Қозғыш ұлпалардың тітіркендіру заңдары

1. Қозғыш ұлпалардың тітіркендіру заңдары:
а) күш заңы;
б) «бәрі немесе ештеңе»заңы;
в) «күш.уақыт» заңы;
г) аккомодация заңы (күштің градиенті).
2. Хронаксияның практикадағы маңызы.
3. Қозғыш ұлпалардың лабильділігі, оның рефрактерліктен тәуелділігі.
4. Тұрақты ток әсерінің заңдары:
а) полярлық заңы;
б) физиологиялық электротон заңы;
в) токтың күші мен бағытына байланысты бұлшықеттің жиырылу эффектісінің тәуелділігі;
5. Тұрақты токпен тітіркендірудің заңдарын медицинада қолдану.

Күш заңы – ұлпалардың жауап беруі тітікендіргіштің күшіне байланысты. Бұл заңның мәнін бұлай айтуға болады- егерде тітіркенудің күші неғұрлым жоғары болса қозатын ұлпалардың жауабы да соғырлым жоғары болады. Бұл бойынша күштің 3 түрі болады:
a) Табалдырықты күш- бұл минимальды қозу тудыра алатын тітіркенудің ең аз күші.
б) Табалдырықтан төмен күш- күші табалдырық күштен төмен болады да оған жауап бермейді.
в) Табалдырықтан жоғары- табалдырықты күштен тітіркенудің күші жоғары болса, одан да жоғары жауап береді.
2.”Бәрі немесе ештеңе емес”заңы- алғашқы рет бұл Баудид деген зерттеуші ашты. Жүректен жекеленген ет талшықтарының қасиеттерін зертеу барысында. Егер талшықты табалдырықтан төмен күшпен тітіркендірсе, онда қозу тумайды /ештеңе емес, ештеңежоқ, түк жоқ /.Сондықтан ол жиырылмайды көндіру табалдырыққа жетсе және күші одан әрі болса, максимальді қозу туады /бәрі түгел/. Қазіргі кезде табалдырықтан төмен күш ұлпаларда ештеңе тудырмайды емес /түк жоқ емес /, оларда локальдық жауап туады, жиынтықтау процессі жүреді. Сондай-ақ ”түгел“ де ылғи максимальды жауапқа сәйкес келе бермейді екен. Өйткені тірі клеткаларда оның тітіркенудің әрекетіне туатын әрекет потенциалдарының амплитудалары әр түрлі болады.
3. Күш-уақыт заңы- бұл заңды Гоорвег-Вейе-Лапик зерттеді. Ол тітіркенуін күші мен ұзақтығының арасындағы байланысты көрсетеді және оны график арқылы көрсетуге болады. /оны күш ұзақтың қисық деп атайды /. Тұрақты тоқтың қозу тудыра алатын минимальді күшін /тітіркендіру табалдырығының /-реобаза дейді. Бір реобаза күшімен әсер етсе қозу тууға қажет болатын ең аз уақытты-пайдалы уақыт дейді.Оның себебі- осы алынған күшпен бұдан әсер еткенмен оның әрекет потенциалдарының тудыруға болмайды.
Хронаксия- екі еселенген реобазамен әсер еткенде қозу тудыруға керек аз уақытты айтады. Оны хронаксиметрия әдісімен анықтайды.
Хронаксияның 2 түрі бар:
1. Конституциялық- бұл жекеленген бұлшық еттің, талшықтардың хронаксы.
2. Субординациялық-бұл тірі, организмдегі сол бұлшық еттің, талшықтардың хронаксиясы.
4. Күштің градиент заңы- тұрақты тоқпен әсер еткенде туатын жауап, тітіркендіру күшінің өсу қарқынына да байланысты. Егер бұл қарқыны төмендесе, тоқтың табалдырық күші жоғарлайды. Тіпті өсу қарқыны белгілі бір мимальдық шамадан баяу болса, тітіркендіруге жауап тумайды. Өйткені тоқ күші баяу өскенде, ұлпаларда қозу тууға кедергі келтіретін активті өзгерістер дамып үлгереді. Бұл жағдайда аккомодация құбылысы пайда болады.
Аккомодация- белгілі бір тітіркендірудің күші баяу өссе, оның әсеріне ұлпалар бейімделіп кетеді. Сонда қозуды тағы да тудыру үшін тітіркендіргіштің күші жоғарлау керек.

1. Адам физиологиясы – Сатпаева Х.К., Нілдібаева Ж.Б., Өтепбергенов А.А. – А.: «Білім», 2005 ж.
2. Төлеуханов С.Т. Қалыпты физиология (биологиялық жүйелердің мезгілдік құралымдар бөлімі): Оқу құралы. – А.: Қазақ университеті, 2006. – 140 б.
3. Дюйсембин Ғ.Д., Алиакбарова З.М. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы: Оқулық - А.: «Білім», 200. – 400 б.
4. Нұрмұхамбетұлы Е. Орысша-қазақша медициналық (физиологиялық) сөздік / ҚазММУ – А.: «Эверо», 2007. – 904 б.
5. Керимбеков Е.Б. Физиология атауларының орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – А.: Қазақстан, 1992. – 280 б.
6. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмыстары. – Шымкент: Б.И., 1993. – 254 б.