АТМОСФЕРА — БИОСФЕРАНЫҢ НЕГІЗГІҚҰРАМ БӨЛІГІ

Жоспар
Кіріспе

1.1. Агмосфера гуралы түсінік, оиың құрамы және био.
сфера мен адам өміріндеі і мацызы.
1.2. Атмосфераның ластануы мен ластаушы кездер.
1.3. Атмосфералық ауаның ластануының зардаптары.
1.4. Атмосфералық ауаны ластанудан сақтау және қор»ау.
1.1. Атмосфера туралы тусінік, онын құрамы және биосфера Іиен адам өміріндегі манызы
2. Литосфера және оны тиімды пайдалану мен қорғау
2.1 Топырақ ресурстарының маңызы
2.2. Жел және су эрозиясы
2.3. Топырақты эрозиядан қорғау

Литосфера - (грекше - lithos - тас + sрhаіr - шар) - жердің кабығы, құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км болатын жер шарының сыртқы қатты тас кабықшасы. Литосферада тірі организмдер 3 км дейінгі тереңдікте тіршілік етеді.
Топырақ. Жер бетінде Күннің энергиясы заттардың екі айналымын: су айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен немесе геологиялық және заттардың топырақ өсімдіктер, микроорганизмдер мен жануарлар арасындағы айналымы- кіші немесе биологиялық айналымды туғызады. Екі айналым да бір-бірімем тығыз байланысты.
Топырактың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегі маңызы зор, оны жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев XX ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары, тірішілік ету заңдылыктары мен өзін-өзі реттесуге қабілетті табиғи-тарихи дене деп қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты болатынын атап көрсеткен.
Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір
маңызды және жалпы құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып
жатқан гумустық кабаттың түзілуі болды. Бұл қабат топырақтың ең бір белсенді бөлігі болып саналады. Топыраққа ең алғаш рет М.ВЛомоносов ғылыми анықтама берді, ол: топырақ түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін өсімдіктер мен тау жыныстарының арасындағы ұзақ өзара қарым-қатынас деп көрсетті.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЛИТОСФЕРА ЖӘНЕ ОНЫ ТИІМДЫ ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУ
Топырақ ресурстарының маңызы
Литосфера - (грекше - lithos - тас + sрhаіr - шар) - жердің кабығы,
құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км болатын жер шарының сыртқы қатты тас
кабықшасы. Литосферада тірі организмдер 3 км дейінгі тереңдікте тіршілік
етеді.
Топырақ. Жер бетінде Күннің энергиясы заттардың екі айналымын: су
айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен немесе геологиялық
және заттардың топырақ өсімдіктер, микроорганизмдер мен жануарлар
арасындағы айналымы- кіші немесе биологиялық айналымды туғызады. Екі
айналым да бір-бірімем тығыз байланысты.
Топырактың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегі маңызы зор, оны
жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев XX
ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары, тірішілік ету
заңдылыктары мен өзін-өзі реттесуге қабілетті табиғи-тарихи дене деп
қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен
өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты болатынын
атап көрсеткен.
Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір
маңызды және жалпы құбылысы құрлықтың бүкіл бетін жауып
жатқан гумустық кабаттың түзілуі болды. Бұл қабат топырақтың ең бір
белсенді бөлігі болып саналады. Топыраққа ең алғаш рет М.ВЛомоносов ғылыми
анықтама берді, ол: топырақ түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін
өсімдіктер мен тау жыныстарының арасындағы ұзақ өзара қарым-қатынас деп
көрсетті.
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы
шарттардың бірі болып табылады Алайда оның шын мәніндегі маңызы мен ролін
өз дәрежесінде бағалай алмай келеміз. Топырақ биосфераның компоненттерінің
бірі ретінде адам, жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып
шалады, ал энергетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар
арсындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе-теңдікте сақтап тұра алатын
өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып
табылады. Адамдарға азық-түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті
жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалынады. Топырақтың табиғи дене
ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын-шашынды жинақтау мен су
балансын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік элементтерді жинақтау, жер
асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету, ластаушы заттарды
тасымалдау.
Топырақ - сыртқы орта жағдайлары: жылусу, ауа, өсімдіктер мен
жануарлар, микроорганизмдердің біріккен әсерінен қалыптасқан жердің беткі
құнарлы кабаты. Топырақ түзгіш факторларға сол сияқты рельеф пен адамның іс-
әрекеті де жатады. Тірі организмдер топырақтың негізгі қасиеті -
құнарлылығының қалыптасуына жағдай жасайды.
Топырақтың құнарлылығы дегеніміз - оның өсімдіктерді оларға қажетті
қоректік элементтермен сумен және ауамен қамтамасыз ету қабілеті. Ол
топырақ түзілү процесі барысында және адамның топыраққа әсер етуі
нәтижесінде қалыптасады. Ол бүкіл адам баласының тіршілігінің көзі болып
табылатын аса маңызды байлық, ауылшаруашылық дақылдарының өнімінің
ауылшаруашылық дақылдары өндірісінің негізі.
Топырақ— барлық элементтердің аккумуляторы: ол оларды өзінде жинақтап,
сумен шайылып кетуден сақтайды. Өзінің қалыптасқан зат алмасу процесі бар,
тұрақты динамикалық жүйе болғандықтан топырақ табиғи факторлар (су тасқыны,
эрозия, кұрғақшылық т.б.) әсеріне қарсы тұра алады. Бірақ топырақ көптеген
антропогендік факторлардың (жер жырту, мал жаю, техниканы қолдану, т.с.с.)
ұзақ уакытқа созылатын әсеріне сезімтал келеді. Топырақтың кұнарлылығы адам
іс-әрекетіне де байланысты.
Топырақ — барлық материалдық игіліктердің көзі. Ол азық-түлік, малға
жем, киім үшін талшық, құрылыс материалдарын береді. Топырақтың ең маңызды
байлық екендігін айта келіп, К.Маркс, еңбек - байлықтың әкесі болса,
топырақ - анасы деген.
Топырақ ешнәрсеге айырбасталмайтын табиғи ресурс. Қазіргі таңда, ғылым
әлі күнге дейін табиғи топырақтың орнын баса алатын жасанды материал таба
алған жоқ. Өсімдіктерді топырақсыз өсірудің кез келген әдісі (гидропонды,
пластопонды, аэропонды) топырақтың ролін дәл өз мәнінде орындай алмайды.
Сондықтан адамзат қоғамы алдында тұрган және әлі де маңызды болып қала
беретін аса маңызды проблема топырақтың топырақ түзілу процесіндегі
өзідігінен қалпына келу қабілетін сақтап қалуға барынша жағдай жасау.
Топырақ - биосфераның басқа элементтерімен үздіксіз алмасып отыратын,
олармен тығыз байланысты және биосфераның кейбір элементтеріне
(атмосфералық ауа, жер бетілік және жер астылық сулар) өзі де әсер ете
алатын өте құрделі ашық система. Топырақ үнемі климат пен ауа райы
компоненттері, флора мен фауна, әсіресе соңғы кезде түрлі антропогендік
зиянды әсерлерге ұшырап отыр. Топырақта эрозиялык процестер көбейіп
өздігінен тазару кабілеті нашарлап, құнарлылығы кемуде.
Топырактың деградациялануының (латын тілінен аударғанда — "төмендеу",
"артқа кету" ) негізгі факторлары : эрозия, минералдық тыңайтқыштар мен
пестицидтерді шамадан тыс көп қолдану, т.с.с.
Топырақтың қорғау мен бақылау объектісі ретінде қоршаған ортаның басқа
объектілерімен салыстырғанда бірқатар өз ерекшеліктері бар. Ең алдымен
топырақ атмосфералық ауа мен жер бетілік суларға қарағанда әлдекайда
козгалыссыз орта, соған байланысты басқа орталарға тэн аса қуатты табиғи
өздігінен тазару қасиеті жоқ. Топыраққа түскен антропогендіге ластаушылар
онда жинақталып, көбейе береді.
2.2. Жел және су эрозиясы
Топырақ өте құрделі организм сияқты үнемі өсу, даму және өзгеру үстінде
болады. Онда үздіксіз түзілу және бұзылу процестері жүріп жатады. Су. жел,
антропогендік факторлардык топырақ пен онын қабаттарын бұзу, беткі құнарлы
қабатының сумен шайылу, желмен ұшу құбылыстары эрозия деп аталады.
"Эрозия" термині латыннын erodere — бұзу деген сөзінен алынған. Эрозия
дегеніміз топырақ жабынының су, не желмен шайылуы, бұзылуы. Бұл кезде
топырақтың ең кұнарлы қабаты бұзылады: топырақ түзілу процесінің жүру
жылдамдығы шамамен 0.5-2.0 см100 жыл болғанда калыңдығы шамамен 18 см
болатын осы қабаттың табиғи жолмен түзілуіне 1400-7000 жыл қажет болган
болар еді. бұл қабаттың жойылуы кейде 20-30 жыл, "Тіпті кейде бір ғана
қатты жауған жаңбыр не шаңды дауыл нәтижесінде болуы мүмкін.
Эрозиялық процестерлің байқалу сипатына қарай қалыпты, не геологиялык
және жылдам, не антропогендік эрозия болып бөлінеді.
Қалыпты эрозия — орманды жерлер мен шептесін өсімдіктердің топырағында
жүреді. Ол өте жай байқалып, нәтижесінде бұзылған топырақ қабаты топырақ
түзілу процсстерінің нәтижесінде бір жылда қайта қалпына келе алады.
Жылдам эрозия— табиғи өсімдіктер дүниесі жойылып біткен, топырақтың
табиғи ерекшеліктері ескерусіз пайдаланылған территорияларда байқалып, бұл
эрозия өте тез жүреді.
Кең таралған эрозиялардың түрлері: жазықтық, сызықтық. дефляция,
ирригациялык, өндірістік (техногендік), абразия. жайылымдық.
Жазықтық эрозия — тау беткейлеріндегі жоғары горизонттағы топырақтардың
жаңбыр, еріген қар суларымен шайылуы.
Сызыктық эрозия — тау беткейлері топырақтарының жаңбыр, еріген қар
суларының әсерінен терең жыралар мен жылғалар түзіп шайылуы.
Жел эрозиясы, не дефляция — топырақтың жоғарғы кұрғақ. құнарлы
қабатының бөлшекіерінің желмен ұшуы.
Ирригациялық эрозия — суармалы егін шаруашылығымен айналысатын
аудандарда байқалып, топырақка көп молшердегі су массасының берілуіне
байланысты болады. Бұл су топыракқа сіңіп үлгірмейді де, топырақ бетімен
ағады. Су жіберілстін егістік жер аз ғана болса да тегіс болмаса топырақтың
қарашірігі сумен бірге төменге қарай жуылып, алып кетеді. Ирригациялық
эрозия кезінде бір уақьпта эрозия да, топырақтың сортандануы да жүреді.
Өндірістік эрозия пайдалы қазбаларды өндіру кезінде әсіресе ашық
әдіспен өндіруде, тұрғын үй, өндіріс орындарынын құрылысын, жолдар, газ
және мұнай трубопроводтарын салу кезінде байқалады.
Абразия кезінде (өзсндер, баска да су коздерінің жағалауларының құлауы)
жыртылатын және мал жайылатын жерлердің ауданы кемиді.
Шамадан тыс көп мал жаю кезінде жайыіымдың эрозия байқалады.
Механикалық эрозия ауылшаруашылық техникалардың ауыр түрлерін
топырақтың өздігінен қалпына келу қабілетін ескермей пайдаланған
жағдайларда калыптасады. Бұл кезде томырақтың структурасы бұзылады,
физикалық қасиеттері нашарлап, гтопырақ түзілу процесінің негізгі агенті —
биологиялық белсенділігі әлсірейді. Мысалы. АҚШ — да топырақтың тыгыздалуы
мен бұзылуы жыл сайын 1 млрд доллар шығын әкеледі.
Егіс далалары, әсіресе, жылына екі рет өнім жинайтын аудандарда ауыр
техникалардың әсерінен топырақ тығыздалып, ауылшаруашылық дақылдарының
өнімі төмендейді. Бұл зардаптарды болдырмаудын тиімді жолы — топырақты
минималды өңдеу, топырақ өндеуші және басқа да машиналардың өнімділігін
олардың алатын ауқымын ұлғайту арқылы арттыру. Эрозия — құнарлылықтың жауы.
Мамандардын есептеулері бойынша, әрбір мимут сайып жер шарында 44 га жер
ауылшаруашылық айналымынан шығып отырады. Эрозияның әсерінен адамзат қоғамы
күн сайын 3 мыңнан аса га жерден айрылып отырады. Ал барлығы қазіргі кезде
50 млн га құнарлы жер тозып бттті. Эрозияның түрлерінің әсерінен барлық
ауыл-шаруашылық дақылдарыньң өнімі шамамен 20-40% төмендейді. Эрозияның
зардаптары бұнымен бітпейді. Топырақ беттеріндсті жыралар, арықтардың
түзілуі топырақты өндеу жұмыстарын қиындатып, топырақ өндеуші және өнім
жинаушы техниканың еңбек өнімділігін төмендетеді. Топырақтың эрозиясы
олай болса, биогеоценоздардағы жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік
ету ортасының бұзылуы, табиғи комплекстердегі қалыптасқан биологиялық тепе-
теңдіктің бұзылуына әкеп соғады.
Эрозияға ең көп ұшыраған АҚШ жерлері. Соңғы 150 жылда барлығы 160 млн
га жердің 120 млн ға эрозияға ұшыраған. 20 млн га жер ауылшаруашылығында
пайдалануға жарамсыз. Эрозиянын әсерінен жыл сайын жердің қореқтік заттарға
бай 4 млрд тонна құнарлы қабаты жойылып отырады.
Жерорта теңізінің жағалауларына орналасқан елдердің топырақтары қатты
бұзылған. Пиреней түбегінін шөлді Сиссарлары мен Солтүстік Африканың шөл
далалары. Австралия, Канада. Индия, Пакистан мен Қытайдың бірқатар жерлері
эрозияга ұшыраған.
Эрозия адамдардың тиімсіз тіршілік әрекеттері, жер ресурстарын дұрыс
пайдаланбауы, кейбір шаруашылықтарда нашар агротехникаиы қолдану
нәтижесінде жүреді.
2.3. Топырақты эрозиядан қорғау
Топырақтың эрозиясымен құресу — егін шаруашылығындағы ең негізгі
мәселелердің бірі.
Эрозияға қарсы құрес шараларыиың ең негізгілерінін бірі — шаруашылық-
ұйымдастыру жұмыстары. Бұл — территорияны дұрыс ұйымдастыру.
Шаруашылықтарда жерлерді су және жел эрозиясына ұшырау деңгейлеріне
байланысты топырақ-эрозиялық жоспарлар жасалынып. топырақтарға сәйкес
эрозияға қарсы іс-шараларын жүргізеді.
Агротехникалық шаралардан беткейлерде жерді көлденеңдеп жырту, ал өте
биік беткейлерде су ұстағыш микрорельефтер жасау керек. Жауын-шашын суларын
жииау үшін жырту қабатын тереңдету арқылы да қол жеткізуге болады.
Агротехникалық шараларға сол сияқтьг топырақты аударып емес, тек қана
қопсыту, эрозияға ұшыраған жерлерде желге төзімді қабаттарды жасау да
жатады. Дефляцияға ұшыраған топырақтарда көп жылдық шөптерді өсіру арқылы
ауыспалы егісті қолдану өте тиімді болып саналады.
Эрозияға қарсы құрес шараларының ішінде орман-мелиорация жұмыстарын
жүргізу де үлкен роль аткарады. Топырақты құрғақшылық пен ыстық желдерден
эрозиядан сақтауда ормандар егудің өте қолайлы екендігін көрнекті ғалымдар
А.Т.Болотов, В.В.Докучаев, Н.М.Сибирцев, т.с.с. үнемі атап көрсеткен.
Эрозиямен құресу жолдары:
Айтарлықтай үлкен территорияларда өсімдіктер жабынын жоюға экелетін табиғи
экожүйелерге тигізетін әсерді шектеу. Бұл әсіресе орманды пайдалануға
қатысты.
Жайылымдарда эрозиялық процестер көбінесе шектен
тыс мал жаюмен байланысты. Үлкен территорияларда шөптесін өсімдіктер
жабынының зақымдануы кезінде, әсіресе топырағы жеңіл жерлерде су және жел
эрозиясы болуы мүмкін. Таулы аудандарда шөіптесін өсімдіктердің болмашы
зақымдануынын өзінде (мысалы. жалгыз аяқ жол) су эрозиясының пайда болу
оаіағы орын алады. Мұндай қолайсыз кұбылыстарды
болдырмаудың енгізгі жолы мал жаю ережелерін сақтау мен
рекреациялық қысымды төмендету болып саналады.
Егістік жерлерді қорғау шаралары:
ауыспалы егістерді дұрыс пайдалану;
топырақты бекітетін тамырлары бар шөптер қоснасымен
алмастыру;
жиектік жырту (рельефтің горизонттарымен);
өңдеуден бұрын бұзылатын кұмды және кұмдақ
топырақтарды шығару;
шағын егіс танатарын табиғи лапдшафттармен кезектестіру;
танап қорғайтын орман белдеулерін жасау;
топырақтың құрылымын түзуге мүмкіндік туғызатын органикалық тыңайтқыштарды
пайдалану;
— топыраққа әсер ететін қысымды кемпетін техниканы
пайдалану.
Суармалы егістердің дүние жүзіндегі ауданы шамамен 250 млн га жуық.
Ирригациялық эрозиямен катар суармшіы топырақтар екінші реттік сортандануға
ұшырайды. Оның мәні — танаптағы топырақ суды сіңіріп, содан соң бұлану мен
өсімдіктерге транспирацияға қажетті судан артық су келіп түседі. Бұл су
біртіндеп жер астылық грунт суларына дейін жетіп, оның денгейінің
көтерілуіне себеп болады. Мөлшерсіз, ретсіз суару кезінде қысқа уакыт
аралығында (бірнеше жыл) жақындап, интенсивті түрде бұлана бастайды. Суда
еріген тұздар топырақ бетінде жиналады. Мұндай тұздану екінші реттік деп
аталады. Суғарудың жоғары деңгейінде және каналдардағы судың топыраққа
сіңіп кетуі арқылы грунт суларының мөлшері көбейеді. Суғару каналдарынан
судың фильтрациялануынан және дұрыс суармаудан топырақта тұздардың
мөлшерінің көбеюі екінші реттік тұздану деп аталады. Ал бірінші реттік
тұздану ретінде адамның әсеріңсіз пайда болатын табиғи тұздану процесін
атайды. Екінші реттік тұздану тек құрғақ аудандарға тән. Солтүстік
аймақтарда шектен тыс суару топырақтын батпақтануына әкеліп соқтырады.
Топырақтың тұздануы деп натрий, кальций, магний тұздарының топырақта
өсімдіктердің өсуі мен дамуына зиянды әсер ететін концентрацияда
жинақталуын айтады. Бұл құбылыс әсіресс, Египет, Ирак, Индия мен Пакистан,
т.б. құрғақшылық климатты аймақтарда белең алып отыр. Жыл сайын Жер шарында
тұзданудан 200-300 мың га суармалы жер қатардан шығады. Бүкіл әлемде
қазіргі танда 20-25 млн га жер тұзданып, өнім беру қабілетінен айрылған,
Бұл жағдай, әсіресе Орта Азия мен Закавказье елдерінің топырақтарьнда
көбірек байқалып отыр.
Тіпті -тұзданудың аз ғана денгейінде мақтаның өнімі 20-30%, жүгері — 40-
50%, бидай — 50-60% қысқарады, Тұздан орташа жүрген аймақтарда мақтаның
өнімі екі есе төмендесе, ал бидай тіпті өспейді.
Адамзат коғамы дамуының экологиялық дағдарыстарының бірі дамыған
өркениеттіліктің өз мүмкіндіктерін топырақтың тұздануы нәтижесінде
жоғалтқаны белгілі. Мысалы, Ніл аңғарында қазір де суармалы жерлердің 70%
тұзданған. Ғалымдардың пікірінше, ертедегі Вавилон өркениеті топырақтың
екінілі реттік тұздануынан жойылған. Қазір дүиие жүзінде суармалы 250 млн
га жердің 50-60 млн га жуығы екінші реттік тұздануға. шамамен 25% ұшыраған.
Топырақты тұздану мен батпақтанудан қорғау
Топырақтың тұздануына себеп болатын факторлар түрліше. Олардың бірі —
құрғаған теңіздерден пайда болған тұздың жел арқылы таралуы. Суда еріген
тұздар атмосфералық жауын-шашын арқылы да таралады. Галофит-өсімдіктер
тұзды ортага жақсы бейімделіп, топырақтан тұзды сіңіруге қабілетті, соның
нәтижесінде топырақтың жоғары қабаттарының одан әрі тұздануына себеп
болады. Галофиттер тіршілігін токтатқан сон және олардың жапырақтары түсіп,
олар минералданып, суда еритін тұздардың мөлшері көбейіп, топырактың одан
сайын тұздануына мүмкіншілік жасайды. Галофит — өсімдіктердің әсерінен суда
еритін тұздардың топырақта жинақталуы 1 га жерде 500 кг дейін жететін
жағдайлар байқалған.
Көбінесе топырақтың тұздануы грунт суларынын құрамында болатын тұздар
есебінен жүретіндігі жиі байкалады. Егер олар тереңде болмаса, капилляр
арқылы бұлану нәтижесінде топырақтың жоғарғы қабатында тұздар жинақталады.
Климат неғұрлым құрғақ және топырақтың механикалық құрамы ауыр болса.
соғурлым бұл процесс карқынды жүреді.
Екінші реттік тұзданудың алдын алу шараларының бірі тереңдігі 1-1.8 м
етіп террриторияда дренаждар жасау. Сол сияқты жаңбырлатып суғару
ирригациялық эрозияға қарсы құрес шараларының бірі. Тұзды топырақтарды
натрийдің тұздарын гипстеу арқылы тазартады.
Суарудың жетілдірілген технологияларын қолданумен қатар, жер асты
суларының деңгейінің көтеріліуіне байланысты грунт суларын, сорып алу
арқылы және топырақты шаю арқылы да тұзданумен құресуге болады. Бірақ бұл
кезде де міндетті түрде грунт суларын алып кету керек. Кейбір жағдайда
химиялық әдіс те жақсы нәтиже береді. Мысалы, топырақ бетінде жиналған
зиянды тұздарды нейтралдау үшін гипстеу жүргізіледі. Бірақ бұл әдіс қымбат
және қоршаған ортаның тазалығы үшін тиімсіздеу.
Жер ресурстарына үлкен зиян келтіретін үшінші бір фактор — жердің
тозуы. Оның орын алу себептері — өніммен бірге қоректік заттардың
топырақтан жетілуі. Гумустың жойылуы, су режимінің және басқа да
қасиеттерінің топырақтың азуының нәтижесінде, құнарлылығы жойылып, шөлге
айналады.
Өніммен бірге әкетілетін қоректік заттарды топыраққа қайтарудың ең
тиімді әдісі оршаиикалық тыңайтқыштарды (көң, компост, және т.б.) қолдану,
шөп себу, пар жүйесі арқылы топырақты тынықтыру. Топырақтың азуы ең алдымен
органикалық заттардың оның ішінде негізгісі карашіріктің кемуімен
байланысты.
Топырақ құнарлылығының жойылуы топырақты интенсивті өңдеуге, ауыр
ауылшаруашылық техникаларды қолдану нәтижесінде топырақтың тығыздануы
ластануға, ең алдымен қьшқыл жаңбырлар мен минералдық тыңайткыштарды
тиімсіз пайдалануға байланысты туындап отыр.
Қазіргі кезде ғалымдар мен мамандар бұзылған жерлерді қайта қалпына
келтіріп, оларды ауыл және орман шаруашылықтарына қайтарудың жолдарын
іздестіруде.
Бұзылған жерлерді қайта қалпына келтіру жұмыстары тау-кен, инженерлік-
құрылыс, мелиоративтік, орман шаруашылықтық, ауылшаруашылыктық іс-шаралар
комплексін құрайды.
Жерді рекультивациялаудың екі негізгі этапы бар : тау-техникалық және
биологиялық. Тау-техникалық рекултивациялаудың мақсаты - территорияны
жөндеуге дайындау. Ал биологиялық рекультивациялауда топырақ құнарлылығын
қалпына келтіруге бағытталған жұмыстар жүзеге асырылады.
Жерді рекультивациялау жұмыстары бойынша Чехословакяя мен ГДР
мемлекеттерінде бұзылған жерлерге жүгері егіледі.
Жерді рекультивациялау - өте құрделі мәселе. Ол көп жағдайда бұзылған
территориялардың нақты экологиялық жағдайларына байланысты.
Рекультивациялық жұмыстарды жоспарлау үшін грунт топырағының физико-
химиялық құрамын гидрологиялық режимінің ерекшеліктерін, рельефтің
ерекшеліктерін жақсы білу керек.
Пайдалы қазбаларды ашық әдіспен өндіру, мал шаруашылығы комплекстерін
суғару орындарын салу т.б. топырақ жабынының бұзылуына себеп болатын
жұмыстар кезінде рекультивацияланатын жерге жоғарғы қарашірікті топырақ
қабатын ауыстыру, орналастыруда барлық тиісті ережелерді қатаң сақтау
қажет.
Геологиялық мұнай іздестіру және өңдеу жұмыстары кезінде бұзылған және
мұнаймен, түрлі жуғыш ұлы заттармен ластанған жерлерді рекультивациялаудың
маңызы өте зор. Әдетте, норматив бойынша, әрбір бұрғылау скважинасына 2,2
га жер бөлінеді. Бірақ практика жүзінде бұдан әлдеқайда көп жер
ауылшаруашылық айналымнан шығып қалады. Әсіресе, ірі гусеницалы тракторлар
колоннасында орнатылған бұрғылау қондырғыларын бір орыннан екінші орынға
ауыстыру кезінде жердің үлкен аймағы біршама зардап шегеді. Сондықтан,
мұнай-газ кен орындарын іздестіру мен эксплуатациялау жұмыстарын бастар
алдында ол жерлердің топырағының беткі құнарлы қабатын алып, соңынан
қайтадан құнарлы қабат топырағын орнына салуды тиісті орындар талап етулері
қажет.
№ 6 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ Ж¥МЫС
МҰНАЙ ӨНІМДЕРІМЕН ЛАСТАНГАН ТОПЫРАҚТАГЫ КҮКІРТЕУТЕК МӨЛШЕРШ АНЫҚТАУ
Топырақта анаэробты микроорганизмдер катысуымен орга-никалык заттардың
ыдырау пронестері үздіксіз жүреді. Кейбір бактериялар органикагіык заттарды
тотықтыруга сульфаг-тардын оттегісін пайдаланады да, бүл кезде күкіртеутск
Н:8 бөлінеді. БүІІдай процесс оргапикалык заттарга бай топырақ-тардажүреді.
ЬЬЗ — түссіз газ. су меи органикапык ертткіштерде жақсы ериді. күшті
тотыксыздандырғыш болып саналады. Күкіртеу-тсктің судағы ерттіндісі
қышқылдык органы көрсстпі, элсіз қьшжьіл болып саналады. Н28 үіпін ПДК —
0.4 мгкг топы-рақта.
Топырактагы күкіртеутскті анықгау ддістемесі мүнай онім-дерімен
ласганған топырақтардагы Н:8-ті анықтауға арыалі аи.
Аналнз кыиіқылдык оргада К.І мен КМпОд әрексттес\ і кезінде болінстін
І2-тың ІЬ8-ті тотыктыру реакциясына неііз-делген.
ЬЬ5— гін топьірактагы си гоменгі мәліпері 0,32 мг-'кг топы-
ракта, есептеу дэлдііі — 25%.
РЕАКТИВТЕР МЕН ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР:
1), Шайкагыш аппарат; 2). Филыр қағазы; 3). Тығынды 200 мл-лік колба:
4). 1 мл — лік колба: 5). Титрлегіш Ііимсткалар; 6). Воронкалар: 7). Бюкс:
8). Кептіргіш Іпкаф; 9). Эксикагор;
10). КМпО4 ерттіидісі, х.т., 0,01М ерттінді; 1 1). Иатрий тиосульфаты
^а282Оз. 0.005 М ерттінді; 12). Күкірт кышқылы. Н28О,( (тыгыздығы 1.84
гсм4). 1:3 суйытылған:
13). Калий иодиді. К.І, х.т., 10% -тік ерттіиді:
14). Крахмал, 1% -тік ерттінді;
15). Мүнай онімдерімен ластангаи топырак.
41
тын турлі шаңдар Күн соулесінің Жердіи бетінс түтел түсуі
кедергі^елтірсді. Мысалы, Париж қаласының маңындагы е діріс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.