Бухгалтерлік есеп және оның әдістемелік негіздері
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономикалық басқару жүйесінде алатын орны
І.І Бухгалтерлік есептің экономикалық жағдайындағы алатын орны мен мақсаты
І.ІІ Бухгалтерлік есептің міндеті және оған қойылатын талаптар
ІІ. Бухгалтерлік есеп әдістемелік негіздері
ІІ.І Бухгалтерлік есептің әдістері
ІІ.ІІ Практикалық жұмыс
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономикалық басқару жүйесінде алатын орны
І.І Бухгалтерлік есептің экономикалық жағдайындағы алатын орны мен мақсаты
І.ІІ Бухгалтерлік есептің міндеті және оған қойылатын талаптар
ІІ. Бухгалтерлік есеп әдістемелік негіздері
ІІ.І Бухгалтерлік есептің әдістері
ІІ.ІІ Практикалық жұмыс
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі. Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХІІ ғасырдан алады. Бұл ғылым туралы алғашқьі түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есептің алғашы негізін салушы және дамытушысы Француз манахы лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар және жазулар деген трактатын жазған. Ал «бухгалтер термині» ХV ғасырда Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның жұмысьш толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашақта атқарылатын жүмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе больш табылады. Coңдықraн бухгалтерліквсеігті бугіндей халық шаруашылығы есебінің ең басты және негізгісі деп айтуымызға болады. Бухгалтерлік есеп ғылымының шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көптеген жүзжылдықтар бұрьш пайда болып, бүгінгі күнге дейін әрбір кезеңдердің уақыт талаптарына сәйкес дамьmкеледі. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына байланысты табьтған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейінгі V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымыэға дейіші ІІ ғасырда Грекияда салынған қүрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын болған. Рим империясының квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап, оның қорытындысын емтихан қабылдаушы тыңдаған. Осыдан «аудитор» деген термин пайда болған. Міне, осы жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарьш қана қоймай, тұтас мемлекетті басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. СоІЩықтан да болар KөpHeкri ғалым Б. Де Солозаноның «Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді» - деген.
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік есептеу мен қаржьтық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық мәселелердің неізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқьты өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқьшты етіп бөліп жұмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашьmық операцияларының барлығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану ушін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек уақытына дейін сақтайды;
қаржылық-ақпарттык мәліметті пайдаланушьтарға уақтылы беріп отырады, ал бұл ақпараrrы пайдаланушьтар осы дepeкrep арқылы ұйымды басқару барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасыңдағы айырмашылықты білмегеннің самарынан бұл екеуін шaтастырып алатындар да жиі кездеседі. Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі аустырып отыратындығы, әрйне, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті шаруашылық операцияларын есепгеу, тіркеу және бухгалтерлік құжаттарды, ақпараттық мәліметтерді сақтау ғана бопса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушылардың қопдануына ыңғайлы етіп беріпрудiң міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманыннның, қай-қайсының болмасын негізгі кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік_ақпараттық мәліметтерді уақытылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі. Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХІІ ғасырдан алады. Бұл ғылым туралы алғашқьі түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есептің алғашы негізін салушы және дамытушысы Француз манахы лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар және жазулар деген трактатын жазған. Ал «бухгалтер термині» ХV ғасырда Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның жұмысьш толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның болашақта атқарылатын жүмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе больш табылады. Coңдықraн бухгалтерліквсеігті бугіндей халық шаруашылығы есебінің ең басты және негізгісі деп айтуымызға болады. Бухгалтерлік есеп ғылымының шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көптеген жүзжылдықтар бұрьш пайда болып, бүгінгі күнге дейін әрбір кезеңдердің уақыт талаптарына сәйкес дамьmкеледі. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына байланысты табьтған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейінгі V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымыэға дейіші ІІ ғасырда Грекияда салынған қүрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын болған. Рим империясының квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап, оның қорытындысын емтихан қабылдаушы тыңдаған. Осыдан «аудитор» деген термин пайда болған. Міне, осы жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарьш қана қоймай, тұтас мемлекетті басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. СоІЩықтан да болар KөpHeкri ғалым Б. Де Солозаноның «Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді» - деген.
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды, қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді. Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын бухгалтерлік есептеу мен қаржьтық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық мәселелердің неізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқьты өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқьшты етіп бөліп жұмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашьmық операцияларының барлығының да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану ушін ұйымда болып жатқан операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек уақытына дейін сақтайды;
қаржылық-ақпарттык мәліметті пайдаланушьтарға уақтылы беріп отырады, ал бұл ақпараrrы пайдаланушьтар осы дepeкrep арқылы ұйымды басқару барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасыңдағы айырмашылықты білмегеннің самарынан бұл екеуін шaтастырып алатындар да жиі кездеседі. Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі аустырып отыратындығы, әрйне, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті шаруашылық операцияларын есепгеу, тіркеу және бухгалтерлік құжаттарды, ақпараттық мәліметтерді сақтау ғана бопса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушылардың қопдануына ыңғайлы етіп беріпрудiң міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманыннның, қай-қайсының болмасын негізгі кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік_ақпараттық мәліметтерді уақытылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Қ.К. Кеулімтаев, Н.А. Құдайбергенов
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері – Алматы: экономика 2006.
2. С.Т. Міржақыпова
Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы: экономика 2004.
3. В.Л. Назарова
Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Алматы: экономика 2005.
4. Б.С. Мырзалиев, Р.С. Әдікүров
Бухгалтерлік есеп жүргізу тәжірибелік әдістемесі - Алматы, 2006.
5. Б.Е. Укалиев, З.К. Әжібаева
Бухгалтерлік есеп теориясы – Алматы: Ұлағат, 1999.
6. С.Б. Баймұханова
Бухгалтерлік есеп- Алматы,2005.
7. Төлешова
Дамыған қаржылық есеп- Алматы: Экономика 2005.
8.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері- Алматы 2005.
9. Қ.К. Кеулімтаев
Бухгалтерлік есеп принциптері- Алматы: Экономика 2006.
10. Бухгалтерлік есеп және аудит. Журнал Алматы 1998ж.
11. Б.С. Мырзалиев
Кәсіпкерлік қызмет. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру- Алматы 2006ж.
12. Оразбекұлы
Инвестициялық системадағы бухгалтерлік есеп – Алматы: экономика 2006.
1. Қ.К. Кеулімтаев, Н.А. Құдайбергенов
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері – Алматы: экономика 2006.
2. С.Т. Міржақыпова
Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы: экономика 2004.
3. В.Л. Назарова
Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Алматы: экономика 2005.
4. Б.С. Мырзалиев, Р.С. Әдікүров
Бухгалтерлік есеп жүргізу тәжірибелік әдістемесі - Алматы, 2006.
5. Б.Е. Укалиев, З.К. Әжібаева
Бухгалтерлік есеп теориясы – Алматы: Ұлағат, 1999.
6. С.Б. Баймұханова
Бухгалтерлік есеп- Алматы,2005.
7. Төлешова
Дамыған қаржылық есеп- Алматы: Экономика 2005.
8.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері- Алматы 2005.
9. Қ.К. Кеулімтаев
Бухгалтерлік есеп принциптері- Алматы: Экономика 2006.
10. Бухгалтерлік есеп және аудит. Журнал Алматы 1998ж.
11. Б.С. Мырзалиев
Кәсіпкерлік қызмет. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру- Алматы 2006ж.
12. Оразбекұлы
Инвестициялық системадағы бухгалтерлік есеп – Алматы: экономика 2006.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Бухгалтерлік есеп және оның әдістемелік негіздері
орындаған:
тексерген:
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономикалық басқару жүйесінде
алатын орны
І.І Бухгалтерлік есептің экономикалық жағдайындағы алатын орны мен
мақсаты
І.ІІ Бухгалтерлік есептің міндеті және оған қойылатын талаптар
ІІ. Бухгалтерлік есеп әдістемелік негіздері
ІІ.І Бухгалтерлік есептің әдістері
ІІ.ІІ Практикалық жұмыс
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХІІ ғасырдан алады. Бұл ғылым
туралы алғашқьі түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған.
Бухгалтерлік есептің алғашы негізін салушы және дамытушысы Француз манахы
лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар
және жазулар деген трактатын жазған. Ал бухгалтер термині ХV ғасырда
Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық
ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша
есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның
жұмысьш толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы
уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның
болашақта атқарылатын жүмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе
больш табылады. Coңдықraн бухгалтерліквсеігті бугіндей халық шаруашылығы
есебінің ең басты және негізгісі деп айтуымызға болады. Бухгалтерлік есеп
ғылымының шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көптеген жүзжылдықтар
бұрьш пайда болып, бүгінгі күнге дейін әрбір кезеңдердің уақыт талаптарына
сәйкес дамьmкеледі. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына
байланысты табьтған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейінгі
V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымыэға дейіші ІІ
ғасырда Грекияда салынған қүрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған
үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын болған. Рим империясының
квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап, оның қорытындысын емтихан
қабылдаушы тыңдаған. Осыдан аудитор деген термин пайда болған. Міне, осы
жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана
кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарьш қана қоймай, тұтас мемлекетті
басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. СоІЩықтан да болар
KөpHeкri ғалым Б. Де Солозаноның Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару
мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді - деген.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі
принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын
бухгалтерлік есептеу мен қаржьтық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық
мәселелердің неізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп арқьты өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға
және одан түскен қаржыны тиімді де ұқьшты етіп бөліп жұмсауға, яғни
кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін
есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және
технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашьmық операцияларының барлығының
да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып
табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану ушін ұйымда болып жатқан
операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
қаржылық-ақпарттык мәліметті пайдаланушьтарға уақтылы беріп отырады,
ал бұл ақпараrrы пайдаланушьтар осы дepeкrep арқылы ұйымды басқару
барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасыңдағы айырмашылықты
білмегеннің самарынан бұл екеуін шaтастырып алатындар да жиі кездеседі.
Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі аустырып
отыратындығы, әрйне, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті шаруашылық
операцияларын есепгеу, тіркеу және бухгалтерлік құжаттарды, ақпараттық
мәліметтерді сақтау ғана бопса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған
экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушылардың қопдануына ыңғайлы
етіп беріпрудiң міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманыннның, қай-қайсының болмасын негізгі
кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік_ақпараттық
мәліметтерді уақытылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономиканы басқару жүйесінде
алатын орны
Шаруашылық есептің нарық экономикасы жағдайындағы мақсаты мен
міндеттері. Экономиканы басқарудың жетіле түсуі, нарықтың қатынастардың
қалыптасуы, меншіктің әр түрлі нысандарын пайдалану, шетелдік әріптестердің
қатысуымен бірлескен кәсіпорындарды жүру, халықаралық стандарттарға қарай
бағыт алу бухгалтерлік есептін атқаратын рлі мен мәнінің алдағы уақытта да
арта түсетінін білдіреді.
Шаруашылық есептің жүйесі есептің өзара байланысты үш түрінен: жедел,
бухгалтерлік және статистикалық есептерден тұрады.
Жедел (немесе жедел-техникалық) есеп шаруашылық процестері мен
құбылыстарына оларды тікелей жузеге асыру барысында бақылау жасауға
арналған.
Оның ерекшелігі - басшылық пеп басқарманы .деректерінің қамтамасыз
етудің жылдамдығы, жеделдігі. Жедел есептін көмегімен басқару қызметкер.
кәсіпорындағы материалдық ресурстардың қовғалысы туралы, шығарылған
өнімнгң көлемі, оның тиеп-жөнелтілуі және сатылуы жаиында, өндірістік
қорлардың қолда бары, шарттың тәртібін жеткіэушілер мен сатып алушылардың
сақтауы туралы және т.с.с. ақпараттар келіп түседі.
Бұл есептің басқаларына қарағанда (техникасы жағынан) қарапайым түрі.
жедел есеп әр түрлі процестер мен ұсыныстарды әр түрлі өлшеуштердің -
натуралды, ақшалай және еңбектік өлшеуіштердің көмегімсн көрсетеді.
Оны бөлім, цех, фирма сияқты бөлімшелердің қызмсткерлері жүргізеді.
Оның деректері міндетті түрде қүжаттарда тіркелмейді, оларды ауызша,
телефонмен, телеграфпен және т.б. беруге болады. Кез-келегсн жағдайларда
жедел есеп үшін арнайы қүжат нысандары жасалады, мысалы: жұмысқа шығу мен
жұмыс уақытын пайдалану табелі. Жедел -техникалық есеп уақыты бойынша
бөлінуі мүмкін жане оған деген сұраныс қажеттілігіне қарай туындайды.
Сонымен, жедел есеп шаруашылық опсрациялары мен процестер олар жасалып
жатқан кезде қадағалауға және бақылауға арналған.
Стистикалық есеп немесе статистика экономика, мәдениет, білім беру,
және т.б. салалардағы көпшілік сипаттағы құбылыстарды щерттейді.
Статистика экономикалық жағдаиы, оның үрдістері. пульс күшінің
қозғалысы, тауарлар, бағалы қағаздар, хаты саны мен құрамы туралы
ақпараттарды қоғмның әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау және жорамал
жасау және жорамал жасау мақсатында әзірлейді және жинақтайды.
Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономиканы басқару жүйесінде алатын
орны. Халық шаруашылығы есебінің жүйесіндегі статистика бухгалтерлік есеп
пен жедел есепті біріктіретін қорытынды есеп түрі.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстарының caндық жағын сапалық
жағымен байланыстыра отырып, заттық көрсеткіштерін, сондай -ақ ақшалай
түрде шаруашылық фактілерін жалпылама, үздіксіз, құжатты негізделген және
өзара байланыстыра реттеу жолымен зерттейді.
Шаруашылық қызметін жалпылама көрсетуден барлық мүмкіндікті ,
өндірістік кәсіпорындардың барлық түрін, шығындарды, өнімдерді, ақша
қаражаттарын, қорларды, кәсіпорынның берешектерін және т.с.с., міндетті
түрде есепке алуды түсінуге болады.
Уақыты жағынан үздіксіз материалдық құндылықтардың, ақша қаражаттарының,
есеп айырысуларды, несиелердің; және т.б. қозғалысы туралы кәсіпорында
жасалып жатқан фактілерді қадағалауды, және құжаттарда жазуды талап етеді.
Әрбір шеруашылық фактісі құжатпсн немесе бастапқы кағаз құжатпен,
болмаса құқықтық негізі бар акпараттық машиналық тасығыштармен ресімделеді,
яғни соған сәйкес орындалатын шаруашылық, операциясы үшін жауапкершілік
белгіленеді, демек құжат заңдық күшке ие болады.
Бухгалтерлік есептің аталып өткен ерекшеліктер, оны есептің жедел-
техникалық жане статистикалық түрлерінен айрықшаландырады. Бірақ есептің
барлық үш түрінің ақпараттарын, яғни шаруашылық есенті бүтін жүйе ретінде
пайдалану ғана көсіпорындарға шаруашылық қызметін неғұрлым тиімді
басқаруға, өнімді тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыруға, жұмыстар
орындауға және қызметтер көрсетуге, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын
бағалауға мүмкіндік бермесе есептің әрбір түрі бірін-бірі толықтырып
отырады.
І.ІІ 6ухrалтерлік есептің пәні мен әдісі
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгахтерлік есепті қолданудьщ
негізгі учаскелері болып табылады. Онда қосымша көмегімен бархық шаруашыхық
қызметінің үсттнен кадағаһ.ау және бақыхау жасау қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен корлар
жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым ісіне тұтынуға
қызмет етеді.
Сонымен, қарастыру көздерін байланыстылығы шаруашылық құралдары және
шаруашылық қызметі процесіндегі олардың айналымы бухгалтерлік есептіц пәні
бөлек болып табылады. Пәніне сипаттама бере келіп, бухгахтерлік есептің
объектілерін
Дәлдік объективтілік негізді болу ескерілген барлық деректер дұрыс,
дәл есептелген, тиісті құжаттармен негізделген болу ерекшелігін аңғартады.
Олар жұмыстағы жетістіктерді ғана емес. Сондай-ақ кемшіліктерді де дүрыс
көрсетіп беруге тиіс.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына барынша жақындатып жасалғандығын атап
өтуге болады. Сонымен қатар біздің еліміз халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарына көшуге бетбұрыс жасап 2003 жылдан бастап еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз есептерін халықаралық стандарттың талаптарына сай етіп
жүргізу керектігін қабылдады. Біріншіден - осы тұрғыдан, ал екіншіден _
елдегі қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес болса керек, еліміздегі кәсібі
ұйымдардың қаржылық есеп берулері сонының кездері қаржы салымшыларын
(инвесторларды) ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз етуге негізделіп
жасалып отыр.
ІІ.ІІ Бухгалтерлік есептің принциптері
Кез келген ғылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің өз принципінің
болуы заңдылық. латын тілінен аударғандағы принцип соті мағынасы жағынан -
бастамасы, негізіделеген түсінікті білдіреді. Қаржылық есеп беру
тұжырымдамасы шаруашылық үдерістері барынша шешім қабылдау ушін
бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің қажеттілігін анықтайды. Жалпы
оқулықтар мен оқу құралдарын оқи отырып бухгалтерлік есептің жиырмадан
астам принципін кездестіруге болады. Авторлар өз еңбегі барысында оларды
кей кездері белгілі бір ұқсастықтарына қарай біріктіріп отырады. Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарыңда бухгалтерлік есептің мына
төмендегідей принциптері анықталған:
• есептеу;
• үздіксіз (ұдайы);
• түсінілікті;
• мәнділік;
• маңыздылық;
• сенімділік;
• әділетті әрі тура көрсету;
• бейтараптық;
• сақтык:
• толықтылық;
• салыстырмалық;
• дәйектілік
Түсініктілік, маңыздылық, сенімділік және салыстырмалық деп аталатын
төрт принцип - бухгалтерлік есептегі ақпараттық мәліметтерінің негізгі,
сонымен қатар сапалы мінездемесі болып табылады.
Түсініктілік принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық
мәліметтері оны пайдаланушыларға шешім қабылдауы барысында түсінікті
болу керектігімен түсіндіріледі. Ол үшін бұл мәліметтерді пайдаланушылар
бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір дәрежеде білімді болулары қажет.
Дегенмен де түсініктілік принципі ақпараттық мәліметтерді жәй қарапайым
адамдардың, кәсіпқой емес тұлғалардың пайдалануы үшін сапасын төмендеy
деген түсінікке сай емес. Сонымен қатар осы мақсат ушін оны қаРжылық
есептен алып тастауға болмайды. Ақпаратты пайдаланушы тұлғалар бұл
мәліметтерді түсіну үшін алдын ала кеңес алулары қажет.
Маңыздылық принципі. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық
есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдауы үшін қажет болуымен
түсіндіріледі. Олар негізінен бухгалтерлік есеп мәліметтерін келесідей
мақсаттарға пайдаланады:
• алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау үшін;
• бұрын жасалынған болжамдардың барысында алынған нәтиженің
дұрыстығын анықтау үшін.
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің маңыздылық деңгейін өлшеу үшін
үш түрлі сапалық аспектілер қолданылады.
1) Уақтылы. бугалтерлік ақпараттық мәліметтер өз пайдаланушыларына
керекті уақытында жеткізіліп отыруы қажет. Бұл мәліметтің жеткізілу
уақытының кешіктірілуі оның маңыздылық деңгейін төмендетеді.
2) Болжамның құндылығы. Өткен немесе қазіргі кездегі жасалынған
болянаулардың нәтижесінде алынған бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер
пайдаланушыларға тиімді болуы қажет.
Айырып алу керек. Олардьщ қүрамы халық шаруашылығын алуан түрлі
салаларындағы кәсіпорындардың меншік нысандарына, ерекшеліктеріне және
функцияларына байланысты.
Кәсіпорындағы есептің маңызды объектілеріне: материалдық емес
активтер, негізгі құралдар, материалдар, енбекақы бойынша есеп айырысу,
өнім өндіру, жабдықтау, өнім өндіру жөне сату проuсстершдеп ШЫғындар, ақша
қаражаттары мен есеп айырысулар, қаржы нәтижелері және т.с.с. жатады.
Шаруашылық процестері мен олардың нәтижелері. Шаруашылық құралдарыньщ
құжатпен ресімделген қозғалысы мен өзгерісінің фактісі шаруашылық
операциясы болып табылады.
Бұл орайда шаруашылық опреациялары кәсіпорынның мүлкіне ғана
(баланыстағы активі) немесе оның пайда болу көзіне (пассив) ғана немесе
бір мезгілде мүлікке де (балансты активі де, пассиві де) қатысты болуы
мүмкін
Шаруашылық операциялары жеткізушіуден тауарлы-материалдық
құндылықтарды сатып алудан, негізгі қоpды пайдаланудан, жалақы есептеуден,
өнім өндipyгe жұмсалған шығындарды анықтаудан және т.с.с.тұрады.
Біртектес шаруашылық операциялардың жиынтығы шаруашылық процесі деп
аталады. Кәсіпорынның шаруашылығы қызметіне тән 3 шаруашылық процесін
ажыратуға болады:
өндірістік қорларды дайындау;
өнім өндірі
сату (өткізу).
Дайындаудың мәні еңбек заттарын қажет ететін кәсіорынның оларды басқа
кәсіпорындардан сатып алуынан бухгалтерлік есеп, оны мәні және
экономиканы басқару жүйесінде алатын орны тұрады. Бұл жерде ақша
қаражаттары еңбек заттарына айырбасталады. Аталған процесте дайындалған
материалдар мен оларды сатып алуға байланысты шығындар ақшалай бағамен
ескеріледі.
Материалдық құндылықтарды дайындау нәтижесінде кәсіпорындардың,
компаниялардың арасында көптеген есеп айырысулар туындайды. Олар екі жақтың
сипатқа ие болады. Бір кәсіпорын басшылыққа алдында борышкөр (дебитор)
рөлін, ал басқасы несие берушінің рөлін (кредитор) aтқарады.
Дебиторлық және кредиторлық берешектердін пайда болу себептері - бұл
құндылықтарды алу, қызмет көрсету және т.с.с. мерзімдерінің оларды төлеу
мерзімдерімен сәйкес келмеуі.
Өндіріс процесінің мәні - жұмысшылар машиналар мен еңбектің басқа
құралдардың көмегімен енбек заттарына әсер етіп, оларды. дайын өнімге
айналдырады. Бұл жерде материалдьщ жөне есептік шығындар ескеріледі. Өнім
өндіруге жұмсалып, ақшалай нысанда көрсетілген шығындар оның өзіндік
ұсыныстарын береді. Олар натуралды және енбектік өлшеуіштермен де
көрсетілуі мүмкін.
Өнімдерді өткіэу және caтy процестеріндe кәсіпорындар немесе фирмалар
оны сатып алушыларға жүктеді және сол үшін ақша қаражаттарын алады. Бұл
жерде дайын өнім өсіңкі сомадағы ақшахан нысанға айналады, өиткені өнім
сатылатын нарықтық (келісімді) бағалар әдетте осы өнімнің нақты өэіндік
құнынан жоғары болады. Сату процесі өнімді өткізу жөніндегі шығындармен
(буып-түю, тиеу, түсіру және т.с.с.) байланысты. Сонымен шаруашылық
процестерінен де құралдар қозғалады және өзгереді.
Бұл орайда ақша материалға, ал материал дайын өнімге айналады, содан
кейін өнім қайтадан ақша қаражатына айналады.
Өндіріс процесін жалғастыру үшін ақша қаражатының ? шиюзаттар мен
материалдарды жаңа топтамасын сатып алу керек. Сөйтіп, құралдардың
ауыспалы айналымы, яғни құралдардың бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп
айналуы бір процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Құралдары бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп айналуы және бір
процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Шаруашылық құралдары мен олардың көздері кәсіпорынның шаруашылық
құралдары экономикалық мағынасына сәйкес:
- құрамы (функционалдық рөлі) бойынша;
- олардың пайда болу көздері бойынша жіктеледі .
Құрамы бойынша шаруашылық құралдары өндіріс саласындағы құралдарға
және айналым саласындағы құралдарға бөлінеді. Өндіріс саласындағы құралдар
өз кезегінде еңбек құралдарына, материалдық емес активтерге және еңбек
затына бөлінеді.
Еңбек туралы - бұл еңбектің құрал - сайманы, соның көмегімен адам
өндіріс процесінде белгілі бір өнім өндіріп шығару үшін еңбек затына әсер
етеді.
Материалдық емес активтер - бұл құндылығ бағасы бар, бірақ заттай
болып табылмайтын ұзақ мерзімді (бір жылдан астам) салымның объектісі.
Оған табиғи ресурстарды, жер учаскелерін пайдалану, патенттер, лицензиялар,
ноухау, тауар таңбалары және т.с.с. жатады.
Материалдық емес активтер негізгі тауарлар сияқты өзінің бастапқы
құнын нормативтік қызмет мерзімі ішінде тозуды есептеу жолымен өндіріс
шығындарына көшірмелерін.
Еңбек заттары - адам еңбек процесінде еңбек құралдарының көмегімен
әсер ететін заттар. Олар бір рет қана қатысады, толығымен түгыныхады және
өздерінің құнын өнім құнына көшіреді.
Өндірістік бір кезегінде оған шикізат пен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отындар, қайталанатын ресурстар және т.б. жатады.
Айналым саласындағы құралдар дайын өнімге, ақша қаражатына және есеп
айырысу дағы карансаттарга бөлінеді. Өнделуі толық аяқталған, сынақтан
өткен, стандарттарға сәйксс келетін дайын өнім қоймаға өткізіледі.
Ақша қаражаты - бұл кәсіпорынның кассасындағы қолма-қол ақша қаражат-
тарының сомасы, банктердегі есеп айырысу шотындағы, валюталық шоттағы және
өзге шоттардағы ақша қаражаттары, бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар,
жинақ ақша сертификаттары, вексельдер) және кәсіпорынның өзге де ақша
қаражаттары.
Есеп айырысудағы қаражат берілген баланстар бойьшша тауарлар,
жұмыстар кызметтер үшін, алынған вексельдер бойыншаша дебиторлық
берешектер, есеп беретін адамдардағы сомалар.
Оқшауландырылғап қаражат - бюджетке салық түрінде аударылуға тиіс
пайда сомасы мен кәсіпорындарының арнайы қорларын құруға жұмсалған сомалар.
Алу көздөрі мен максаттық бағыттар шаруашылық; құралдары меншікті және
тартылған қаражат көздеріне бөлінеді.
Меншіктегі қаражат көздері болып табылатындар:
- жарғылық қор - кәсіпорынды кұрған кезде оны қызметін қамтамасыз ету
үшін құрылтай қүжаттарында белгіленген мөлшерде құрылтайшылар (меншік
иелері) мүлік түрінде (негізгі қүрахдардып, материахдық емес активтердің
құны,) енгізген салымдарынын ақшалай түрдегі жиынтығы:
- пайда - өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді, материалдық
құндылықтарды , негізгі күраһ дар ды және Т.б. сатудан кәсіпорын алған
табыстын шығыстардан асу сомасы;
Кері байланыс. Өткен уакытта жасалынған болжамдар немесе оларға
енгізілген өзгерістер пайдаланушыларға тиімді, оң әсер етуі қажет;
Сенімділік принципі
Берілген ақпараттық мәліметтерде қате болмаса, сондай-ақ
пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып табылады.
Салыстырмалық принципі. Қандайда бір кезеңнің бухгалтерлік есеп
мәліметтері (қаржылық есебі) өткен уақыттардағы мәліметгермен салыстырылып
көрсетілген кезде ғана оның пайдалылығы мен мазмұндылығы арта түседі.
Сақтық принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде
жазылатын цифрлар кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді
(бейнелейді) және пайдаланушылар осы мәлімет арқылы түрлі шешім қабылдайды.
Сондықтан да әрбір әріптің және цифрдың дұрыс жазылуы үшін сақ болу қажет.
Есептеу принципі. Кәсіпорындағы кез келген операциялар (кірістер,
шығыстар) есептеліп отырылуы қажет.
Үздіксіз принципі. Ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса берелетін
болжам жасалынады.
Мәнділік принципі. Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары
пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы қажет. Сондай-ақ
пайдаланушылардың кәсіпорын жұмысына (қызметіне) баға беруіне көмектесуі
керек.
Бейтараптық принципі
Ақпарат сенімді болуы үшін алдын ала бір шешімді қабылдауға арналмаған
болуы керек. Егер ақпарат өзінің іріктеліп дайындалуымен немесе ұсынылуымен
белгілі бір шешім қабылдауға немесе ойды қорытындылауға жету мақсатымен
қалыптастыруға әсер ететін болса онда ондай ақпараттар бейтарап болмайды.
Алдын ала дайындалған ақпараттық мәліметтер болмаған жағдайда,
негізделмеген, бір қорытындығы келтірілмеген ойды пайдалану бейтараптыққа
сәйкес келеді.
Әділетті әрі тура көрсету принципі
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебі осы мәліметтерді пайдаланушыларды
қаржы жағдайы және ақша қаражапарынын қозғалысы туралы нақты әрі әділетті
ақпарапармен қамтамасыз етуі қажет.
Толықтылық принципі. Ұйымның қаржлыық қорытынды есебіндегі акпараттық
мәліметгер сенімді болу ушін толық болуды қажет етеді және шыққан шығынға
қарай олар мәнді болуы қажет. Мәлімепің толық болмауы оны теріс немесе
жалған етеді. Сондықтан да ол сенімсіз және маңызсыз болады.
Дәйектілік принципі. Кәсіпорын өзінің қызметі барысында таңдап алған
есеп жүргізу саясатын есепті кезеңнің басынан соңына дейін дәйекті түрде
қолдануы қажет.
Бухгалтерлік есептің әдістері. Кәсіпорындар мен ұйымдарда болып
отыратын күнделікті операциялардың, үдерістердің маңызы әр түрлі. Осы
үдерістермен операцияларды бухгалтерлік есептің көмегімен бақылап, тексеріп
олардьщ дұрыс орындалғандығын немесе орындалмай жатқанын қарап, одан нәтиже
шығарып отыруға болады. Осы айтылғандардың орыңдалуы барысында бухгалтерлік
есепте әр түрлі тәсілдер қолданылады. Сол барлық қолданылатын тәсілдердің
жиыны және олардың ғылыми тұрғыдан басқарылатындай бір жүйеге келтірілуі
бухгалтерлік есептің әдістері болып саналынады.
Бухгалтерлік есептің әдістері келесідей түрлерден тұрады:
• құжаттау;
• түгендеу;
• шоттар;
• екі жақты жазу;
• бағалау;
• калькуляциялау;
• бухгалтерлік баланс;
• есеп беру.
Құжаттау барлық ұйымдарда өздерінің күнделікті жұмысы барысында әр
түрлі шаруашылық операциялары орындалады. Ал бұл операцияларды бухгалтерлік
есепке алу ушін оларға алдымен құжаттар толтырылуы қажет. Құжат орындалған
операцияның жазбаша түріндегі анықтамасы болып табылады. Құжатқа орындалған
операцияның аталуы, мазмұны, орындалған уақыты, өлшем бірлігі, орындаушы
немесе тапсырушымен қабылдап алушы адамдардың аты-жөні және тағы басқа
деректер толтырылады. Құжаттар заңды түрде белгіленген дәлелді ақпараттық
мәлімет болып есептеледі. Құжатта міндетті түрде көрсетілуге тиісті
мәліметтерді деректеме (реквизит) деп те атайды.
Түгендеу. Ұйымның шаруашылық операцияларының орындалуы барысында
барлық операцияларын сол сәтінде қүжатка жазуға мүмкіндік бола бермейді.
Тіпті құжаттар толтырылғанның өзінде де қателіктер кетуі мүмкін және
материалдарды сақтау кезінде олар табиғи кеміп азайып отырады. Соған
байланысты кәсіпорындағы өндіріліп шығарылған дайын өнімдерді, баска
ұйымдардан алынған заттарды, сондай-ақ басқа да қолда бар құралдарды,
мүліктерді тексеріп, түтендеп тұрмаса олардың жоғалуына немесе үрлануына
жол берілуі мүмкін. Сондықтан тугендеу әдісі арқылы кәсіпорын өзінің нақты
қолда бар материалдық құндылықтары мен ақшаларын және тағы да басқа
мүліктерін есептегімен (құжаттағымен) салыстырып отырады.
Шоттар. Бухгалтерлік есеп шоттары дегеніміз - шаруашылық құралдары мен
олардың қорлану көздерін белгілі бір ұқсастықтарына және маңызы мен
көрсеткіштеріне сәйкес жинақтап топтау құралдары болып табылады. Жалпы
шоттар ұйымның шаруашылық үдерістерінің, сондай-ақ активтермен олардың
қорлану көздерінгн түрлеріне қарай ашылады. Шоттар кәсіпорында күнделікті
болып отыратын операцияларды үздіксіз жазып отырмай, оларды экономикалық
маңызына қарай топтап жазу үшін пайдаланылады. Жалпы айтқанда ұйымның
активтері мен міндеттемелеріндегі және меншікті капиталындағы әрдайым болып
отыратын операцияларды бір жүйеге келтіріп топтап, ақшалай түрде есептеу
ушін бухгалтерлік есепте қолданылатын әдісті шоттар деп атайды.
Екі жақты жазу әдісі
Шаруашылық үдерістері барысында орындалатын әрбір операция негізінде
кәсіпорынның қаржылары мен олардың пайда болу көздерінде екі жақты және тең
өзгерістер болып отырады. Олар екі жақты жазуды керек етеді, яғни бір
шоттың дебитінде, екінші шоттың кредитінде бірдей сомада көрсетілуі қажет.
Ұйымдардағы мұндай күнделікті болып отыратын операцияларды, үдерістерді бір
шоттың дебитіне және екінші шоттың кредитіне жазып есептеп отыру үшін
қолданылатын әдіс бухгалтерлік есепте екі жақты жазу әдісі деп аталады.
Калькуляциялау әдісі. Қандай ұйым болмасын белгілі бір кызметпен
айналысатындығы белгілі (өнім өндіру, қызмет көрсету, сатып алыпсату тағы
басқалары сияқты). Осы үдерістерді орындау барысында кәсіпорын жұмысшы
күшін, еңбек құралын және материалдық қүндылықтарды пайдаланатын
болғандықтан барлық кеткен жұмсалған шығындардың жиынтығын анықтауына тура
келеді. Бұл шығындардың жиыны өндірілген өнімнің, көрсетілген қызметтің
өзіндік құнын құрайды. Сондай-ақ ол ұйымды басқару үшін қажетті ақпараттық
мәлімет болып табылады. Бухгалтерлік есепте оны, яғни өндірілген өнімнің,
көрсетілген қызметтің нақты өзіндік құнын анықтау әдісін калькуляциялау деп
атайды.
Бағалау әдісі. Бухгалтерлік есепте материалдық күндылықтар ақшалай
өлшеммен есептелінеді. Кәсіпорындағы мүліктердің (активтердің) және
міндеттемелердің құнын ақшапай өлшемге айландырып есептеу әдісін
бухгалтерлік есептің бағалау әдісі деп атайды.
Құжаттарды ресімдеуге қойылатын талаптар. Құжаттың ресімделуі мен
мазмұнына қандай талаптар қойылады. Құжаттар ресімделетін шаруашылық
операцияларына сипаттама беретін барлық көрсеткіштерді көрсетуге тиіс.
Бухгалтерлік құжаттама мынадай негізгі талаптарға жауап беруі тиіс:
дәл алу, яғни олардың сипаты, caндық және ақшалай көрсеткіштері боиынша
нақты жүргізілген шаруашылық операцияларына сәйкес келу; қарапайым және
айқын есеп аппаратыиың қызметкерлеріне ғана емес, ондай пайдаланушыларға
(салық инспекциясының, банктердің қызметкерлеріне, менеджерлерге,
кәсіпкерлерге, құрылтайшыларға және түсінікті болуы керек. Мерзімінде
ресімделген және есеп процесін автоматтандыру жағдайында бағытталған болуы
қажет. Есеп құжаттарында көрініс тапқан бухгалтерлік ақпарат сапалы және
тиімді болуға, яғни eңбек пен уақыттың аз шығынымен қалыптасуға тиіс.
Түгендеу - бухгалтерлік есеп әдісінің маңызды элементі. Түгендеу
бухгалтерлік есеп әдісінің маңызды элементі болып табылады. Әрбір
кәсіпорын бухгалтерлік есеп пен есеп беруді деректеріні шынайлығын
қамтамасыз ету үшін мүлік пен қаржы міндеттемелерше түгендеу жүргізеді.
Түгендеу - бүл мүліктердің заттай нақты қолда барын шоттар да
көрсетілген бухгалтерлік есеп деректерімен сәйккестігін тексерудің әдісі.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп пен есеп беру туралы
Ережеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Бухгалтерлік есеп және оның әдістемелік негіздері
орындаған:
тексерген:
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономикалық басқару жүйесінде
алатын орны
І.І Бухгалтерлік есептің экономикалық жағдайындағы алатын орны мен
мақсаты
І.ІІ Бухгалтерлік есептің міндеті және оған қойылатын талаптар
ІІ. Бухгалтерлік есеп әдістемелік негіздері
ІІ.І Бухгалтерлік есептің әдістері
ІІ.ІІ Практикалық жұмыс
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын қызметі.
Бухгалтерлік есеп өзінің бастауын сонау ХІІ ғасырдан алады. Бұл ғылым
туралы алғашқьі түсінік шамамен 1340 жылдары Генуе қаласында пайда болған.
Бухгалтерлік есептің алғашы негізін салушы және дамытушысы Француз манахы
лука Пачоли болып табылады. Ол бухгалтерлік есеп туралы 1493 жылы Шоттар
және жазулар деген трактатын жазған. Ал бухгалтер термині ХV ғасырда
Австрия қаласында пайда болған. Бухгалтерлік есеп - ұйымның қаржылық
ақпаратын белгілі бір (белгіленген) әдістері мен тәсілдері бойынша
есептейтін, өлшейтін және оны өңдеп, тасымалдайтын ғылым. Ол кәсіпорынның
жұмысьш толығымен бақылап, оны басқару үшін бағыт-бағдар беріп, алдағы
уақытта істелінетін жұмысын жоспарлап және сонымен қатар ол ұйымның
болашақта атқарылатын жүмысына экономикалық талдау жасауға өте қажетті жүйе
больш табылады. Coңдықraн бухгалтерліквсеігті бугіндей халық шаруашылығы
есебінің ең басты және негізгісі деп айтуымызға болады. Бухгалтерлік есеп
ғылымының шығу тарихы ертеден басталған. Ол бұдан көптеген жүзжылдықтар
бұрьш пайда болып, бүгінгі күнге дейін әрбір кезеңдердің уақыт талаптарына
сәйкес дамьmкеледі. Тайпалар арасындағы шаруашылық операцияларына
байланысты табьтған жазулардан бухгалтерлік есеп біздің заманымызға дейінгі
V ғасырда жүргізілді деген деректер бар. Ал біздің заманымыэға дейіші ІІ
ғасырда Грекияда салынған қүрылысқа кеткен шығындар есептеліп, салынған
үйдің (ғимараттың) қабырғасына жазылатын болған. Рим империясының
квесторлары мемлекеттік бухгалтерлерді бақылап, оның қорытындысын емтихан
қабылдаушы тыңдаған. Осыдан аудитор деген термин пайда болған. Міне, осы
жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, бухгалтерлік есептің тек қана
кәсіпорын жұмысының бір бөлігін атқарьш қана қоймай, тұтас мемлекетті
басқаруға қатысы бар екендігін дәлелдеуімізге болады. СоІЩықтан да болар
KөpHeкri ғалым Б. Де Солозаноның Бухгалтерлік есеп болмаса әлемді басқару
мүмкін емес және онсыз адамдар бірін-бірі түсінбес еді - деген.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңы еліміздегі бухгалтерлік есепті жүргізу жүйесін анықтайды,
қаржылық есеп беру мен оның пайдаланылуын және есепке алудың негізгі
принциптері мен жалпы тәртібін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі
талаптарды, сондай-ақ ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін барлық кәсіпорын
бухгалтерлік есептеу мен қаржьтық есеп беруді осы заңға сәйкес жүргізуге
міндетті.
Кез келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық
мәселелердің неізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік
есеп арқьты өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға
және одан түскен қаржыны тиімді де ұқьшты етіп бөліп жұмсауға, яғни
кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін
есептеуге болады. Осы айтылғандарға сәйкес ұйымдағы экономикалық және
технологиялық үдерістердің, сондай-ақ шаруашьmық операцияларының барлығының
да есепке алынуы экономикалық талапқа сай бухгалтерлік есептің негізі болып
табылады. Жалпы бухгалтерлік есеп кәсіпорында мынадай қызмет атқарады:
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану ушін ұйымда болып жатқан
операцияларды тіркеп және оны өңдеп отырады;
ұйымның қаржылық-ақпараттық мәліметін өңдейді, сондай-ақ оны керек
уақытына дейін сақтайды;
қаржылық-ақпарттык мәліметті пайдаланушьтарға уақтылы беріп отырады,
ал бұл ақпараrrы пайдаланушьтар осы дepeкrep арқылы ұйымды басқару
барысында түрлі шешім қабылдайды.
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасыңдағы айырмашылықты
білмегеннің самарынан бұл екеуін шaтастырып алатындар да жиі кездеседі.
Бұлар іс-тәжірибеде өз қызметтері барысында бірін-бірі аустырып
отыратындығы, әрйне, рас. Бірақ есепшінің негізгі міндеті шаруашылық
операцияларын есепгеу, тіркеу және бухгалтерлік құжаттарды, ақпараттық
мәліметтерді сақтау ғана бопса, ал бұл мәліметтерді өңдеп, оған
экономикалық талдау жасап және оны пайдаланушылардың қопдануына ыңғайлы
етіп беріпрудiң міндеті болып табылады.
Кәсіпорындардағы бухгалтер маманыннның, қай-қайсының болмасын негізгі
кәсіби міндеті пайдаланушыларға дұрыс есептелген бухгалтерлік_ақпараттық
мәліметтерді уақытылы, яғни дер кезінде беру (ұсыну) болып табылады.
І. Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономиканы басқару жүйесінде
алатын орны
Шаруашылық есептің нарық экономикасы жағдайындағы мақсаты мен
міндеттері. Экономиканы басқарудың жетіле түсуі, нарықтың қатынастардың
қалыптасуы, меншіктің әр түрлі нысандарын пайдалану, шетелдік әріптестердің
қатысуымен бірлескен кәсіпорындарды жүру, халықаралық стандарттарға қарай
бағыт алу бухгалтерлік есептін атқаратын рлі мен мәнінің алдағы уақытта да
арта түсетінін білдіреді.
Шаруашылық есептің жүйесі есептің өзара байланысты үш түрінен: жедел,
бухгалтерлік және статистикалық есептерден тұрады.
Жедел (немесе жедел-техникалық) есеп шаруашылық процестері мен
құбылыстарына оларды тікелей жузеге асыру барысында бақылау жасауға
арналған.
Оның ерекшелігі - басшылық пеп басқарманы .деректерінің қамтамасыз
етудің жылдамдығы, жеделдігі. Жедел есептін көмегімен басқару қызметкер.
кәсіпорындағы материалдық ресурстардың қовғалысы туралы, шығарылған
өнімнгң көлемі, оның тиеп-жөнелтілуі және сатылуы жаиында, өндірістік
қорлардың қолда бары, шарттың тәртібін жеткіэушілер мен сатып алушылардың
сақтауы туралы және т.с.с. ақпараттар келіп түседі.
Бұл есептің басқаларына қарағанда (техникасы жағынан) қарапайым түрі.
жедел есеп әр түрлі процестер мен ұсыныстарды әр түрлі өлшеуштердің -
натуралды, ақшалай және еңбектік өлшеуіштердің көмегімсн көрсетеді.
Оны бөлім, цех, фирма сияқты бөлімшелердің қызмсткерлері жүргізеді.
Оның деректері міндетті түрде қүжаттарда тіркелмейді, оларды ауызша,
телефонмен, телеграфпен және т.б. беруге болады. Кез-келегсн жағдайларда
жедел есеп үшін арнайы қүжат нысандары жасалады, мысалы: жұмысқа шығу мен
жұмыс уақытын пайдалану табелі. Жедел -техникалық есеп уақыты бойынша
бөлінуі мүмкін жане оған деген сұраныс қажеттілігіне қарай туындайды.
Сонымен, жедел есеп шаруашылық опсрациялары мен процестер олар жасалып
жатқан кезде қадағалауға және бақылауға арналған.
Стистикалық есеп немесе статистика экономика, мәдениет, білім беру,
және т.б. салалардағы көпшілік сипаттағы құбылыстарды щерттейді.
Статистика экономикалық жағдаиы, оның үрдістері. пульс күшінің
қозғалысы, тауарлар, бағалы қағаздар, хаты саны мен құрамы туралы
ақпараттарды қоғмның әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау және жорамал
жасау және жорамал жасау мақсатында әзірлейді және жинақтайды.
Бухгалтерлік есеп, оның мәні және экономиканы басқару жүйесінде алатын
орны. Халық шаруашылығы есебінің жүйесіндегі статистика бухгалтерлік есеп
пен жедел есепті біріктіретін қорытынды есеп түрі.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық құбылыстарының caндық жағын сапалық
жағымен байланыстыра отырып, заттық көрсеткіштерін, сондай -ақ ақшалай
түрде шаруашылық фактілерін жалпылама, үздіксіз, құжатты негізделген және
өзара байланыстыра реттеу жолымен зерттейді.
Шаруашылық қызметін жалпылама көрсетуден барлық мүмкіндікті ,
өндірістік кәсіпорындардың барлық түрін, шығындарды, өнімдерді, ақша
қаражаттарын, қорларды, кәсіпорынның берешектерін және т.с.с., міндетті
түрде есепке алуды түсінуге болады.
Уақыты жағынан үздіксіз материалдық құндылықтардың, ақша қаражаттарының,
есеп айырысуларды, несиелердің; және т.б. қозғалысы туралы кәсіпорында
жасалып жатқан фактілерді қадағалауды, және құжаттарда жазуды талап етеді.
Әрбір шеруашылық фактісі құжатпсн немесе бастапқы кағаз құжатпен,
болмаса құқықтық негізі бар акпараттық машиналық тасығыштармен ресімделеді,
яғни соған сәйкес орындалатын шаруашылық, операциясы үшін жауапкершілік
белгіленеді, демек құжат заңдық күшке ие болады.
Бухгалтерлік есептің аталып өткен ерекшеліктер, оны есептің жедел-
техникалық жане статистикалық түрлерінен айрықшаландырады. Бірақ есептің
барлық үш түрінің ақпараттарын, яғни шаруашылық есенті бүтін жүйе ретінде
пайдалану ғана көсіпорындарға шаруашылық қызметін неғұрлым тиімді
басқаруға, өнімді тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыруға, жұмыстар
орындауға және қызметтер көрсетуге, кәсіпорынның нарықтағы жағдайын
бағалауға мүмкіндік бермесе есептің әрбір түрі бірін-бірі толықтырып
отырады.
І.ІІ 6ухrалтерлік есептің пәні мен әдісі
Өндірістік кәсіпорындар мен ұйымдар бухгахтерлік есепті қолданудьщ
негізгі учаскелері болып табылады. Онда қосымша көмегімен бархық шаруашыхық
қызметінің үсттнен кадағаһ.ау және бақыхау жасау қамтамасыз етіледі.
Кәсіпорындар құрылған кезде қатысушылардың салымдары есебінен корлар
жасалады. Олар өндіріс процесіне, бөлініске, айналым ісіне тұтынуға
қызмет етеді.
Сонымен, қарастыру көздерін байланыстылығы шаруашылық құралдары және
шаруашылық қызметі процесіндегі олардың айналымы бухгалтерлік есептіц пәні
бөлек болып табылады. Пәніне сипаттама бере келіп, бухгахтерлік есептің
объектілерін
Дәлдік объективтілік негізді болу ескерілген барлық деректер дұрыс,
дәл есептелген, тиісті құжаттармен негізделген болу ерекшелігін аңғартады.
Олар жұмыстағы жетістіктерді ғана емес. Сондай-ақ кемшіліктерді де дүрыс
көрсетіп беруге тиіс.
Бухгалтерлік есеп стандарттарына барынша жақындатып жасалғандығын атап
өтуге болады. Сонымен қатар біздің еліміз халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарына көшуге бетбұрыс жасап 2003 жылдан бастап еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз есептерін халықаралық стандарттың талаптарына сай етіп
жүргізу керектігін қабылдады. Біріншіден - осы тұрғыдан, ал екіншіден _
елдегі қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес болса керек, еліміздегі кәсібі
ұйымдардың қаржылық есеп берулері сонының кездері қаржы салымшыларын
(инвесторларды) ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз етуге негізделіп
жасалып отыр.
ІІ.ІІ Бухгалтерлік есептің принциптері
Кез келген ғылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің өз принципінің
болуы заңдылық. латын тілінен аударғандағы принцип соті мағынасы жағынан -
бастамасы, негізіделеген түсінікті білдіреді. Қаржылық есеп беру
тұжырымдамасы шаруашылық үдерістері барынша шешім қабылдау ушін
бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің қажеттілігін анықтайды. Жалпы
оқулықтар мен оқу құралдарын оқи отырып бухгалтерлік есептің жиырмадан
астам принципін кездестіруге болады. Авторлар өз еңбегі барысында оларды
кей кездері белгілі бір ұқсастықтарына қарай біріктіріп отырады. Қазақстан
Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарыңда бухгалтерлік есептің мына
төмендегідей принциптері анықталған:
• есептеу;
• үздіксіз (ұдайы);
• түсінілікті;
• мәнділік;
• маңыздылық;
• сенімділік;
• әділетті әрі тура көрсету;
• бейтараптық;
• сақтык:
• толықтылық;
• салыстырмалық;
• дәйектілік
Түсініктілік, маңыздылық, сенімділік және салыстырмалық деп аталатын
төрт принцип - бухгалтерлік есептегі ақпараттық мәліметтерінің негізгі,
сонымен қатар сапалы мінездемесі болып табылады.
Түсініктілік принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық
мәліметтері оны пайдаланушыларға шешім қабылдауы барысында түсінікті
болу керектігімен түсіндіріледі. Ол үшін бұл мәліметтерді пайдаланушылар
бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір дәрежеде білімді болулары қажет.
Дегенмен де түсініктілік принципі ақпараттық мәліметтерді жәй қарапайым
адамдардың, кәсіпқой емес тұлғалардың пайдалануы үшін сапасын төмендеy
деген түсінікке сай емес. Сонымен қатар осы мақсат ушін оны қаРжылық
есептен алып тастауға болмайды. Ақпаратты пайдаланушы тұлғалар бұл
мәліметтерді түсіну үшін алдын ала кеңес алулары қажет.
Маңыздылық принципі. Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің, қаржылық
есептің сыртқы пайдаланушыларға олардың шешім қабылдауы үшін қажет болуымен
түсіндіріледі. Олар негізінен бухгалтерлік есеп мәліметтерін келесідей
мақсаттарға пайдаланады:
• алдағы уақыттағы экономикалық жағдайды болжау үшін;
• бұрын жасалынған болжамдардың барысында алынған нәтиженің
дұрыстығын анықтау үшін.
Бухгалтерлік ақпараттық мәліметтердің маңыздылық деңгейін өлшеу үшін
үш түрлі сапалық аспектілер қолданылады.
1) Уақтылы. бугалтерлік ақпараттық мәліметтер өз пайдаланушыларына
керекті уақытында жеткізіліп отыруы қажет. Бұл мәліметтің жеткізілу
уақытының кешіктірілуі оның маңыздылық деңгейін төмендетеді.
2) Болжамның құндылығы. Өткен немесе қазіргі кездегі жасалынған
болянаулардың нәтижесінде алынған бухгалтерлік ақпараттық мәліметтер
пайдаланушыларға тиімді болуы қажет.
Айырып алу керек. Олардьщ қүрамы халық шаруашылығын алуан түрлі
салаларындағы кәсіпорындардың меншік нысандарына, ерекшеліктеріне және
функцияларына байланысты.
Кәсіпорындағы есептің маңызды объектілеріне: материалдық емес
активтер, негізгі құралдар, материалдар, енбекақы бойынша есеп айырысу,
өнім өндіру, жабдықтау, өнім өндіру жөне сату проuсстершдеп ШЫғындар, ақша
қаражаттары мен есеп айырысулар, қаржы нәтижелері және т.с.с. жатады.
Шаруашылық процестері мен олардың нәтижелері. Шаруашылық құралдарыньщ
құжатпен ресімделген қозғалысы мен өзгерісінің фактісі шаруашылық
операциясы болып табылады.
Бұл орайда шаруашылық опреациялары кәсіпорынның мүлкіне ғана
(баланыстағы активі) немесе оның пайда болу көзіне (пассив) ғана немесе
бір мезгілде мүлікке де (балансты активі де, пассиві де) қатысты болуы
мүмкін
Шаруашылық операциялары жеткізушіуден тауарлы-материалдық
құндылықтарды сатып алудан, негізгі қоpды пайдаланудан, жалақы есептеуден,
өнім өндipyгe жұмсалған шығындарды анықтаудан және т.с.с.тұрады.
Біртектес шаруашылық операциялардың жиынтығы шаруашылық процесі деп
аталады. Кәсіпорынның шаруашылығы қызметіне тән 3 шаруашылық процесін
ажыратуға болады:
өндірістік қорларды дайындау;
өнім өндірі
сату (өткізу).
Дайындаудың мәні еңбек заттарын қажет ететін кәсіорынның оларды басқа
кәсіпорындардан сатып алуынан бухгалтерлік есеп, оны мәні және
экономиканы басқару жүйесінде алатын орны тұрады. Бұл жерде ақша
қаражаттары еңбек заттарына айырбасталады. Аталған процесте дайындалған
материалдар мен оларды сатып алуға байланысты шығындар ақшалай бағамен
ескеріледі.
Материалдық құндылықтарды дайындау нәтижесінде кәсіпорындардың,
компаниялардың арасында көптеген есеп айырысулар туындайды. Олар екі жақтың
сипатқа ие болады. Бір кәсіпорын басшылыққа алдында борышкөр (дебитор)
рөлін, ал басқасы несие берушінің рөлін (кредитор) aтқарады.
Дебиторлық және кредиторлық берешектердін пайда болу себептері - бұл
құндылықтарды алу, қызмет көрсету және т.с.с. мерзімдерінің оларды төлеу
мерзімдерімен сәйкес келмеуі.
Өндіріс процесінің мәні - жұмысшылар машиналар мен еңбектің басқа
құралдардың көмегімен енбек заттарына әсер етіп, оларды. дайын өнімге
айналдырады. Бұл жерде материалдьщ жөне есептік шығындар ескеріледі. Өнім
өндіруге жұмсалып, ақшалай нысанда көрсетілген шығындар оның өзіндік
ұсыныстарын береді. Олар натуралды және енбектік өлшеуіштермен де
көрсетілуі мүмкін.
Өнімдерді өткіэу және caтy процестеріндe кәсіпорындар немесе фирмалар
оны сатып алушыларға жүктеді және сол үшін ақша қаражаттарын алады. Бұл
жерде дайын өнім өсіңкі сомадағы ақшахан нысанға айналады, өиткені өнім
сатылатын нарықтық (келісімді) бағалар әдетте осы өнімнің нақты өэіндік
құнынан жоғары болады. Сату процесі өнімді өткізу жөніндегі шығындармен
(буып-түю, тиеу, түсіру және т.с.с.) байланысты. Сонымен шаруашылық
процестерінен де құралдар қозғалады және өзгереді.
Бұл орайда ақша материалға, ал материал дайын өнімге айналады, содан
кейін өнім қайтадан ақша қаражатына айналады.
Өндіріс процесін жалғастыру үшін ақша қаражатының ? шиюзаттар мен
материалдарды жаңа топтамасын сатып алу керек. Сөйтіп, құралдардың
ауыспалы айналымы, яғни құралдардың бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп
айналуы бір процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Құралдары бір нысаннан басқа нысанға біртіндеп айналуы және бір
процестен басқа процеске ауысуы жүзеге асады.
Шаруашылық құралдары мен олардың көздері кәсіпорынның шаруашылық
құралдары экономикалық мағынасына сәйкес:
- құрамы (функционалдық рөлі) бойынша;
- олардың пайда болу көздері бойынша жіктеледі .
Құрамы бойынша шаруашылық құралдары өндіріс саласындағы құралдарға
және айналым саласындағы құралдарға бөлінеді. Өндіріс саласындағы құралдар
өз кезегінде еңбек құралдарына, материалдық емес активтерге және еңбек
затына бөлінеді.
Еңбек туралы - бұл еңбектің құрал - сайманы, соның көмегімен адам
өндіріс процесінде белгілі бір өнім өндіріп шығару үшін еңбек затына әсер
етеді.
Материалдық емес активтер - бұл құндылығ бағасы бар, бірақ заттай
болып табылмайтын ұзақ мерзімді (бір жылдан астам) салымның объектісі.
Оған табиғи ресурстарды, жер учаскелерін пайдалану, патенттер, лицензиялар,
ноухау, тауар таңбалары және т.с.с. жатады.
Материалдық емес активтер негізгі тауарлар сияқты өзінің бастапқы
құнын нормативтік қызмет мерзімі ішінде тозуды есептеу жолымен өндіріс
шығындарына көшірмелерін.
Еңбек заттары - адам еңбек процесінде еңбек құралдарының көмегімен
әсер ететін заттар. Олар бір рет қана қатысады, толығымен түгыныхады және
өздерінің құнын өнім құнына көшіреді.
Өндірістік бір кезегінде оған шикізат пен материалдар, жартылай
фабрикаттар, отындар, қайталанатын ресурстар және т.б. жатады.
Айналым саласындағы құралдар дайын өнімге, ақша қаражатына және есеп
айырысу дағы карансаттарга бөлінеді. Өнделуі толық аяқталған, сынақтан
өткен, стандарттарға сәйксс келетін дайын өнім қоймаға өткізіледі.
Ақша қаражаты - бұл кәсіпорынның кассасындағы қолма-қол ақша қаражат-
тарының сомасы, банктердегі есеп айырысу шотындағы, валюталық шоттағы және
өзге шоттардағы ақша қаражаттары, бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар,
жинақ ақша сертификаттары, вексельдер) және кәсіпорынның өзге де ақша
қаражаттары.
Есеп айырысудағы қаражат берілген баланстар бойьшша тауарлар,
жұмыстар кызметтер үшін, алынған вексельдер бойыншаша дебиторлық
берешектер, есеп беретін адамдардағы сомалар.
Оқшауландырылғап қаражат - бюджетке салық түрінде аударылуға тиіс
пайда сомасы мен кәсіпорындарының арнайы қорларын құруға жұмсалған сомалар.
Алу көздөрі мен максаттық бағыттар шаруашылық; құралдары меншікті және
тартылған қаражат көздеріне бөлінеді.
Меншіктегі қаражат көздері болып табылатындар:
- жарғылық қор - кәсіпорынды кұрған кезде оны қызметін қамтамасыз ету
үшін құрылтай қүжаттарында белгіленген мөлшерде құрылтайшылар (меншік
иелері) мүлік түрінде (негізгі қүрахдардып, материахдық емес активтердің
құны,) енгізген салымдарынын ақшалай түрдегі жиынтығы:
- пайда - өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді, материалдық
құндылықтарды , негізгі күраһ дар ды және Т.б. сатудан кәсіпорын алған
табыстын шығыстардан асу сомасы;
Кері байланыс. Өткен уакытта жасалынған болжамдар немесе оларға
енгізілген өзгерістер пайдаланушыларға тиімді, оң әсер етуі қажет;
Сенімділік принципі
Берілген ақпараттық мәліметтерде қате болмаса, сондай-ақ
пайдаланушылар оған сенімді болса, онда бұл сенімді ақпарат болып табылады.
Салыстырмалық принципі. Қандайда бір кезеңнің бухгалтерлік есеп
мәліметтері (қаржылық есебі) өткен уақыттардағы мәліметгермен салыстырылып
көрсетілген кезде ғана оның пайдалылығы мен мазмұндылығы арта түседі.
Сақтық принципі. Бухгалтерлік есептің ақпараттық мәліметтерінде
жазылатын цифрлар кәсіпорынның экономикалық жағдайын суреттейді
(бейнелейді) және пайдаланушылар осы мәлімет арқылы түрлі шешім қабылдайды.
Сондықтан да әрбір әріптің және цифрдың дұрыс жазылуы үшін сақ болу қажет.
Есептеу принципі. Кәсіпорындағы кез келген операциялар (кірістер,
шығыстар) есептеліп отырылуы қажет.
Үздіксіз принципі. Ұйымның қызметі үздіксіз жалғаса берелетін
болжам жасалынады.
Мәнділік принципі. Ұйымның бухгалтерлік есеп ақпараттары
пайдаланушылардың қажеттілігін қанағаттандыруы қажет. Сондай-ақ
пайдаланушылардың кәсіпорын жұмысына (қызметіне) баға беруіне көмектесуі
керек.
Бейтараптық принципі
Ақпарат сенімді болуы үшін алдын ала бір шешімді қабылдауға арналмаған
болуы керек. Егер ақпарат өзінің іріктеліп дайындалуымен немесе ұсынылуымен
белгілі бір шешім қабылдауға немесе ойды қорытындылауға жету мақсатымен
қалыптастыруға әсер ететін болса онда ондай ақпараттар бейтарап болмайды.
Алдын ала дайындалған ақпараттық мәліметтер болмаған жағдайда,
негізделмеген, бір қорытындығы келтірілмеген ойды пайдалану бейтараптыққа
сәйкес келеді.
Әділетті әрі тура көрсету принципі
Кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебі осы мәліметтерді пайдаланушыларды
қаржы жағдайы және ақша қаражапарынын қозғалысы туралы нақты әрі әділетті
ақпарапармен қамтамасыз етуі қажет.
Толықтылық принципі. Ұйымның қаржлыық қорытынды есебіндегі акпараттық
мәліметгер сенімді болу ушін толық болуды қажет етеді және шыққан шығынға
қарай олар мәнді болуы қажет. Мәлімепің толық болмауы оны теріс немесе
жалған етеді. Сондықтан да ол сенімсіз және маңызсыз болады.
Дәйектілік принципі. Кәсіпорын өзінің қызметі барысында таңдап алған
есеп жүргізу саясатын есепті кезеңнің басынан соңына дейін дәйекті түрде
қолдануы қажет.
Бухгалтерлік есептің әдістері. Кәсіпорындар мен ұйымдарда болып
отыратын күнделікті операциялардың, үдерістердің маңызы әр түрлі. Осы
үдерістермен операцияларды бухгалтерлік есептің көмегімен бақылап, тексеріп
олардьщ дұрыс орындалғандығын немесе орындалмай жатқанын қарап, одан нәтиже
шығарып отыруға болады. Осы айтылғандардың орыңдалуы барысында бухгалтерлік
есепте әр түрлі тәсілдер қолданылады. Сол барлық қолданылатын тәсілдердің
жиыны және олардың ғылыми тұрғыдан басқарылатындай бір жүйеге келтірілуі
бухгалтерлік есептің әдістері болып саналынады.
Бухгалтерлік есептің әдістері келесідей түрлерден тұрады:
• құжаттау;
• түгендеу;
• шоттар;
• екі жақты жазу;
• бағалау;
• калькуляциялау;
• бухгалтерлік баланс;
• есеп беру.
Құжаттау барлық ұйымдарда өздерінің күнделікті жұмысы барысында әр
түрлі шаруашылық операциялары орындалады. Ал бұл операцияларды бухгалтерлік
есепке алу ушін оларға алдымен құжаттар толтырылуы қажет. Құжат орындалған
операцияның жазбаша түріндегі анықтамасы болып табылады. Құжатқа орындалған
операцияның аталуы, мазмұны, орындалған уақыты, өлшем бірлігі, орындаушы
немесе тапсырушымен қабылдап алушы адамдардың аты-жөні және тағы басқа
деректер толтырылады. Құжаттар заңды түрде белгіленген дәлелді ақпараттық
мәлімет болып есептеледі. Құжатта міндетті түрде көрсетілуге тиісті
мәліметтерді деректеме (реквизит) деп те атайды.
Түгендеу. Ұйымның шаруашылық операцияларының орындалуы барысында
барлық операцияларын сол сәтінде қүжатка жазуға мүмкіндік бола бермейді.
Тіпті құжаттар толтырылғанның өзінде де қателіктер кетуі мүмкін және
материалдарды сақтау кезінде олар табиғи кеміп азайып отырады. Соған
байланысты кәсіпорындағы өндіріліп шығарылған дайын өнімдерді, баска
ұйымдардан алынған заттарды, сондай-ақ басқа да қолда бар құралдарды,
мүліктерді тексеріп, түтендеп тұрмаса олардың жоғалуына немесе үрлануына
жол берілуі мүмкін. Сондықтан тугендеу әдісі арқылы кәсіпорын өзінің нақты
қолда бар материалдық құндылықтары мен ақшаларын және тағы да басқа
мүліктерін есептегімен (құжаттағымен) салыстырып отырады.
Шоттар. Бухгалтерлік есеп шоттары дегеніміз - шаруашылық құралдары мен
олардың қорлану көздерін белгілі бір ұқсастықтарына және маңызы мен
көрсеткіштеріне сәйкес жинақтап топтау құралдары болып табылады. Жалпы
шоттар ұйымның шаруашылық үдерістерінің, сондай-ақ активтермен олардың
қорлану көздерінгн түрлеріне қарай ашылады. Шоттар кәсіпорында күнделікті
болып отыратын операцияларды үздіксіз жазып отырмай, оларды экономикалық
маңызына қарай топтап жазу үшін пайдаланылады. Жалпы айтқанда ұйымның
активтері мен міндеттемелеріндегі және меншікті капиталындағы әрдайым болып
отыратын операцияларды бір жүйеге келтіріп топтап, ақшалай түрде есептеу
ушін бухгалтерлік есепте қолданылатын әдісті шоттар деп атайды.
Екі жақты жазу әдісі
Шаруашылық үдерістері барысында орындалатын әрбір операция негізінде
кәсіпорынның қаржылары мен олардың пайда болу көздерінде екі жақты және тең
өзгерістер болып отырады. Олар екі жақты жазуды керек етеді, яғни бір
шоттың дебитінде, екінші шоттың кредитінде бірдей сомада көрсетілуі қажет.
Ұйымдардағы мұндай күнделікті болып отыратын операцияларды, үдерістерді бір
шоттың дебитіне және екінші шоттың кредитіне жазып есептеп отыру үшін
қолданылатын әдіс бухгалтерлік есепте екі жақты жазу әдісі деп аталады.
Калькуляциялау әдісі. Қандай ұйым болмасын белгілі бір кызметпен
айналысатындығы белгілі (өнім өндіру, қызмет көрсету, сатып алыпсату тағы
басқалары сияқты). Осы үдерістерді орындау барысында кәсіпорын жұмысшы
күшін, еңбек құралын және материалдық қүндылықтарды пайдаланатын
болғандықтан барлық кеткен жұмсалған шығындардың жиынтығын анықтауына тура
келеді. Бұл шығындардың жиыны өндірілген өнімнің, көрсетілген қызметтің
өзіндік құнын құрайды. Сондай-ақ ол ұйымды басқару үшін қажетті ақпараттық
мәлімет болып табылады. Бухгалтерлік есепте оны, яғни өндірілген өнімнің,
көрсетілген қызметтің нақты өзіндік құнын анықтау әдісін калькуляциялау деп
атайды.
Бағалау әдісі. Бухгалтерлік есепте материалдық күндылықтар ақшалай
өлшеммен есептелінеді. Кәсіпорындағы мүліктердің (активтердің) және
міндеттемелердің құнын ақшапай өлшемге айландырып есептеу әдісін
бухгалтерлік есептің бағалау әдісі деп атайды.
Құжаттарды ресімдеуге қойылатын талаптар. Құжаттың ресімделуі мен
мазмұнына қандай талаптар қойылады. Құжаттар ресімделетін шаруашылық
операцияларына сипаттама беретін барлық көрсеткіштерді көрсетуге тиіс.
Бухгалтерлік құжаттама мынадай негізгі талаптарға жауап беруі тиіс:
дәл алу, яғни олардың сипаты, caндық және ақшалай көрсеткіштері боиынша
нақты жүргізілген шаруашылық операцияларына сәйкес келу; қарапайым және
айқын есеп аппаратыиың қызметкерлеріне ғана емес, ондай пайдаланушыларға
(салық инспекциясының, банктердің қызметкерлеріне, менеджерлерге,
кәсіпкерлерге, құрылтайшыларға және түсінікті болуы керек. Мерзімінде
ресімделген және есеп процесін автоматтандыру жағдайында бағытталған болуы
қажет. Есеп құжаттарында көрініс тапқан бухгалтерлік ақпарат сапалы және
тиімді болуға, яғни eңбек пен уақыттың аз шығынымен қалыптасуға тиіс.
Түгендеу - бухгалтерлік есеп әдісінің маңызды элементі. Түгендеу
бухгалтерлік есеп әдісінің маңызды элементі болып табылады. Әрбір
кәсіпорын бухгалтерлік есеп пен есеп беруді деректеріні шынайлығын
қамтамасыз ету үшін мүлік пен қаржы міндеттемелерше түгендеу жүргізеді.
Түгендеу - бүл мүліктердің заттай нақты қолда барын шоттар да
көрсетілген бухгалтерлік есеп деректерімен сәйккестігін тексерудің әдісі.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп пен есеп беру туралы
Ережеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz