Еліміздегі діни оқу орындарының түрлері

Еліміз тәуелсіздік алған 20 жылдан бері дін саласы үлкен өзгерістерді бастан кешірді. Соның айқын бір дәлелі – еліміздің түкпір-түкпірінен мешіттер мен ислами оқу орындарының көптеп ашылуы. Жақында ғана жарық көрген Ә. Дербісәлінің «Қазақстанның діни оқу орындары» атты кітабы республикамыздағы аталған білім орындары туралы толыққанды мәлімет ұсынуымен пайдалы. Олар: 1 университет, 1 Ислам институты, 9 медресе. Бұның өзі елімізде діни ислами білім беретін жүйе қалыптасқанын айғақтайды. Аталған оқу орындары заңды түрде жұмыс істейтін арнайы білім ордалары. Дәлірек айтсақ, олар: Нұр-Мүбарак Египет Ислам университеті, Республикалық имамдардың білімін жетілдіру Ислам инситуты, «Әбу Ханифа» медресесі, «Әбу Бәкір Сыддық» медресесі, Ақтөбе медресесі, Астана медресесі, Орал медресесі, Сарыағаш медресесі, «Һибатулла Тарази» медресесі, Үшқоңыр (Шамалған) медресесі, Шымкент медресесі, Қожа Ахмет Йасауи атындағы сауат ашу курсы, Қауам ад-Дин әл-Фараби ат-Түркістани атындағы республикалық қарилар дайындау орталығы. Олардың бәрі тәуелсіздіктен кейін бой көтерген. Бұл оқу орындарын түгелге жуық профессор Ә.Дербісәлі Қазақстан мұсылмандары діни басқармасын басқарғалы өзі ашқан.
Кітап анықтамалық еңбек болғанымен сөз арасында, медреселердің атауына қатысты көптеген мәселеге ишарат етіп өткен. Ол жоғарыда ел арасында жаратылыс ғылымын төмен санайтын мұсылмандар туралы айтса, енді бір сөзінде екінші топ туралы сөз қозғайды. Ол: «Қазіргі күнде де адамдардың арасында медресені өркениеттен бір саты төмен тұратын және дүние тіршілігінен безген адамдар оқитын жер деп санайтындар кездесіп жатады. Ал меніңше, ар мен ұяттың туын ұстап, мемлекеміздің жарқын болашағы үшін дініне, еліне, Отанына, халқына, жұртына адал қызмет ететін нағыз қаһармандарды осы медреселерден де күткен дұрыс», – дейді. Ендеше, қоғамды артқа тартар екі топ бар. Бірі жаратылыс ғылымын дінге, енді бірі дінді жаратылыс ғылымына байланыстырмайтын топ. Ол медресенің мәнін ашып екі топқа да жауап береді. «Медресе» деген сөздің мән-мағынасы не өзі? Міне, ғалым ә деп сөз бастағанда осы сөздің мәнін ашып: «Медресенің тілдік мағынасына келсек, араб тіліндегі «дараса» – «сабақ оқу, дәріс алу» деген түбірден туындайды. «Дәріс» сөзінің бүгінгі қазақ тілінің лексикасынан берік орын алынғаны мәлім. Сонда «медресе» «дәріс оқытылатын жер» деген мағынаны білдіреді. Ал кеңірек алып қарасақ, бұл термин-ге «мұсылман елдеріндегі орта және жоғары білім беретін білім ордасының жалпы атауы» деген анықтама беруге болады» деп ойын түйіндейді.
Одан әрі ғалым аталмыш еңбекте: «Медресе ғимаратын ең соңғы заманауи технологиялармен жабдықтап, онда оқитын шәкірт-терді жаны мен тәнінің тазалағы үшін қажетті бүкіл шарттардан бастап, ішіп-жейтін ас-тағамы, жатар орны, бай кітапханасы, дәрісханасына дейін толық қам-тамасыз етіп, барша арман-тіле-гімізді сол медреседен күтсек, қателеспейтінімізге сеніміміз кәміл», – дейді. Ғалымның осы сөзінен екі нәрсені аңғаруға болады. Біріншісі: Медресе өр-кениеттен, замана ағымынан бөлек жатқан жер емес. Керісінше, медреседегі білім өркениет пен мәдениетке ұласып жатқаны абзал. Мысалы, Еуропа Андалусиядағы мұсылман кітапханаларындағы жаратылыс пен ғылымға қатысты миллиондаған кітаптарды тартып алып, соны көшіру арқылы өркениетке жетті. Ендеше сол кітаптардың авторларының бәрі сол медреселерден тәлім алған ғұламалар еді. Екіншісі: Елімізде ашылған медреселер Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына тиесілі. Яғни, қазақ еліне тиесілі деген сөз. Бұл оқу орындары діни кадр мәселесін шешу мен жастардың рухани сұранысын қанағаттандыру мақсатында ашылған. Бұл оқу орындарында қаншама қара көздер сабақ алуда. Демек, оларда діни мүдде ғана емес, елдік пен мемлекеттік мүдде де бар. Ендеше бұл медреселерге тек Діни басқарма ғана емес, ел болып ат салысуымыз қажет. Әркім өз үлесін қосуы, қолдауы керек. Сонда ғана ел ішінде әртүрлі діни алауыздықтарға тосқауыл қойылмақ