«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» курсынынан лекция тезистері
Лекция №1. Тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ұйымдастырудың негіздері
Лекция №2. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Лекция №3. Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайлар
Лекция №4. Автономды тіршілік жағдайындағы адамдардың өзін.өзі қорғаудағы әрекеті
Лекция №5. Сұрапыл табиғи кезінде көмекті ұйымдастыру
Лекция №6. Судағы экстрималды жағдай
Лекция №7. Суық аймақтағы экстремалды жағдай
Лекция №8. Ыстық аймақтағы экстремалды жағдайлар
Лекция №9. Ормандағы экстремалды жағдайлар
Лекция №10. Таудағы экстремалды жағдайлар
Лекция №11. Экзогендік интоксикация кезіндегі эктремалды жағдайлар
Лекция №12. Қылмыстық сипаттағы өмірге қауіпті жағдайда адамдардың өзін.өзі қорғауы
Лекция №13. Тұрғын жайда болуы мүмкін қауіп.қатер
Лекция №14. Жол.көлік апаттары
Лекция №15. Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
Лекция №2. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Лекция №3. Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайлар
Лекция №4. Автономды тіршілік жағдайындағы адамдардың өзін.өзі қорғаудағы әрекеті
Лекция №5. Сұрапыл табиғи кезінде көмекті ұйымдастыру
Лекция №6. Судағы экстрималды жағдай
Лекция №7. Суық аймақтағы экстремалды жағдай
Лекция №8. Ыстық аймақтағы экстремалды жағдайлар
Лекция №9. Ормандағы экстремалды жағдайлар
Лекция №10. Таудағы экстремалды жағдайлар
Лекция №11. Экзогендік интоксикация кезіндегі эктремалды жағдайлар
Лекция №12. Қылмыстық сипаттағы өмірге қауіпті жағдайда адамдардың өзін.өзі қорғауы
Лекция №13. Тұрғын жайда болуы мүмкін қауіп.қатер
Лекция №14. Жол.көлік апаттары
Лекция №15. Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» курсының теориялық негіздері, мақсаты.
«Тіршілік қауіпсіздігі» курсының оқу бағдарламасына енгізілуі қазіргі заманғы ғылым мен техниканың даму логикасына байланысты болып отыр. Бұл курстың өзегі болып, қоғамның дамуының негізі - адам алынған. Кезінде Протагор «Адам - барлық заттың өлшемі» деген екен. Яғни, адамды жұмыс күші ретінде жүмыс процесінде ғана қорғау қажет емес, сонымен қатар оны өмір бойы, қайда тұрса да, қайда жүрсе де қорғау қажет.
Осы мәселелерге байланысты «Тіршілік кауіпсіздігі» курсының теориялық негізін жасауға болады:
- адам жерде пайда болғаннан бастап, ылғи да өзгеріп отыратын қауіп пен қатердің арасында өмір сүріп келеді, яғни адамның іс-әрекеті мен тіршілігі әрқашанда қауіпте;
- қауіп-қатер адам өміріне, оның денсаулығына ылғи да зиянын тигізеді (жүйке ауруы, жарақат, ауру, өлім), яғни мемлекеттің, жалпы қоғамның алдында адамдарды қорғау міндеті тұрады;
- толық қауіпсіздік болмайды, әрқашан белгілі бір қауіп қалып отырады, сондықтан, қауіпсіздікті үйымдастыру жұмысы жоғары деңгейде болуы керек.
Табиғатта болып тұратын қауіп-қатерлер тұрақты, жан-жақты және қуатты, сондықтан жер бетінде қауіп төнбейтін адам болмайды. Бірақ көп адамдар бұл жағдайға көңіл аудармайды, байқамайды, тіпті ойламайды да, сондықтан олардың ойы нақтылы өмірден алшақ болады.
Сондықтан қауіпсіздіктің идеологиясын, нақтылы жайға сай ойлауды, тәртіпті құру үшін, осы «Тіршілік қауіпсіздігі» оқу бағдарламасы қажет. Сонымен, «Тіршілік қауіпсіздігі»- адам өміріне төнетін жалпы қауіп-қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы. Ол нақты машиналардың, құрал жабдықтардың, механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешпейді, онымен арнайы мамандықтар айналысады (атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі және т.с.с.).
«Тіршілік қауіпсіздігі» курсының мақсаты - қауіпсіздік саласында жалпы біліктілікті көтеру, адамдардың ойлау қабілетін өмірдің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағыттау - осылар барлық арнайы мамандықтардың қауіпсіздігінің ғылыми-әдістемелік іргесі болып саналады:
- қауіп-қатерді тани білу: оның түрін, болып жатқан жерін, мүмкін зардаптың, зиянның шамасын, қатер болу мүмкіншілігін және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай білу.
«Тіршілік қауіпсіздігі» курсының оқу бағдарламасына енгізілуі қазіргі заманғы ғылым мен техниканың даму логикасына байланысты болып отыр. Бұл курстың өзегі болып, қоғамның дамуының негізі - адам алынған. Кезінде Протагор «Адам - барлық заттың өлшемі» деген екен. Яғни, адамды жұмыс күші ретінде жүмыс процесінде ғана қорғау қажет емес, сонымен қатар оны өмір бойы, қайда тұрса да, қайда жүрсе де қорғау қажет.
Осы мәселелерге байланысты «Тіршілік кауіпсіздігі» курсының теориялық негізін жасауға болады:
- адам жерде пайда болғаннан бастап, ылғи да өзгеріп отыратын қауіп пен қатердің арасында өмір сүріп келеді, яғни адамның іс-әрекеті мен тіршілігі әрқашанда қауіпте;
- қауіп-қатер адам өміріне, оның денсаулығына ылғи да зиянын тигізеді (жүйке ауруы, жарақат, ауру, өлім), яғни мемлекеттің, жалпы қоғамның алдында адамдарды қорғау міндеті тұрады;
- толық қауіпсіздік болмайды, әрқашан белгілі бір қауіп қалып отырады, сондықтан, қауіпсіздікті үйымдастыру жұмысы жоғары деңгейде болуы керек.
Табиғатта болып тұратын қауіп-қатерлер тұрақты, жан-жақты және қуатты, сондықтан жер бетінде қауіп төнбейтін адам болмайды. Бірақ көп адамдар бұл жағдайға көңіл аудармайды, байқамайды, тіпті ойламайды да, сондықтан олардың ойы нақтылы өмірден алшақ болады.
Сондықтан қауіпсіздіктің идеологиясын, нақтылы жайға сай ойлауды, тәртіпті құру үшін, осы «Тіршілік қауіпсіздігі» оқу бағдарламасы қажет. Сонымен, «Тіршілік қауіпсіздігі»- адам өміріне төнетін жалпы қауіп-қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы. Ол нақты машиналардың, құрал жабдықтардың, механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешпейді, онымен арнайы мамандықтар айналысады (атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі және т.с.с.).
«Тіршілік қауіпсіздігі» курсының мақсаты - қауіпсіздік саласында жалпы біліктілікті көтеру, адамдардың ойлау қабілетін өмірдің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағыттау - осылар барлық арнайы мамандықтардың қауіпсіздігінің ғылыми-әдістемелік іргесі болып саналады:
- қауіп-қатерді тани білу: оның түрін, болып жатқан жерін, мүмкін зардаптың, зиянның шамасын, қатер болу мүмкіншілігін және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай білу.
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:
1.Лекция тезистері
Лекция №1. Тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ұйымдастырудың
негіздері
1. ТЖ жағдайларындағы тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз ету
курсының мақсаты мен міндеттері.
1 Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының теориялық негіздері,
мақсаты.
Тіршілік қауіпсіздігі курсының оқу бағдарламасына енгізілуі қазіргі
заманғы ғылым мен техниканың даму логикасына байланысты болып отыр. Бұл
курстың өзегі болып, қоғамның дамуының негізі - адам алынған. Кезінде
Протагор Адам - барлық заттың өлшемі деген екен. Яғни, адамды жұмыс күші
ретінде жүмыс процесінде ғана қорғау қажет емес, сонымен қатар оны өмір
бойы, қайда тұрса да, қайда жүрсе де қорғау қажет.
Осы мәселелерге байланысты Тіршілік кауіпсіздігі курсының теориялық
негізін жасауға болады:
- адам жерде пайда болғаннан бастап, ылғи да өзгеріп отыратын қауіп
пен қатердің арасында өмір сүріп келеді, яғни адамның іс-әрекеті мен
тіршілігі әрқашанда қауіпте;
- қауіп-қатер адам өміріне, оның денсаулығына ылғи да зиянын тигізеді
(жүйке ауруы, жарақат, ауру, өлім), яғни мемлекеттің, жалпы қоғамның
алдында адамдарды қорғау міндеті тұрады;
- толық қауіпсіздік болмайды, әрқашан белгілі бір қауіп қалып
отырады, сондықтан, қауіпсіздікті үйымдастыру жұмысы жоғары деңгейде болуы
керек.
Табиғатта болып тұратын қауіп-қатерлер тұрақты, жан-жақты және қуатты,
сондықтан жер бетінде қауіп төнбейтін адам болмайды. Бірақ көп адамдар бұл
жағдайға көңіл аудармайды, байқамайды, тіпті ойламайды да, сондықтан
олардың ойы нақтылы өмірден алшақ болады.
Сондықтан қауіпсіздіктің идеологиясын, нақтылы жайға сай ойлауды,
тәртіпті құру үшін, осы Тіршілік қауіпсіздігі оқу бағдарламасы қажет.
Сонымен, Тіршілік қауіпсіздігі- адам өміріне төнетін жалпы қауіп-
қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін
ғылыми білімнің саласы. Ол нақты машиналардың, құрал жабдықтардың,
механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін
шешпейді, онымен арнайы мамандықтар айналысады (атом қауіпсіздігі, электр
қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі және т.с.с.).
Тіршілік қауіпсіздігі курсының мақсаты - қауіпсіздік саласында жалпы
біліктілікті көтеру, адамдардың ойлау қабілетін өмірдің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге бағыттау - осылар барлық арнайы мамандықтардың
қауіпсіздігінің ғылыми-әдістемелік іргесі болып саналады:
- қауіп-қатерді тани білу: оның түрін, болып жатқан жерін, мүмкін
зардаптың, зиянның шамасын, қатер болу мүмкіншілігін және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай
білу.
2. ТЖ-да дәрігерге дейінгі жараланулар мен жарақаттанулар кезінде
алғашқы медициналық көмек көрсету Қазақстан Республикасының денсаулық
сақтау саласы ізгі міндетті орындай отырып және халықтың денсаулығы туралы
үнемі қам жасай отырып Азаматтық қорғаныстың медициналық қызметін құрып
дайындайды; ол медициналық құрамның арнайы дайындығын ұйымдастырады, емдеу-
профилактикалық және санитариялық-эпидемияға қарсы шаралар кешенін жүзеге
асыру үшін арнаулы құрылымдар мен мекемелер құрып дайындайды. Медициналық
мекемелердің негізінде алғашқы медициналық көмек жасақтары құрылады; олар
тікелей құтқару жұмыстары объектілерінен келіп түсетін зақымданғандарға
алғашқы медициналық көмек көрсетуге және оларды эвакуацияға дайындауға тиіс
болады. Медициналық қызмет бұған қоса басқа да бірқатар арнаулы құрылымдар
мен мекемелер ұйымдастырады және олардың халыққа медициналық көмек көрсету
жөніндегі іс-қимылдарға үнемі дайын болуын қамтамасыз етеді.
Механикалық күштің сыртқы әсерінен тіндердің-тұтастығының бұзылуы жара
деп аталады. Жаралар беткі қабаттағы және терең, тесіп өткен және өтпеген
болуы мүмкін. Егер жара терең болса адамға тамырлардан немесе зақымданған
органдардан көп қан кету қаупі төнеді. Алайда болмашы жараның өзі қауіпті
болып шығады.
Жара түсірген заттан немесе жерден жараға балшық, микроорганизмдер,
инфекция қоздырғыштары түсуі мүмкін. Инфекция тудыратын ерекше қауіпті
аурулар сіреспе және гангрена болып табылады. Кейде жараланулар кезінде
іріңдеу процесінің жедел дамитыны соншалық, организм іріңнің айналасында
қорғаныш білігін жасап үлгермейді. Мұндай жағдайларда инфекция барлық
органдар мен тіндерге тарайды. Жалпы зақымдану немесе сепсис пайда болады.
Мұндай ушығу қауіпті және барынша қарқынды емдегеннің өзінде ауырған адамға
өлім қатерін төндіреді.
Сепсис кезінде зардап шегушінің дене температурасы 40ӘС-ға дейін
көтеріледі. Ол дірілдеп-қалшылдап, сандырақтайды, тер басып, галлюцинация
болады. Ауру екінің бірінде есінен танады. Ентікпе пайда болып, жүрегі жиі
соғады, арып, терісі сарғаяды. Йодтың 5% спирттік ерітіндісі, брилиант
жасылдың 1% спирттік ерітіндісі, марганец қышқыл калидің судағы ерітіндісі,
сутек қостотығы көптеген жағымсыздықтардан (соның ішінде іріңдеуден,
сепсистен) қорғайды.
Жараны су (қайнаған болғаны жақсы) ағынымен жуып, одан лас бөлшектерді
кетіру керек. Одан соң сутек қостотығы ерітіңдісімен немесе марганец қышқыл
калийдің ашық қызғылт ерітіндісімен жуу керек. Жараның айналасындағы теріге
йод ерітіндісін жағып, одан кейін стерильді таңғыш салынады.
Жараларды диагностикалау кезінде мыналар ескерілуі керек: жаралаған
қарудың түрі (пышақ, стилет, балта және т.б.; оқ ату қаруы, жарылғыш
қондырғы) және жарақат механизмі; жараның түрі мен орналасуы.
Кеуде, іш зақымданған жағдайда жараның сипаттамасы өте маңызды: жараның
тесіп өткен немесе тесіп өтпеген болуы; өмірлік маңызды органдардың
әсіресе бауырдың, көкбауырдың, шектің не жүректің, ірі тамырлардың,
өкпелердің зақымдану мүмкіндігі немесе ықтималдығы. Барлық жағдайларда
жараның орналасуы, түрі, қарудың ерекшеліктері, клиникалық көріністер,
нышандар бойынша бағдарлану керек.
Жараларды қандай да бір ревизиялауға, зондтау әрекеттеріне және
басқаларына үзілді-кесілді тыйым салынатыны ерекше атап көрсетіледі. Жараға
қол, аспап тигізуге әсте болмайды! Жаралардан сүйек жарықшақтарын алуға
болмайды!
Жаралар жаңға батып көп қан кетеді. Жаралану кезінде аурудың барысы
көптеген жағдайларға - зақымдаушы фактордың ерекшеліктеріне, жарақаттың
механизмі мен оқшаулануына, түріне, тіндердің, органдардың зақымдану
дәрежесіне, тереңдігіне, жараның микробтық ластануына, организмнің, оның
қорғаныш жүйелерінің (әсіресе иммундық жүйенің) жалпы жағдайына байланысты.
Алгашқы медициналық көмектің негізгі кезендері:
1. Әуелі қан кетуін тоқтату керек. Артериялардан едәуір және үдей қан
кетуі кезінде тамырдың орталық қан ағатын бөлігін саусақпен басу арқылы
немесе шеткі мүшені бүгу немесе белдікпен тұрақтандыру арқылы қанның ағуын
уақытша тоқтатып, одан соң жгут салу керек; веналық, капиллярлық қан ағу
кезінде қысып тұратын таңғыш салынады.
2. Жарадан бос жатқан жаттекті денелерді (киімнің жыртықтарын, әйнектің
ірі жарықшақтарын және т.б.) алуға, алғанда стерильді пинцетпен ғана және
жараның өзіне аспапты тигізбей алуға жол беріледі.
3. Жараның төңірегіндегі теріні өңдеу: түкті учаскелер (бас және т.б.)
жараланған кезде айнала шаш қайшымен мұқият қырқып алынады; жараның
төңірегіндегі тері спиртке батырылған тампон арқылы (қатты ластанғанда
теріні бензинмен өңдеуге жол беріледі, бірақ өте сақ болу керек - бензин
отқа қауіпті!) тазаланады; тері кепкеннен кейін оны йодтың 5% тұнбасымен
өңдейді.
4. Жараға стерильді салфетка, асептикалық таңғыш немесе жеке таңу
пакетінен мақта-дәке таңғыш салынады. Салфетканың (таңғыштың) үстінен
стерилді мақта қабаты салынып мұқият тегістеледі. Бинт салып таңғыш
бекітіледі. Таңғышты торлы бинттің немесе орамалдың көмегімен бекітуге
болады. Жоғарғы шеткі мүше мата қиығына салынады. Ол болмаған кезде
жараланған мүшені пиджактың немесе күртенің етегіне орнықтыруға болады;
немесе қолда бар құралдардан шина салынады.
5. Госпитальдау мүмкін емес немесе кідіртілетін жағдайларда: шеткі мүше
иммобилизацияланады; шеткі мүше зақымдалғанда шина салынғаннан кейін оны
шамамен 15градус бұрышпен жастыққа жайғастырады. Таңғышқа жара аймағында
мұз салынған екі қабатты полиэтилен дорбашық қойылады.
Таңғыш салу ережелері. Мұрын мен иекке айқыш тәрізді таңғыш салынады.
Желке және шүйде бөлігіне мата қиығы салынады.
Кеуде қуысы жараланған кезде тұрақтандырғыш бинтті таңғыш салынады
Зақымдалған шеткі мүшені иммобилизациялау үшін мата қиығы пайданылады. Иық
алды сүйектері сыңған кезде мата қиығы бүктетіліп денеге жақындатылған
қолдың астына салынады. Матаның ұштары арқада байланылады.
алғашқы жәрдем және шұғыл жағдайлар бойынша комиссияны ұйымдастыру.
Лекция №2. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
1. Қауіп қатер деген не, себебі мен салдары.
2. Тиімді тәуекелділік концепциясы, сараптау әдісі.
Қауіпсіздік түсінігі, курстың негізгі міндеттері.
Қауіпсіздік сыртқы және ішкі қатерден қорғайтын тірі организмнің
қажетті шарасы. Ал адам қауіпсіздігінің өз ерекшеліктері бар, адамның басқа
тірі организмдерден айырмашылығы, ол табиғи ортадан, өз өмір сүру ортасын
жасай алады. Сондықтан болуы ықтимал қатерлер табиғи қатерлердің қатарына
жатпауы да мүмкін. Адамдар өздерінің ойлы іс- әрекеттерін пайдалана отырып,
өте тез арада антропогендік орта жасап үлгерді. Бұл ортаға тірі
организмдер, оның ішінде адамдардың өзі де, толық бірігіп кете алатын емес.
1-сурет. Қауіптіліктің белгілері бойынша жіктелуі
1.3 Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауіп-қатерді топтастыру.
Қауіп-қатер - ортаның қуат жағдайымен, адамдардың іс-әрекетімен тығыз
байланысты кұбылыс. Ол белгілі бір жағдайда қоршаған ортаға үлкен залалын
тигізуі және зардабын әкелуі мүмкін.
Қауіп-қатердің көздері деп төмендегілерді атауға болады:
- адамның өзі;
- өмір сүру ортасының элементтері: заттар, еңбектің өнімдері мен
құралдары, пайдала-нылатын қуат, еңбектің микроклиматтық жағдайы, жан-
жануар және өсімдік әлемі, адамдар ұжымы және жеке тұлға;
- адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым-қатынас процестері.
Қауіп-қатердің өзі өте күрделі, көпжақты құбылыс болғандықтан, олардың
негізгі белгілері бір-бірімен ұштасып, араласып жатады. Сондықтан оларды
дұрыс жіктеу, оның алдын алуға, себебін, сипаттамасын анықтап, шара
қолдануға және салдарын жоюға үлкен маңызы бар.
Лекция №3. Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайлар
1. ТЖ-ның классификациясы, кезеңі.
2. ТЖ-да тұрғындарды қорғау тәсілдері.
Төтенше жағдайлар табиғи және техногенді сипаттағы болып жіктеледі.
Табиғи сипаттағы ТЖ:
-Метерологиялық (боран, дауыл, циклон, қара құйын, қатты ыстық,
құрғақшылық, аяз, найзағай өрті )
-Гидрометрологиялық және гиологиялық қауіпті құбылыстар (қар
көшкіндері, борандар, көктемгі жаңбырлы тасқындар, сырғымалар)
-Тиктоникалық және теллурлық (жанар таулардың атқылауларынан болатын
өрттер, жер сілкінісі)
-Топологиялық (сел, сырғыма, қар көшкіні)
-Космостық (метериттердің және басқада космостық денелердің құлауы,
олармен соқтығыс)
ХАЛЫҚТЫ, АУМАҚТАРДЫ ЖӘНЕ ОБЪЕКТІЛЕРДІ ҚОРҒАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Жалпы ережелер
Халықты, аумақты және ұйымдарды төтенше жағдайлардан, бүгінгі заманғы
зақымдану құралдарынан қорғау Азаматтық қорғаныстың басты міндеті болып
саналады және Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың барлық басқару
органдарымен, орталық және жергілікті атқарушы органдарымен, Қазақстан
Республикасының ұйымдарымен жүзеге асырылады.
Төтенше жағдайлардың зардабынан және бүгінгі заманғы зақымдану
құралдарын қолданудан халықты, аумақты және ұйымдарды қорғау жөніндегі
шараларына:
басқару, хабарлау және байланыс жүйелерін әрдайым дайындықта ұстауды,
дамытуды ұйымдастыру;
Азаматтық қорғаныс күштерін құру, оларды даярлау және белгілі бір іс-
әрекет жасау үшін әрдайым дайындықта ұстау;
орталық және жергілікті атқарушы органдарының, ұйымдардың
қызметкерлерін дайындау, халықты оқыту;
радиациалық, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) жағдайды байқау
және лабораториялық бақылау жасау;
Азаматтық қорғаныстың әскери құрамаларының дайындығын жұмылдыруды
қамтамасыз етсін;
салалар мен ұйымдардың тұрақты жұмыс істеуін арттыру жөніндегі шаралар
кешенін жүргізу;
жасырыну ғимараттарының қажетті қорын дайындықта ұстау, жеке қорғану
құралдарының және Азаматтық қорғаныстың басқа мүліктерінің запасын жинау;
халыққа, орталық және жергілікті атқарушы органдарына, ұйымдарға
адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнетіндігі туралы хабарлау;
құтқару жұмыстары мен басқа да шүғыл жұмыстарды жүргізу,
зардап шеккен халықтың тыныс-тіршілігін ұйымдастыру және оларды
қауіпті аймақтардан эвакуациялау;
азық-түлікті, су көздерін, тамақ шикізаттарын, жемді, жануарлар мен
өсімдіктерді радиоактивті, химиялық, бактериологиялық (биологиялық)
зақымданудан, індеттен қорғау жатады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғау
жөніндегі шаралар төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жоюдың
Мемлекеттік жүйелерінің (ТЖМЖ) талаптарына сәйкес аллдын ала өткізіледі.
ТЖМЖ аумақтық, функциональдық, салалық және объектілік жүйелері кіреді
және оның: жергілікті және республикалық екі дәрежесі бар.
ұйымдардың орталық және жергілікті атқарушы органдарының іс-әрекетін
үйлестіру үшін республикада Қазақстан Республикасының Үкіметімен мынадай
ұйымдар:
төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі Ведомствоаралық
мемлекеттік комиссиясы (ТЖВМК);
Республикалық және аумақтық эпидемияға қарсы төтенше комиссиялар;
Көлікте қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі Ведомствоаралық
комиссиясы, оның аумақтық комиссиялары құрылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен мемлекеттік және
республикалық және басқа бағыттар бойынша комиссиялар құрылуы мүмкін.
Іс-қимылды үйлестіру үшін орындарда және салаларда: облыстарда,
қалаларда, аудандарда - төтенше жағдайлар жөніндегі аумақтық комиссиялар;
орталық, атқарушы органдарында, ұйымдарда — төтенше жағдайлар жөніндегі
комиссиялары құрылады.
Төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиялардың басшылары болып, ереже
бойынша, ұйымдардың орталық және жергілікті атқарушы органдарының бірінші
басшыларының орынбасарлары тағайындалады.
Жоғарыда аталған комиссия шешімдерінің кепілдемелік сипаттамалары бар,
оны орган басшылары төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі
шараларды жүргізуде ескереді.
ТЖМЖ барлық құрылымының іс-қимылына жалпы басшылықты және үйлестіруді
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдары жүзеге асырады.
ТЖМЖ жүйелерінің қысқаша құрылымының міндетін, ұйымдастыруын, қызмет
істеу тәртібін және оның қаржылануын тиісті орталық және жергілікті
атқарушы органдары, ұйымдары анықтайды.
Әрбір салалық (объектілік) және аумақтық жүйелерге және оның
звеноларына: басшы органдары, күнделікті басқару органдары, жағдайды байқау
және бақылау күштері мен құралдары, төтенше жағдайларды жою үшін күштері
мен құралдары кіреді.
ТЖМЖ жүйелері мен звеноларының жұмыс істеуіне басқару және бақылау
жасауды күнделікті басқару органдары жүзеге асырады, оларға:
облыстық және қалалық басқармалар, Қазақстан Республикасының Төтенше
жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы органдарының төтенше жағдайлар
жөніндегі қалалық және аудандық бөлімдері;
барлық деңгейдегі төтенше жағдайлар жөніндегі аумақтық комиссиялардың
кезекші қызметтері;
жұмыс істейтін жүйелердің кезекші қызметтері және мамандандырылған
бөлімшелері;
кезекші-диспетчерлік қызметтері және орталық атқарушы органдарының,
ұйымдардың бөлімшелері жатады.
ТЖМЖ қызметін ақпаратпен қамтамасыз етуді автоматтандырылған хабарлама-
басқару жүйелері (ТЖ АХБЖ) жүзеге асырады.
ТЖМЖ іс-қимылына төтенше жағдайлардың алдын алу және төтенше
жағдайлардағы іс-әрекет жөніндегі шараларды жоспарлау, дайындау және жүзеге
асыру жатады.
Жүйенің жағдайға байланысты жұмыс істеуінің:
күнделікті;
жоғары дайындықпен;
төтенше.
Төтенше жағдайларды жоюға, ереже бойынша, тікелей басшылықты:
объектілік төтенше жағдай — ұйым басшылары, қажет болған жағдайда
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдарының аумақтық, органдарының қатысуымен;
жергілікті төтенше жағдай — төтенше жағдайлар жөніндегі комиссияның
төрағалары Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық
атқарушы органдарының аумақтық органдарының қатысуымен;
аймақтық төтенше жағдай — орталық және жергілікті атқарушы органдары
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органының жанындағы ТЖВМК тарапынан іс-әрекетті үйлестірудің қатысуымен;
жалпы төтенше жағдай - Үкімет тапсырмасы бойынша ТЖВМК тарапынан іс-
әрекетті үйлестіру кезіндегі қатысуымен Қазақстан Республикасының Төтенше
жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы органының жүзеге асырылады.
Аумақтар мен объектілерде пайда болған төтенше жағдайларды
жою ТЖМЖ аумақтық немесе ведомстволық жүйелерінің күшпен
Құралдары арқылы жүзеге асырылады.
Жоспарлау-қалпына келтіру жұмыстары орталық және жергілікті атқарушы
органдарының, ұйымдардың күштерімен жүзеге асырылады.
Халықты, аумақтарды және шаруашылық объектілерін қорғау жөніндегі
Азаматтық қорғаныс шараларын жүзеге асыру және Азаматтық қорғаныс жүйелерін
төтенше жағдайларға және қазіргі заманғы зақымдану құралдарын қодануға
қарсы іс-әрекет жасауға алдын ала дайындау мақсатында барлық орталық және
жергілікті атқарушы органдарында, меншік нысанына қарамастан ұйымдарда
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдары бекіткен жоспар құрылымына сәйкес Азаматтық қорғаныстың жоспары
жасалынады. Азаматтық қорғаныстың Жоспары екі бөлімнен тұрады:
1-ші бөлім - Азаматтық қорғаныстың бейбіт уақытқа жоспары;
2-ші бөлім — Азаматтық қорғаныстың соғыс уақытына жоспары.
Азаматтық қорғаныстың жоспары аумақ пен ұйымдардың, жергілікті
жағдайдың ерекшеліктері, сол аумақты болу мүмкін төтенше жағдайды, зақымдау
құралдарының қолданылу ықтималдығын және олардың қазіргі дамуын ескере
отырып жасалынады. Жоспарды жасау, шаралар анықтау үшін Азаматтық
қорғаныстың орталық және жергілікті басқару органдары болуы ықтимал табиғи
апат пен опатты, сондай-ақ осы аумаққа орналасқан өте қауіпті объектілердің
(радиациялық, химиялық және басқа да) қанша екендігін ескере отырып ықтимал
жағдайлары негізделген аумақтың қауіп-қатер картасын жасайды.
Азаматтық қорғаныстың жоспары қалаларды топтарға, ал ұйымдарды
азаматтық қорғаныс бойынша санаттарға жатқызуды ескере отырып жіктеу
бойынша жасалынады.
Азаматтық қорғанысы жіктеу бойынша санатталған қалалар мен объектілер
үшін соғыс уақытына оларға қосымша шаралар:
санатталған объектілердің жұмыс тұрақтылығын арттыру;
халықты эвакуациялау және бөліп жайғастыруды ұйымдастыру және жүргізу;
шеқара жанындағы аудандардан, жақын орналасқан маңызды объектілерден
және әскери іс-қимыл болуға тиіс аудандардан;
қосалқы және қала сыртындағы басқару пункттерін ұстау және жұмыс
істету;
әскери командования органдарымен, соның ішінде аумақтық қорғаны
мәселелері бойынша өзара әрекеттестікті ұйымдастыру;
жасырыну ғимараттарындағы жұмысшылардың, қызметкерлердің және халықтың
қорғануын және тәртібін ұйымдастыру;
жұмыс істейтін қызметкерлерді және халықты бекітілген нормаға сәйкес
жасырыну ғимараттарымен, жеке және медициналық қорғану құралдарымен
қамтамасыз ету, сондай-ақ халықтың қауіпсіздігін, олардың өмірін қамтамасыз
ететін басқа да шаралар жоспарланады.
Азаматтық қорғаныс жоспарының бейбіт уақытқа жасалған бөлімі төтенше
жағдайға жедел қимылдау жоспарының жүйесін ұсынады, қауіп дәрежесіне
байланысты төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі іс-қимыл
жоспарын, байқау және бақылау жүйелерін дайындау жоспарын, Азаматтық
қорғаныстың, төтенше жағдайдын алдын алу мен жоюдың Мемлекеттік жүйесіне
кіретін Қазақстан Республикасы авариялық-құтқару қызметі құрамаларының күш
пен құралын дайындау жоспарын, төтенше жағдай аймағына күштер енгізу
жоспарын, халыққа жедел жәрдем көрсету мақсатында оны қолдану тәртібін,
авариялық- құтқару жұмыстарын басқа да шүғыл жұмыстарын және көшіру
шараларын қамтиды.
Азаматтық қорғаныс жоспарына қосымша ретінде АҚ негізгі көрсеткіштері,
карталары (үлгілері) және түсіндірме жазбасы кіреді. Міндетті қосымшаның
тізімі бекітілген жоспар құрылымында келтіріледі.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау Азаматтық қорғаныс пен
төтенше жағдайлардың барлық басқару органдарының, күш пен құралдарының,
ұйымдардың тығыз өзара әрекеттестігі арқылы жүзеге асырылады.
Халықты, аумақтарды және объектілерді қорғау жөніндегі Азаматтық
қорғаныстың шараларын жоспарлау әсіресе аймақтардың ерекшелігіне және ең
алдымен сол аймақта болуы ыктимал табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайға, табиғи апатқа, жер сілкінісіне, теңіздер мен ірі суаттардың
деңгейінің өзгеруіне, пайдалы кен байлықтарын қазудағы кен орындарын өндіру
және басқа да факторлар сияқты адамның өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін ерекшеліктерін қарауы тиіс.
Азаматтық қорғаныс жоспарымен қаралған шаралар осы шараларды тікелей
ұйымдастырушы және жауапты орындаушыларға дейін жеткізіледі. Төтенше жағдай
қауіпі төнген кезде өзін-өзі ұстау және -іс-әрекет жасау ережелері халыққа
хабарланады.
Төтенше жағдайлардың зардаптарын жою кезінде бірлесіп іс-әрекет
жасауды, күш пен құралдарды нәтижелі пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында
Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың басқару органдары әскери
командованиямен, министрліктер және ведомстволармен, біртұтас авиациалық
іздестіру-құтқару қызметімен, ТМД елдерінің Корпус күштерімен,
республиканың көлік ұйымдарымен, күш пен құрал бөлетін басқа да ұйымдармен
бірлесіп өзара әрекеттестіктің тиісті жоспарын жасайды.
Азаматтық қорғаныс жоспарының соғыс уақытына жасалған бөлімін жасау
кезінде, халықты қорғау жөніндегі шараларды жоспарлауда төмендегі негізгі
принциптер басшылыққа алынуы тиіс:
халықты паналау ғимараттарында жасыру; халықты көшіру және бөліп
жайғастыру;
жеке қорғану құралдары мен медициналық қорғану құралдарын пайдалану.
Азаматтық қорғаныс жоспары Азаматтық қорғаныстың басқару органдарын
уақытында және толық хабарлануын қарауы қажет. Бұған төтенше жағдайлар
мониторгингін ұйымдастыру және жұмыс істету арқылы жетуге болады.
Жағдайды болжау және талдау жасау, хабарлау үшін шешім қабылдау,
бейтілген нұсқауға сәйкес орталықтандырылған уәкілетті адамдар арқылы
жүзеге асырылады.
Азаматтық қорғаныстың тиісті бастығы хабарлау туралы шешім қабылдайды.
Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың басқару органдарында шешім
қабылдау жөніндегі хабарлама мен техникалық қолдауды ереже бойынша, тиісті
басқару пункттеріне орналасқан жағдай орталықтары қамтамасыз етеді.
Азаматтық қорғаныстың жоспары орталық және жергілікті атқарушы
органдарының, ұйымдарының бірінші басшыларымен — Азаматтық қорғаныстың
тиісті бастықтарымен бекітіледі.
Халықты қорғауды ұйымдастыру
Халықты қорғау ұйымдардың соғыс уақытында жұмыс істеп жатқан аусымын
баспаналарға жасырады, ол жетіспеген жағдайда сол аусымын толығымен жасыру
үшін тездетіп құрылыс салу арқылы жүзеге асырылады.
Бейбіт уақытта барлық баспаналар жасырынушыларды бір сәтке ішінде
қабылдау мерзімімен шаруашылық мақсатта пайдаланылады. Қала мен селолық
жерлердің қалған халқы радиациаға қарсы баспаналарда, туннелдерде, кен
орындарында, жер асты өткелдерінде, жер асты гараждарында және басқа да
паналау ғимараттарында жасырынады, сол үшін жоспарлы жиналу және есеп,
сондай-ақ халықты жасырыну ғимараттарына бөлу жүргізіледі.
Халықты қорғау әдістерінің ең негізгісі эвакуациялау шаралары болып
табылады, оған:
адамдардың өмірін сақтау мақсатында төтенше жағдайлар
аймағы мен қазіргі заманға зақымдану құралдары қолданылуы мүмкін
аудандардан халықты көшіру;
соғыс уақытында санатталған қалаларда жұмыс істеп жатқан,
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлерін қауіпсіз аймаққа
жайғастырып бөлу және орналастыру жатады.
Көшіру шаралары Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі
Орталық атқарушы органдарының және аумақтық басқару органдарының жалпы
басшылығымен алдын ала жоспарланады. Бейбіт уақытта қауіпсіздік қатері мен
табиғи апаттық төтенше жағдайлар болуы ықтимал аймақтар үшін көшіру
шараларын жүргізу тәртібі анықталынады. Соғыс уақытында шеқаралас аудандар
мен санатталған қалалардан халықты көшіру тәртібі анықталынады.
Халықты:
аймақтық және көлемді төтенше жағдайлар аймағынан қауіпсізі орынға -
темір жол, автомобиль, авиациалық және су көліктері арқылы, жергілікті
жердің көлеміндегі төтенше жағдайлар аймағынан және ұйымдардан — көліктің
әр түрін тарта отырып және жаяу жүру тәртібімен қауіпсіз аймақтың сыртына;
соғыс уақытында — авиациялық, темір жол, автомобиль және Қазақстан
Республикасының Қарулы күштерін тасымалдауға жатпайтын, су көлігімен, көлік
құралдары жетіспеген жағдайда — көшіру пункттерінің аралығына дейін жаяу
жүру тәртібімен; аралық пункттерден орналасатын жерге дейін - барлық
көліктің бар түрімен;
соғыс уақытындағы болжанбаған жағдайда және ойда болмаған төтенше
жағдайларда, оның ішінде ол бола қалған жағдайда — жедел тәртіппен көшіру
жүргізіледі.
Бейбіт уақыттағы сияқты соғыс уақытында да халықтың жартысына алдын ала
кешіру жүргізілуі мүмкін.
Соғыс және бейбіт уақыттарда көшіру шаралары:
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлерін және олардың отбасыларының
мүшелерін — өндірістік принцип бойынша;
халықты - аумақтық принципі бойынша жүзеге асырылады.
Көшіру шараларын жүргізу кезінде көшіруді ұйымдастыру және
мүмкіндігінше жеке меншік көлік иелерінің көлігін тарту жеке меншік
пәтерлерінің кооперативтеріне жүктеледі.
Халықты оқыту барысында, Азаматтық қорғаныс жөнінен жаттығулар
жүргізуде және күнделікті іс-қимылда мынаны талап ету қажет, көшіруге
жататын әр адам өзінің жасайтын іс-әрекеті тәртібін білуі керек (жиналу
орны, келіп жету мерзімі, көшіру әдісі, көшірілетін орны, жеке заттары
мен азық-түліктерінің саны мен тізімі т.т).
1) Санатталған қалаларда соғыс уақытында жұмыс істеп жатқан, ұйымдардың
жұмысшылары мен қызметкерлерін жайғастырып орналастыру жұмысшылар мен
қызметкерлерді және олардың отбасын қауіпсіз аймаққа ұйымдасып тасу арқылы
жүзеге асырылады. Жұмыс істейтін ауысым жұмыс орындарына жасалынған кесте
бойынша апарылады.
Көшіру шараларын жүргізуге басшылық жасау үшін жергілікті атқарушы
органдарында, ұйымдарда көшіру ( көшіру-қабылдау) комиссиялары құрылады.
Көшірілгендерді тізімге алу, оларды қауіпсіз аймаққа ұйымдасып тасу үшін
жинақталған көшіру пункттері (көшіру қабылдау) құрылады.
Көшіру шараларын ұйымдастыру және оны жүргізу тиісті басқару органдары
мен ұйымдардың бірінші басшыларына жүктеледі.
Халықты радиоактивті және химиялық зақымданудан қорғауға санатталған
қалалардың халқын;
радиоактивті және химиялық зақымдану туралы хабарлауды ұйымдастырумен;
тыныс алу органдарын жекеленген қорғану құралдарымен қамтамасыз етумен;
баспаналарда, радиациаға қарсы баспаналарда және басқа да жасырыну
ғимараттарында жасырынумен;
зақымдану аймағынан тасып шығарумен; радиациялық және химиялық қорғану
режимін орындаумен; радиациаға қарсы және химияға қарсы профилактика,
объектілерге, техниқаларға, жабдықтар мен жергілікті жерге дезактивация,
дегазация жүргізумен;
өзін-өзі қорғау әдістеріне үйретумен жетеді.
2) санатталмаған қалалар мен елді мекендердің халқын - уақытында
хабарлау, жасырыну ғимараттарына жасыру және өзін-өзі қорғау мәселелері
бойынша оқыту арқылы жетеді. Жеке қорғану құралдарын құру, жинау:
санатталған қалалардың ұйымдарының жұмысшылары мен қызметкерлеріне -
ұйымдардың қаржысы есебінен;
санатталған қалалардың қалған халқы үшін - жергілікті атқарушы
органдарының қаржысы есебінен жүргізіледі.
Санатталмаған қалалар мен елді мекендердің халқы үшін жеке қорғану
құралдарын жинау жүргізілмейді, халық өзі қорғану құралдарының қарапайым
түрлерін дайындайды (мақта-дәке жара таңғыштары және т.т.).
Радиациалық және химиялық қауіпті өндірістердің жұмысшы қызметкерлерін,
осы объектіге жақын тұратын және болуы мүмкін зақымдану ошағына жататын
халық, сондай-ақ осы объектілердегі аварияларды жою үшін тартылатын
Азаматтық қорғаныстың құрамалары қорғану құралдарымен осы ұйымның қаржысы
есебінен қамтамасыз етіледі.
Халықты радиоактивті және химиялық зақымдану жағдайына іс-қимыл жасауға
дайындау максатында оларды ережелерге және іс-әрекет жасау тәртібіне, өзін-
өзіне және бір-біріне өзара көмек көрсетуге үйрету жүргізіледі.
Халықты қорғау жөніндегі ерекше орынды зардап шеккендерге медициналық
көмек көрсетуді ұйымдастыру мәселелері алуы тиіс.
Төтенше жағдайлар және бүгінгі зақымдану құралдарын пайдалану кезінде
санитарлық көмек мүлдем жойылғанда, медициналық көмек емдеу- көшіру,
санитарлық-гигиеналық және індетке қарсы кешенді шараларды жүргізу,
медициналық қамтамасыз етуді ұйымдастыру арқылы көрсетіледі.
Төтенше жағдайларда жедел медициналық көмек көрсету қызметінің алдында
төмендегідей:
уақытында медициналық көмек көрсету;
зақымданғандарды көшіру және емдеу, оларды еңбекке қайта араластыру
мақсатында денсаулықтарын қалпына келтіру, зақымдану ошақтарындағы орны
толмас екінішті болдырмау, сондай-ақ медициналық эвакуациялау сатысында
мүгедектер мен қаза тапқандардың көрсеткіштерін азайту;
апаттың халыққа әсер еткен жүйке-неврологиялық және сезім әрекетін
төмендетуге бағытталған, емдеу-профилактикалық шараларды жүргізу және
оларды тез оңалту;
апат ауданындағы халықтың санитарлық саулығын қамтамасыз ету, апат
ауданында және соған жақын жатқан аумақтардағы халықты жаппай жұқпалы
аурудың пайда болуы және оның жайылуы жөнінде ескерту;
төтенше жағдайдың медициналық зардабын жою кезінде медициналық
қызметтің жеке құрылымының денсаулығын сақтау, құтқару бөлімшелерінің
қызметкерлеріне медициналық көмек көрсету;
қаза тапқандарға, олардың өлімінің себебін белгілеу және
зақымданғандардың жарақаттарының (ауруының) дәрежесін анықтау үшін сот-
медициналық куәландыру және жұмысқа жарамсыздығын бағалау жататын сот-
медициналық сараптау сияқты негізгі міндеттер тұрады.
Төтенше жағдайларда халықты медициналық қорғау екі саты бойынша
жүргізіледі.
Бірінші сатыда медициналық көшіру жүргізіледі және төтенше жағдай
аумағында сақталған емдеу мекемелерінің, апаттар медицинасы қызметі
құрамаларының күштерімен алғашқы дәрігерлік көмек көрсетіледі.
Екінші сатысында төтенше жағдай аумағынан тыс орналасқан
емдеу мекемелерінде, сондай-ақ кәсіби және мамадандырылған медициналық
көмек көрсету және зақымданғандардың толық емделіп шығуы үшін, қосымша
құрылған емдеу мекемелерінде медициналық
көмек көрсетіледі.
Соғыс уақытында бүгінгі заманғы зақымдану құралдарын қолдану кезінде
жаппай санитарлық шығын ошағында бірінші медициналық көмек төтенше жағдай
кезіндегідей көрсетіледі.
Одан басқа, Азаматтық қорғанысты бейбіт уақыттан соғыс жағдайына
ауыстыру жөніндегі шараларды өткізу кезінде санатталған қалалардан емдеу
мекемелерін эвакуациялау есебінен селолық жерлер мен санатталмаған
қалаларда құрылған қала сыртындага аурухана базалары, сондай-ақ селолық
жерлер мен санатталмаған қалалардың медицина мекемелері құрылады.
Болжанылған санитарлық шығындарға сай аурухана кереуеттерінің саны
алдын ала жоспарланады. Бір мезгілде дәрі-дәрмек, медициналық жабдықтардың
және мүліктердің қоры құрылады, сондай-ақ қоғамдық үйлерде медицина
мекемелерін орналастыру үшін жұмыстар жүргізіледі.
Жаралыларды, зақымданғандарды және ауруларды зақымдану аудандарынан
(ошақтарынан) қала сыртындағы емдеу мекемелеріне тасу үшін көшіру-
санитарлық құрамалар (автосанитарлық отрядтар, көшіру-санитарлық поездар,
авиасанитарлық эскадрильдер және көшіру-санитарлық теңіз кемелері)
құрылады. Көшіру-санитарлық құрамалар көлік ұйымдарының базасында
құрылады.
Көшіру-көлік құрамаларын көліктік-санитарлық жабдықтармен қамтамасыз
ету жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады.
Санатталған қалалардағы тасуға жарамайтын ауруларға көмек арнайы
жабдықталған баспаналарда көрсетіледі.
Бұл стационарлар кейбір қалалық ауруханалардың аумағындағы 1 күні бұрын
дайындалтан баспаналарда құрылады. Онда жедел жәрдем бригадаларының
күшімен, санитарлық жасақтармен, туыстарымен үйде емделіп жатқан
тасымалдауға жатпайтын аурулар жеткізіледі.
Санатталған қалалардың барлық халқы үшін медициналық жеке қорғану
құралдарының қоры:
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлері үшін ұйымдардың қаржысы
есебінен;
қалған халық үшін - жергілікті бюджеттін қаржысы есебінен құрылады.
Бейбіт уақыттағыдай соғыс уақытында да өте қауіпті және басқа да
жұқпалы аурулардың шығуын және жайылуын болдырмау жөніндегі шаралар
қабылданады.
Аумақтарды және ұйымдарды қорғау
1) Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында орталық және жергілікті атқарушы
органдармен, ұйымдармен төмендегідей:
халықты, елді мекендерді және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғаудың
және олардың зардабын жоюдың жоспары жөніндегі,
болашақтағы және ағымдағы жоспарларын жасау,
салалардың, объектілердің тұрақты жұмыс істеуін және төтенше
жағдайларда жұмысшы қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі
шаралар кешенін жасау;
хабарлау және байланыс жүйелерін (соның ішінде жергілікті) құру және
әрдайым дайындықта ұстау;
төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою және қазіргі заманғы
зақымдану құралдарын қолдану бойынша күш пен құралдарды құру, дайындау және
дайындықта ұстау, зардап шеккендерге көмек көрсету;
болуы ықтимал су тасқыны, сел, жар көшкіні және басқа да қауіпті
кұбылыстар есебінен аумақтарға құрылыс салуды жоспарлау;
төтенше жағдай кезінде баспанасыз қалған халық үшін уақытша үй салу
резервін құру;
халыққа және шаруашылық жүргізетін субъектілерге төтенше жағдайлар
туралы хабарлаудың мониторинг жүйелерін ұйымдастыру;
өмір сүретін объектілерде азық-түлік, дәрі-дәрмек және материалдық-
техникалық құралдарың запасын құру шаралары жасалынады және өткізіледі.
2). Жер сілкінісінен қорғау
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау мақсатында Азаматтық
қорғаныстың төмендегідей:
сейсмологиялық бақылаудың және жер сілкінісін болжаудың республикалық
жүйелерін дамыту;
ғылыми болжау, сейсмикалық қауіптілікті бағалау және республика аумағын
сейсмикалық ықшам аудандарға бөлу;
сейсмикалық қауіптшігі ескере отырып құрылыс нормалары мен ережелерін
жасау;
сейсмотұрақты үйлердің және ғимараттардың нәтижелі жобалау
конструкциясын және шаруашылық жүргізетін объектілерінің сенімді
жұмыс істеуінің ғылыми негіздеме есебін жасау;
сейсмотұрақты үйлер мен ғимараттардың құрынысының сапасына бақылау
жасау;
бұрыннан тұрған үйлер мен ғимараттардың сейсмотұрақтылығын және сенімді
жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
болуы ықтимал сейсмикалық әсер етудің есебінен аумақтардағы
құрылыстарын реттеудің кешенді шаралары өткізіледі.
Жер сілкінісінің зардаптарын жою кезінде:
жер сілкінісі туралы хабар алу, шешім қабылдау және оны аймақтарға,
басқару органдарына, ұйымдарға, халыққа жеткізу;
құтқару жұмыстары ең басқа да шұғыл жұмыстарын басқаруды ұйымдастыру,
сондай-ақ оларды материалдық-техникалық қамтама-сыз ету;
Азаматтық қорғаныстың күш пен құралдарының іс-әрекетіне, Азаматтық
қорғаныстың жоспарында сәйкес "Жер сілкінісің бөлімінің басқа да
шараларымен берілетін күш пен құралдарға басшылық жасау шаралары
жүргізіледі.
Орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы органдарының, жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының, барлық меншік нысанындағы ұйымдардың
басшылары болуы ықтимал жер сілкінісінен халықты қорғау және экономикалық
шығынды азайту мақсатында алдын ала:
сейсмикалық аудандарға бөлу және халық пен қоршаған ортаға жоғары қауіп
төндіретін, объектілер орналасқан ведомствоға бағынышты аумактардың, сондай-
ақ мұнай, газ өндіру және жер асты кендерін өндіру аудандарында сейсмикалық
қауіптілігін бағалауға;
үйлер мен ғимараттардың, алдымен тұрғын үйлердің, мектептердің,
мектепке дейінгі балалар мекемелерінің, ауруханалардың, басқа да үйлердің,
жалпы адам көп жиналатын үйлердің (жылу, су, газ, энергиямен және байланыс,
канализациямен жабдықтау) химиялық және жарылу қауіпті өндірістердің
сейсмикаға қарсы тұрақтылығын күшейту жөніндегі жұмыстар жүргізуге;
сейсмотұрақты емес үйлер мен ғимараттарға күрделі жөндеу жұмсауда,
міндетті түрде олардың құрылғыларымен сейсмикаға қарсылығын күшейтуді
қарастыруға құрылыс конструкциясын қарауға;
сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі арнайы шаралар қабылдамай,
сондай-ақ тектоникалық бұзылу аймақтарына, жағымсыз грунтты жерлерге және
жар кешкіні қауіпті баурайларға сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі
арнайы шаралар қабылдамай, үйлер мен ғимарат құрылысын салуға рұқсат
етпеуге міндетті.
Жер сілкінісінің зардаптарын жою мақсатында орталық және жергілікті
атқарушы органдары және барлық меншік нысанындағы ұйымдар:
құтқару жұмыстарын жүргізуге және зардап шеккендерге алғашқы көмек
көрсетуді ұйымдастыруға;
жоғары органдарға және халыққа жер сілкінісінің күші, қирауы, шығыны
және оның зардаптарын жою жөніндегі қабылданған шаралар туралы хабар жинау
және ұсынуға;
жер сілкінісінің зардаптарын жоюға және халықтың тіршілігін қамтамасыз
ететін басқа да шаралар ұйымдастыруға міндетті.
3). Теңіз және ірі көлдердің, су тасқынының деңгейлерінің өзгеру
зардабынан қорғау.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды антропогенді генезис су тасқынынан,
көпірлердің, гидротехникалық құрылыстардың күшейтілген қысымынан, жоғары
орналасқан бөгеттердің бұзылуынан, жағалау бөгеттерінің бұзыдуынан, сондай-
ақ желдің өсерінен су деңгейінің көтерілуіне байланысты болып су тасқынынан
және теңіз деңгейінің көтерілуінен қорғауда оларды болдырмау жөніндегі
кешенді шаралар дайындау және оларды жүргізуші қарайды немесе олардың
халыққа және республиканың, облыстың, қаланың, ауданның экономикасына
әсерін барынша төмендетуді қарастырады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау жөніндегі кешенді шараларына:
ғылыми зерттеу және су тасқынынан, теңіздер мен ірі көлдердің
деңгейінің өзгеруінен болуы мүмкін зардаптарды болжау;
құрылысты жобалау және жасырыну ғимараттары мен басқа да құрылыстарды
пайдалану;
теңіз және ірі көл деңгейлерінің өзгеруіне байланысты жүргізілген
ғылыми зерттеулердің есебінен аумақтарға құрылыс салуды жоспарлау;
теңіз және ірі келдердің деңгейі өзгеруінің мониторинг жүйесін
ұйымдастыру, коршаған ортаның жағдайын, халық пен шаруашылық субъектілеріне
желдің әсерінен су деңгейінің көтерілетіндігін хабарлау шаралары жатады.
Орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы органдары, жергілікті өзін-
өзі басқару органдары, ұйымдар өз құзыретінің шегінде:
теңіз және ірі суаттар беті деңгейінің өсуінің ғылыми негіздері мен
әдістерін дамытуды қамтамасыз етуге;
су тасқыны болуы ықтимал аймақтарда жасырыну гидротехникалық және басқа
да құрылыстардың сапасын бақылауды ұйымдастыруға;
су тасқыны, су жайылуы болуы мүмкін аймақтарда тиісті нормативті
актілері болмаса, шаруашылыққа қажетті құрылыстар салуға рұқсат бермеуге;
жер қойнауын пайдаланудың барлық сатысында ең басымды тәртіппен
Қазақстан Республикасының заңымен қаралған, экологиялық талапты сақтауды
қамтамасыз етуге;
жердің, топырақ пен өсімдік жамылғысының, теңіз және ірі көлдердің
жағалауындағы аймақтардың, жер асты суларының тұрақты мониторингін
қамтамасыз етуге міндетті.
Аумақтары су тасқынына душар болатын жергілікті атқарушы органдарының
басшылары төмендегідей шаралар қолданады:
желдің әсерінен болған және су қоймалары бөгеттерінің қирауынан болған
су тасқыны кезінде су астында қалу қауіпі төнген объектілер мен елді
мекендерге түгендеу жүргізеді;
өзен арналарының, көпір өткелдерінің өткізу қабілеттіліктерін,
су қоймаларының, қорғау дамбалары мен бөгеттерінің жағдайын анықтайды;
су тасқыны мен су жайылуынан қорғау жөніңдегі ұзақ мерзімді
бағдарламаларға сәйкес өзендерде жағалауларды қорғау бөгеттерінің құрылысын
салуды қамтамасыз етеді;
елді мекендер мен объектілерді еріген сулардың басын қалу қауіпін
қамтамасыз ететін инженерлік қорғану құрылыстарын салу жөніндегі техникалық
жобаларды жасайды;
гидротехникалық құрылғылардың жағдайына, теңіздер мен көлдердің және су
қоймаларының деңгейіне тұрақты бақылау жасауды, теңіз, көл акваторияларыңда
және ірі су қоймаларында және жағалаудағы аймақтарда гидрометеорологиялық
жағдайды бақылайтын стационарлық режимдегі қосымша пункттер құру және
олардың жұмыс істеуін ұйымдастырады;
рельефтің төмен түскен учаскелерін табады, онда жиналған суды төгу үшін
техниканы қояды, оқшау материалдар запасын құрады, байқау постарын
ұйымдастырады;
су ресурстарының запасын құру және шоғырландыру, оған қоса ірі су
қоймаларын, жайылмаларды тасыған сулармен толтыру үшін дайыңдайды;
су астында қалу қауіпі бар екендігі туралы халыққа хабарлау жүйелерін
құру және оларды әрдайым дайындықта ұстайды;
арнайы профилактикалық және санитарлық-гигиеналық медициналық шаралар
жүргізеді;
апаттық су астында қалудың зардаптарын жою жөнінде жұмыстар жүргізеді.
4). Кен орындарынан пайдалы қазындыларды қазу кезіндегі төтенше
жағдайлардан қорғау қатты, сұйық және газ тәрізді пайдалы қазбаларды қазуға
байланысты, аумақтар мен ұйымдарды төтенше жағдайлардың қауіпсіздігінен
қамтамасыз ету жөніндегі орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы
органдары мен ұйымдарының жүзеге асыратын шараларына өзінің құзыретінің
шегівде мыналар:
ғылыми зерттеулер, пайдалы кен байлықтарын қазуда болуы ықтимал
қауіптіліктің зардабын болжау және бағалау;
пайдалы кен байлықтарын қазуды болашақта одан әрі дамыту және оның
геологиялық құрылымының тұрақтылығы есебінен, аумаққа құрылыс салуды
жоспарлау, үйлер мен ғимараттардың құрылысын салу және пайдалану;
пайдалы кен қазылатын аудандардағы үйлер мен ғимараттардың
тұрақтылығын арттыру;
қоршаған ортаның және кен өндірудегі технологиялық жағдайлардың
мониторинг жүйесін ұйымдастыру және халық пен шаруашылық субъектілерін
болуы мүмкін төтенше жағдайлар туралы хабардар
ету;
кен байлықтарын қазуға байланысты, болуы мүмкін төтенше жағдайлардың
зарарын төмендету жөніндегі алғашқы шараларды ұйымдастыру және өткізу, ал
оларды өткізуге мүмкіндік болмаған жадайда - өндіруді тоқтату және қажетті
қорғану шараларын орындай отырып кен қазуды тоқтату жатады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау жөніндегі алғашқы шараларға,
оларға әсер ететін кен өндірудегі және пайдалы қазбаларды қайта өндеудегі
болуы мүмкін зардаптарды барынша азайтуды қамтамасыз етуге:
тұрған үй алаптарын және әлеуметтік саладағы объектілерді пайдалы кен
байлықтарын қазу жөніндегі кәсіпорындардың өнеркәсіптік базаларын жоюды,
санитарлық-қорғану аймақтарын құруды қамтамасыз ететін, жақын орналасқан
елді мекендерге зиянды өнеркәсіп қалдықтарының жайылуын барынша төмендетуді
қамтамасыз ету;
жүйелі түрде қоймалардың және пайдалы қазбаларды өндірудегі және
оларды қайта өндеудегі технологиялық процестерге байланысты басқа да
үйлердің жағдайына, техногендік апаттың алдын алу мақсатында бөгеттердің
төменгі құлама жарын бекіту жөніндегі инженерлік-техникалық шараларды
жүргізу арқылы жүйелі түрде нысаналы зерттеулер жүргізу;
жарылу, өрт қауіпті өндірістерінің технологиялық жабдықтарын авариядан
қорғау жүйелерін құрудың бағдарламасын жүзеге асыру, сондай-ақ қауіпті
технологиялық процестердің тоқтауын және авариялық өндірістік блоктарды
жоюды қамтамасыз ететін, тез кесіп тастағыш қондырғыларын шығаруды
ұйымдастыру;
кен қазып шығарудың номативті-техникалық және құқыктық қауіптілігін
қамтамасыз ету;
бұзылған жерлерді, жел эррозиясына ұшыратпай, одан әрі шаруашылыққа
пайдалану мақсатында қайтарып алу;
лақтыру қауіпті жағдайдың қалыптасуын болжау және көмір шахталары мен
жер асты рудниктерінде жарылу қауіпі бар газдарды сипаттайтын газ
динамикалық құбылыстардың болатындығын уақытында ескерту;
көмір шахталары мен жер асты рудниктеріндегі пайдаланылған
кеңістіктерді уақытында және сапалы қалап тастауды қамтамасыз ету;
жер асты рудниктеріндегі пайдалы кен байлықтарын қазу кезіндегі пайда
болған кеңістіктерінде ірі тау сілемдерінің құлайтындығын алдын ала ескерту
жөніндегі шаралар жасау;
пайдалы кен байлықтарын қазғаннан кейін босаған кеңістіктердің
үстіндегі тау сілемдерінің кенеттен құлауының алдын алу мақсатында тау
сілемдерінің тұрақтылық жағдайына геомеханикалық бақылау жасау,
ауаға рудник лақтырындыларын шығаратын орындарға арнайы тазалағыш
қондырғыларын орнату;
жарылғыш заттар шығаратын және оларды сақтайтын қоймалар орналасқан
объектілер аймағына кіруді шектеу;
жарылыс пен өртті тез табатын және оны сөндіретін автоматтандырылған
жүйелер енгізу және олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
тау-кен өндіру және мұнай газ кәсіпшілігі объектілерін қажетті бақылау
жасайгын құралдармен, құтқару жабдықтарымен және заттарымен, аварияға қарсы
жүйелермен, жеке және ұжымдық тыныс алу органдарын қорғайтын құралдармен
жабдықтауға жүйелі түрде бақылау жүргізу;
авариялық-құтқару қызметінің кадрларын кәсіби дайындауды, шұғыл
жағдайда жұмыс істеуге олардың шыныққан және рухани дайындығын қамтамасыз
ету мақсатында авариялық-құтқару бөлімшелері қызметкерлерінің біліктілігін
арттырудың оқыту-жаттығу орталығын құру және оны одан әрі дамыту;
авариялық-құтқару қызметінің бөлімшелерін арнайы киіммен, бақылау
аспаптарымен және төтенше жағдайларда құткару жұмыстарын жүргізу үшін жеке
қорғану құралдарымен жабдықтау;
өте қауіпті жерлерге плакаттар, ескерту белгілерін және қырағы-ық пен
абай болуды ескертетін басқа да құралдар дайындау және оларды ілу;
болуы ықтимал авариялық жағдай және апат туралы олардың алдан алу
жөніндегі профилактикалық шаралар және төтенше жағдай бола қалған жағдайда
іс-ерекет жасау туралы баспасөзде, радио және теледидарда хабарлау;
халықты және өнеркәсіп аймағындағы кәсіпорындардың қызметкерлерін
төтенше жағдай туралы тез хабарлаудың жетілдірілген жүйелерін және
құралдарын енгізу;
аварияны жоюдың жоспарын жасау және оған уақытында түзету енгізу,
онымен кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметкерлерін таныстыру;
ерікті өрт сөндірушілерді, туа-кен құтқарушыларын, фонтанға қарсы және
кен өндіру мен мұнай газ кәсіпшілігінің кәсіпорындары мен объектілеріндегі
газ құтқару командаларын жабдықтау мен оқытуды ұйымдастыру;
адамдарды құтқару және аварияны жою үшін құралдар дайындау, олардың
жағдайына әрдайым бақылау жасап отыру;
халықты төтенше жағдайларды жою құралдарын және жеке қорғану құралдарын
пайдалануға үйрету, төтенше жағдайларда іс-әрекет жасауды ұйымдастыру
жөнінде үнемі жаттығулар жүргізіп отыру;
5). Қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғау Халықты, аумақтарды
және ұйымдарды қазіргі заманға зақымдану құралдарынан қорғау қазіргі
заманғы зақындану құралдары факторларының адамдарға және республиканың
потенциалды экономиасына әсерін барынша төмендету немесе болдырмау
жөніндегі кешенді шаралар дайындау және жүргізуді қарайды.
Қазіргі заманға зақымдану құралдарынан қорғау жөніндегі кешенді
шараларға:
аумақтар мен объектілердің радиоактивті, химиялық және бактериологиялық
зақымдануын үздіксіз байқау және лабораториялық бақылау жасау.
қазіргі заманғы радиоактивті, химиялық, бактериологиялық закымдану
құралдарын қолдану және апаттық су басу қауіпі туралы халыққа хабарлау
жүйесін құру және оны әрдайым дайындықта ұстау,
халықты жасырыну ғимараттарына жасыру (баспаналарға);
жеке қорғану құралдары мен медициналық қорғану құралдарын пайдалану;
зақымданған аумақтарда адамдарды қорғау режимін пайдалану;
санатталған қалалар мен елді мекендердің халқын маңызды объектілер мен
ірі темір жол тораптары орналасқан жерлерге жайғастыру және эвакуациялау;
арнайы профилактикалық және санитарлық-гигиеналық медициналық шаралар
жүргізу;
халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғану әдісіне үйрету;
халықты зақымданған азық-түлік пен суды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы
малдарын жем мен суды пайдаланудан қорғау және оны болдырмау жөніндегі
шаралар қабылдау;
қазіргі заманғы зақымдану құралдарының зардаптарын жою жөнінде
жұмыстар жүргізу жатады.
халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғау жөніндегі шаралар
қорғаудың негізгі принциптеріне сәйкес қатал түрде жүзеге асырылуы қажет:
республиканың барлық аумақтарында Азаматтық қорғаныстың
шараларын алдын ала дайындау;
бұл шаралардың сипатына, мөлшеріне және өткізу мерзімдеріне
дифференциалды бап қажет;
халықты және аумақтарды сенімді қорғау үшін Азаматтық қорғаныстың
кешенді шараларын жүргізу қажет.
Халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғауды
ұйымдастыру және жүзеге асырудың ең маңызды ролін олардың
әсерінен халық шығынын азайтуға және болдырмауға бағытталған, шараларды
жүзеге асыру әдістері атқарады.
Қорғанудың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лекция №1. Тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ұйымдастырудың
негіздері
1. ТЖ жағдайларындағы тіршілік ету қауіпсіздігін қамтамасыз ету
курсының мақсаты мен міндеттері.
1 Тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының теориялық негіздері,
мақсаты.
Тіршілік қауіпсіздігі курсының оқу бағдарламасына енгізілуі қазіргі
заманғы ғылым мен техниканың даму логикасына байланысты болып отыр. Бұл
курстың өзегі болып, қоғамның дамуының негізі - адам алынған. Кезінде
Протагор Адам - барлық заттың өлшемі деген екен. Яғни, адамды жұмыс күші
ретінде жүмыс процесінде ғана қорғау қажет емес, сонымен қатар оны өмір
бойы, қайда тұрса да, қайда жүрсе де қорғау қажет.
Осы мәселелерге байланысты Тіршілік кауіпсіздігі курсының теориялық
негізін жасауға болады:
- адам жерде пайда болғаннан бастап, ылғи да өзгеріп отыратын қауіп
пен қатердің арасында өмір сүріп келеді, яғни адамның іс-әрекеті мен
тіршілігі әрқашанда қауіпте;
- қауіп-қатер адам өміріне, оның денсаулығына ылғи да зиянын тигізеді
(жүйке ауруы, жарақат, ауру, өлім), яғни мемлекеттің, жалпы қоғамның
алдында адамдарды қорғау міндеті тұрады;
- толық қауіпсіздік болмайды, әрқашан белгілі бір қауіп қалып
отырады, сондықтан, қауіпсіздікті үйымдастыру жұмысы жоғары деңгейде болуы
керек.
Табиғатта болып тұратын қауіп-қатерлер тұрақты, жан-жақты және қуатты,
сондықтан жер бетінде қауіп төнбейтін адам болмайды. Бірақ көп адамдар бұл
жағдайға көңіл аудармайды, байқамайды, тіпті ойламайды да, сондықтан
олардың ойы нақтылы өмірден алшақ болады.
Сондықтан қауіпсіздіктің идеологиясын, нақтылы жайға сай ойлауды,
тәртіпті құру үшін, осы Тіршілік қауіпсіздігі оқу бағдарламасы қажет.
Сонымен, Тіршілік қауіпсіздігі- адам өміріне төнетін жалпы қауіп-
қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін
ғылыми білімнің саласы. Ол нақты машиналардың, құрал жабдықтардың,
механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін
шешпейді, онымен арнайы мамандықтар айналысады (атом қауіпсіздігі, электр
қауіпсіздігі, жарылыс, өрт қауіпсіздігі және т.с.с.).
Тіршілік қауіпсіздігі курсының мақсаты - қауіпсіздік саласында жалпы
біліктілікті көтеру, адамдардың ойлау қабілетін өмірдің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге бағыттау - осылар барлық арнайы мамандықтардың
қауіпсіздігінің ғылыми-әдістемелік іргесі болып саналады:
- қауіп-қатерді тани білу: оның түрін, болып жатқан жерін, мүмкін
зардаптың, зиянның шамасын, қатер болу мүмкіншілігін және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай
білу.
2. ТЖ-да дәрігерге дейінгі жараланулар мен жарақаттанулар кезінде
алғашқы медициналық көмек көрсету Қазақстан Республикасының денсаулық
сақтау саласы ізгі міндетті орындай отырып және халықтың денсаулығы туралы
үнемі қам жасай отырып Азаматтық қорғаныстың медициналық қызметін құрып
дайындайды; ол медициналық құрамның арнайы дайындығын ұйымдастырады, емдеу-
профилактикалық және санитариялық-эпидемияға қарсы шаралар кешенін жүзеге
асыру үшін арнаулы құрылымдар мен мекемелер құрып дайындайды. Медициналық
мекемелердің негізінде алғашқы медициналық көмек жасақтары құрылады; олар
тікелей құтқару жұмыстары объектілерінен келіп түсетін зақымданғандарға
алғашқы медициналық көмек көрсетуге және оларды эвакуацияға дайындауға тиіс
болады. Медициналық қызмет бұған қоса басқа да бірқатар арнаулы құрылымдар
мен мекемелер ұйымдастырады және олардың халыққа медициналық көмек көрсету
жөніндегі іс-қимылдарға үнемі дайын болуын қамтамасыз етеді.
Механикалық күштің сыртқы әсерінен тіндердің-тұтастығының бұзылуы жара
деп аталады. Жаралар беткі қабаттағы және терең, тесіп өткен және өтпеген
болуы мүмкін. Егер жара терең болса адамға тамырлардан немесе зақымданған
органдардан көп қан кету қаупі төнеді. Алайда болмашы жараның өзі қауіпті
болып шығады.
Жара түсірген заттан немесе жерден жараға балшық, микроорганизмдер,
инфекция қоздырғыштары түсуі мүмкін. Инфекция тудыратын ерекше қауіпті
аурулар сіреспе және гангрена болып табылады. Кейде жараланулар кезінде
іріңдеу процесінің жедел дамитыны соншалық, организм іріңнің айналасында
қорғаныш білігін жасап үлгермейді. Мұндай жағдайларда инфекция барлық
органдар мен тіндерге тарайды. Жалпы зақымдану немесе сепсис пайда болады.
Мұндай ушығу қауіпті және барынша қарқынды емдегеннің өзінде ауырған адамға
өлім қатерін төндіреді.
Сепсис кезінде зардап шегушінің дене температурасы 40ӘС-ға дейін
көтеріледі. Ол дірілдеп-қалшылдап, сандырақтайды, тер басып, галлюцинация
болады. Ауру екінің бірінде есінен танады. Ентікпе пайда болып, жүрегі жиі
соғады, арып, терісі сарғаяды. Йодтың 5% спирттік ерітіндісі, брилиант
жасылдың 1% спирттік ерітіндісі, марганец қышқыл калидің судағы ерітіндісі,
сутек қостотығы көптеген жағымсыздықтардан (соның ішінде іріңдеуден,
сепсистен) қорғайды.
Жараны су (қайнаған болғаны жақсы) ағынымен жуып, одан лас бөлшектерді
кетіру керек. Одан соң сутек қостотығы ерітіңдісімен немесе марганец қышқыл
калийдің ашық қызғылт ерітіндісімен жуу керек. Жараның айналасындағы теріге
йод ерітіндісін жағып, одан кейін стерильді таңғыш салынады.
Жараларды диагностикалау кезінде мыналар ескерілуі керек: жаралаған
қарудың түрі (пышақ, стилет, балта және т.б.; оқ ату қаруы, жарылғыш
қондырғы) және жарақат механизмі; жараның түрі мен орналасуы.
Кеуде, іш зақымданған жағдайда жараның сипаттамасы өте маңызды: жараның
тесіп өткен немесе тесіп өтпеген болуы; өмірлік маңызды органдардың
әсіресе бауырдың, көкбауырдың, шектің не жүректің, ірі тамырлардың,
өкпелердің зақымдану мүмкіндігі немесе ықтималдығы. Барлық жағдайларда
жараның орналасуы, түрі, қарудың ерекшеліктері, клиникалық көріністер,
нышандар бойынша бағдарлану керек.
Жараларды қандай да бір ревизиялауға, зондтау әрекеттеріне және
басқаларына үзілді-кесілді тыйым салынатыны ерекше атап көрсетіледі. Жараға
қол, аспап тигізуге әсте болмайды! Жаралардан сүйек жарықшақтарын алуға
болмайды!
Жаралар жаңға батып көп қан кетеді. Жаралану кезінде аурудың барысы
көптеген жағдайларға - зақымдаушы фактордың ерекшеліктеріне, жарақаттың
механизмі мен оқшаулануына, түріне, тіндердің, органдардың зақымдану
дәрежесіне, тереңдігіне, жараның микробтық ластануына, организмнің, оның
қорғаныш жүйелерінің (әсіресе иммундық жүйенің) жалпы жағдайына байланысты.
Алгашқы медициналық көмектің негізгі кезендері:
1. Әуелі қан кетуін тоқтату керек. Артериялардан едәуір және үдей қан
кетуі кезінде тамырдың орталық қан ағатын бөлігін саусақпен басу арқылы
немесе шеткі мүшені бүгу немесе белдікпен тұрақтандыру арқылы қанның ағуын
уақытша тоқтатып, одан соң жгут салу керек; веналық, капиллярлық қан ағу
кезінде қысып тұратын таңғыш салынады.
2. Жарадан бос жатқан жаттекті денелерді (киімнің жыртықтарын, әйнектің
ірі жарықшақтарын және т.б.) алуға, алғанда стерильді пинцетпен ғана және
жараның өзіне аспапты тигізбей алуға жол беріледі.
3. Жараның төңірегіндегі теріні өңдеу: түкті учаскелер (бас және т.б.)
жараланған кезде айнала шаш қайшымен мұқият қырқып алынады; жараның
төңірегіндегі тері спиртке батырылған тампон арқылы (қатты ластанғанда
теріні бензинмен өңдеуге жол беріледі, бірақ өте сақ болу керек - бензин
отқа қауіпті!) тазаланады; тері кепкеннен кейін оны йодтың 5% тұнбасымен
өңдейді.
4. Жараға стерильді салфетка, асептикалық таңғыш немесе жеке таңу
пакетінен мақта-дәке таңғыш салынады. Салфетканың (таңғыштың) үстінен
стерилді мақта қабаты салынып мұқият тегістеледі. Бинт салып таңғыш
бекітіледі. Таңғышты торлы бинттің немесе орамалдың көмегімен бекітуге
болады. Жоғарғы шеткі мүше мата қиығына салынады. Ол болмаған кезде
жараланған мүшені пиджактың немесе күртенің етегіне орнықтыруға болады;
немесе қолда бар құралдардан шина салынады.
5. Госпитальдау мүмкін емес немесе кідіртілетін жағдайларда: шеткі мүше
иммобилизацияланады; шеткі мүше зақымдалғанда шина салынғаннан кейін оны
шамамен 15градус бұрышпен жастыққа жайғастырады. Таңғышқа жара аймағында
мұз салынған екі қабатты полиэтилен дорбашық қойылады.
Таңғыш салу ережелері. Мұрын мен иекке айқыш тәрізді таңғыш салынады.
Желке және шүйде бөлігіне мата қиығы салынады.
Кеуде қуысы жараланған кезде тұрақтандырғыш бинтті таңғыш салынады
Зақымдалған шеткі мүшені иммобилизациялау үшін мата қиығы пайданылады. Иық
алды сүйектері сыңған кезде мата қиығы бүктетіліп денеге жақындатылған
қолдың астына салынады. Матаның ұштары арқада байланылады.
алғашқы жәрдем және шұғыл жағдайлар бойынша комиссияны ұйымдастыру.
Лекция №2. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
1. Қауіп қатер деген не, себебі мен салдары.
2. Тиімді тәуекелділік концепциясы, сараптау әдісі.
Қауіпсіздік түсінігі, курстың негізгі міндеттері.
Қауіпсіздік сыртқы және ішкі қатерден қорғайтын тірі организмнің
қажетті шарасы. Ал адам қауіпсіздігінің өз ерекшеліктері бар, адамның басқа
тірі организмдерден айырмашылығы, ол табиғи ортадан, өз өмір сүру ортасын
жасай алады. Сондықтан болуы ықтимал қатерлер табиғи қатерлердің қатарына
жатпауы да мүмкін. Адамдар өздерінің ойлы іс- әрекеттерін пайдалана отырып,
өте тез арада антропогендік орта жасап үлгерді. Бұл ортаға тірі
организмдер, оның ішінде адамдардың өзі де, толық бірігіп кете алатын емес.
1-сурет. Қауіптіліктің белгілері бойынша жіктелуі
1.3 Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауіп-қатерді топтастыру.
Қауіп-қатер - ортаның қуат жағдайымен, адамдардың іс-әрекетімен тығыз
байланысты кұбылыс. Ол белгілі бір жағдайда қоршаған ортаға үлкен залалын
тигізуі және зардабын әкелуі мүмкін.
Қауіп-қатердің көздері деп төмендегілерді атауға болады:
- адамның өзі;
- өмір сүру ортасының элементтері: заттар, еңбектің өнімдері мен
құралдары, пайдала-нылатын қуат, еңбектің микроклиматтық жағдайы, жан-
жануар және өсімдік әлемі, адамдар ұжымы және жеке тұлға;
- адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым-қатынас процестері.
Қауіп-қатердің өзі өте күрделі, көпжақты құбылыс болғандықтан, олардың
негізгі белгілері бір-бірімен ұштасып, араласып жатады. Сондықтан оларды
дұрыс жіктеу, оның алдын алуға, себебін, сипаттамасын анықтап, шара
қолдануға және салдарын жоюға үлкен маңызы бар.
Лекция №3. Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайлар
1. ТЖ-ның классификациясы, кезеңі.
2. ТЖ-да тұрғындарды қорғау тәсілдері.
Төтенше жағдайлар табиғи және техногенді сипаттағы болып жіктеледі.
Табиғи сипаттағы ТЖ:
-Метерологиялық (боран, дауыл, циклон, қара құйын, қатты ыстық,
құрғақшылық, аяз, найзағай өрті )
-Гидрометрологиялық және гиологиялық қауіпті құбылыстар (қар
көшкіндері, борандар, көктемгі жаңбырлы тасқындар, сырғымалар)
-Тиктоникалық және теллурлық (жанар таулардың атқылауларынан болатын
өрттер, жер сілкінісі)
-Топологиялық (сел, сырғыма, қар көшкіні)
-Космостық (метериттердің және басқада космостық денелердің құлауы,
олармен соқтығыс)
ХАЛЫҚТЫ, АУМАҚТАРДЫ ЖӘНЕ ОБЪЕКТІЛЕРДІ ҚОРҒАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
Жалпы ережелер
Халықты, аумақты және ұйымдарды төтенше жағдайлардан, бүгінгі заманғы
зақымдану құралдарынан қорғау Азаматтық қорғаныстың басты міндеті болып
саналады және Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың барлық басқару
органдарымен, орталық және жергілікті атқарушы органдарымен, Қазақстан
Республикасының ұйымдарымен жүзеге асырылады.
Төтенше жағдайлардың зардабынан және бүгінгі заманғы зақымдану
құралдарын қолданудан халықты, аумақты және ұйымдарды қорғау жөніндегі
шараларына:
басқару, хабарлау және байланыс жүйелерін әрдайым дайындықта ұстауды,
дамытуды ұйымдастыру;
Азаматтық қорғаныс күштерін құру, оларды даярлау және белгілі бір іс-
әрекет жасау үшін әрдайым дайындықта ұстау;
орталық және жергілікті атқарушы органдарының, ұйымдардың
қызметкерлерін дайындау, халықты оқыту;
радиациалық, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) жағдайды байқау
және лабораториялық бақылау жасау;
Азаматтық қорғаныстың әскери құрамаларының дайындығын жұмылдыруды
қамтамасыз етсін;
салалар мен ұйымдардың тұрақты жұмыс істеуін арттыру жөніндегі шаралар
кешенін жүргізу;
жасырыну ғимараттарының қажетті қорын дайындықта ұстау, жеке қорғану
құралдарының және Азаматтық қорғаныстың басқа мүліктерінің запасын жинау;
халыққа, орталық және жергілікті атқарушы органдарына, ұйымдарға
адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнетіндігі туралы хабарлау;
құтқару жұмыстары мен басқа да шүғыл жұмыстарды жүргізу,
зардап шеккен халықтың тыныс-тіршілігін ұйымдастыру және оларды
қауіпті аймақтардан эвакуациялау;
азық-түлікті, су көздерін, тамақ шикізаттарын, жемді, жануарлар мен
өсімдіктерді радиоактивті, химиялық, бактериологиялық (биологиялық)
зақымданудан, індеттен қорғау жатады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғау
жөніндегі шаралар төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жоюдың
Мемлекеттік жүйелерінің (ТЖМЖ) талаптарына сәйкес аллдын ала өткізіледі.
ТЖМЖ аумақтық, функциональдық, салалық және объектілік жүйелері кіреді
және оның: жергілікті және республикалық екі дәрежесі бар.
ұйымдардың орталық және жергілікті атқарушы органдарының іс-әрекетін
үйлестіру үшін республикада Қазақстан Республикасының Үкіметімен мынадай
ұйымдар:
төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі Ведомствоаралық
мемлекеттік комиссиясы (ТЖВМК);
Республикалық және аумақтық эпидемияға қарсы төтенше комиссиялар;
Көлікте қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі Ведомствоаралық
комиссиясы, оның аумақтық комиссиялары құрылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен мемлекеттік және
республикалық және басқа бағыттар бойынша комиссиялар құрылуы мүмкін.
Іс-қимылды үйлестіру үшін орындарда және салаларда: облыстарда,
қалаларда, аудандарда - төтенше жағдайлар жөніндегі аумақтық комиссиялар;
орталық, атқарушы органдарында, ұйымдарда — төтенше жағдайлар жөніндегі
комиссиялары құрылады.
Төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиялардың басшылары болып, ереже
бойынша, ұйымдардың орталық және жергілікті атқарушы органдарының бірінші
басшыларының орынбасарлары тағайындалады.
Жоғарыда аталған комиссия шешімдерінің кепілдемелік сипаттамалары бар,
оны орган басшылары төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі
шараларды жүргізуде ескереді.
ТЖМЖ барлық құрылымының іс-қимылына жалпы басшылықты және үйлестіруді
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдары жүзеге асырады.
ТЖМЖ жүйелерінің қысқаша құрылымының міндетін, ұйымдастыруын, қызмет
істеу тәртібін және оның қаржылануын тиісті орталық және жергілікті
атқарушы органдары, ұйымдары анықтайды.
Әрбір салалық (объектілік) және аумақтық жүйелерге және оның
звеноларына: басшы органдары, күнделікті басқару органдары, жағдайды байқау
және бақылау күштері мен құралдары, төтенше жағдайларды жою үшін күштері
мен құралдары кіреді.
ТЖМЖ жүйелері мен звеноларының жұмыс істеуіне басқару және бақылау
жасауды күнделікті басқару органдары жүзеге асырады, оларға:
облыстық және қалалық басқармалар, Қазақстан Республикасының Төтенше
жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы органдарының төтенше жағдайлар
жөніндегі қалалық және аудандық бөлімдері;
барлық деңгейдегі төтенше жағдайлар жөніндегі аумақтық комиссиялардың
кезекші қызметтері;
жұмыс істейтін жүйелердің кезекші қызметтері және мамандандырылған
бөлімшелері;
кезекші-диспетчерлік қызметтері және орталық атқарушы органдарының,
ұйымдардың бөлімшелері жатады.
ТЖМЖ қызметін ақпаратпен қамтамасыз етуді автоматтандырылған хабарлама-
басқару жүйелері (ТЖ АХБЖ) жүзеге асырады.
ТЖМЖ іс-қимылына төтенше жағдайлардың алдын алу және төтенше
жағдайлардағы іс-әрекет жөніндегі шараларды жоспарлау, дайындау және жүзеге
асыру жатады.
Жүйенің жағдайға байланысты жұмыс істеуінің:
күнделікті;
жоғары дайындықпен;
төтенше.
Төтенше жағдайларды жоюға, ереже бойынша, тікелей басшылықты:
объектілік төтенше жағдай — ұйым басшылары, қажет болған жағдайда
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдарының аумақтық, органдарының қатысуымен;
жергілікті төтенше жағдай — төтенше жағдайлар жөніндегі комиссияның
төрағалары Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық
атқарушы органдарының аумақтық органдарының қатысуымен;
аймақтық төтенше жағдай — орталық және жергілікті атқарушы органдары
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органының жанындағы ТЖВМК тарапынан іс-әрекетті үйлестірудің қатысуымен;
жалпы төтенше жағдай - Үкімет тапсырмасы бойынша ТЖВМК тарапынан іс-
әрекетті үйлестіру кезіндегі қатысуымен Қазақстан Республикасының Төтенше
жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы органының жүзеге асырылады.
Аумақтар мен объектілерде пайда болған төтенше жағдайларды
жою ТЖМЖ аумақтық немесе ведомстволық жүйелерінің күшпен
Құралдары арқылы жүзеге асырылады.
Жоспарлау-қалпына келтіру жұмыстары орталық және жергілікті атқарушы
органдарының, ұйымдардың күштерімен жүзеге асырылады.
Халықты, аумақтарды және шаруашылық объектілерін қорғау жөніндегі
Азаматтық қорғаныс шараларын жүзеге асыру және Азаматтық қорғаныс жүйелерін
төтенше жағдайларға және қазіргі заманғы зақымдану құралдарын қодануға
қарсы іс-әрекет жасауға алдын ала дайындау мақсатында барлық орталық және
жергілікті атқарушы органдарында, меншік нысанына қарамастан ұйымдарда
Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі Орталық атқарушы
органдары бекіткен жоспар құрылымына сәйкес Азаматтық қорғаныстың жоспары
жасалынады. Азаматтық қорғаныстың Жоспары екі бөлімнен тұрады:
1-ші бөлім - Азаматтық қорғаныстың бейбіт уақытқа жоспары;
2-ші бөлім — Азаматтық қорғаныстың соғыс уақытына жоспары.
Азаматтық қорғаныстың жоспары аумақ пен ұйымдардың, жергілікті
жағдайдың ерекшеліктері, сол аумақты болу мүмкін төтенше жағдайды, зақымдау
құралдарының қолданылу ықтималдығын және олардың қазіргі дамуын ескере
отырып жасалынады. Жоспарды жасау, шаралар анықтау үшін Азаматтық
қорғаныстың орталық және жергілікті басқару органдары болуы ықтимал табиғи
апат пен опатты, сондай-ақ осы аумаққа орналасқан өте қауіпті объектілердің
(радиациялық, химиялық және басқа да) қанша екендігін ескере отырып ықтимал
жағдайлары негізделген аумақтың қауіп-қатер картасын жасайды.
Азаматтық қорғаныстың жоспары қалаларды топтарға, ал ұйымдарды
азаматтық қорғаныс бойынша санаттарға жатқызуды ескере отырып жіктеу
бойынша жасалынады.
Азаматтық қорғанысы жіктеу бойынша санатталған қалалар мен объектілер
үшін соғыс уақытына оларға қосымша шаралар:
санатталған объектілердің жұмыс тұрақтылығын арттыру;
халықты эвакуациялау және бөліп жайғастыруды ұйымдастыру және жүргізу;
шеқара жанындағы аудандардан, жақын орналасқан маңызды объектілерден
және әскери іс-қимыл болуға тиіс аудандардан;
қосалқы және қала сыртындағы басқару пункттерін ұстау және жұмыс
істету;
әскери командования органдарымен, соның ішінде аумақтық қорғаны
мәселелері бойынша өзара әрекеттестікті ұйымдастыру;
жасырыну ғимараттарындағы жұмысшылардың, қызметкерлердің және халықтың
қорғануын және тәртібін ұйымдастыру;
жұмыс істейтін қызметкерлерді және халықты бекітілген нормаға сәйкес
жасырыну ғимараттарымен, жеке және медициналық қорғану құралдарымен
қамтамасыз ету, сондай-ақ халықтың қауіпсіздігін, олардың өмірін қамтамасыз
ететін басқа да шаралар жоспарланады.
Азаматтық қорғаныс жоспарының бейбіт уақытқа жасалған бөлімі төтенше
жағдайға жедел қимылдау жоспарының жүйесін ұсынады, қауіп дәрежесіне
байланысты төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою жөніндегі іс-қимыл
жоспарын, байқау және бақылау жүйелерін дайындау жоспарын, Азаматтық
қорғаныстың, төтенше жағдайдын алдын алу мен жоюдың Мемлекеттік жүйесіне
кіретін Қазақстан Республикасы авариялық-құтқару қызметі құрамаларының күш
пен құралын дайындау жоспарын, төтенше жағдай аймағына күштер енгізу
жоспарын, халыққа жедел жәрдем көрсету мақсатында оны қолдану тәртібін,
авариялық- құтқару жұмыстарын басқа да шүғыл жұмыстарын және көшіру
шараларын қамтиды.
Азаматтық қорғаныс жоспарына қосымша ретінде АҚ негізгі көрсеткіштері,
карталары (үлгілері) және түсіндірме жазбасы кіреді. Міндетті қосымшаның
тізімі бекітілген жоспар құрылымында келтіріледі.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау Азаматтық қорғаныс пен
төтенше жағдайлардың барлық басқару органдарының, күш пен құралдарының,
ұйымдардың тығыз өзара әрекеттестігі арқылы жүзеге асырылады.
Халықты, аумақтарды және объектілерді қорғау жөніндегі Азаматтық
қорғаныстың шараларын жоспарлау әсіресе аймақтардың ерекшелігіне және ең
алдымен сол аймақта болуы ыктимал табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайға, табиғи апатқа, жер сілкінісіне, теңіздер мен ірі суаттардың
деңгейінің өзгеруіне, пайдалы кен байлықтарын қазудағы кен орындарын өндіру
және басқа да факторлар сияқты адамның өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін ерекшеліктерін қарауы тиіс.
Азаматтық қорғаныс жоспарымен қаралған шаралар осы шараларды тікелей
ұйымдастырушы және жауапты орындаушыларға дейін жеткізіледі. Төтенше жағдай
қауіпі төнген кезде өзін-өзі ұстау және -іс-әрекет жасау ережелері халыққа
хабарланады.
Төтенше жағдайлардың зардаптарын жою кезінде бірлесіп іс-әрекет
жасауды, күш пен құралдарды нәтижелі пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында
Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың басқару органдары әскери
командованиямен, министрліктер және ведомстволармен, біртұтас авиациалық
іздестіру-құтқару қызметімен, ТМД елдерінің Корпус күштерімен,
республиканың көлік ұйымдарымен, күш пен құрал бөлетін басқа да ұйымдармен
бірлесіп өзара әрекеттестіктің тиісті жоспарын жасайды.
Азаматтық қорғаныс жоспарының соғыс уақытына жасалған бөлімін жасау
кезінде, халықты қорғау жөніндегі шараларды жоспарлауда төмендегі негізгі
принциптер басшылыққа алынуы тиіс:
халықты паналау ғимараттарында жасыру; халықты көшіру және бөліп
жайғастыру;
жеке қорғану құралдары мен медициналық қорғану құралдарын пайдалану.
Азаматтық қорғаныс жоспары Азаматтық қорғаныстың басқару органдарын
уақытында және толық хабарлануын қарауы қажет. Бұған төтенше жағдайлар
мониторгингін ұйымдастыру және жұмыс істету арқылы жетуге болады.
Жағдайды болжау және талдау жасау, хабарлау үшін шешім қабылдау,
бейтілген нұсқауға сәйкес орталықтандырылған уәкілетті адамдар арқылы
жүзеге асырылады.
Азаматтық қорғаныстың тиісті бастығы хабарлау туралы шешім қабылдайды.
Азаматтық қорғаныс пен төтенше жағдайлардың басқару органдарында шешім
қабылдау жөніндегі хабарлама мен техникалық қолдауды ереже бойынша, тиісті
басқару пункттеріне орналасқан жағдай орталықтары қамтамасыз етеді.
Азаматтық қорғаныстың жоспары орталық және жергілікті атқарушы
органдарының, ұйымдарының бірінші басшыларымен — Азаматтық қорғаныстың
тиісті бастықтарымен бекітіледі.
Халықты қорғауды ұйымдастыру
Халықты қорғау ұйымдардың соғыс уақытында жұмыс істеп жатқан аусымын
баспаналарға жасырады, ол жетіспеген жағдайда сол аусымын толығымен жасыру
үшін тездетіп құрылыс салу арқылы жүзеге асырылады.
Бейбіт уақытта барлық баспаналар жасырынушыларды бір сәтке ішінде
қабылдау мерзімімен шаруашылық мақсатта пайдаланылады. Қала мен селолық
жерлердің қалған халқы радиациаға қарсы баспаналарда, туннелдерде, кен
орындарында, жер асты өткелдерінде, жер асты гараждарында және басқа да
паналау ғимараттарында жасырынады, сол үшін жоспарлы жиналу және есеп,
сондай-ақ халықты жасырыну ғимараттарына бөлу жүргізіледі.
Халықты қорғау әдістерінің ең негізгісі эвакуациялау шаралары болып
табылады, оған:
адамдардың өмірін сақтау мақсатында төтенше жағдайлар
аймағы мен қазіргі заманға зақымдану құралдары қолданылуы мүмкін
аудандардан халықты көшіру;
соғыс уақытында санатталған қалаларда жұмыс істеп жатқан,
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлерін қауіпсіз аймаққа
жайғастырып бөлу және орналастыру жатады.
Көшіру шаралары Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі
Орталық атқарушы органдарының және аумақтық басқару органдарының жалпы
басшылығымен алдын ала жоспарланады. Бейбіт уақытта қауіпсіздік қатері мен
табиғи апаттық төтенше жағдайлар болуы ықтимал аймақтар үшін көшіру
шараларын жүргізу тәртібі анықталынады. Соғыс уақытында шеқаралас аудандар
мен санатталған қалалардан халықты көшіру тәртібі анықталынады.
Халықты:
аймақтық және көлемді төтенше жағдайлар аймағынан қауіпсізі орынға -
темір жол, автомобиль, авиациалық және су көліктері арқылы, жергілікті
жердің көлеміндегі төтенше жағдайлар аймағынан және ұйымдардан — көліктің
әр түрін тарта отырып және жаяу жүру тәртібімен қауіпсіз аймақтың сыртына;
соғыс уақытында — авиациялық, темір жол, автомобиль және Қазақстан
Республикасының Қарулы күштерін тасымалдауға жатпайтын, су көлігімен, көлік
құралдары жетіспеген жағдайда — көшіру пункттерінің аралығына дейін жаяу
жүру тәртібімен; аралық пункттерден орналасатын жерге дейін - барлық
көліктің бар түрімен;
соғыс уақытындағы болжанбаған жағдайда және ойда болмаған төтенше
жағдайларда, оның ішінде ол бола қалған жағдайда — жедел тәртіппен көшіру
жүргізіледі.
Бейбіт уақыттағы сияқты соғыс уақытында да халықтың жартысына алдын ала
кешіру жүргізілуі мүмкін.
Соғыс және бейбіт уақыттарда көшіру шаралары:
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлерін және олардың отбасыларының
мүшелерін — өндірістік принцип бойынша;
халықты - аумақтық принципі бойынша жүзеге асырылады.
Көшіру шараларын жүргізу кезінде көшіруді ұйымдастыру және
мүмкіндігінше жеке меншік көлік иелерінің көлігін тарту жеке меншік
пәтерлерінің кооперативтеріне жүктеледі.
Халықты оқыту барысында, Азаматтық қорғаныс жөнінен жаттығулар
жүргізуде және күнделікті іс-қимылда мынаны талап ету қажет, көшіруге
жататын әр адам өзінің жасайтын іс-әрекеті тәртібін білуі керек (жиналу
орны, келіп жету мерзімі, көшіру әдісі, көшірілетін орны, жеке заттары
мен азық-түліктерінің саны мен тізімі т.т).
1) Санатталған қалаларда соғыс уақытында жұмыс істеп жатқан, ұйымдардың
жұмысшылары мен қызметкерлерін жайғастырып орналастыру жұмысшылар мен
қызметкерлерді және олардың отбасын қауіпсіз аймаққа ұйымдасып тасу арқылы
жүзеге асырылады. Жұмыс істейтін ауысым жұмыс орындарына жасалынған кесте
бойынша апарылады.
Көшіру шараларын жүргізуге басшылық жасау үшін жергілікті атқарушы
органдарында, ұйымдарда көшіру ( көшіру-қабылдау) комиссиялары құрылады.
Көшірілгендерді тізімге алу, оларды қауіпсіз аймаққа ұйымдасып тасу үшін
жинақталған көшіру пункттері (көшіру қабылдау) құрылады.
Көшіру шараларын ұйымдастыру және оны жүргізу тиісті басқару органдары
мен ұйымдардың бірінші басшыларына жүктеледі.
Халықты радиоактивті және химиялық зақымданудан қорғауға санатталған
қалалардың халқын;
радиоактивті және химиялық зақымдану туралы хабарлауды ұйымдастырумен;
тыныс алу органдарын жекеленген қорғану құралдарымен қамтамасыз етумен;
баспаналарда, радиациаға қарсы баспаналарда және басқа да жасырыну
ғимараттарында жасырынумен;
зақымдану аймағынан тасып шығарумен; радиациялық және химиялық қорғану
режимін орындаумен; радиациаға қарсы және химияға қарсы профилактика,
объектілерге, техниқаларға, жабдықтар мен жергілікті жерге дезактивация,
дегазация жүргізумен;
өзін-өзі қорғау әдістеріне үйретумен жетеді.
2) санатталмаған қалалар мен елді мекендердің халқын - уақытында
хабарлау, жасырыну ғимараттарына жасыру және өзін-өзі қорғау мәселелері
бойынша оқыту арқылы жетеді. Жеке қорғану құралдарын құру, жинау:
санатталған қалалардың ұйымдарының жұмысшылары мен қызметкерлеріне -
ұйымдардың қаржысы есебінен;
санатталған қалалардың қалған халқы үшін - жергілікті атқарушы
органдарының қаржысы есебінен жүргізіледі.
Санатталмаған қалалар мен елді мекендердің халқы үшін жеке қорғану
құралдарын жинау жүргізілмейді, халық өзі қорғану құралдарының қарапайым
түрлерін дайындайды (мақта-дәке жара таңғыштары және т.т.).
Радиациалық және химиялық қауіпті өндірістердің жұмысшы қызметкерлерін,
осы объектіге жақын тұратын және болуы мүмкін зақымдану ошағына жататын
халық, сондай-ақ осы объектілердегі аварияларды жою үшін тартылатын
Азаматтық қорғаныстың құрамалары қорғану құралдарымен осы ұйымның қаржысы
есебінен қамтамасыз етіледі.
Халықты радиоактивті және химиялық зақымдану жағдайына іс-қимыл жасауға
дайындау максатында оларды ережелерге және іс-әрекет жасау тәртібіне, өзін-
өзіне және бір-біріне өзара көмек көрсетуге үйрету жүргізіледі.
Халықты қорғау жөніндегі ерекше орынды зардап шеккендерге медициналық
көмек көрсетуді ұйымдастыру мәселелері алуы тиіс.
Төтенше жағдайлар және бүгінгі зақымдану құралдарын пайдалану кезінде
санитарлық көмек мүлдем жойылғанда, медициналық көмек емдеу- көшіру,
санитарлық-гигиеналық және індетке қарсы кешенді шараларды жүргізу,
медициналық қамтамасыз етуді ұйымдастыру арқылы көрсетіледі.
Төтенше жағдайларда жедел медициналық көмек көрсету қызметінің алдында
төмендегідей:
уақытында медициналық көмек көрсету;
зақымданғандарды көшіру және емдеу, оларды еңбекке қайта араластыру
мақсатында денсаулықтарын қалпына келтіру, зақымдану ошақтарындағы орны
толмас екінішті болдырмау, сондай-ақ медициналық эвакуациялау сатысында
мүгедектер мен қаза тапқандардың көрсеткіштерін азайту;
апаттың халыққа әсер еткен жүйке-неврологиялық және сезім әрекетін
төмендетуге бағытталған, емдеу-профилактикалық шараларды жүргізу және
оларды тез оңалту;
апат ауданындағы халықтың санитарлық саулығын қамтамасыз ету, апат
ауданында және соған жақын жатқан аумақтардағы халықты жаппай жұқпалы
аурудың пайда болуы және оның жайылуы жөнінде ескерту;
төтенше жағдайдың медициналық зардабын жою кезінде медициналық
қызметтің жеке құрылымының денсаулығын сақтау, құтқару бөлімшелерінің
қызметкерлеріне медициналық көмек көрсету;
қаза тапқандарға, олардың өлімінің себебін белгілеу және
зақымданғандардың жарақаттарының (ауруының) дәрежесін анықтау үшін сот-
медициналық куәландыру және жұмысқа жарамсыздығын бағалау жататын сот-
медициналық сараптау сияқты негізгі міндеттер тұрады.
Төтенше жағдайларда халықты медициналық қорғау екі саты бойынша
жүргізіледі.
Бірінші сатыда медициналық көшіру жүргізіледі және төтенше жағдай
аумағында сақталған емдеу мекемелерінің, апаттар медицинасы қызметі
құрамаларының күштерімен алғашқы дәрігерлік көмек көрсетіледі.
Екінші сатысында төтенше жағдай аумағынан тыс орналасқан
емдеу мекемелерінде, сондай-ақ кәсіби және мамадандырылған медициналық
көмек көрсету және зақымданғандардың толық емделіп шығуы үшін, қосымша
құрылған емдеу мекемелерінде медициналық
көмек көрсетіледі.
Соғыс уақытында бүгінгі заманғы зақымдану құралдарын қолдану кезінде
жаппай санитарлық шығын ошағында бірінші медициналық көмек төтенше жағдай
кезіндегідей көрсетіледі.
Одан басқа, Азаматтық қорғанысты бейбіт уақыттан соғыс жағдайына
ауыстыру жөніндегі шараларды өткізу кезінде санатталған қалалардан емдеу
мекемелерін эвакуациялау есебінен селолық жерлер мен санатталмаған
қалаларда құрылған қала сыртындага аурухана базалары, сондай-ақ селолық
жерлер мен санатталмаған қалалардың медицина мекемелері құрылады.
Болжанылған санитарлық шығындарға сай аурухана кереуеттерінің саны
алдын ала жоспарланады. Бір мезгілде дәрі-дәрмек, медициналық жабдықтардың
және мүліктердің қоры құрылады, сондай-ақ қоғамдық үйлерде медицина
мекемелерін орналастыру үшін жұмыстар жүргізіледі.
Жаралыларды, зақымданғандарды және ауруларды зақымдану аудандарынан
(ошақтарынан) қала сыртындағы емдеу мекемелеріне тасу үшін көшіру-
санитарлық құрамалар (автосанитарлық отрядтар, көшіру-санитарлық поездар,
авиасанитарлық эскадрильдер және көшіру-санитарлық теңіз кемелері)
құрылады. Көшіру-санитарлық құрамалар көлік ұйымдарының базасында
құрылады.
Көшіру-көлік құрамаларын көліктік-санитарлық жабдықтармен қамтамасыз
ету жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады.
Санатталған қалалардағы тасуға жарамайтын ауруларға көмек арнайы
жабдықталған баспаналарда көрсетіледі.
Бұл стационарлар кейбір қалалық ауруханалардың аумағындағы 1 күні бұрын
дайындалтан баспаналарда құрылады. Онда жедел жәрдем бригадаларының
күшімен, санитарлық жасақтармен, туыстарымен үйде емделіп жатқан
тасымалдауға жатпайтын аурулар жеткізіледі.
Санатталған қалалардың барлық халқы үшін медициналық жеке қорғану
құралдарының қоры:
ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлері үшін ұйымдардың қаржысы
есебінен;
қалған халық үшін - жергілікті бюджеттін қаржысы есебінен құрылады.
Бейбіт уақыттағыдай соғыс уақытында да өте қауіпті және басқа да
жұқпалы аурулардың шығуын және жайылуын болдырмау жөніндегі шаралар
қабылданады.
Аумақтарды және ұйымдарды қорғау
1) Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлардан қорғау мақсатында орталық және жергілікті атқарушы
органдармен, ұйымдармен төмендегідей:
халықты, елді мекендерді және ұйымдарды төтенше жағдайлардан қорғаудың
және олардың зардабын жоюдың жоспары жөніндегі,
болашақтағы және ағымдағы жоспарларын жасау,
салалардың, объектілердің тұрақты жұмыс істеуін және төтенше
жағдайларда жұмысшы қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі
шаралар кешенін жасау;
хабарлау және байланыс жүйелерін (соның ішінде жергілікті) құру және
әрдайым дайындықта ұстау;
төтенше жағдайлардың алдын алу және оны жою және қазіргі заманғы
зақымдану құралдарын қолдану бойынша күш пен құралдарды құру, дайындау және
дайындықта ұстау, зардап шеккендерге көмек көрсету;
болуы ықтимал су тасқыны, сел, жар көшкіні және басқа да қауіпті
кұбылыстар есебінен аумақтарға құрылыс салуды жоспарлау;
төтенше жағдай кезінде баспанасыз қалған халық үшін уақытша үй салу
резервін құру;
халыққа және шаруашылық жүргізетін субъектілерге төтенше жағдайлар
туралы хабарлаудың мониторинг жүйелерін ұйымдастыру;
өмір сүретін объектілерде азық-түлік, дәрі-дәрмек және материалдық-
техникалық құралдарың запасын құру шаралары жасалынады және өткізіледі.
2). Жер сілкінісінен қорғау
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау мақсатында Азаматтық
қорғаныстың төмендегідей:
сейсмологиялық бақылаудың және жер сілкінісін болжаудың республикалық
жүйелерін дамыту;
ғылыми болжау, сейсмикалық қауіптілікті бағалау және республика аумағын
сейсмикалық ықшам аудандарға бөлу;
сейсмикалық қауіптшігі ескере отырып құрылыс нормалары мен ережелерін
жасау;
сейсмотұрақты үйлердің және ғимараттардың нәтижелі жобалау
конструкциясын және шаруашылық жүргізетін объектілерінің сенімді
жұмыс істеуінің ғылыми негіздеме есебін жасау;
сейсмотұрақты үйлер мен ғимараттардың құрынысының сапасына бақылау
жасау;
бұрыннан тұрған үйлер мен ғимараттардың сейсмотұрақтылығын және сенімді
жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
болуы ықтимал сейсмикалық әсер етудің есебінен аумақтардағы
құрылыстарын реттеудің кешенді шаралары өткізіледі.
Жер сілкінісінің зардаптарын жою кезінде:
жер сілкінісі туралы хабар алу, шешім қабылдау және оны аймақтарға,
басқару органдарына, ұйымдарға, халыққа жеткізу;
құтқару жұмыстары ең басқа да шұғыл жұмыстарын басқаруды ұйымдастыру,
сондай-ақ оларды материалдық-техникалық қамтама-сыз ету;
Азаматтық қорғаныстың күш пен құралдарының іс-әрекетіне, Азаматтық
қорғаныстың жоспарында сәйкес "Жер сілкінісің бөлімінің басқа да
шараларымен берілетін күш пен құралдарға басшылық жасау шаралары
жүргізіледі.
Орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы органдарының, жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының, барлық меншік нысанындағы ұйымдардың
басшылары болуы ықтимал жер сілкінісінен халықты қорғау және экономикалық
шығынды азайту мақсатында алдын ала:
сейсмикалық аудандарға бөлу және халық пен қоршаған ортаға жоғары қауіп
төндіретін, объектілер орналасқан ведомствоға бағынышты аумактардың, сондай-
ақ мұнай, газ өндіру және жер асты кендерін өндіру аудандарында сейсмикалық
қауіптілігін бағалауға;
үйлер мен ғимараттардың, алдымен тұрғын үйлердің, мектептердің,
мектепке дейінгі балалар мекемелерінің, ауруханалардың, басқа да үйлердің,
жалпы адам көп жиналатын үйлердің (жылу, су, газ, энергиямен және байланыс,
канализациямен жабдықтау) химиялық және жарылу қауіпті өндірістердің
сейсмикаға қарсы тұрақтылығын күшейту жөніндегі жұмыстар жүргізуге;
сейсмотұрақты емес үйлер мен ғимараттарға күрделі жөндеу жұмсауда,
міндетті түрде олардың құрылғыларымен сейсмикаға қарсылығын күшейтуді
қарастыруға құрылыс конструкциясын қарауға;
сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі арнайы шаралар қабылдамай,
сондай-ақ тектоникалық бұзылу аймақтарына, жағымсыз грунтты жерлерге және
жар кешкіні қауіпті баурайларға сейсмотұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі
арнайы шаралар қабылдамай, үйлер мен ғимарат құрылысын салуға рұқсат
етпеуге міндетті.
Жер сілкінісінің зардаптарын жою мақсатында орталық және жергілікті
атқарушы органдары және барлық меншік нысанындағы ұйымдар:
құтқару жұмыстарын жүргізуге және зардап шеккендерге алғашқы көмек
көрсетуді ұйымдастыруға;
жоғары органдарға және халыққа жер сілкінісінің күші, қирауы, шығыны
және оның зардаптарын жою жөніндегі қабылданған шаралар туралы хабар жинау
және ұсынуға;
жер сілкінісінің зардаптарын жоюға және халықтың тіршілігін қамтамасыз
ететін басқа да шаралар ұйымдастыруға міндетті.
3). Теңіз және ірі көлдердің, су тасқынының деңгейлерінің өзгеру
зардабынан қорғау.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды антропогенді генезис су тасқынынан,
көпірлердің, гидротехникалық құрылыстардың күшейтілген қысымынан, жоғары
орналасқан бөгеттердің бұзылуынан, жағалау бөгеттерінің бұзыдуынан, сондай-
ақ желдің өсерінен су деңгейінің көтерілуіне байланысты болып су тасқынынан
және теңіз деңгейінің көтерілуінен қорғауда оларды болдырмау жөніндегі
кешенді шаралар дайындау және оларды жүргізуші қарайды немесе олардың
халыққа және республиканың, облыстың, қаланың, ауданның экономикасына
әсерін барынша төмендетуді қарастырады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау жөніндегі кешенді шараларына:
ғылыми зерттеу және су тасқынынан, теңіздер мен ірі көлдердің
деңгейінің өзгеруінен болуы мүмкін зардаптарды болжау;
құрылысты жобалау және жасырыну ғимараттары мен басқа да құрылыстарды
пайдалану;
теңіз және ірі көл деңгейлерінің өзгеруіне байланысты жүргізілген
ғылыми зерттеулердің есебінен аумақтарға құрылыс салуды жоспарлау;
теңіз және ірі келдердің деңгейі өзгеруінің мониторинг жүйесін
ұйымдастыру, коршаған ортаның жағдайын, халық пен шаруашылық субъектілеріне
желдің әсерінен су деңгейінің көтерілетіндігін хабарлау шаралары жатады.
Орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы органдары, жергілікті өзін-
өзі басқару органдары, ұйымдар өз құзыретінің шегінде:
теңіз және ірі суаттар беті деңгейінің өсуінің ғылыми негіздері мен
әдістерін дамытуды қамтамасыз етуге;
су тасқыны болуы ықтимал аймақтарда жасырыну гидротехникалық және басқа
да құрылыстардың сапасын бақылауды ұйымдастыруға;
су тасқыны, су жайылуы болуы мүмкін аймақтарда тиісті нормативті
актілері болмаса, шаруашылыққа қажетті құрылыстар салуға рұқсат бермеуге;
жер қойнауын пайдаланудың барлық сатысында ең басымды тәртіппен
Қазақстан Республикасының заңымен қаралған, экологиялық талапты сақтауды
қамтамасыз етуге;
жердің, топырақ пен өсімдік жамылғысының, теңіз және ірі көлдердің
жағалауындағы аймақтардың, жер асты суларының тұрақты мониторингін
қамтамасыз етуге міндетті.
Аумақтары су тасқынына душар болатын жергілікті атқарушы органдарының
басшылары төмендегідей шаралар қолданады:
желдің әсерінен болған және су қоймалары бөгеттерінің қирауынан болған
су тасқыны кезінде су астында қалу қауіпі төнген объектілер мен елді
мекендерге түгендеу жүргізеді;
өзен арналарының, көпір өткелдерінің өткізу қабілеттіліктерін,
су қоймаларының, қорғау дамбалары мен бөгеттерінің жағдайын анықтайды;
су тасқыны мен су жайылуынан қорғау жөніңдегі ұзақ мерзімді
бағдарламаларға сәйкес өзендерде жағалауларды қорғау бөгеттерінің құрылысын
салуды қамтамасыз етеді;
елді мекендер мен объектілерді еріген сулардың басын қалу қауіпін
қамтамасыз ететін инженерлік қорғану құрылыстарын салу жөніндегі техникалық
жобаларды жасайды;
гидротехникалық құрылғылардың жағдайына, теңіздер мен көлдердің және су
қоймаларының деңгейіне тұрақты бақылау жасауды, теңіз, көл акваторияларыңда
және ірі су қоймаларында және жағалаудағы аймақтарда гидрометеорологиялық
жағдайды бақылайтын стационарлық режимдегі қосымша пункттер құру және
олардың жұмыс істеуін ұйымдастырады;
рельефтің төмен түскен учаскелерін табады, онда жиналған суды төгу үшін
техниканы қояды, оқшау материалдар запасын құрады, байқау постарын
ұйымдастырады;
су ресурстарының запасын құру және шоғырландыру, оған қоса ірі су
қоймаларын, жайылмаларды тасыған сулармен толтыру үшін дайыңдайды;
су астында қалу қауіпі бар екендігі туралы халыққа хабарлау жүйелерін
құру және оларды әрдайым дайындықта ұстайды;
арнайы профилактикалық және санитарлық-гигиеналық медициналық шаралар
жүргізеді;
апаттық су астында қалудың зардаптарын жою жөнінде жұмыстар жүргізеді.
4). Кен орындарынан пайдалы қазындыларды қазу кезіндегі төтенше
жағдайлардан қорғау қатты, сұйық және газ тәрізді пайдалы қазбаларды қазуға
байланысты, аумақтар мен ұйымдарды төтенше жағдайлардың қауіпсіздігінен
қамтамасыз ету жөніндегі орталық, жергілікті өкілетті және атқарушы
органдары мен ұйымдарының жүзеге асыратын шараларына өзінің құзыретінің
шегівде мыналар:
ғылыми зерттеулер, пайдалы кен байлықтарын қазуда болуы ықтимал
қауіптіліктің зардабын болжау және бағалау;
пайдалы кен байлықтарын қазуды болашақта одан әрі дамыту және оның
геологиялық құрылымының тұрақтылығы есебінен, аумаққа құрылыс салуды
жоспарлау, үйлер мен ғимараттардың құрылысын салу және пайдалану;
пайдалы кен қазылатын аудандардағы үйлер мен ғимараттардың
тұрақтылығын арттыру;
қоршаған ортаның және кен өндірудегі технологиялық жағдайлардың
мониторинг жүйесін ұйымдастыру және халық пен шаруашылық субъектілерін
болуы мүмкін төтенше жағдайлар туралы хабардар
ету;
кен байлықтарын қазуға байланысты, болуы мүмкін төтенше жағдайлардың
зарарын төмендету жөніндегі алғашқы шараларды ұйымдастыру және өткізу, ал
оларды өткізуге мүмкіндік болмаған жадайда - өндіруді тоқтату және қажетті
қорғану шараларын орындай отырып кен қазуды тоқтату жатады.
Халықты, аумақтарды және ұйымдарды қорғау жөніндегі алғашқы шараларға,
оларға әсер ететін кен өндірудегі және пайдалы қазбаларды қайта өндеудегі
болуы мүмкін зардаптарды барынша азайтуды қамтамасыз етуге:
тұрған үй алаптарын және әлеуметтік саладағы объектілерді пайдалы кен
байлықтарын қазу жөніндегі кәсіпорындардың өнеркәсіптік базаларын жоюды,
санитарлық-қорғану аймақтарын құруды қамтамасыз ететін, жақын орналасқан
елді мекендерге зиянды өнеркәсіп қалдықтарының жайылуын барынша төмендетуді
қамтамасыз ету;
жүйелі түрде қоймалардың және пайдалы қазбаларды өндірудегі және
оларды қайта өндеудегі технологиялық процестерге байланысты басқа да
үйлердің жағдайына, техногендік апаттың алдын алу мақсатында бөгеттердің
төменгі құлама жарын бекіту жөніндегі инженерлік-техникалық шараларды
жүргізу арқылы жүйелі түрде нысаналы зерттеулер жүргізу;
жарылу, өрт қауіпті өндірістерінің технологиялық жабдықтарын авариядан
қорғау жүйелерін құрудың бағдарламасын жүзеге асыру, сондай-ақ қауіпті
технологиялық процестердің тоқтауын және авариялық өндірістік блоктарды
жоюды қамтамасыз ететін, тез кесіп тастағыш қондырғыларын шығаруды
ұйымдастыру;
кен қазып шығарудың номативті-техникалық және құқыктық қауіптілігін
қамтамасыз ету;
бұзылған жерлерді, жел эррозиясына ұшыратпай, одан әрі шаруашылыққа
пайдалану мақсатында қайтарып алу;
лақтыру қауіпті жағдайдың қалыптасуын болжау және көмір шахталары мен
жер асты рудниктерінде жарылу қауіпі бар газдарды сипаттайтын газ
динамикалық құбылыстардың болатындығын уақытында ескерту;
көмір шахталары мен жер асты рудниктеріндегі пайдаланылған
кеңістіктерді уақытында және сапалы қалап тастауды қамтамасыз ету;
жер асты рудниктеріндегі пайдалы кен байлықтарын қазу кезіндегі пайда
болған кеңістіктерінде ірі тау сілемдерінің құлайтындығын алдын ала ескерту
жөніндегі шаралар жасау;
пайдалы кен байлықтарын қазғаннан кейін босаған кеңістіктердің
үстіндегі тау сілемдерінің кенеттен құлауының алдын алу мақсатында тау
сілемдерінің тұрақтылық жағдайына геомеханикалық бақылау жасау,
ауаға рудник лақтырындыларын шығаратын орындарға арнайы тазалағыш
қондырғыларын орнату;
жарылғыш заттар шығаратын және оларды сақтайтын қоймалар орналасқан
объектілер аймағына кіруді шектеу;
жарылыс пен өртті тез табатын және оны сөндіретін автоматтандырылған
жүйелер енгізу және олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
тау-кен өндіру және мұнай газ кәсіпшілігі объектілерін қажетті бақылау
жасайгын құралдармен, құтқару жабдықтарымен және заттарымен, аварияға қарсы
жүйелермен, жеке және ұжымдық тыныс алу органдарын қорғайтын құралдармен
жабдықтауға жүйелі түрде бақылау жүргізу;
авариялық-құтқару қызметінің кадрларын кәсіби дайындауды, шұғыл
жағдайда жұмыс істеуге олардың шыныққан және рухани дайындығын қамтамасыз
ету мақсатында авариялық-құтқару бөлімшелері қызметкерлерінің біліктілігін
арттырудың оқыту-жаттығу орталығын құру және оны одан әрі дамыту;
авариялық-құтқару қызметінің бөлімшелерін арнайы киіммен, бақылау
аспаптарымен және төтенше жағдайларда құткару жұмыстарын жүргізу үшін жеке
қорғану құралдарымен жабдықтау;
өте қауіпті жерлерге плакаттар, ескерту белгілерін және қырағы-ық пен
абай болуды ескертетін басқа да құралдар дайындау және оларды ілу;
болуы ықтимал авариялық жағдай және апат туралы олардың алдан алу
жөніндегі профилактикалық шаралар және төтенше жағдай бола қалған жағдайда
іс-ерекет жасау туралы баспасөзде, радио және теледидарда хабарлау;
халықты және өнеркәсіп аймағындағы кәсіпорындардың қызметкерлерін
төтенше жағдай туралы тез хабарлаудың жетілдірілген жүйелерін және
құралдарын енгізу;
аварияны жоюдың жоспарын жасау және оған уақытында түзету енгізу,
онымен кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметкерлерін таныстыру;
ерікті өрт сөндірушілерді, туа-кен құтқарушыларын, фонтанға қарсы және
кен өндіру мен мұнай газ кәсіпшілігінің кәсіпорындары мен объектілеріндегі
газ құтқару командаларын жабдықтау мен оқытуды ұйымдастыру;
адамдарды құтқару және аварияны жою үшін құралдар дайындау, олардың
жағдайына әрдайым бақылау жасап отыру;
халықты төтенше жағдайларды жою құралдарын және жеке қорғану құралдарын
пайдалануға үйрету, төтенше жағдайларда іс-әрекет жасауды ұйымдастыру
жөнінде үнемі жаттығулар жүргізіп отыру;
5). Қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғау Халықты, аумақтарды
және ұйымдарды қазіргі заманға зақымдану құралдарынан қорғау қазіргі
заманғы зақындану құралдары факторларының адамдарға және республиканың
потенциалды экономиасына әсерін барынша төмендету немесе болдырмау
жөніндегі кешенді шаралар дайындау және жүргізуді қарайды.
Қазіргі заманға зақымдану құралдарынан қорғау жөніндегі кешенді
шараларға:
аумақтар мен объектілердің радиоактивті, химиялық және бактериологиялық
зақымдануын үздіксіз байқау және лабораториялық бақылау жасау.
қазіргі заманғы радиоактивті, химиялық, бактериологиялық закымдану
құралдарын қолдану және апаттық су басу қауіпі туралы халыққа хабарлау
жүйесін құру және оны әрдайым дайындықта ұстау,
халықты жасырыну ғимараттарына жасыру (баспаналарға);
жеке қорғану құралдары мен медициналық қорғану құралдарын пайдалану;
зақымданған аумақтарда адамдарды қорғау режимін пайдалану;
санатталған қалалар мен елді мекендердің халқын маңызды объектілер мен
ірі темір жол тораптары орналасқан жерлерге жайғастыру және эвакуациялау;
арнайы профилактикалық және санитарлық-гигиеналық медициналық шаралар
жүргізу;
халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғану әдісіне үйрету;
халықты зақымданған азық-түлік пен суды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы
малдарын жем мен суды пайдаланудан қорғау және оны болдырмау жөніндегі
шаралар қабылдау;
қазіргі заманғы зақымдану құралдарының зардаптарын жою жөнінде
жұмыстар жүргізу жатады.
халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғау жөніндегі шаралар
қорғаудың негізгі принциптеріне сәйкес қатал түрде жүзеге асырылуы қажет:
республиканың барлық аумақтарында Азаматтық қорғаныстың
шараларын алдын ала дайындау;
бұл шаралардың сипатына, мөлшеріне және өткізу мерзімдеріне
дифференциалды бап қажет;
халықты және аумақтарды сенімді қорғау үшін Азаматтық қорғаныстың
кешенді шараларын жүргізу қажет.
Халықты қазіргі заманғы зақымдану құралдарынан қорғауды
ұйымдастыру және жүзеге асырудың ең маңызды ролін олардың
әсерінен халық шығынын азайтуға және болдырмауға бағытталған, шараларды
жүзеге асыру әдістері атқарады.
Қорғанудың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz