Жылқы тарихы, жылқы өсіру және оның шаруашылығы

1 Жылқы өсіру
2 Қымыз фермаларында бие азықтандыруды мөлшерлеу
3 Биенің сүттілігін анықтау
4 Сүт белогы
5 Сүт майы
6 Сүттегі дәрумендер
7 Минерал заттар және микроэлементтер
8 Сүттің физикалық және химиялық қасиеті
9 Қымыз фермасы
10 Сауу қондырғысын күту

ЖЫЛҚЫ (Eguus caballus) – тақ тұяқтылар отрядының бір тұқымдасы. Қазба қалдықтары Ж-ның б.з.б. 7000 жылдан бұрын-ақ Азия мен Еуропада қолға үйретілгендігін дәлелдейді. Жылқы тұқымдасы есек, құлан, зебр, қазіргі Жылқы болып 4 туысқа бөлінеді. Жабайы Жылқының сүйегі Францияның солт-нен көп табылған. Америкада жабайы Ж. болмаған, қолға үйретілген Ж-лар кейін тағыланып (мустанг деп аталады) кеткен. Қазір Моңғолияда ғана жабайы Жылқы үйірлері кездеседі. Оны Пржевальский Ж-сы (қ. Керқұлан) деп атайды. Көптеген ғалымдардың зерттеулері бойынша кәдімгі Ж-ның ең жақын тегі осы керқұлан. Қолға үйретілген кәдімгі Ж-ның (Eguus caballus) шаруашылықта маңызы зор. Ол – ет және қымыз өндіру, салт міну, арбаға не шанаға жегу, спорттық бағыттарда өсіріледі. Шоқтығына дейінгі биіктік 50-185 см, салмағы 60-1500 кг болады. Жылқы орта есеппен 18-20 жыл, кейде 40 жылға дейін жасайды. Түсі қылаң, бараң, ала болып бөлінеді. Қылаңға ақбоз, боз, бурыл, теңбіл, құбақан, сары, құла, құла жирен, шабдар, көк, сұр, құлагер, қызыл, нарқызыл, т.б. Жылқылар; баранға торы, қара, қаракөк, қарасүр, қоңыр, жирен, күрең, т.б. Жылқылар; алаға сарыала, сүрала, көкала, керала, қарала, қоңырала, күреңала, т.б. жылқылар жатады. Алыстан қарағанда жылқының денесіндегі бозғыл түктер басым болса, ол қылаң жылқы деп аталады. Қошқыл түстер көбірек болса, баранға жатады. Ерекше кездесетін түстер болады. Мысалы, шұбар, бозшұбар, көкшұбар, қарашұбар, т.б. Жылқы будандары қашыр, қарта қашыр (лошак), құланоид (құлан мен жылқы буданы), зеброид (зебр мен жылқы буданы) деп аталады. Жылқы жүк жылқысы (Владимир жылқысы, т.б.), мініс Жылқысы (Араб жылқысы, ахалтеке, т.б.), жазық дала жылқысы (Дон жылқысы, Буденный жылқысы, Қостанай жылқысы, моңғол жылқысы, қазақ жылқысы, т.б.), тау жылқысы (кабардин, қарабақ, қырғыз, алтай жылқылары, т.б.), солтүстік дала жылқысы (витский, эстон, якут жылқылары, т.б.) болып ажыратылады. Дүние жүзінде жылқының 250-дей түрі бар. Қазақстанда жылқының 16 түрі өсіріледі.Еуропа зерттеушілері Н.Бахметьевтің (1870), С.Вогактың (1873), А.Гердердің (1875), А.Вилькинстің, т.б. еңбектерінде жазылып қалған. 19 ғ-дың 80-жылдары Австрия подполковногі А.Дандевильдің Орынбор даласында арнайы сапар шегіп, Австрия армиясы үшін 3000 қазақ жылқысын сатып алғаны туралы дерек сақталған. Қазақ даласында өсірілген. Қазақ халқы жылқы малын 3 топқа бөлген. Белгілі этнограф М.Бабажановтың 1871 ж. Ресейдің «Журнал охота» (№6, 7, 11, 12) және «Журнал коневодство и коннозаводство» (№4, 5, 6) басылымдарында жарық көрген мақалдарында қазақ халқы өсіретін жылқыларды үш топқа бөледі: 1) күшті, еті тығыз аттар. Ауыр жұмыстарға, жүк тартуға, көші-қоңға пайдаланылған; 2) жүрдек аттар.