Лев Николаевич Толстойдың /1828-1910/ педогогикалық қызметi мен көзқарасы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Лев Николаевич Толстойдың /1828-1910/ педогогикалық қызметi

мен көзқарасы.

В. И. Ленин бiрнеше еңбегiнде Л. Н. Толстойдың көзқарасына және қызметiне дұрыс баға бердi, оның көзқарасының дұрыс және кертартпа жақтарын ашып көрсеттi. Толстойдың дүниеге көзқарасындағы қайшылықтар19-ғасырдың аяғындағы Россияның өмiрiндегi қайшылықтардың көрiнiсi деп көрсеттi. Көркем сөздiң асқан шеберi, iрi ойшыл Л. Н. Толстой Россияда ескi феодалдық қоғам ыдырап, жаңа капиталистiк қоғам дамыған кезде өмiр сүрдi.

Толстой өзi үстем таптың өкiлi бола тұра, шаруалардың мүддесiн жоқтады, помещиктiк буржуазиялық тәртiпке қарсы болды, сол дәуiрдегi қоғамдық мекемелердiң /шiркеу, сот, буржуазиялық ғылым, неке/ жалғандығын әшкереледi. Бiрақ осыған қарсы күресудiң орнына, ол соған көнуге шақырды.

Өз шығармаларында Л. Н. Толстойдың сол дәуiрдегi қоғамдық тәртiптi сынауын, оның шығармаларын жоғары бағалаумен бiрге В. И. Ленин оның әлеуметтiк көзқарасының утопиялық екенiн және мазмұны жағынан реакциялық екенiн баса айтты. Л. Н. Толстойдың көзқарасының артта қалған кертартпа жақтарын көрсете келе, В И Ленин әдеби мұрасының әдеби мұрасының сол дәiрде және кейiн де өте құнды жақтарыбар екенiн дәлелдедi. В. И . лениннiң Л. Н. Толстойға берген бұл бағасының жазушының педагогикалық мұрасына датiкелей қатысы бар.

Педагогика, оқыту және тәрбиелеу мәселелерi Л. Н. Толстойдың теориялық және практикалық қызметiнде үлкен орын алады. 19-ғасырдың 60-жылдарында Россияда өрiс алған қоғамдық педагогикалық қозғалыстың әсерiмен Л. Н. Толстой халыққа бiлiм беру саласында қоғамдық ағарту қызметiмен шұғылданды. 1859 жылы Ясная Полянада шаруа балаларына мектеп ашып, мұғалiмдер шақырып, бұл мектепте өзi де сабақ бердi. Оның инициативасымен сол маңда бiрсыпыра бастауыш селолық мектептер ашылды.

1861-1862 жылдары Л. Н Толстой шетелдерде болды, Франция, Италия, Бельгия, Англияжәне Германиядағы көптеген мектептердiң жұмысымен танысты. Шетелдер мектептерiнiң/әсiресе Германия/ негiзгi кемшiлiктерiн/формализм балаларға еркiндiктiң берiлмеуi және т. б/атап көрсеттi. Өзi ұйымдастырған Ясная Поляна мектебiнде балаларға толық еркiндiк берiлдi, оларда гуманистiк көзқарас болуын, оқушылардың творчестволық күшiне сену керектiгiн, балалардың бiлiмге деген құштарлывғын қолдап отыруды, сабақтықызғылықты, түсiнiктi түрде жүргiзу мәселелерiне көп көңiл бөлдi. Ясная Поляна мектебiндебалалар мектепке келуде, сабақ оқуда зор белсендiлiк көрсеттi, өздерiн еркiн ұстап, бiлiммен нәтижелi түрде қаруланды.

Бұл мектептiңжұмыс тәжiрибесiн тарату мақсатымен, «Ясная Поляна» атты педагогикалық журнал шығарды . Журналдың бiрiншiсанында Ясная Поляна мектебiнiң жұмысы туралы жазды.

1872жылы Л. Н. Толстой жазған «Азбука», 1875жылы «Жаңа азбука» және 4 оқу кiтабы басылып шықты. Осы жылдарда ол бастауыш бiлiм берудiң методикасымен шұғылданды.

Кейiнiрек Л. Н. Толстойдың мектепке көзқарасы мүлде өзгердi, 1874 жылы жазған «Халық ағарту туралы» деген мақаласында халық мектебiне артта қалған шаруалар тұрғысынан қарады. Дипломды мұғалiмi бар земство мектептерiн ол артық деп есептедi. Дiни адамдар, әскерден қайтқан солдаттар хат тануға үйрететiн шаруа мектептерi де жеткiлiктi деп санады. Жетi айда шаруа балаларын орыс және славян тiлiнде хат тануға, санай бiлуге және дiн сабағына үйретсе, соның өзi де жеткiлiктi, арнаулы мектеп салудың қажетi жоқ, сарайда немесе кезекпен шаруалардың үйлерiнде оқыта беруге де болады дедi. Бiрақ Л. Н. Толстой оқытудағы формализмге қарсы шықты, оқытудың көрнекiлiгiн жақтады. XIX ғасырдың 70-жылдарында Л. Н. Толстой Ясная Поляна мектебiнде қайтадан сабақ бере бастады. Шаруалар мектебiне мұғалiмдер даярлайтын семинарияның жобасын жасады. Бiрақ оны ашуға үкiмет ат салыспады.

Л. Н. Толстой елдегi мектептiң, әсiресе селолық жердегi мектептiң жетiмсiздiгiн ашып көрсеттi.

Л. Н. Толстой сол дәуірдегі педагогиканы және орыс, шетел мектептерін батыл сынады. Ол сол дәуірдегі мектепте орнаған қатаң тәртіпті, оқытудағы формализмді және оқытудың жаттауға негізделуін ашып көрсетті. Мектепте балалардың еркін болуын жақтады. Бұл мәселеде ол асыра сілтеуге де барды. Балалардың мектепке келуі-келмеуіне, мектепте қанша уақыт болуына толық ерік беруді насихаттады. Сол дәуірдегі мектептегі қатаң тәртіпке қарсы күресу үстінде Л. Н. Толстойдың балаларға деген сүйіспеншілігі айқын көрінді. Л. Н. Толстой балаларды қызықтыра білді, оларды өз бетімен еркін ойлауға үйретті. Ол мұғалімдік қызметті өте ұнатты, оған барынша беріліп көп ізденді, әр мектептің педагогикалық лаборатория болуын талап етті. 1861 - 1862 жылдардағы Л. Н. Толстой ашқан Ясная Поляна мектебі шын мәнінде осындай педагогикалық лаборатория болатын. Бұл мектепте сабақ мұғалімнің оқушылармен еркін әңгімелесуі ретінде жүргізілді. Мектепте оқу, жазу, таза жазу, грамматика, дін сабағы, орыс тарихынан әңгімелер, арифметика, география мен жаратылыстан алғашқы мәліметтер, сурет және ән үйретілді. Жаратылыс, география және тарихтан мәліметтер орыс тілі сабағында көркем әңгіме ретінде берілді.

Бұл мектепте оқу жоспары, оқытудың программасы және сабақтың тұрақты кестесі болмады. Әр аптаға жаңа сабақ кестесі белгіленді және оның орындалуы міндетті болмады. Үйге тапсырма берілмеді, оқылған сабақты ертеңіне сұрап пысықтау жүргізілмеді. Күн сайын сабаққа міндетті түрде келу талап етілмеді. Осыған қарамастан, балалар сабаққа күн сайын келіп, мектептен үйге қайтуға ешқашан асықпады. Мектепте жазалау деген атымен болмады.

Ясная Поляна мектебінің өте бағалы жақтары (балаларды қызықтыру, олардың белсенділігін арттыру, балаларға қамқорлықпен қарау, мұғалімдер мен оқушылардың өз ара түсінісуі, материалды көркем әңгіме ретінде түсіндіру) болды. Ясная Поляна мектебінің бұл табыстары Л. Н. Толстойдың өте зор білімі мен педагогтық шеберлігіне байланысты еді. Мектеп жұмысында ірі кемшіліктер де (жүйелі білім беруді бағаламау, міндетті оқу жоспары мен программаның және міндетті сабақ кестесінің, баланы тәртіпке, жинақты болуға үйрететін режимнің болмауы) орын алды.

Л. Н. Толстой мектеп пен мұғалімнің оқу жұмысын ұйымдастырудағы міндеті - барлық балалардың сабаққа үлгеруін қамтамасыз ету деп есептеді. Ол үшін оқу материалы қызғылықты және түсінікті түрде берілу керек және балалардың жеке көңіл-күйі материалды жақсы қабылдайтындай дәрежеде болу керек деп санады. Класта балаларды алаңдататын, үйреншіксіз, басы артық нәрселердің болмауын талап етті, мұғалім мен оқушылардың арасында еркін қарым-қатынас болуын, балалардың мұғалімнен түсінбегенін ұялмай сұрап отыруын, мұғалімнің әрқашан көмекке даяр болуын қажет деп есептеді.

Л. Н. Толстой оқытуда мынадай ережелерді орындауды талап етті: балаларға қиын, түсіне алмайтын және оларға белгілі мәселені айтпау, артық нәрселерді айтып балаларды шаршатпау, сабақ материалының балаларға тым қиын немесе тым жеңіл болып келмеуі, балаларды сабаққа қызықтыру үшін сабақ сайын белгілі бір жаңалықтың болуы. Балалар толық түсінген материалды ғана есте сақтауы қажет деп санады. Ол балаларды өз бетінше жұмыс істетуге үйретуге, соның ішінде шығарма жазуға көп көңіл бөлді. Л. Н. Толстой оқытуда әр түрлі әдісті қолдануды, әсіресе көркем әңгіменің болуын талап етті.

Оқытудың өмірге жақын болуын жақтап, Л. Н. Толстой балаларды байқағыштыққа үйрету қажет деп есептеді. Ясная Поляна мектебінде ол экскурсия және тәжірибе жасауды көп қолданды. Таблица мен картиналарды пайдалануды да қуаттады.

Л. Н. Толстой өзінің дидактикалық пікірлерінде бастауыш мектептің оқулығының қандай болуы туралы көп кеңестер ұсынды. Алдымен оқулықтағы материалдың қызықтылығы, түсінікті, балалардың сезіміне әсер ететіндей есте қалатын болуын, оқулықтың тілі қысқа, анық болуын талап етті. Оқулық балаларға білім беріп қана қоймайды, сонымен бірге олардың тілін дамытады деп есептеп, балаларға арналған кітап тілінің жақсы жазылуына ерекше мән береді. Осы талаптарға сай жазылған «Азбука» және «Оқу кітаптары» XIX ғасырдың II жартысындағы құнды педагогикалық ескерткіш болып саналады. Бұлар 30-дан аса рет қайта басылды, милион дана болып тарап, земство бастауыш мектебінің ең жақсы оқулығы аталды. Бұл оқулықтардағы материал Россия өмірінен, әсіресе село өмірінен алынды. Жаратылыс, география және тарих материалдары көркем әңгіме ретінде берілді. Оқулыққа моральдық тақырыптарға жазылған қысқа әңгімелер де енгізілді. Л. Н. Толстой оқулықтарының негізгі қатесі - онда діни мазмұнда жазылған әңгімелердің орын алуы еді.

Л. Н. Толстой халық мұғалімінде болатын негізгі қасиет - педагогтық еңбек және балаларға деген сүйіспеншілік деп санады. Осының үстіне педагогтық шеберліктің қалыптасуы қажет деп есептеді. Егер мұғалім педагогтық істі сүйсе, ұнатса ғана жақсы мұғалім болады. Балаларды ата-ана сияқты сүйетін мұғалім барлық кітапты оқыған, бірақ педагогтық істі және балаларды сүймейтін мұғалімнен әлде қайда биік тұрады. Егер мұғалім педагогтық істі де, балаларды да сүйетін болса, одан өте жақсы мұғалім шығуы мүмкін деп қорытты.

Ясная Поляна мектебінің тәжірибесі, ол жөнінде жазылған пікірлері мұғалімдік шеберлікті жетілдіруге Л. Н. Толстойдың зор мән бергендігін айқын көрсетеді. Оқытудың барлық тәсілдерін меңгеріп, оны оқушының және мектептің ерекшелігіне қарай пайдаланып, балаларды қызықтыра алса, оқушыларжың белсенділігін арттырса, сонда ғана мұғалім жемісті жұмыс істей алады. Мұғалім балаларды оқытып қана қоймай, оқу процесінде белгілі педагогикалық мәселелерді шешуге араласы тиіс. Мектеп оқу орны ғана емес, ол әрі педагогикалық лаборатория деп санады. Мұғалім жөнінде осындай алдыңғы қатарлы пікірде болумен қатар, Л. Н. Толстойдың кейбір еңбектерінде село мектептері мұғалімдерінің шаруалардан айырмашылығы болмағаны дұрыс, оларға мемлекет тарапынан еңбекақы беру міндетті емес деген пікірлеріне қарамастан, Л. Н. Толстой орыс педагогикасы мен мектептерінің дамуына үлкен үлес қосты.

Қазақстандағы педагогикалық ой-пікірлердің қалыптасуы.

Ұлы Октябрь социолистік революциясына дейін Қазақстан өте-мөте артта қалған ел еді. Материалдық игіліктің бірден-бір дерлік және үстем түрі болған мал шаруашылығын жабайы тәсілмен жүргізу, осымен байланысты көшпелі тұрмыс, патриархалдық фоедалдық қарым-қатынас, сол қарым-қатынастан туған өз ара қырқыс - осынын бәрі Қазақстанның мәдениет жағынан мейлінше артта қалуына себеп болды.

Қазақстанның өз еркімен Россияға қосылуы 1731 жылы басталып, оның Росияға түгелдей қосылуы 19 ғасырдың орта шеніңде аяқталды.

Әрине патша өкіметі Қазақстанда Отаршылдық саясат жүргізді. Ол Қазақстанның шаруашылық, саяси және мәдени саласындағы мешеулігін сол күйінде сақтап, қазақ халқын толық бағыныштылықта, надандықта ұстауға тырысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.