ТМД тарихы
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. 1993 . 1995 жылғы ТМД ішіндегі интеграциялық процесстер.
а) әртүрлі қарқындағы интеграциялық процесстердің өрбуі;
б) ТМД мемлекеттерінің Уставының қабылдануы
2. Мемлекетаралық ықпалдастықтың институционализациясы
а) ТМД жоғарғы басқару және заңнамалық органдарының құрылуы;
б) Мемлекеттердегі алуан түрлі саяси.әлеуметтік шешімдердің Достастыққа әсері;
3. 1993 жылы 24 қыркүйектегі қойылған Экономикалық Одақ жайлы Келісімнен кейінгі ТМД аймағындағы өзгерістер
а) Экономикалық Одақтың структуралық жағдайы және басқару органдары;
б) Одақ белгілеген атқарылатын жұмыстың кезеңдері және оның орындалуы;
4. 1995 жылы қаңтардағы Кедендік одақ жайлы келісім және оның инетграциялық маңызы
а) Одақ құрамындағы мемлекеттер арасындағы жеңілдіктер;
б) Келісімнің негізгі нәтижесі . мемлекеттер арасындағы еркін сауда зоналараның орнауына жол ашылуы;
III. Қорытынды
II. Негізгі бөлім
1. 1993 . 1995 жылғы ТМД ішіндегі интеграциялық процесстер.
а) әртүрлі қарқындағы интеграциялық процесстердің өрбуі;
б) ТМД мемлекеттерінің Уставының қабылдануы
2. Мемлекетаралық ықпалдастықтың институционализациясы
а) ТМД жоғарғы басқару және заңнамалық органдарының құрылуы;
б) Мемлекеттердегі алуан түрлі саяси.әлеуметтік шешімдердің Достастыққа әсері;
3. 1993 жылы 24 қыркүйектегі қойылған Экономикалық Одақ жайлы Келісімнен кейінгі ТМД аймағындағы өзгерістер
а) Экономикалық Одақтың структуралық жағдайы және басқару органдары;
б) Одақ белгілеген атқарылатын жұмыстың кезеңдері және оның орындалуы;
4. 1995 жылы қаңтардағы Кедендік одақ жайлы келісім және оның инетграциялық маңызы
а) Одақ құрамындағы мемлекеттер арасындағы жеңілдіктер;
б) Келісімнің негізгі нәтижесі . мемлекеттер арасындағы еркін сауда зоналараның орнауына жол ашылуы;
III. Қорытынды
Біздің жалпы констатациямыз бойынша, ТМД тарихы бойынша айтарлықтай терең дәрежеде жүргізілген терең зерттеу жұмыстары жоқ деп айтуымызға болады. Официалды эксперттерде, саяси қоғамдастықта және жалпылық ойлау жүйесінде қарапайым келісмдер тізбегінен өзге еш нәрсе жоқ деп те айтуға болады. Осы істіің өз деңгейінде дамымауына өзіндік ерекше қарсылықтар мен ерекше себептер толы болды. Ал бүгінге дейін кң үлкен проблема – халықаралық-құқықтық жүйеде өз табиғаты бойынша Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы қандай орында алады және бұл дилемманы шешуде әр зерттеуші өзіндік жолды таңдап, бұны іске асырып отырды. Бұл істің аймағы және жұмыс құрамы құрылысы да әрқашан көптеген дау мен сынға тап болады. Ал жалпы дүниежүзілік дәрежедегі зерттеушілер бұндай типтес қоғамдастықтарды мемлекетеаралық интеграциялық топ деп те атайды. Көбінесе бұл істер ТМД тарихы, посткеңестік аумақтағы институттар эволюциясы және жалпы саяси структураның жаңа қадамы деп тебағаланып келеді. Әрине осындай зерттеуді қолына алған оқырман әрбір мемлекет саясатының ішкі саяси күштерінің мүделерінің бағытымен тұстас келуін бақылай алады. Босқа да орталық ауырлық нүктесі әркез мемлекетаралық қарым-қатынастар жазықтығында келеді деп пайымдалынады. Ал қоғамның жалпы қарастыруы бойынша Достастық бұл 1991 жылы құрылған формальды КСРО мемлекетінің орнын басқан құрылым ретінде қарастырылады. Бұл кезде тарихшы бола тұра мұны айтуға болады, яғни бұл ішкі процесстердің кейінгі процесстерге әсерін көрсетеді. ТМД дамуының қазіргі кездегі дамуының нәтижесі оның толық өмір сүру кезеңі бойынша тарихи маңыздылығын посткеңестік кеңістікте айтарлықтай келтіре алып, өзінің сипаты мен әкелген өзгерістер ауқымы бойынша олардың жетістіктері мен қателіктеріне деген терең зерттеу, нақтылау арқылы ғана жете алуымыз әбден мүмкін. Кенестік мемлекет құлағаннан кейін айтарлықтай қиындықтарға қарамастан ТМД бұл мемлекеттер арасындағы байланыстардың үзілуін айтарлықтай ауыртпалықсыз өтуінде орасан зор рөлін атқарып келіп отыр. Көбінесе бұл көпжақты және екіжақты негізде келісімдерге негізделген жетістіктерге байланысты ғана әскердің тең бөлінісі және әскери қарудың потенциалының қалыптасуында да өз рөлін атқарып, Кеңес одағынан қалыптасқан қарыздар жүйесін реттеуде де өзінің ілгері даму рөлін атқарды. Көбінесе ТМД структура құрудағы және принципиалды жаңа фактор ретінде қарастырылып, бұл тек мүше мемлекеттер емес, сонымен бірге бүкіл еуроазиатикалық жүйенің негізіне айналып қалыптасты.
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. 1993 – 1995 жылғы ТМД ішіндегі интеграциялық процесстер.
а) әртүрлі қарқындағы интеграциялық процесстердің өрбуі;
б) ТМД мемлекеттерінің Уставының қабылдануы
2. Мемлекетаралық ықпалдастықтың институционализациясы
а) ТМД жоғарғы басқару және заңнамалық органдарының құрылуы;
б) Мемлекеттердегі алуан түрлі саяси-әлеуметтік шешімдердің
Достастыққа әсері;
3. 1993 жылы 24 қыркүйектегі қойылған Экономикалық Одақ жайлы
Келісімнен кейінгі ТМД аймағындағы өзгерістер
а) Экономикалық Одақтың структуралық жағдайы және басқару органдары;
б) Одақ белгілеген атқарылатын жұмыстың кезеңдері және оның орындалуы;
4. 1995 жылы қаңтардағы Кедендік одақ жайлы келісім және оның
инетграциялық маңызы
а) Одақ құрамындағы мемлекеттер арасындағы жеңілдіктер;
б) Келісімнің негізгі нәтижесі – мемлекеттер арасындағы еркін сауда
зоналараның орнауына жол ашылуы;
III. Қорытынды
Біздің жалпы констатациямыз бойынша, ТМД тарихы бойынша айтарлықтай
терең дәрежеде жүргізілген терең зерттеу жұмыстары жоқ деп айтуымызға
болады. Официалды эксперттерде, саяси қоғамдастықта және жалпылық ойлау
жүйесінде қарапайым келісмдер тізбегінен өзге еш нәрсе жоқ деп те айтуға
болады. Осы істіің өз деңгейінде дамымауына өзіндік ерекше қарсылықтар мен
ерекше себептер толы болды. Ал бүгінге дейін кң үлкен проблема –
халықаралық-құқықтық жүйеде өз табиғаты бойынша Тәуелсіз Мемлекеттер
достастығы қандай орында алады және бұл дилемманы шешуде әр зерттеуші
өзіндік жолды таңдап, бұны іске асырып отырды. Бұл істің аймағы және жұмыс
құрамы құрылысы да әрқашан көптеген дау мен сынға тап болады. Ал жалпы
дүниежүзілік дәрежедегі зерттеушілер бұндай типтес қоғамдастықтарды
мемлекетеаралық интеграциялық топ деп те атайды. Көбінесе бұл істер ТМД
тарихы, посткеңестік аумақтағы институттар эволюциясы және жалпы саяси
структураның жаңа қадамы деп тебағаланып келеді. Әрине осындай зерттеуді
қолына алған оқырман әрбір мемлекет саясатының ішкі саяси күштерінің
мүделерінің бағытымен тұстас келуін бақылай алады. Босқа да орталық ауырлық
нүктесі әркез мемлекетаралық қарым-қатынастар жазықтығында келеді деп
пайымдалынады. Ал қоғамның жалпы қарастыруы бойынша Достастық бұл 1991 жылы
құрылған формальды КСРО мемлекетінің орнын басқан құрылым ретінде
қарастырылады. Бұл кезде тарихшы бола тұра мұны айтуға болады, яғни бұл
ішкі процесстердің кейінгі процесстерге әсерін көрсетеді. ТМД дамуының
қазіргі кездегі дамуының нәтижесі оның толық өмір сүру кезеңі бойынша
тарихи маңыздылығын посткеңестік кеңістікте айтарлықтай келтіре алып,
өзінің сипаты мен әкелген өзгерістер ауқымы бойынша олардың жетістіктері
мен қателіктеріне деген терең зерттеу, нақтылау арқылы ғана жете алуымыз
әбден мүмкін. Кенестік мемлекет құлағаннан кейін айтарлықтай қиындықтарға
қарамастан ТМД бұл мемлекеттер арасындағы байланыстардың үзілуін
айтарлықтай ауыртпалықсыз өтуінде орасан зор рөлін атқарып келіп отыр.
Көбінесе бұл көпжақты және екіжақты негізде келісімдерге негізделген
жетістіктерге байланысты ғана әскердің тең бөлінісі және әскери қарудың
потенциалының қалыптасуында да өз рөлін атқарып, Кеңес одағынан қалыптасқан
қарыздар жүйесін реттеуде де өзінің ілгері даму рөлін атқарды. Көбінесе ТМД
структура құрудағы және принципиалды жаңа фактор ретінде қарастырылып, бұл
тек мүше мемлекеттер емес, сонымен бірге бүкіл еуроазиатикалық жүйенің
негізіне айналып қалыптасты. Арнайы институционалды және құқықтық базаны
орнатқаннан кейін теңқұқылы диалогқа негіз пайда болды. Бұл сондықтан ТМД
аймағындағы егемен, тәуелсіз мемлекеттер қалыптасуында өзіндік экономикалық
реформа моделі және мемлкеттік жүйе қалыптасуындағы өзіндік жүйе ретінде
қарастырылды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының құрылуына он алты жылдан
асып отыр және сол өте қысқа мерзімнің ішінде ол өте ірі алға деген
қадамдарды және кезеңдерді бастан кешірді. Қазіргі кезде бұл сатыларға
деген көптеген көзқарастар мен эксперттік талқылау жұмыстар жүргізілуі
ешбір толастамайды. Ал алғаш қалыптасу жылдары оның істері көптеген
экономисттер мен политологтармен екі кезеңге анық бөлініп берілді. Бұл –
1993 жылғы Экономикалық одақ құрылғанға дейін, сонымен бірге екінші кезең –
ортақ Экономикалық ықпалдастық аймағын құрауға бағытталған еді. Бірақ қалай
дегенмен де, Достастық тың кей кезде ролі айтарлықтай көтерліп айтылып
кетеді, сондықтан посткеңестік аймақта кейбір этаптардың өтуіне байлнысты
арнайы коректировкаларды енізумен байланыстырылды. Сол кездің өзінде
Достастық құрамындағы мемлекеттердің қазіргі жағдайын естен алмауымыз тиіс.
Сондықтан қарастырылған көптеген арнайы зерттеу жұмыстарының нәтижесі
салыстырмалы түрде ғана қабылданып, арнайы қорытндыла мен шешімдерге
келгенде толық түрде қабылданбауына толық түрде мүмкіндік туады.
Бірінші кезең, яғни 1991-1993 жылдардағы период бұл мемлекеттердің
тәуелсіздіктерінің және ұлттық суверенитетінің қалыптасуы, институционалды
ТМД бет әлпетін құрап және оған деген әсерді орнатудағы өзіндік
ерекшеліктерге толы болды. 1991 жылдан кейін қатысушы мемлекетердің негізгі
мақсаты – Алматыда қабылданған келісімнің қыр-сырларын іске асыру болып
табылды. 1991 жылы 30 желтоқсанда Минскіде және 1992 жылы 16 қаңтарда
Мәскеуде ТМД мемлекет басшылары жиналып, өзінің басты көздеген нысаны болып
Достастықтың құқықтық базасын және саяси структурасын құруға деген өз
көмектерін тигізуге бел буған еді. Минскіде болып өткен келіссөздердің ең
ірі жетістіктері – космостық кеңістікті біріккен зерттеу және қолдану
туралы, КСРО бұрынғы шет елдердегі мүлкі жайлы келісімдерге жетуі еді.
Сонымен бірге бұл келісімдерден маңыздылығы бойынша қалыспайтын әскери
күштер мен шекарадағы бөлімдер, стартегиялық қарулар жайлы келісімдер
қабылданды. Бұл кезде алғаш мүше мемлекеттердің әске ұстауға деген құқығы
танылған еді. Сол кезде стратегиялық қарулар және ядролық арсеналға деген
біріккен басқару және бақылауға деген ымыраға жеткен еді. Алғашқы кезеңде
Достастық негізгі назары ұлттық шекараларды орналастыру және олардың толық
қорғалуын қамтамасыз ету болып табылатын. Бұл жұмыстың нәтижесі 1993 жылы
желтоқсанда қабылданған сыртқы шекараларды қалыптастырудағы ықпалдастық
жайлы келісім Ашғабадта қабылданып, оған Қазақстан, Қырғызстан, Ресей,
Тәжікстан, Түркменстан және Өзбекстанға деген келісе отырып, олар сыртқы
қорғанысты орнату олардың негізгі мақсаты және приоритетті мақсаты ретінде
анықталады.
Ал организациялық документтердің арасында ең маңыздылардың бірі – 1993
жылғы қаңтар айындағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Уставта құрылымның
негізгі мақсаттары мен принциптері, мүше болу принципі олардың
экономикалық, әлеуметтік, әскери-техникалық сфералардағы ықпалдастық
атқарушы органдар тағайындалып, олардың қаржылық жағдайы қалыптастырылды.
Осыдан келіп шығатыны уставқа сай мақсаттары:
- саяси, экономикалық, экологиялық, гуманитарлық, мәдени және өзге
салалардағы қарым-қатынасты тереңдету және тәжірибемен айналысу;
- жан-жақты және көпжақты балансқа түсірілген экономикалық және
әлеуметтік дамуды, интеграция, кооперацияны қарастырады;
- негізгі және айнымас азаматтар құқықтарын және бостандықтарын
қалыптасқан халықаралық құқық және Қорғаныс кеңесімен айтқыза
алмай кетіледі;
- азаматтадың сұқбаттасуы мен Одақ бойынша қозғалысына еркін рұсат
етіледі;
- өзара саяси және құқықтық көмек мемлекеттер арасындағы араздық пен
конфликттерге негізделген.
Бұл айтылып кетілген мәселелерді және өзге қиындықтарды сол кездегі
органдар – Қорғаныс министрлер кеңесі, шекаралық заставадағы басшылардың
кеңесінде өзіндк рөл атқарып отырады. Бұл кездегі ең маңызды деген
экономикалық келісім бұл 1993 жылы 24 қыркүйектегі Экономикалық Одақ жайлы
Келісім болып табылады. Бұл жайлы алғаш өз ойын 1992 жылы қазан айындағы
Бішкектегі ТМД мемлекет басшыларының кездесуінде бұл істің өте маңызды
екені ерекше атап өтілді. Сол кезде бұл Достастық алдындағы ең алдымен
шешілетін мақсат болып орнатылып, оның алдындағы даму кезенінің талабы
бойынша да бұл алдыңғы қатарлы іске айналды. Бұл кезде өзара қарама-
қарсылық, жеке изоляция, тұрақты шаруашылық байланыстар үзілуі секілді
шеттен тыс істермен бос өткізілген жылдар мемлекеттердің экономикалық
жағдайын бір қадам да алға жүргізбегендігін анық көрсетіп берді.
Бұл қозғалыс нәтижесінде Келісімге өз қолдарын 9 мемлекет – Азербайжан,
Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан және
Өзбекстан өз қолдарны қойды. Ал Украина мен Түркмения бұл одаққа
ассоциациялық қатысушы мемлекеттер ретінде қатысуға бел буды. Бұл документ
ортақ кедендік және қаржы кеңістік одағын нарық жағдайында орнатудың
кезеңдерге сарапталған құрылуын анықтап берді.
1. Алғашқы кезеңі – кедендік салымдардың алынып тасталуы мен тауардың
кедергісіз өткізілу құқығына ие мемлекетаралық ашық сауда кеңістігін
құру;
2. Кейінгі кезең – сыртқы сауда саясаты координациясы ортақ және шет
мемлекеттерге деген ортақ кедендік салымдар мен тарифтер орнатуға
құқылы кедендік одақ құрылуы;
3. Үшінші кезеңде – капитал мен жұмысшы күшінің ортақ сауда нарығының
құрылуы;
4. Ал тәмамдаушы кезеңнің өң бойында ортақ бюджет, салық, кредиттік-қаржы
және валюталық саясатын бірігіп отырып талқыға салу арқылы шешетін
валюталық одақ құрылуы қарастырылады.
Бұл алғашқы жылдардың негізгі нәтижелерінің бірі – рубльдік зонаның
жойылуы, содан әрбір мемлекеттің жеке купюраларының шығарылуы жеке
экономикалық-қаржы институттардың қалыптасуында өзінді Экономикалық одаққа
мүше мемлекеттерінің арасындағы қозғалу визаның керегінсіз іске атқарылуы,
нәсілдік және этникалық бөлінуден мүлдем бас арылту, білім және
квалификация деңгейінің ортақ бір негізі орнатылып, сақтандыру, пенсиямен
қамтамасыз ету және миграцияны толастату жайлы сұрақтар алғаш негізге
алынды. Одақтың жұмысын бақылауға алатын атқарушы және координациялық
комитет және органдар құрылды. Бұл орайда ашық сауда кеңістігі; кедендік,
салықтық және валюталық одақ құрылу мәселесін қарастыратын ортақ кредит-
қаржы саясатының маңызы өте зор. Одақтың ішкі қарым-қатынасы екі деңгейде
орнатылады.
1. Өнеркәсіп орындары арасындағы;
2. Қатысушы мемлекеттер арасындағы болып қарастырылады.
Алғашқысы болса өте үлкен маңызға ие, өйткені КСРО құлдырауы ондаған
мың кәсіпорындар арасындағы байланыстылығы болады. Осы орайда негізі
мәселелер - өнеркәсіп орындарына көмек көрсету және адамның мүлік,
эффектілі жұмыс істеуге стимуляцияға шақыруы болып тұрады. Бұдан келіп
шығатыны ортақ шешімдерге келе отырып, сауда үйлерді биржалар, банктер,
сақтандыру компанияларын орнатудағы ортақ келісімдерге келе отыып , шешуге
тырысуымыз тиіс. Ал бұл істі алғаш жолға қойған 1992 жылғы желтоқсандағы
мемлекетаралық ТМД банкінің құрылғандығын жариялады. Ерекше атап өтуім
тиіс, одан кейінгі жылдардағы ұлттық банктер және екінші дәрежедегі
банктердің келісімдерге келе алуы мемлекетаралық банк мойнына салынған
жүкті оңай өңгеріп әкеткен еді. Сондықтан бұл мысал көпсалалы
координациялық типті Электроэнергиялық Кеңес, теміржол бойынша Кеңес,
техника және технологиялық салалардағы Кеңес, үкіметаралық мұнай мен газ
бойынша Кеңестердің жұмысын жемісті түрде жалғастыруды және саяси-қоғамдық
рөлінің үлкеюін ұсынады. Осылар арасындағы ең құндысы инвестиция
саласындағы Келісім болып табылады.
1994 жылы 15 сәуірде ТМД мемлекетерінің басшылары еркін сауда аймағы
және Экономикалық одақты толық түрде тану жайлы келісімге өз қолдарын
қойды. Сол күннің өзінде мемлекет басшылары өндіруші, коммерциялық,
кредиттік-қаржы, сақтандыру және аралас трансұлттық корпорацияларды
құрудағы және одан әрі дамытудағы ықпалдастық жайлы меморандумдық келісімге
өз қолдарын қойды. Экономикалық одақ бұл өткенге қарай қадам емес, бұл
қарым- қатынас деңгейінің жаңа және мәнді қадамы болды. Бұл өткізілген
шаралар ТМД құрамындағы сол заманда жүргізілген саясаттың нақтылығын және
экономикалық жағынан даму дағы оң саяси жетістік ретінде ерекшеленеді. Ал
Экономикалық одақты құрудағы асқан қиындықты тудырған біренше өте маңызды
фактор ерекшеленеді:
- көптеген мемлекеттердің жағдайы сол кезде мәз емес еді, яғни жағдайы
толық және өте терең кризисті басынан кешіріп жатты, сонымен бірге әр
уақыт ұлттық жағдайда инфляциялық өсімді ырықтындыра алмады;
- экономиканың тұрақтылығы және экономикалық саясаттың жүргізу тәсілдері
сол кезде өзіндік ерекшеліктерге толы еді, бұл әсіресе қаржылық,
бюджеттік және кредиттік саясатта өзінің көрінісін таба алды;
- тарифты және тарифсіз жүргізілетін сыртқы саудада бағаларды
либерализацияға ұшыратудың алуан түрлі сатыда орнатылуында болып
табылады;
- төлем қабылдау қатынастарын негіздеу , қатысушы мемлекеттердің бұл
проблеманы екіжақты деңгейде шешуге тырысып, Келісімге қатысты емес
төлемдік міндеттемелер реті де қарастырылып өтті;
- сондықтан кейбір мемлекеттердің мүдделерінің әр түрлі мерзімге
байланысты бағдарламалық қатысу жайлы ерекше аталып өтіледі және
кейбір меммлекеттер үшін бұл перспективті, ал екіншілер үшін
стратегиялық мақсатқа және кейбіреулері үшін тек экономикалық
кризистен өзге мемлекеттердің қолдауымен шығып кету жолы секілді
мақсаттарға ие болатын.
1994 жылы 21 қазанда ТМД мемлекеттері басшыларының кезекті кездесуінде
Экономикалық одақ жанындағы Мемлекетаралық экономикалық комитет жайлы
келісімге қол қойылады. Бұл келісмнің астына қолын қойғн он бір мемлекет
өздерінің құрамында Түркменстанды көре алмады. Бұл комитет оғанбайланысты
қабылданған арнайы щарт бойынша өз істерін атқарады, бұл қабылданған
келңсңмнен бөлінбес ерекшелігі болып табылады. Мемлекетаралық экономикалық
комитет – Экономикалық одақтың координациялық және атқарушы тұрақты органы
бодып табылады. Ол бақылаушы және таратушылық функцияларды өзінің қатысушы
мемлекеттерімен берілген және делегирленген жеке құқықтарына сай атқарып,
арнайы одақ құрамындағы мәселелер мен қаржылық базасына өз ықпалдастығына
ие болады. Өзінің қызметінде Комитет өзінің жұмысының нәтижесін Мемлекет
басшылары және Үкімет басшылары кеңесі алдында жауапты, сонымен бірге өз
жұмысының қорытындыларын олар мемлекетаралық және үкіметаралық келісім-
шарттардың ырқына сай жүргізіп отыруға, содан келіп шығатын негізгі комитет
жұмыстарының бірі бұл:
- экономикалық одақты құруда арнайы төлемдік функцияларға ие құрылым
құру арқылы, еркін сауда аймақтарды, кедендік одақты, бірыңғай сауда
рыногында капитал мен жұмысшы күшіне, алдында ғана айтылып кеткен
валюталық және қаржылық одаққа мұқтаж болып табылады;
- экономикалық қатынастарда гармонизацияланған реттелуге жеткізу;
- кіші бизнесті қолдау; жалпы рыноктың дамуында инфраструктуралық
ықпалдастық; трансұлттық бірлестіктер, финанс-қаржылық және
сақтандырушы топтар, біріккен өндірістерді қолдау негізі болады;
- әлеуметтік сұрақтар бойынша ортақ мүддеге сай біріккен шешімдерге
келуді қарастырды.
Ең негізгі Экономикалық комитеттің функциялары болып экономикалық
жағдайдың анализі, экономикалық реформалардың жүру жолы; әлеуметтік және
экономикалық саясатты жүргізу кезінде арнайы ұсынстарды дайындау,
шаруашылық заңнама бойынша ықпалдастық бірігу, экономикалық келісімдер мен
интеграциялық процесстердің құқықтық базасын құрудағы біріккен қадамдар
атқару, жалпы информациялық жүйелердің құрылуы; біріккен көпжақты
өндірістік келісім-шарттарды құрудағы қадамдар, бұл айтылған істер мен
қадамдарға деген мемлекет басшылары мен үкімет басшыларының контроль жасауы
секілді іс-шараларды өз құрамына алып тұрады.
Бұл айтылған мәселелер бойынша Экономикалық Комитет функциялары:
- экономикалық мәселелерді қарастыратын ТМД мемлекеттерінің басшылары
алдында арнайы документтерді дайындау және іске асырылуына ықпалын
тигізу;
- ТМД мемлекет басшылары алдына тартылған және үкімет басшыларымен
талқыланған программалар және өзге документтер, келісімдер құрылымы
бойынша өз сараптамаларын жүргізу, сонымен қоса координациялық-
консультативті органдардың арнайы құқықтары мен міндеткерліктерін
қарастыру;
- Достастық органдарының арнайы жіберілген сұрақтары, финанстық
қаражатты талап ететін арнайы қажеттіліктерді қарастыру;
- Достастықтың өзге департаменттерімен, бірлестіктермен және халықаралық
құрылымдармен өзінің саясатын іске асыру;
- құрамындағы мемлекеттерді жүргізілетін арнайы экономикалық саладағы
істер жайлы хабарлама тарату;
Сондықтан Комитет міндеткерлік орнататын құрамындағы мемлекеттермен
табысталған арнайы сұрақтарды шешу, сол шешімдер атқарылуына сай
үкіметтермен оларға табысталған құқықтарды мобилизациялау қуаты және өте
эффективті кооперацияланған қатынастарды орнату, табиғи байлықтар мен
сыртқы ортаны антропогендік кері әсерден сақтауға тырысуға барлық күш-
қуатын жұмылдыруға тиіс ... жалғасы
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. 1993 – 1995 жылғы ТМД ішіндегі интеграциялық процесстер.
а) әртүрлі қарқындағы интеграциялық процесстердің өрбуі;
б) ТМД мемлекеттерінің Уставының қабылдануы
2. Мемлекетаралық ықпалдастықтың институционализациясы
а) ТМД жоғарғы басқару және заңнамалық органдарының құрылуы;
б) Мемлекеттердегі алуан түрлі саяси-әлеуметтік шешімдердің
Достастыққа әсері;
3. 1993 жылы 24 қыркүйектегі қойылған Экономикалық Одақ жайлы
Келісімнен кейінгі ТМД аймағындағы өзгерістер
а) Экономикалық Одақтың структуралық жағдайы және басқару органдары;
б) Одақ белгілеген атқарылатын жұмыстың кезеңдері және оның орындалуы;
4. 1995 жылы қаңтардағы Кедендік одақ жайлы келісім және оның
инетграциялық маңызы
а) Одақ құрамындағы мемлекеттер арасындағы жеңілдіктер;
б) Келісімнің негізгі нәтижесі – мемлекеттер арасындағы еркін сауда
зоналараның орнауына жол ашылуы;
III. Қорытынды
Біздің жалпы констатациямыз бойынша, ТМД тарихы бойынша айтарлықтай
терең дәрежеде жүргізілген терең зерттеу жұмыстары жоқ деп айтуымызға
болады. Официалды эксперттерде, саяси қоғамдастықта және жалпылық ойлау
жүйесінде қарапайым келісмдер тізбегінен өзге еш нәрсе жоқ деп те айтуға
болады. Осы істіің өз деңгейінде дамымауына өзіндік ерекше қарсылықтар мен
ерекше себептер толы болды. Ал бүгінге дейін кң үлкен проблема –
халықаралық-құқықтық жүйеде өз табиғаты бойынша Тәуелсіз Мемлекеттер
достастығы қандай орында алады және бұл дилемманы шешуде әр зерттеуші
өзіндік жолды таңдап, бұны іске асырып отырды. Бұл істің аймағы және жұмыс
құрамы құрылысы да әрқашан көптеген дау мен сынға тап болады. Ал жалпы
дүниежүзілік дәрежедегі зерттеушілер бұндай типтес қоғамдастықтарды
мемлекетеаралық интеграциялық топ деп те атайды. Көбінесе бұл істер ТМД
тарихы, посткеңестік аумақтағы институттар эволюциясы және жалпы саяси
структураның жаңа қадамы деп тебағаланып келеді. Әрине осындай зерттеуді
қолына алған оқырман әрбір мемлекет саясатының ішкі саяси күштерінің
мүделерінің бағытымен тұстас келуін бақылай алады. Босқа да орталық ауырлық
нүктесі әркез мемлекетаралық қарым-қатынастар жазықтығында келеді деп
пайымдалынады. Ал қоғамның жалпы қарастыруы бойынша Достастық бұл 1991 жылы
құрылған формальды КСРО мемлекетінің орнын басқан құрылым ретінде
қарастырылады. Бұл кезде тарихшы бола тұра мұны айтуға болады, яғни бұл
ішкі процесстердің кейінгі процесстерге әсерін көрсетеді. ТМД дамуының
қазіргі кездегі дамуының нәтижесі оның толық өмір сүру кезеңі бойынша
тарихи маңыздылығын посткеңестік кеңістікте айтарлықтай келтіре алып,
өзінің сипаты мен әкелген өзгерістер ауқымы бойынша олардың жетістіктері
мен қателіктеріне деген терең зерттеу, нақтылау арқылы ғана жете алуымыз
әбден мүмкін. Кенестік мемлекет құлағаннан кейін айтарлықтай қиындықтарға
қарамастан ТМД бұл мемлекеттер арасындағы байланыстардың үзілуін
айтарлықтай ауыртпалықсыз өтуінде орасан зор рөлін атқарып келіп отыр.
Көбінесе бұл көпжақты және екіжақты негізде келісімдерге негізделген
жетістіктерге байланысты ғана әскердің тең бөлінісі және әскери қарудың
потенциалының қалыптасуында да өз рөлін атқарып, Кеңес одағынан қалыптасқан
қарыздар жүйесін реттеуде де өзінің ілгері даму рөлін атқарды. Көбінесе ТМД
структура құрудағы және принципиалды жаңа фактор ретінде қарастырылып, бұл
тек мүше мемлекеттер емес, сонымен бірге бүкіл еуроазиатикалық жүйенің
негізіне айналып қалыптасты. Арнайы институционалды және құқықтық базаны
орнатқаннан кейін теңқұқылы диалогқа негіз пайда болды. Бұл сондықтан ТМД
аймағындағы егемен, тәуелсіз мемлекеттер қалыптасуында өзіндік экономикалық
реформа моделі және мемлкеттік жүйе қалыптасуындағы өзіндік жүйе ретінде
қарастырылды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының құрылуына он алты жылдан
асып отыр және сол өте қысқа мерзімнің ішінде ол өте ірі алға деген
қадамдарды және кезеңдерді бастан кешірді. Қазіргі кезде бұл сатыларға
деген көптеген көзқарастар мен эксперттік талқылау жұмыстар жүргізілуі
ешбір толастамайды. Ал алғаш қалыптасу жылдары оның істері көптеген
экономисттер мен политологтармен екі кезеңге анық бөлініп берілді. Бұл –
1993 жылғы Экономикалық одақ құрылғанға дейін, сонымен бірге екінші кезең –
ортақ Экономикалық ықпалдастық аймағын құрауға бағытталған еді. Бірақ қалай
дегенмен де, Достастық тың кей кезде ролі айтарлықтай көтерліп айтылып
кетеді, сондықтан посткеңестік аймақта кейбір этаптардың өтуіне байлнысты
арнайы коректировкаларды енізумен байланыстырылды. Сол кездің өзінде
Достастық құрамындағы мемлекеттердің қазіргі жағдайын естен алмауымыз тиіс.
Сондықтан қарастырылған көптеген арнайы зерттеу жұмыстарының нәтижесі
салыстырмалы түрде ғана қабылданып, арнайы қорытндыла мен шешімдерге
келгенде толық түрде қабылданбауына толық түрде мүмкіндік туады.
Бірінші кезең, яғни 1991-1993 жылдардағы период бұл мемлекеттердің
тәуелсіздіктерінің және ұлттық суверенитетінің қалыптасуы, институционалды
ТМД бет әлпетін құрап және оған деген әсерді орнатудағы өзіндік
ерекшеліктерге толы болды. 1991 жылдан кейін қатысушы мемлекетердің негізгі
мақсаты – Алматыда қабылданған келісімнің қыр-сырларын іске асыру болып
табылды. 1991 жылы 30 желтоқсанда Минскіде және 1992 жылы 16 қаңтарда
Мәскеуде ТМД мемлекет басшылары жиналып, өзінің басты көздеген нысаны болып
Достастықтың құқықтық базасын және саяси структурасын құруға деген өз
көмектерін тигізуге бел буған еді. Минскіде болып өткен келіссөздердің ең
ірі жетістіктері – космостық кеңістікті біріккен зерттеу және қолдану
туралы, КСРО бұрынғы шет елдердегі мүлкі жайлы келісімдерге жетуі еді.
Сонымен бірге бұл келісімдерден маңыздылығы бойынша қалыспайтын әскери
күштер мен шекарадағы бөлімдер, стартегиялық қарулар жайлы келісімдер
қабылданды. Бұл кезде алғаш мүше мемлекеттердің әске ұстауға деген құқығы
танылған еді. Сол кезде стратегиялық қарулар және ядролық арсеналға деген
біріккен басқару және бақылауға деген ымыраға жеткен еді. Алғашқы кезеңде
Достастық негізгі назары ұлттық шекараларды орналастыру және олардың толық
қорғалуын қамтамасыз ету болып табылатын. Бұл жұмыстың нәтижесі 1993 жылы
желтоқсанда қабылданған сыртқы шекараларды қалыптастырудағы ықпалдастық
жайлы келісім Ашғабадта қабылданып, оған Қазақстан, Қырғызстан, Ресей,
Тәжікстан, Түркменстан және Өзбекстанға деген келісе отырып, олар сыртқы
қорғанысты орнату олардың негізгі мақсаты және приоритетті мақсаты ретінде
анықталады.
Ал организациялық документтердің арасында ең маңыздылардың бірі – 1993
жылғы қаңтар айындағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Уставта құрылымның
негізгі мақсаттары мен принциптері, мүше болу принципі олардың
экономикалық, әлеуметтік, әскери-техникалық сфералардағы ықпалдастық
атқарушы органдар тағайындалып, олардың қаржылық жағдайы қалыптастырылды.
Осыдан келіп шығатыны уставқа сай мақсаттары:
- саяси, экономикалық, экологиялық, гуманитарлық, мәдени және өзге
салалардағы қарым-қатынасты тереңдету және тәжірибемен айналысу;
- жан-жақты және көпжақты балансқа түсірілген экономикалық және
әлеуметтік дамуды, интеграция, кооперацияны қарастырады;
- негізгі және айнымас азаматтар құқықтарын және бостандықтарын
қалыптасқан халықаралық құқық және Қорғаныс кеңесімен айтқыза
алмай кетіледі;
- азаматтадың сұқбаттасуы мен Одақ бойынша қозғалысына еркін рұсат
етіледі;
- өзара саяси және құқықтық көмек мемлекеттер арасындағы араздық пен
конфликттерге негізделген.
Бұл айтылып кетілген мәселелерді және өзге қиындықтарды сол кездегі
органдар – Қорғаныс министрлер кеңесі, шекаралық заставадағы басшылардың
кеңесінде өзіндк рөл атқарып отырады. Бұл кездегі ең маңызды деген
экономикалық келісім бұл 1993 жылы 24 қыркүйектегі Экономикалық Одақ жайлы
Келісім болып табылады. Бұл жайлы алғаш өз ойын 1992 жылы қазан айындағы
Бішкектегі ТМД мемлекет басшыларының кездесуінде бұл істің өте маңызды
екені ерекше атап өтілді. Сол кезде бұл Достастық алдындағы ең алдымен
шешілетін мақсат болып орнатылып, оның алдындағы даму кезенінің талабы
бойынша да бұл алдыңғы қатарлы іске айналды. Бұл кезде өзара қарама-
қарсылық, жеке изоляция, тұрақты шаруашылық байланыстар үзілуі секілді
шеттен тыс істермен бос өткізілген жылдар мемлекеттердің экономикалық
жағдайын бір қадам да алға жүргізбегендігін анық көрсетіп берді.
Бұл қозғалыс нәтижесінде Келісімге өз қолдарын 9 мемлекет – Азербайжан,
Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан және
Өзбекстан өз қолдарны қойды. Ал Украина мен Түркмения бұл одаққа
ассоциациялық қатысушы мемлекеттер ретінде қатысуға бел буды. Бұл документ
ортақ кедендік және қаржы кеңістік одағын нарық жағдайында орнатудың
кезеңдерге сарапталған құрылуын анықтап берді.
1. Алғашқы кезеңі – кедендік салымдардың алынып тасталуы мен тауардың
кедергісіз өткізілу құқығына ие мемлекетаралық ашық сауда кеңістігін
құру;
2. Кейінгі кезең – сыртқы сауда саясаты координациясы ортақ және шет
мемлекеттерге деген ортақ кедендік салымдар мен тарифтер орнатуға
құқылы кедендік одақ құрылуы;
3. Үшінші кезеңде – капитал мен жұмысшы күшінің ортақ сауда нарығының
құрылуы;
4. Ал тәмамдаушы кезеңнің өң бойында ортақ бюджет, салық, кредиттік-қаржы
және валюталық саясатын бірігіп отырып талқыға салу арқылы шешетін
валюталық одақ құрылуы қарастырылады.
Бұл алғашқы жылдардың негізгі нәтижелерінің бірі – рубльдік зонаның
жойылуы, содан әрбір мемлекеттің жеке купюраларының шығарылуы жеке
экономикалық-қаржы институттардың қалыптасуында өзінді Экономикалық одаққа
мүше мемлекеттерінің арасындағы қозғалу визаның керегінсіз іске атқарылуы,
нәсілдік және этникалық бөлінуден мүлдем бас арылту, білім және
квалификация деңгейінің ортақ бір негізі орнатылып, сақтандыру, пенсиямен
қамтамасыз ету және миграцияны толастату жайлы сұрақтар алғаш негізге
алынды. Одақтың жұмысын бақылауға алатын атқарушы және координациялық
комитет және органдар құрылды. Бұл орайда ашық сауда кеңістігі; кедендік,
салықтық және валюталық одақ құрылу мәселесін қарастыратын ортақ кредит-
қаржы саясатының маңызы өте зор. Одақтың ішкі қарым-қатынасы екі деңгейде
орнатылады.
1. Өнеркәсіп орындары арасындағы;
2. Қатысушы мемлекеттер арасындағы болып қарастырылады.
Алғашқысы болса өте үлкен маңызға ие, өйткені КСРО құлдырауы ондаған
мың кәсіпорындар арасындағы байланыстылығы болады. Осы орайда негізі
мәселелер - өнеркәсіп орындарына көмек көрсету және адамның мүлік,
эффектілі жұмыс істеуге стимуляцияға шақыруы болып тұрады. Бұдан келіп
шығатыны ортақ шешімдерге келе отырып, сауда үйлерді биржалар, банктер,
сақтандыру компанияларын орнатудағы ортақ келісімдерге келе отыып , шешуге
тырысуымыз тиіс. Ал бұл істі алғаш жолға қойған 1992 жылғы желтоқсандағы
мемлекетаралық ТМД банкінің құрылғандығын жариялады. Ерекше атап өтуім
тиіс, одан кейінгі жылдардағы ұлттық банктер және екінші дәрежедегі
банктердің келісімдерге келе алуы мемлекетаралық банк мойнына салынған
жүкті оңай өңгеріп әкеткен еді. Сондықтан бұл мысал көпсалалы
координациялық типті Электроэнергиялық Кеңес, теміржол бойынша Кеңес,
техника және технологиялық салалардағы Кеңес, үкіметаралық мұнай мен газ
бойынша Кеңестердің жұмысын жемісті түрде жалғастыруды және саяси-қоғамдық
рөлінің үлкеюін ұсынады. Осылар арасындағы ең құндысы инвестиция
саласындағы Келісім болып табылады.
1994 жылы 15 сәуірде ТМД мемлекетерінің басшылары еркін сауда аймағы
және Экономикалық одақты толық түрде тану жайлы келісімге өз қолдарын
қойды. Сол күннің өзінде мемлекет басшылары өндіруші, коммерциялық,
кредиттік-қаржы, сақтандыру және аралас трансұлттық корпорацияларды
құрудағы және одан әрі дамытудағы ықпалдастық жайлы меморандумдық келісімге
өз қолдарын қойды. Экономикалық одақ бұл өткенге қарай қадам емес, бұл
қарым- қатынас деңгейінің жаңа және мәнді қадамы болды. Бұл өткізілген
шаралар ТМД құрамындағы сол заманда жүргізілген саясаттың нақтылығын және
экономикалық жағынан даму дағы оң саяси жетістік ретінде ерекшеленеді. Ал
Экономикалық одақты құрудағы асқан қиындықты тудырған біренше өте маңызды
фактор ерекшеленеді:
- көптеген мемлекеттердің жағдайы сол кезде мәз емес еді, яғни жағдайы
толық және өте терең кризисті басынан кешіріп жатты, сонымен бірге әр
уақыт ұлттық жағдайда инфляциялық өсімді ырықтындыра алмады;
- экономиканың тұрақтылығы және экономикалық саясаттың жүргізу тәсілдері
сол кезде өзіндік ерекшеліктерге толы еді, бұл әсіресе қаржылық,
бюджеттік және кредиттік саясатта өзінің көрінісін таба алды;
- тарифты және тарифсіз жүргізілетін сыртқы саудада бағаларды
либерализацияға ұшыратудың алуан түрлі сатыда орнатылуында болып
табылады;
- төлем қабылдау қатынастарын негіздеу , қатысушы мемлекеттердің бұл
проблеманы екіжақты деңгейде шешуге тырысып, Келісімге қатысты емес
төлемдік міндеттемелер реті де қарастырылып өтті;
- сондықтан кейбір мемлекеттердің мүдделерінің әр түрлі мерзімге
байланысты бағдарламалық қатысу жайлы ерекше аталып өтіледі және
кейбір меммлекеттер үшін бұл перспективті, ал екіншілер үшін
стратегиялық мақсатқа және кейбіреулері үшін тек экономикалық
кризистен өзге мемлекеттердің қолдауымен шығып кету жолы секілді
мақсаттарға ие болатын.
1994 жылы 21 қазанда ТМД мемлекеттері басшыларының кезекті кездесуінде
Экономикалық одақ жанындағы Мемлекетаралық экономикалық комитет жайлы
келісімге қол қойылады. Бұл келісмнің астына қолын қойғн он бір мемлекет
өздерінің құрамында Түркменстанды көре алмады. Бұл комитет оғанбайланысты
қабылданған арнайы щарт бойынша өз істерін атқарады, бұл қабылданған
келңсңмнен бөлінбес ерекшелігі болып табылады. Мемлекетаралық экономикалық
комитет – Экономикалық одақтың координациялық және атқарушы тұрақты органы
бодып табылады. Ол бақылаушы және таратушылық функцияларды өзінің қатысушы
мемлекеттерімен берілген және делегирленген жеке құқықтарына сай атқарып,
арнайы одақ құрамындағы мәселелер мен қаржылық базасына өз ықпалдастығына
ие болады. Өзінің қызметінде Комитет өзінің жұмысының нәтижесін Мемлекет
басшылары және Үкімет басшылары кеңесі алдында жауапты, сонымен бірге өз
жұмысының қорытындыларын олар мемлекетаралық және үкіметаралық келісім-
шарттардың ырқына сай жүргізіп отыруға, содан келіп шығатын негізгі комитет
жұмыстарының бірі бұл:
- экономикалық одақты құруда арнайы төлемдік функцияларға ие құрылым
құру арқылы, еркін сауда аймақтарды, кедендік одақты, бірыңғай сауда
рыногында капитал мен жұмысшы күшіне, алдында ғана айтылып кеткен
валюталық және қаржылық одаққа мұқтаж болып табылады;
- экономикалық қатынастарда гармонизацияланған реттелуге жеткізу;
- кіші бизнесті қолдау; жалпы рыноктың дамуында инфраструктуралық
ықпалдастық; трансұлттық бірлестіктер, финанс-қаржылық және
сақтандырушы топтар, біріккен өндірістерді қолдау негізі болады;
- әлеуметтік сұрақтар бойынша ортақ мүддеге сай біріккен шешімдерге
келуді қарастырды.
Ең негізгі Экономикалық комитеттің функциялары болып экономикалық
жағдайдың анализі, экономикалық реформалардың жүру жолы; әлеуметтік және
экономикалық саясатты жүргізу кезінде арнайы ұсынстарды дайындау,
шаруашылық заңнама бойынша ықпалдастық бірігу, экономикалық келісімдер мен
интеграциялық процесстердің құқықтық базасын құрудағы біріккен қадамдар
атқару, жалпы информациялық жүйелердің құрылуы; біріккен көпжақты
өндірістік келісім-шарттарды құрудағы қадамдар, бұл айтылған істер мен
қадамдарға деген мемлекет басшылары мен үкімет басшыларының контроль жасауы
секілді іс-шараларды өз құрамына алып тұрады.
Бұл айтылған мәселелер бойынша Экономикалық Комитет функциялары:
- экономикалық мәселелерді қарастыратын ТМД мемлекеттерінің басшылары
алдында арнайы документтерді дайындау және іске асырылуына ықпалын
тигізу;
- ТМД мемлекет басшылары алдына тартылған және үкімет басшыларымен
талқыланған программалар және өзге документтер, келісімдер құрылымы
бойынша өз сараптамаларын жүргізу, сонымен қоса координациялық-
консультативті органдардың арнайы құқықтары мен міндеткерліктерін
қарастыру;
- Достастық органдарының арнайы жіберілген сұрақтары, финанстық
қаражатты талап ететін арнайы қажеттіліктерді қарастыру;
- Достастықтың өзге департаменттерімен, бірлестіктермен және халықаралық
құрылымдармен өзінің саясатын іске асыру;
- құрамындағы мемлекеттерді жүргізілетін арнайы экономикалық саладағы
істер жайлы хабарлама тарату;
Сондықтан Комитет міндеткерлік орнататын құрамындағы мемлекеттермен
табысталған арнайы сұрақтарды шешу, сол шешімдер атқарылуына сай
үкіметтермен оларға табысталған құқықтарды мобилизациялау қуаты және өте
эффективті кооперацияланған қатынастарды орнату, табиғи байлықтар мен
сыртқы ортаны антропогендік кері әсерден сақтауға тырысуға барлық күш-
қуатын жұмылдыруға тиіс ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz