БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРМЕН ОПЕРАЦИЯЛАР

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ МӘНІ
2. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
3. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРМЕН ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
ҚОРЫТЫНДЫ

Қазақстан Республикасы Азаматтьщ кодексі бойынша бағалы қағаздар дел мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай отырып куәландыратын құжат.
Бағалы қағаздардың экономикалық мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар мәртебесіне ие болуы үшін қосымша сапаларын анықтау қажет.
Біріншіден, бағалы қағаздар өз кезегінде меншік титулы нысанында мүліктік құқты (корпорация акциялары, вексельдер, коносаменттер және т.б.) немесе құжат иесі мен оны шығарушы тұлға ара-сындағы қарыздық қатынасты куәландыратын ақша кұжаты.
Екіншіден, бағалы кағаз қорларды инвестициялау туралы куә-ландыратын құжат ретінде қызмет етеді. Бұл әсіресе бағалы қағаздардың рөлі мен экономикалық мәнін түсіну үшін өте маңызды. Бұл жерде олар инвестицияның жоғары нысаны ретінде басты рөльде ойнайды.
Үшіншіден, бағалы қағаздар - бұл нақты активтерге (акцияларға, чектерге, коносаменттерге, тұрғын үй сертификаттарына және т.б.) талап етуі көрсетілетін құжаттар.
Төртіншіден, бағалы қағаздардың экономикалык мәнін түсіну үшін маңызды сәті олардың табыс әкелуі болып табылады. Алайда, мұндай капиталдың нақты капиталдан айырмашылығы бар: ол өндірістік үдерісте қызмет етпейді немесе қатыспайды.
Сонымен қатар бағалы қағаздардың өтімділік, айналымдылық, нарықтық сипат, стандарттылык, сериялық сияқты сапалық қасиеттерімен азаматтық айналымда қатысуын атамай өтуге болмайды.
Өтімділіктің астарында бағалы қағаздардың сатылуы нәтижесінде ақша қаражаттарына айналу мүмкіндігі жатыр. Ол үшін бағалы қағаз нарықта айналыста болуы қажет. Бағалы қағаздардың айналымдылық қасиеті сатып алу-сату негізінде (акция, облигация және т.б.) немесе баска тауарлар нарығымен (чектер, вексельдер, коносаменттер, жекешелендіру қүжаттары) айналымды байланыстырып, төлем құралы ретінде іске асырылады.
Бағалы қағаздар ерекше тауар ретінде, яғни өзіне тиесілі үйымдары және онда жүмыс істеу ережелері бар нарығы болуы керек. Алайда бағалы қағаздар нарығында сатылатын тауарлар ерекше тауарлар болып табылады. Себебі бағалы қағаздар - бұл тек меншік титулы, табыс алуға құқық беретін, бірақ нақты капитал алуға құқығы жоқ қүжат. Бағалы қағаздар нарығының оқшаулануы олардың осы сапасымен анықталады.
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтар сияқты күрделі ұйымдық және техникалық циклдардың толықтылығы мен аяқталғандылығын жоғары деңгейімен ұсынады. Онда бағалы қағаздар бага кешенін қолдану арқылы сатып алу-сату заты ретінде пайдала-нылады, бұл жай тауарлардан ерекшеленеді.
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне байланысты олардың нарығы алғашкы және екінші болып бөлінеді. Алғашқы нарықта жаңадан шығарылған бағалы кағаздарды олардың алғашқы иемденушілеріне сатады; екінші нарықта бағалы қағаздардың айналысы, яғни олардың иемденушілерінің ауысуы. Бағалы кағаздардың атаулы (атаулы құн - оларды шығару кезінде анықталатын бағалы қағаздар құнының ақшалай көрінісі), эмиссиялық және нарықтық бағасы болады.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ
1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ МӘНІ 3
2. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ 5
3. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРМЕН ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ 27
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ МӘНІ
Қазақстан Республикасы Азаматтьщ кодексі бойынша бағалы қағаздар дел мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай отырып куәландыратын құжат.
Бағалы қағаздардың экономикалық мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар мәртебесіне ие болуы үшін қосымша сапаларын анықтау қажет.
Біріншіден, бағалы қағаздар өз кезегінде меншік титулы нысанында мүліктік құқты (корпорация акциялары, вексельдер, коносаменттер және т.б.) немесе құжат иесі мен оны шығарушы тұлға ара-сындағы қарыздық қатынасты куәландыратын ақша кұжаты.
Екіншіден, бағалы кағаз қорларды инвестициялау туралы куә-ландыратын құжат ретінде қызмет етеді. Бұл әсіресе бағалы қағаздардың рөлі мен экономикалық мәнін түсіну үшін өте маңызды. Бұл жерде олар инвестицияның жоғары нысаны ретінде басты рөльде ойнайды.
Үшіншіден, бағалы қағаздар - бұл нақты активтерге (акцияларға, чектерге, коносаменттерге, тұрғын үй сертификаттарына және т.б.) талап етуі көрсетілетін құжаттар.
Төртіншіден, бағалы қағаздардың экономикалык мәнін түсіну үшін маңызды сәті олардың табыс әкелуі болып табылады. Алайда, мұндай капиталдың нақты капиталдан айырмашылығы бар: ол өндірістік үдерісте қызмет етпейді немесе қатыспайды.
Сонымен қатар бағалы қағаздардың өтімділік, айналымдылық, нарықтық сипат, стандарттылык, сериялық сияқты сапалық қасиеттерімен азаматтық айналымда қатысуын атамай өтуге болмайды.
Өтімділіктің астарында бағалы қағаздардың сатылуы нәтижесінде ақша қаражаттарына айналу мүмкіндігі жатыр. Ол үшін бағалы қағаз нарықта айналыста болуы қажет. Бағалы қағаздардың айналымдылық қасиеті сатып алу-сату негізінде (акция, облигация және т.б.) немесе баска тауарлар нарығымен (чектер, вексельдер, коносаменттер, жекешелендіру қүжаттары) айналымды байланыстырып, төлем құралы ретінде іске асырылады.
Бағалы қағаздар ерекше тауар ретінде, яғни өзіне тиесілі үйымдары және онда жүмыс істеу ережелері бар нарығы болуы керек. Алайда бағалы қағаздар нарығында сатылатын тауарлар ерекше тауарлар болып табылады. Себебі бағалы қағаздар - бұл тек меншік титулы, табыс алуға құқық беретін, бірақ нақты капитал алуға құқығы жоқ қүжат. Бағалы қағаздар нарығының оқшаулануы олардың осы сапасымен анықталады.
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтар сияқты күрделі ұйымдық және техникалық циклдардың толықтылығы мен аяқталғандылығын жоғары деңгейімен ұсынады. Онда бағалы қағаздар бага кешенін қолдану арқылы сатып алу-сату заты ретінде пайдала-нылады, бұл жай тауарлардан ерекшеленеді.
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне байланысты олардың нарығы алғашкы және екінші болып бөлінеді. Алғашқы нарықта жаңадан шығарылған бағалы кағаздарды олардың алғашқы иемденушілеріне сатады; екінші нарықта бағалы қағаздардың айналысы, яғни олардың иемденушілерінің ауысуы. Бағалы кағаздардың атаулы (атаулы құн - оларды шығару кезінде анықталатын бағалы қағаздар құнының ақшалай көрінісі), эмиссиялық және нарықтық бағасы болады.
Атаулы баға дивиденттерді, пайыздарды есептеу базасы ретінде нақты есептік мәні бар және одан кейінгі есеп айырысуларда қолданылады. Эмиссиялық баға - бағалы қағаздарды алғашқы орналастыру кезіндегі сатылу бағасы. Ол табыстылық және несиелік пайыз деңгейімен анықталады. Нарыктык баға - бағалы қағаздардың екінші нарықта айналу бағасы. Оның көлеміне сүраныс пен ұсыныстың аракатынасы әсер етеді.
Сонымен, бағалы қағаздар шаруашылық қызметте қолданатын әр түрлі құжаттардың жиыны. Сонымен бірге олар өздеріне тиісті жалпы бір белгілері онда көрсетілген мүліктік құқты өткізу үшін үсыну қажеттілігімен біріктіріледі. Бағалы қағаздарды иемденудің мақсаты табыстылық, өтімділік және қаржыландыру кезінде қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады.
2. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
Бағалы кағаздардьщ түрі түсінігінде бағалы қағаздарға тиісті жалпы және бірдей белгілердің жиынтыгы. Бағалы қағаздар жіктелуін және бағалы қағаздар түрлерінің жіктелуін айыра білу керек.
Бағалы қағаздардың жіктелуі мен бағалы қағаздар түрлерінің жіктелуін бөліп қарастыруға болады.
Бағалы кағаздардың жіктелуі - бұл бағалы қагаздардың өздеріне тиісті белгілері бойынша бөлінуі.
Бағалы цағаздар турлерінщ жіктелуі - бул бір түрдегі бағалы қағаздарды топтастыру; бағалы қағаздарды басқа да түрлерге бөлу. Өз кезегінде түрлерді одан әрі бөлуге болады. Әрбір төменгі жіктеу жогары тұрған жіктеудің күрамына кіреді. Мысалы, акция бағалы қағаздардың бір түрі. Қарапайым акция бір дауысты немесе көп дауысты, номиналмен немесе номиналсыз болуы мүмкін.
Бағалы қағаздар жоғарыда айтылғандай белгілі бір сипаттың жиынына ие.
Уақыт сипаттамасы:
• қызмет ету мерзімі: айналысқа кай уақытта шығындарды, қай уақыт кезеңіне немесе мерзімсіз;
• пайда болуы: басы өзінің бірінші негізінен келе ме немесе басқа бағалы қағаздардан.
Кеңістік сипаттамасы:
• кызмет ету нысаны: қағазды немесе завды түрде айтқанда құжатты нысан немесе қағазсыз, құжатсыз нысан;
• ұлттық белгісі: отандық немесе басқа мемлекеттік, яғни шетелдік;
• аймақтық белгісі: елдің қай аумағында шығарылған. Нарықтық сипаттамасы:
• бағалы қағаздар негізінде жатқан актив түрі немесе оның шығу негізі (тауар, ақша, фирманың жиынтық активі және т.б.);
• иемдену тәртібі: ұсынушыға, атаулы, ордерлі. Атаулы бағалы қағаздар - онда көрсетілген тұлғаның құқығын куәландыратынын көрсетеді. Ұсынушы бағалы қағаздары -құқық оны ұсынушы адамға жатады. Ордерлі бағалы қағаздар - құқық онда аталған адамға тиесілі.
• шығару нысаны: эмиссионды, яғни ішінде барлық бағалы қағаздар өздерінің сипаттары бойышпа бірдей болып келетін бөлек сериялар бойынша шығарылады немесе эмиссиялық емес;
• меншік нысаны және бағалы қағаздарды нарыққа шығарушы эмитент түрі: мемлекет, корпорациялар, жеке тұлғалар;
• айналыс сипаты: нарықта еркін немесе шектеулі айналады;
• бағалы кағаздар ұсынатын құқық түрі негізінде экономикалық мәні;
• тәуекел деңгейі: жоғары, төмен және тағы баскд;
• табыс көзі: бағалы қағаздар бойынша табыстың қандай да болса бөлігін төлей ме, жоқ әлде төлемей ме;
• қаражат салымның нысаны: ақша қарызға немесе меншік құқығын иемденуге қаржылана ма.
Бағалы қағаздар сонымен қатар мерзімді және мерзімсіз болып бөлінеді.
Мерзімді - оларды шығару кезінде мерзімі белгіленетін багалы қағаздар. Әдетте мерзімді бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді:
• қысқа мерзімді, айналымда бір жылға дейін жүретін;
• үзақ мерзімді, айналымда бір жылдан жоғары мерзімде жүреді.
Мерзімді - айналым мерзімі шектелмеген бағалы қааздар, яғни олар шексіз қызмет етеді және бағалы бағаздар шығару кезінде өтеу мерзімі көрсетілмейді.
Бағалы қағаздардың пайда болуының классикалық нысаны -қагаз, яғни бағалы қағаз құжат түрінде қолданылады. Бағалы қағаздар нарығының дамуы бағалы қағаздардың көп түрінің, ең алдымен эмиссиялық нысанын құжатсыз нысанға ауысуын талап етеді.
Инвестицияльщ (капиталдьщ) - капитал салымы үшін объекті болып табылатын бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар, фьючерлік келісімдер және т.б.).
Инвестицияльщ емес - тауар немесе басқа нарықта ақшалай есеп айырысуга қызмет көрсететін бағалы қағаздар (вексельдер, чектер, коносаменттер).
Эмитенттің құкықтық мәртебесін, инвестициялық және несиелік тәуекел деңгейін, инвесторлардың қызығушылығы мен басқа факторларды ескергенде қордың бағалы қағазы үш топқа бөлінеді:
• мемлекеттік;
• муниципалдық;
• мемлекеттік емес.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - мемлекеттің ішкі қарыздарының нысаны; эмитенті мемлекет болып табылатын қарыздық бағалы қағаздар. Мемлекеттік бағалы кағаздар ішінде қазынашылык вексельдер мен міндеттемелер, мемлекеттік және жинақ қарыздарының облигациялары кең тараған.
Муниципалдық бағалы қағаздарға жергілікті өкімет органдарының қарыздық міндеттемелері жатады.
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар корпорациялық және жеке каржы институттарымен ұсынылады. Корпорацияға кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің қарыздық міндеттемелері мен акциялары жатады. Жеке бағалы қағаздарға жеке тұлғалар шығаратын вексельдер, чектер жатуы мүмкін.
Нарықтағы айналым ерекшелігіне байланысты бағалы қағаздарды нарықтық (айналымды) және нарықтық емес (айналымсыз) деп бөледі.
Нарықтык бағалы қағаздар екінші нарықта биржалық және биржадан тыс айналыс шегінде еркін сатып алынуы және сатылуы мүмкін. Ол шығарылғаннан кейін эмитентке кезектен тыс ұсынылмайды.
Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін ауыспайды, яғни оларда екінші айналыс болмайды. Бұл мынадай бағалы қағаздарға жатады, мысалы, эмитент бағалы қағаздарды шығару кезінде тек эмитенттен басқа адамға сатылмауы тиіс деген шарт қояды.
Сонымен қатар, айналысы шектелген бағалы қағаздар туралы айтып кетуге болады. Сатып алу - сату мәмілесі бойынша шектеулер жабық акционерлік қоғамының акцияларына жатады.
Бағалы қағаздардың борышқорлық және иемденуші үлесіне бөлінуі өз кезегінде ақша қаражаттарын пайдаланудың екі мүмкін тәсілдерін көрсетеді:
• әр түрлі активті меншікке алуға;
• уақытша пайдалануға.
Егер бағалы қағаздар салынған ақша сомасын қайтарып беру шартымен шектелген мерзімге шығарылса, онда олар борышқорлық болып табылады. Бұл облигациялар, банктік сертификаттар, вексельдар және т.б. Иеленуші бағалы қағаздар активтерге сәйкес меншік құқығын береді. Бұл акциялар, варанттар, коносаменттер және т.б.
Эмиссиялық бағалы қағаздар ірі серияда және көп көлемде және әрбір серияның ішінде ұқсас шығарылады. Бұл - акция және облигация.
Эмиссиялық емес бағалы қағаздар аз серияда немесе санаулы түрде шығарылады.
Қазіргі әлемдік тәжірибеде қолданылатын бағалы қағаздар екі үлкен сыныпқа бөлінеді.
1-сынып - негізгі;
2-сынып - туынды.
Негізгі бағалы қағаздар - қандай да болса бір актив (тауар, ақша, капитал, мүлік, әр түрлі ресурстар және т.б.) негізіне мүлік құқығы жататын бағалы қағаздар. Негізгі бағалы қағаздарға акциялар мен облигациялар жатады.
Қазақстан Ресгтубликасындағы бағалы кағаздар нарығы туралы Заңында ғуынды бағалы қағаздар - басқа бағалы қагаздар арқылы өзінің құнын айырады деп айтылган. Туынды бағалы қағаздар - бүл әр түрлі базистік активтермен бейнеленген, мүліктік жағдайға негізделген ерекше әмбебап тауар. Туынды бағалы қағаздарға фьючерстер, опциондар, форварттар, варанттар, своптар, споттар, депозитарийлік куәліктер және тағы басқалар жатады. Туынды бағалы қағаздар қоғам капиталының белгілі бір бөлігіне тіркелетін меншік құқын тұрақтандыруға қарағанда, туынды бағалы қағаздарды пайдалана отырып, болашақ кезеңде орындалатын кәсіпкерлік табысты алуға кұқықты тіркейді. Олардан пайданы бағамдар айырмашылығынан немесе әр түрлі нарықта бір активті бір уақытта сатып алу-сатудан алады.
Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғам туралы Заң негізінде акционерлік қоғам акционерлердің жалпы жиналысының немесе коғамның директорлар кеңесінің шешімімен туынды бағалы қағаздарды, соның ішінде бағалы қағаздар нарығы туралы заңдылықтарға сәйкес варранттарды да шыгаруға құқығы бар. Қоғам Қазақстан Республикасының сыртында да туынды бағалы қағаздарды шығарып, орналастыруға құқылы. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын қоғам туынды бағалы қағаздар шығаруға құқығы жоқ.
Варрант акционерлік қоғам шығаратын және варрантта бекітілген баға бойынша бағалы қағаздардың белгілі бір көлемін одан сатып алу үшін ұстаушы құқығын куәландыратын туынды бағалы қағаздар болып табылады. Қоғам акция және облигация эмиссиясымен қатар варрант шығаруға құқы бар. Варранттар бағалы қағаздардан оларды шығарғаннан кейін бөлінеді және оларда көрсетілген бағалы қағаздарды сатып алғанға дейін нарықта өз бетінше айналыста жүреді. Варанттар бөлініп шыққаннан кейін бағалы кағаздардың сатылу құны олардың бағасына азайтылады. Қоғам варрантты қоғамның болашақтағы бағалы қағаздар эмиссиясымен шығаруға құқы бар. Олар иемденушіге қоғамнан бағалы кағаздарын варрантта келісілген баға бойынша белгіленген кезең шегінде, кез келген уақытта алуға кұқық береді. Варрант иемденушіге дауыс беру құқығын бермейді және олар бойынша дивидент есептелінбейді.
Қоғам басқару органының шешімі бойынша опцион жағына шығарылатын бағалы қағаздардың белгілі бір көлемін сатып алуға және сатуға артықша кұкык беретін опциои жасауға кұкығы бар. Опционды жасау жағдайы және тәртібі және олардың айналысы бағалы қағаздар нарығы туралы заңдылықпен реттеледі.
Туынды бағалы қағаздар санатына ең алдымен депозитарийлік қолхаттар жатады. Депозитарийлік қолхат - бұл шетел эмитентінің бағалы қағаздар бойьшша шығарылған және елде еркін айналыста жүретін туынды бағалы қағаз. Бұл инвесторлардың шетел эмитенттерінің бағалы қағаздарын иемдену үшін қаржылық құрал болып табылады. Эмитенттердің депозитарийлік қолхаттарын шығару шетел капиталының инвестициясының өсуімен, оларды тіркеу кажеттілігінің болмауымен, оларды жергілікті салықты тө-леуден босатумен және барлык инвесторлар үшін қол жеткізілуімен байланысты. Депозитарийлік қолхаттардың келесі түрлерін бөліп қарастыруға болады:
• американдық (АОК);
• ғаламдық (СОК);
• халықаралық (ГОК.).
АDR АҚШ нарығында айналады және долларлы номиналы болады, ал GDR американдық нарықтан басқа бірнеше нарықта сатылуы мүмкін және сонымен бірге эмитентке дүниежүзілік нарық капиталын жаулап алуға мүмкіндік береді. Әдетте американдық банктер эмитенттерге акциялары қор нарығында бағаланатын елдерде кастодиандық қызмет көрсетуді үсынады. Осы Атаулы ие депозиттеу акция негізінде депозитарийлік қолхат шығарылады. Америка Қүрама Штатында осындай депозитарийлік қолхаттың біршама ірі депозитарийлік эмитент-банктері Сitу Ваnк New Үоrк, Тһе Ваnк оf New Үоrк, Моrgаn Ваnк болып табылады. Ғаламдық депозитарийлік қолхаттар тіркелуі, шығарылуы мүмкін, олармен АҚШ ашық нарығында мәміле жасауға болады, сонымен қатар олар АҚШ-тың негізгі қор биржаларында, сондай-ақ сол елдің шегінде бағаланады. GDR -ді шығарғанға дейін банктер мен компаниялар алдымен АҚШ-та АDR шығаруы тиіс, одан кейін Батыс Еуропада осы екі нарыққа шығарудың алғашқы қадамы ретінде IDR шығаруы керек.
Қазақстан Республикасында алғаш рет депозитарийлік қолхат 1996 жылдың басында ресейлік Аьфа-банк филиалымен колданылды. 1997 жылы американдық депозитарийлік қолхатты Казкоммерцбанк, 1998 жылы ШНОС мүнай компаниясы шығарды. Бұл компаниялардың ADR котировкасы барлық ірі қор биржаларында жүргізіледі.
Банк өзінің қызмет етуін жүзеге асыру үдерісінде айналымға бағалы қағаздардың келесі түрлерін шығарады:
• акциялар;
• депозиттік сертификаттар;
• облигациялар;
• бағалы қағаздардың басқа түрлері.
Лeкция - бұл акция иемденушісінің акционерлік қогам капиталына қатысқандыгы туралы куәландыратын жэне оның иесіне осы қоғамның пайдасының белгілі бір бөлігін дивидент түрінде алуга құқық беретін акционерлік қоғам шыгаратын багалы қагаз. Акциямен келесідей қүқықтар байланысты:
-белгілі жағдайда пайдаға қатысу (дивидентке қүқык);
- акционердің жалпы жиналысына қатысу;
-акционердің жалпы жиналысында дауыс беру құқығы;
-капиталдың көбеюі кезінде жаңа акцияларды алуға артыкшылық құқығы.
Акция үсынатын қүқық көлеміне қарай жай және артыкшылығы бар болып бөлінеді. Жай акциялар акционерлерге жоғарыда аталған қүқықтарды банктің заңы мен жарғысына сәйкес үсынады. Артықшылыгы бар акцияны үстаушылардың жай акцияны үстаушыға қарағанда біршама артықшылығы бар.
Акцияның түрін ажыратудың тағы бір критерийі өткізу тәсілі болып табылады. Үсынушы және атаулы акциялары бөліп қарастырылды. Үсынушы акциялары екі жактың келісімі бойынша және акцияларды беру аркылы жүзеге асырылады. Атаулы акциялар екі жақтың келісімі бойынша және индоссаланған кұжаттар арқылы беріледі.
Банктердің акцияларды айналысқа шығару тәртібі Банктің меншікті қаражат есебі тарауында қарастырылған.
Банктік сертификаттар - ақша қаражаттарын салу туралы салымшыға онда белгіленген салым мерзімі аяқталғаннан кейін, олар бойынша пайыз алу құқығын куәландыратын банктің жазбаша куәлігі. Сертификаттардың екі түрі болады: депозиттік және жинақтық. Депозиттік сертификат заңды тұлғаларға, ал жинақтық -жеке тұлғаларға беріледі. Депозиттік сертификаттар, депозиттік сертификатты ұсыну бойынша белгілі бір соманы тартуға құкык беретін талап еткенге дейінгі және салымды тарту мерзімі және тиесілі пайыз көлемі белгіленген мерзімді болып бөлуге болады. Депозиттік сертификаттардың экономикалык мәні нарықтық құрал және несие ресурстарының мультипликаторы ретінде қатысуында.
Депозиттік сертификат бойынша пайыз түріндегі алынған табыстар белгіленген тәртіпте осы табыс көзіне салық салынады. Банктердің ҚР Ұлттық банк лицензиясы негізінде сертификаттарды шығаруға қүкығы бар. Сертификаттар сатылған тауарлар немесе көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу немесе төлем қүралы бола алмайды. Ол кепіл заты, сатып алу-сату объектісі бола алады. Сертификаттарды сатып алу-сату бойынша есеп айырысуларды қолма-қол және қолма-қолсыз түрде занды және жеке тұлғалар жүзеге асырады. Депозитті талап ету мерзімі келгенде банк серти-фикатты иемденушінің алғашқы талабы бойынша сертификатты үсыну кезіндегі төлемді жүргізеді. Өтеу үш әдіс бойынша жүзеге асырылады:
жаңа шығарылған сертификаттарды иемдену жолы;
• салымның басқа түрлеріне қолма-қолсыз аударымдар;
• қолма-қол ақша.
1996 жылы 19 қыркүйектегі ҚР депозиттік (банктік) сертификаттардың шығарылуы мен айналымының жалпы Ережесіне сәйкес сертификаттар тек мерзімді болуы мүмкін. Төленуге ұсынылған сертификаттар уақытында өтелмеген болса, банк депозиторға айыппүл төлейді, олардың көлемі мен төлену тәртібі эмитент-банктің бақылау кеңесі бекітетін сертификаттардың шығарылуы, айналуы мен өтелуі Шартында көрсетілуі кажет. Сертификат эмитент-банктің орналасқан жерінен баска да жерлердегі банк атынан операцияларды жүзеге асыра алатын кез келген бөлімшесінде өтелуі мүмкін. Банк пайыздарды төлеудің келесі жағдайларын қарастыра алады:
• сертификатты өтеу мерзімі аяқталғанға дейін жиі;
• сертификатты өтеу күнінде.
Банктік сертификаттық міндетті деректемелері келесілер болып табылады:
- депозиттік сертификат атауы;
- депозитті енгізу күні;
- сертификатты өтеу күні;
- депозит сомасы;
-эмитент-банктің депозит сомасы және ол бойынша тиісті пайызды қайтару туралы міндеттемесі;
-депозит бойынша жылдық пайыздық мөлшерлеме;
-тиесілі пайыз сомасы, эмитент-банктің атауы және орналасқан жері;
- депозитордың аты-жөні, орналасқан жері;
- эмитент-банктің сертификаты уакытында өтеу туралы міндетін орындамау кезінде сертификатты өтеу жағдайы;
-банк мөрімен бекітілген, эмитент-банктің екі уәкілетті тұлғаларының қолдары.
Сертификат бланкісінің мәтінінде қандай да болса міндетті деректемелердің біреуінің болмауы сол сертификатты жарамсыз деп танытады. Сертификаттар бланкісі қатаң есептілік бланкі болып табылады және банктегі бухгалтерлік есептің шоттар Жоспарына сәйкес баланстан тыс шотта есептеледі. Депозиттік сертификаттар бланкісі ақша қоймаларында немесе өртенбейтін шкафтарда сакталады. Шығару жағдайында сертификаттарды тиімді орналастыруды қамтамасыз ету үшін, сертификаттардың айналымы мен өтелуі кезінде келесі сәттер ескерілуі мүмкін:
- жылдық пайыздық мөлшерлеме деңгейі;
- шығарудың стандартты шарттары (эмиссия және өтеу күні, қысқа номинал);
- номиналды төлеу және пайыздарды есептеу кепілі.
Қазақстан Республикасының Азаматгық кодексіне сәйкес облигация
- бұл облигацияның немесе басқа да мүліктік баламаның онда көрсетілген атаулы қүнын оны шығарушы түлғадан оны үстаушының иемденуге қүқын растайтын бағалы қағаз. Облигация оны ұстаушыға облигацияның атаулы кұнынан тұрақты пайызды немесе басқа мүліктік кұқықты алуға кұқық береді. Облигация келесі іргелі қасиеттерге иемденеді:
- бұл эмитент мүлкіне меншік титулы емес, бұл қарыз куәлігі; акцияға қарағанда облигацияда ақырғы төлеу мерзімі болады (өтелетін бағалы қағаз);
- пайыздарды төлеу кезінде акция (дивиденд төлеумен салыстырғанда) және басқа да міндеттемелерді қанағаттандыру (қоғамды жою кезінде) алдында жоғары;
- эмитентті басқаруға кұқык бермейді.
Облигацияларды шығару тәртібі:
- Эмитент косымша қорларды тарту үшін жарғылық капитал көлемінен аспайтын облигация шығаруға құқығы бар. Бірақ, жарғылық капитал толығьшен төленіп, осы уақыт аралығында жылдық баланста үш жылдан кем емес қызмет істеуі кезінде ғана жүзеге асады;
- Құқықты бекіту әдісі бойынша облигациялар атаулы болу керек;
- Эмитенттің активі облигацияны шығаруды қамтамасыз ететін күрал болып табылады, яғни оларға жылжымайтын мүліктер, эмитентке тиісті бағалы қағаздар, ақша қаражаттары, басқа да қозғалмайтын мүліктер жатады (материалдық емес активтер қамтамасыз ету қызметін атқармайды);
- Олигацияны шығару шарты эмитенттің өзінің акцияларын айырбастау жолымен өтелуі мүмкін;
- Акцияның атаулы күнының көлемі шектелмейді;
- Облигациялар бойынша пайыздар эмитенттің қаржылық жағдайына қарамастан, белгіленген уақытта төленуі тиіс.
Облигацияларға негізгі бөліктен баска пайызды төлеуге купондық парақ беріледі. Купон - бұл онда купондық мөлшерлеменің цифрлары көрсетілген қиынды талон. Облигацияның нарықтық және атаулы қүны болады. Облигацияның атаулы қүны облигация бетінде белгіленіп және қарызға беріліп, облигациялык қарыз мезгілі аяқталған бойдан кайтарылуға тиіс сома керсетіледі. Атаулы құнға қарағанда төмен бағамен сатылатын облигациялар дисконтпен сатылған деп аталады. Егер оны жоғары бағамен сататын болса, сатушы сыйақы алады. Эмиссиялау және өтеуге дейінгі аралықта облигациялар нарықта белгіленген бага бойынша сатылады және сатып алынады. Оның номиналына байланысты пайыз көрсетілген нарықтық багасы облигацияньщ курсы деп аталады. Бағалы қағаздардың түрақты пайыздық табысы келесі формула арқылы табылады:
?
Табыс арнайы айналатын тираждағы ұтыс немесе купонды төлеу жолымен беріледі.
Облигацияны айналысқа шығару бағалы қағаздар нарығы туралы заңдылықта белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтуі тиіс. Облигацияны мемлекет, акционерлік коғамдар және жеке компаниялар бір жылдан кем емес уақытқа шығара алады. Қоғам кезең аральщ облигацияның атаулы құнынан пайыз түрінде төленетін табыс ретінде купонды облигациялар және сатып алу және атаулы құнының айырмасы ретінде өтеуден түскен табыс төленетін дисконтты облигация шығарады. Қоғам келесідей облигациялар шығаруға кұқығы бар:
- белгілі бір мүлік кепілімен камтылған;
- үшінші жақтың сөз беруімен қамтылған;
- заңды тәртіпте қамтамасыз етпеу бекітілген.
Эмитентіне байланысты мынадай түрлері бар:
- мемлекеттік;
- муниципалды;
- корпорациялық;
- шетел.
Номиналды өтеу әдісі бойынша:
- бір жолғы төлем;
- уақыт бойынша бөлу;
- жалпы облигация көлемінің тіркелген үлесін біртіндеп өтеу.
Төлеу түріне байланысты:
- тек пайыздар;
- нөлдік купон;
- атаулы қүн;
- кезеңдік тіркелген табыс және атаулы күн;
- атаулы күн және жиынтық табыс.
Купонды телеу әдісі бойынша:
- тұрақты купондық мөлшерлеме;
- қалқымалы купондық мөлшерлеме;
біркелкі өсетін купондық мөлшерлеме (индекстелетін);
- ең төмен немесе нөлдік купон;
- таңдап төлеу;
- аралас түрде.
Банктер облигацияларды және бағалы қағаздардың басқа да түрлерін эмиссиялау кезінде Қазакстан Республикасының Ұлттық банкісінде бағалы қағаздардың эмиссия анықтамалығының сараптамасынан өтулері қажет.
Бағалы қағаздарды шығару екі жақ үшін де тиімді, біріншіден, банк бағалы қағаздарды онда көрсетілген мерзімде өтейді, ол банк үшін ақша қаражаттарын өзінің жобаларына салуға мүмкіндік береді. Сатып алушы-клиент үшін тиімділік бағалы қағаздарды қажет уақытында есептелген пайызды жоғалтпай сатуында.
Коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен жасалатын операциялар көлемінің ішінде негізгі үлесті мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлері алып отыр. Мемлекеттік бағалы кағаздар - бұл эмитенті мемлекет болып табылатын, мемлекеттің ішкі қарыз нысаны, қарыздық бағалы қагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияның ішінде ең көп колданылатын түрі Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар
1997 жылғы 30 маусымдағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің қысқа мерзімді ноталарын орналастыру, айналысқа жіберу және өтеу Ережесіне сәйкес Ұлттық банк айналысқа шығаратын және тоқсан күнге дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталған бағалы қағаздар. Алғашқыда атаулы қүнынан төмен бағамен сатылады да, кейін атаулы қүн бойынша өтеледі. Қысқа мерзімді ноталар айналымдағы ақша массасын реттеуге арналған ақша-несие саясатының қүралы болып табылады. Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталарының атаулы құны 100 теңге деп шығарылады. Қысқа мерзімді ноталар табыстылығы соңғы қазынашылық вексельдер аукциондағы табыс деңгейінің шегінде белгілі. Қысқа мерзімді ноталар аукцион негізінде Ұлттық банк белгілейтін бағалы қағаздар нарығының маманданған қатысушылары - алғашқы агенттер арқылы орналастырылады.
Алғашқы агент бағалы қағаздар нарығында диллерлік және немесе брокерлік қызметті жүзеге асыра алатын, бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссиясынан алған лицензиясы бар бағалы кағаздар нарығының кәсіби қатысушысы болып табылатын заңды түлғалар болуы мүмкін. Қысқа мерзімді ноталарды сатып алуға коммерциялық банктер арыз жазады. Қыска мерзімді ноталар айналымға түсетін бағалы қағаздар болып табылады. Оны иемденуші оны кепілге беруге, РЕПО және кері РЕПО операцияларын жүргізуге, екінші нарықта сатып алу-сатуға құқығы бар. Екінші нарықтағы Ұлттық банктердің қысқа мерзімді ноталармен жасалынатын мәмілелері өтеу мерзімі белгіленген күнге дейін бір жұмыс күнінде аяқталады. Сонымен бірге, барлық операцияларды инвесторлар алғашқы агенттермен мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында Ұлттық банкпен қысқа мерзімді ноталарды жасалынатын шарттарға қызмет етуге келісімге отыруы жүзеге асады.
Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталарды шығарушы эмитенті болуының негізгі мақсаты Қаржы министрлігі бағалы қағаздар нарығында ақша массасына оперативті ықпал етуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталары бойынша жүргізілетін операциялары аталған ақша массасын реттейтін жанама операцияларға жатады.
Ұлттық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.