Сөйлеу тіліндегі ақаулықтар туралы қысқаша мағлұмат

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу тіліндегі ақаулықтардың түрлері, оның пайда болу себептері.
2. Алалия, моторлы және сенсорлы алалия.

Сөйлеу тіліндегі ақаулықтардың ішіндегі алалия ең ауыры болып есептеледі. Алалияға шалдыққан бала тілі шықпаған мақау болады. Ондай баланың сөйлеу тілі логопедияның жәрдемінсіз өздігінен қалыптаспайды. Алалия дегеніміз – гректің «А» -жоқ деген мағынада қолданылатынын латынның IOQOS сөйлеу деген ұғымдарын білдіріп, ал бас ми қабығының сөйлеу тілі аймағындағы іштен немесе баланың жас кезіндегі болатын органикалық зақымданудың салдарынан сөйлеу тілінің жетілмей қалуы немесе барлық жүйесінің толық дамуынан болатын кемістік.
Алалик балалар педагогика тұрғысынан әр текті болып көрінеді де, ақаулықтары айқындық дәрежесі мен түзету жұмысының өнімділігі бойынша ажыратылады.
Алалия кемістігі бар баланың есту қабілеті мен сөйлеу тілі мүшелерінің шеткі құрылыстарының сақталғандығы және сөйлеу тілінің жеткілікті түрде дамуы үшін ой өрісінің толық мүмкіншілігі бар екендігі байқалады.
Баланың мүлде сөйлей алмауы оның дұрыс жетілуін күрт тежейді және айналысындағылармен қарым-қатынасына нұқсан келтіреді. Осы жағдай қосымша сипат беретін ақыл ойының дамуын біртіндеп кешеуілдеуге әкеп соғады. Сөйлеу тілінің шама шарқына, пайда болуына және арнайы оқытудың ықпалымен ой өрісінің кешеуілдеуінің біртіндеп жойылатындығына қарай алалик балалардың олигрофен, яғни ақыл ойы кем балалардан өлеулі айырмашылығы бар.
Сөйлеу тілінің қалыптасуындағы бұзылудың шығу себебі орталық нерв жүйелерінің органикалық зақымдануына байланысты. Оған менинко-энцефалиттен, қызымықтан (краснуха) және жарақаттанудан кейінгі асқыну, бас миының жарақаттан зақымдануы, ісіп қызаруы, ауыр және тез босанудың салдарынан миға қан құылуы, ұрықтын құрсақтағы даму кезеніндегі, босану кезеніндегі, сондай –ақ баланың бір айлығынан жылдығына дейінгі кезендердегі зат алмасуының бұзылулары жатады. Сонымен бірге балалардың алалиясы мешелмен қатты ауырғаннан кейін, тыныс жолдарының күрделі сырқаттарынан, өмірінің алғашқы айларындағы ұйқының және тағамның бұзылуынан пайда болуы мүмкін.
Үлкен жарты мидың сөйлеу тілі аймағындағы зақымдануын жайыптаушылық артықшылығына байланысты алалияны қозғаушы ( моторный, және сезгіштік) деп екі түрге бөлуге болады.
Қозғаушы алалия сөйлеу тілі қимылдарындағы анализатор әрекетінен бұзылуына байланысты, ал сезгіштік алалия сөйлеу тілін есту анализаторының бұзылуына байланысты болады. Бірақ қазіргі уақытта баланың алалиясының барлық көріністерінің әр алуан түрлерінің бұлай бөлінуі әлдеқашан жеткіліксіз болған.

1. 4. Основы обучения и воспитания аномальных детей (Под. редак.А.И.Дьячкова-М.,1985
2. 10. Практикум по дошкольной логопедии. /под ред. В.И.Селиверстова. М., Просвещение. 1988.
3. 11. Луцкина Р.К. Организация о содержание логопедической работы во вспомогательной школе. А., 1989 г.
4. 12. Фомичева М.Ф. Воспитание у детей правильного произношения. М., Просвещение. 1989 г.

5. Қосымша:
6. Основы обучения и воспитания аномальных детей. /под ред. Т.А.Власовой. М., 1985.
7. 10. Выготский Л.С. собр.соч.-М. 1983- т.5
8. 12. Максаков А.И. Правильно ли говорит ваш ребенок. /книга для воспитателя детского сада. М., Просвещение. 1988 г.

9. Электронды басылымдар тізімі:
10. 3. Боброва В.В., Ахметова Н.Ш., Мерц А.С., Мулькаманова О.А. Интерактивная обучающая программа «Учись методике звукопроизношения»: Электронное учебное пособие. – Свидетельство о государственной регистрации объекта интеллектуальной собственности № 316 от 25 июня 2007 года.
11. 4. Китик Е.С. Применение информационных технологий в процессе подготовки логопедов: обучение компьютерной программе «Артикуляционный уклад звуков в норме» // Дефектология. – 2007. – № 3. – С. 73-82.