міндеттері:
жанұядағы, мектептегі дағдарыс жағдайларында тұлғаға дара көмек көрсету;
қоғамда дұрыс өмір сүруге, өздік кәсіпті таңдауға тұлғаның құқығын қорғауды ұйымдастыру;
оның денсаулығын сақтауды ұйымдастыру;
тұлғаның әлеуметтік, физикалық, танымдық және шығарммашылық іс-әрекетін ұйымдастыру;
жасөспірімге, жігітке немесе қызға өз өз өмірлерін ұйымдастыруғаөздік шешімдерге келуіне көмектесу.
Әлеуметтік тәрбиенің негізгі принциптері: табиғатқа үйлесімділік, халықтық, адамгершілік (гуманность), әлеуметтік жауапкершілік.
Өзін-өзі тәрбиелеу - бұл адамның өзін-өзі, өзінің рухани күштері мен әлеуметтік қасиеттерін саналы жетілдіріп өзгерту процесі.
Өзін-өзі тәрбиелеуде педагогикалық басшылық икемді болу керек.
Қайта тәрбиелеу - бұл тұлғагың тәлім-тәртібіндегі ауытқуды алдын алу мен жоюға бағытталған педагогикалық әсер.
Қайта тәрбиелеудің негізгі мақсаты - қоғам моралінің талаптарына сай тұлғаны қалыптастыру.
Қайта тәрбиелеу төмендегі бағыттарда іс жүзіне асырылады:
жағымды қасиеттерді жаңарту;
тәрбиеленуші спортпен және еңбекпен шұғылданады.
жағымды тәлім-тәртіптерді белсендендіру;
жасөспірімдерді жағымсыз қасиеттерден құтқару;
жасөспірімді өз қылықтарын сын тұрғыда талдай білуге үйрету.
Болашақ тұлғаның әлеуметтенуі әсіресе интенсивті түрде болашақ және жас өспірімділік кезеңде дамиды, ал тұлға дамуы жалпы егде жасқа дейін созылады. Қоғам дамуы тұлғаның индивидуалды дамуына жол сілтейді, ал жалпы әлеуметтенуге әр әлеуметтенуші өз үлесін қосады. Тейяр бойынша, адамзаттың болашағының тарихының маңыздылығын казіргі қоғам дамуына тәуелді болып табылады.
Эвололюциялық дамудың ең жоғарғы сатысына көтерілген, қоршаған ортаға белсенді ықпал етіп, тіршілік сырын танып білу иесіне айналған тұлға мәселесі, оның даму ерекшеліктері қазіргі ғылымда көкейтесті мәселелердің бірі болып табылады. Тұлға ұғымы әр түрлі ғылыми салаларында зерттелініп жатқанымен, дамып келе жатқан әлеуметтік орта мұны жеткіліксіз деп бағалайды. Қазіргі таңда әлеуметтік және психологиялық ғылым аймақтарының негізгі зерттеу мәселелерінің бірі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қоршаған ортаның адамның дамуына әсерін зерттей отырып, философиялық және педагогикалық ағымдардың көбісі адамның жеке тұлға боп қалыптасуы үшін, сөйлеу, ойлау, тік жүру секілді адамға ғана тән бейімділіктердің дамуы үшін адами қоғам, әлеуметтік орта қажет дейді. Сәби жасынан жануарлар ортасына тап болған балалар туралы оқиғалар олардың бойында осы адами бейімділіктердің дамымағаны дәлел бола алады, ол қасиеттердің қалыптасуына деген қабілеттерінің табандалып қалғаны соншалықты, олар адамдармен қарым-қатынас жасаудың ең қарапайым формаларын үлкен қиыншылықпен үйреніп, заманына сай адамның түрмыс қалпын қабылдай алмады.
Әлеуметтік орта деген үғым, кең мағынасында, қоғамдық өмірдің материалдық жағдайлары, әлеуметтік және мемлекеттік қүрылыс, өндірістік, қоғамдық қатынастар жүйесі және олар анықтап отырған әлуметтік жүйе сипаты мен қоғамда пайда болған әртүрлі мекемелер қызметін қамтиды. Шынында да, жеке тұлғаның әлеуметтік бейнесі, белгілі бір мөлшерде, оның қай мемлекетке жататыны арқылы көрінеді, адам дүниеге келгеннен соң қандай да бір қоғамның азаматы болады. Адамның дамуына барынша әсер ететін әлеуметтік орта, әсіресе қазіргі уақытта, ең алдымен, экономикадағы өзгерістер, идеологияның өзгеруі, қала мен ауылдағы өмір жағдайлары, миграциялық процестер (яғни, адамдардың белгілі бір мемлекет территориясы аясында көшіп-қонуы, сонымен қатар, одан көшіп кетуі), демографиялық процестер, сәбилердің дүниеге келуіндегі, өмір ұзақтығындағы өзгерістер, т.с.с. жатады. Географиялық орта жеке тұлғаның қалыптасуында ерекше рөл атқарады.
Қоғамдық мекемелерде білім беру-тәрбиелік процестерді ұйымдастырғанда мұғалімдер мен тәрбиешілер балаға кең әлеуметтік ортамен қатар, мектептен тыс ең жақын айналасының әсерін ескерулері тиіс, өйткені кейде аулада, көшеде, оқушыларға, әсіресе жасөспірімдерге белгілі бір мөлшерде өсер ететін жағымсыз (қоғамға қарсы) топтар пайда болуы мүмкін. Бұл орайда, оқушыларды жақын айналасының қоғамдық-экономикалық өмірінің әртүрлі саласына белсенді әлеуметтік іс-әрекетке араластыру қажеттілігі туындайтынын ескеру керек. Жеке тұлғаның әлеуметтенуі, түрлі әлеуметтік рөлдерге ие болуы жоқ.
Тәрбиенің адам дамуындағы ролі
Тектілік пен қоршаған ортамен қатар тәрбие үшінші шешуші фактор болып табылады, тәрбие-педагогтардың басшылығымен әлеуметтік тәжірибені меңгерудегі баланың саналы мақсатты басқарылмалы қызмет-әрекеті. Тәрбиенің зор күшін көптеген прогрессивті педагогтар мойындаған. Мысалы, үлы славян педагогі Ян Амос Коменский табиғат адамға дүниеге келген сәтінде білім игеруге нқр береді, бірақ бұл тек тәрбие мен білім арқасында ғана дами алады деп оқытқан. Белгілі педагог А. С. Макаренко педагоги-калық теория мен тәжірибеде қиын, тіпті тәрбиесі қиын балалармен жүмыста тәрбиенің игілікті күшін дәлелдеген болатын.
Тәрбие-жеке тұлғаны мақсатты қалыптастыру процесі, бұл процесте түқымқуалаушылық бейімділік пен микро-ортаның өзгерістері жөнге келтіріледі. Барлық балалар тәрбиелік-білім беру мекемелерінен өтеді, ол мекемелер педагогикалық процесті сауатты қүрастырып, оқушылардың жан-жақты қызмет-өрекетін жемісті ұйымдастырады, өйткені ол жеке тұлғаның дамуының шешуші шарты болып табылады.
Тәрбие жеке тұлғаның тәрбиелілігі нәтижесінің белгілі бір эталонының болуын талап етеді. Тәрбие мен білім беру адамның қоғамдық қажетті білім, білік, дағдылардың белгілі бір жиынтығымен қарулануын, оның қоғам өмірі мен еңбегіне дайындығын, осы қоғамдағы нормалар мен мінез-құлық ережелерін сақтауын, адамдармен қарым-қатынасын, оның әлеуметтік институттармен ара қатынасын қарастырады. Қазіргі жағдайларда адамның ұзақта арнайы ұйымдастырылған білім-тәрбиесіз өмірге араласуы өте қиын. Тек тәрбие ғана жеке тұлғаның дамуының әлеуметтік бағдарламасын жүзеге асыратын, оның бейімділігі мен қабілеттілігін жетілдіретін шешуші күш.
Тәрбиенің оның мақсаттылығынан басқа ерекше өзгешеліктерінің бірі оның осы бір әлеуметтік қызметті орындау үшін қоғамның арнайы дайындаған адамдары арқылы жүзеге асырылуы. Педагогиканың үлы классигі К.Д.Ушинский жеке тұлғаның қалыптасуындағы тәрбиешінің ерекше орны туралы былай деген: Тәрбиеші түлгасының жас жанға әсері оқулықтармен де, моральдық нүсқаулармен де, жазалау мен мадақтау жүйесімен де алмастыруға болмайтын тәрбиелік күшті құрайды.
Осылайша жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының жемісті болуының шарты тарихи анықталған және әрдайым өзгеріп отыратын үш фактор: тума қасиеттері, қоршаған орта және тәрбие болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасуында тәрбиеге шешуші мән бере отырып, өзара күрделі байланыста болып отырған мақсатты тәрбие мен баланың дамуының ара қатынасының мәнін дұрыс түсіне білу керек.
Жеке тұлғаның өзіндік дамуына қоршаған орта мен тәрбие секілді сыртқы факторлар әсер етсе де, бұл факторлар оның ішкі дүниесіне оң әсер еткенде ғана және оның өз өзімен жүмысы кезіндегі өзіндік белсенділігіне дем берген жағдайда ғана жеке тұлғаны дамытып, қалыптастыра алады. Осы бір аса күрделі процесс тәрбиенің персонификациясы (лат. -- жеке тұлға) деген атауға ие болды. Тәрбиенің персонификациясы дегеніміз -- информациялық мазмұндағы, адамның түтас модусын (модус -- қажеттіліктер, мақсат-мүдделер, наным-сенімдер, бағалау критерийлері, ынта-ықыластар) қүрайтын саналық-психологиялық және идеологиялық поцестердің, қасиеттер мен қатынастардың әралуан түрлері бар жеке тұлғалық факторлардың мінез-құлығын әлеуметтендіріп, реттейтін өзара қатынас-әрекеттің күрделі де қарама-қайшылыққа толы болады. Персонификация әлеуметтенудің антиподы ретінде оған қарама-қайшы емес, ол әлеуметтенудің бар болуының ішкі механизмі болып табылады. Осылайша, жеке тұлғаны әлеуметтендіретін сыртқы факторлар, соның ішінде тәрбие де, жеке тұлғаның өз өзімен жұмысы кезіндегі өзіндік белсенділігінің ішкі механизмдерімен, яғни оның қажеттіліктерімен, наным-сенімдерімен, мақсат-мүдделерімен өзара тығыз байланыста болғанда ғана оның дамуы мен қалыптасуына әсер етеді.
Адамның тұлға ретінде даму мәселесін философия, этика, психология т.б. ғылымдар қарастырады. Педагогика зерттеудің кең аспектісін қамтиды. Осы сұрақтарға қатысты теориялық ойлар Я.А. Коменскийдің, А.С. Макаренконың, Л.С. Выготскийдің, Г.С. Костюк, Э. Геккель П.П. Блонский, И.Г. Пестолоции К.Д. Ушинский, және т.б. еңбектерінде қарастырылады.
Педагогика үшін өте маңызды мәселенің бірі - тұлға деген ұғымды талқылап түсіну.
Жалпы адамның дамуында екі өзара байланысқан жол бар- биологиялық және әлеуметтік. Бала дүниеге келгенде адам туды деп айтады, ол биологиялвқ тіршілік ретінде қарастырылады. Ол тұлға болып тумайды, тұлға болып даму процесінде қалыптасады.
Тұлғаның дамуы - ішкі, сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын факторлардың әсері арқылы адам ағзасында сандық және сапалық өзгерістердің болу нәтижесі.
Тұлғаның қалыптасуы - барлық факторлар әсерінің негізінде адамның әлеуметтік тіршілік негшізінде қалыптасу процесі. Тұлғаның қалыптасуы - кәмелеттік деңгейге жету, тұрақтылық дегенді сипаттайды.
Тұлғаның дамуына тұқымқуалаушылық, орта және тәрбие әсер етеді. Тұқымқуалаушылық дегеніміз - ата-аналарынан балаларына белгілі бір қасиеттермен ерекшеліктердің берілуі.Тұқымқуалаушылықты тасымалдаушы - гендер жиынтығы. Гендік кодта ағза қасиеттері жайлы барлық ақпараттар сақталады және тасымалданады. Адамның сырт келбеті, сөйлеу мәнері, тік жүру, ойлауы беріледі. Қабілет тұқым қуаламайды. Дамытуды қажет ететін нышан тұқым қуалайды.
Адам басқа адамдармен өзара әрекеттесе отырып, қарым-қатынас жасай отырып тұлға болады. Адамның қоғамнан тыс рухани, психологиялық дамуы мүмкін емес. Орта дегеніміз - адам дамуы жүретін реалды жағдайдағы шындылық. Тұлғаның дамуы және қалыптасуына түрлі сыртқы жағдайлар әсер етеді, соның ішінде географиялық, әлеуметтік, мектеп, отбасылық орта. Ортаның алатын ролі ерекше. Ең алдымен тұлғаның дамуына әлеметтік және отбасылық орта әсер етеді. Әлеуметтік орта түсінігі қоғамдық қатар, өндірістік қатынастар жүйесі, мәдениет т.б. қамтиды. Жақын орта - бұл отбасы, туған-туыстары. Егер жақын, алыс орта оған қолайлы жағдай жасаса, адам дамудың жоғары деңгейіне жетеді.
Тұқым қуалаушылық және ортаның тұлға дамуына әсері тәрбиемен үйлестіріледі. Тәрбиенің нәтижесі, оның әсері басқарудың мақсатқа бағытталғанынд, жүйелілігінде және кәсіби басшылықта. Тәрбие арқылы көп нәрсеге жетуге болады, бірақ адамды толығымен өзгерту мүмкін емес. Адам тағдырына тәрбие әр түрлі үлес қосады.
Тәрбиелеу - адам дамуының бағдарламасындағы үзекті толтыру. Зерттеудің көрсеткіші бойынша тәрбие табиғи нышандарға сүйене отырып, адамның белгілі бір қасиетін дамыта алады. Тәрбие нәтижелілігі адамның тәрбие әсерлерін қабылдауға даяр болу деңгейімен белгіленеді. Тәрбие нәтижесіне тұқым қуалаушылықпен орта өз әсерін тигізеді.
Баланың дамуына ғалымдардың айтуы бойынша үш факутор әсер етеді. Олар: туа біткен қасиеттер немесе тұқымқуалаушылық, орта немесе әлеуметтік, тәрбие.
Педагогикалық маңызды принциптің бірі - баланы жас және жеке бас ерекшеліктерін ескер, адамның дамуы бірқалыптыболмайды: жас кезінде дене дамуы тех болады да үлкейгенде баяулайды. Сонымен қатар, тұлға дамуындағы акселерация (тездеу) процесін ескеру қажет.
Тұлғаның әлеуметтенуі
Тұлғаның әлеуметтік жетілуі - бұл адамның өзін-өзі қоғамда тұлға ретінде сезінуге себеп болатын процесс. Бұл тәрбиелеу және өзін-өзі тәрбиелеу процесінде іс жүзіне асады. Мұнда ада өз алдына өзөі мақсат қойып соған жетеді, өзін қоғамда қажетті адам ретінде сезінеді.
Тұлғаның әлеуметтену процесін С.И. Гессен үш сатыда қарастырады:
Бірінші сатысы - мектепке дейінгі кезең. Мұнда баланың басты іс-әрекеті - ойын.
Екінші сатасы - баланың айналадағы өмірді, оның заңдары мен талаптарын белсенді танып білу кезеңі.
Үшінші сатысы - тұлғаның қалыптасуын аяқтайтын кезең - бұл өздік білім алу, мектептен тыс және университеттік білімі алу кезеңі.
Тұлғаның көзқарасын қалыптастыруда маңызды рольді баланың айналасындағы әлеуметтік және мәдени орта атқарады.
Сондықтан әлеуметтік педагог баланы оның жеке бас ерекшеліктерін зерттеумен қатар, оның айналадағы ортасын зерттеуге ерекше көңіл аудару қажет.
Тұлғаның қалыптасуы, оның әлеуметтенуі әлеуметтік тәрбиемен байланысты. Әлеуметтік тәрбие - бұл қоғамның өз жас ұрпағы туралы заң.
Тұлғаның физикалық, психикалық және әлеуметтік дамуы үшін қоғамдық, мемлекеттік және жеке меншік оқу-тәрбие мекемелері құрылып ашылады.
Әлеуметтік тәрбиені ұйымдастырудың негізгі міндеттері:
жанұядағы, мектептегі дағдарыс жағдайларында тұлғаға дара көмек көрсету;
қоғамда дұрыс өмір сүруге, өздік кәсіпті таңдауға тұлғаның құқығын қорғауды ұйымдастыру;
оның денсаулығын сақтауды ұйымдастыру;
тұлғаның әлеуметтік, физикалық, танымдық және шығарммашылық іс-әрекетін ұйымдастыру;
жасөспірімге, жігітке немесе қызға өз өз өмірлерін ұйымдастыруғаөздік шешімдерге келуіне көмектесу.
Әлеуметтік тәрбиенің негізгі принциптері: табиғатқа үйлесімділік, халықтық, адамгершілік (гуманность), әлеуметтік жауапкершілік.
Өзін-өзі тәрбиелеу - бұл адамның өзін-өзі, өзінің рухани күштері мен әлеуметтік қасиеттерін саналы жетілдіріп өзгерту процесі.
Өзін-өзі тәрбиелеуде педагогикалық басшылық икемді болу керек.
Қайта тәрбиелеу - бұл тұлғагың тәлім-тәртібіндегі ауытқуды алдын алу мен жоюға бағытталған педагогикалық әсер.
Қайта тәрбиелеудің негізгі мақсаты - қоғам моралінің талаптарына сай тұлғаны қалыптастыру.
Қайта тәрбиелеу төмендегі бағыттарда іс жүзіне асырылады:
жағымды қасиеттерді жаңарту;
тәрбиеленуші спортпен және еңбекпен шұғылданады.
жағымды тәлім-тәртіптерді белсендендіру;
жасөспірімдерді жағымсыз қасиеттерден құтқару;
жасөспірімді өз қылықтарын сын тұрғыда талдай білуге үйрету.
Болашақ тұлғаның әлеуметтенуі әсіресе интенсивті түрде болашақ және жас өспірімділік кезеңде дамиды, ал тұлға дамуы жалпы егде жасқа дейін созылады. Қоғам дамуы тұлғаның индивидуалды дамуына жол сілтейді, ал жалпы әлеуметтенуге әр әлеуметтенуші өз үлесін қосады. Тейяр бойынша, адамзаттың болашағының тарихының маңыздылығын казіргі қоғам дамуына тәуелді болып табылады.
Эвололюциялық дамудың ең жоғарғы сатысына көтерілген, қоршаған ортаға белсенді ықпал етіп, тіршілік сырын танып білу иесіне айналған тұлға мәселесі, оның даму ерекшеліктері қазіргі ғылымда көкейтесті мәселелердің бірі болып табылады. Тұлға ұғымы әр түрлі ғылыми салаларында зерттелініп жатқанымен, дамып келе жатқан әлеуметтік орта мұны жеткіліксіз деп бағалайды. Қазіргі таңда әлеуметтік және психологиялық ғылым аймақтарының негізгі зерттеу мәселелерінің бірі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz