Д. Қонаевтың өмір жолына сипаттама

Кіріспе
Ол кісі өте зерек, көрген саясаткер болды, республика тағдырына байланысты Мәскеудің әрбір қадамын алдын ала сезіп отырды, Қонаев басқарған кезең болатын. Халқының алдындағы бұл Кісінің негізгі еңбектері қандай еді ? біліп отырды.
Хрущевтің жақын төңірегіндегі «орысшыл патриоттарына » одақтық бюджеттен орталық Ресей аймағының ауылшаруашылығын көтеруге тисті айтарылықтай қаражаттың тың жерлерді игеруге жұмсалып жатқаны қатты мазасындандыратын.
1986 жыл. Қазақстан басшысы ауыстырылды. Орталық Д.А.Қонаевтың орнына Қазақстанда ешкім білмейтін және Қазақстан Республикасы туралы оның өзі де бей хабар Колбинмен салыстырудан аулақ дегенмен дүние жүзіне есімі мәлім Д.А Қонаевқа байланысты оның көзқарасы оң болмады. Еш жерде өзін таныта қоймаған Колбин Қазақстанға келісімен менменсіп, панданып шыға келді. Ол келісімен Қазақстан компартиясы басшыларын қудалау басталды.
Соған қарамастан тарихтың өтірік пен бұрмалаушылыққа жол бермейтің де ұмытпауымыз керек. Г.В.Колбинге келетін болсақ, қалайда Орталыққа жағынуды мақсат тұтқан бұл «басшы» бәрінен де асып түсті. Д.А.Қонаевқа «саяси қылмыскер» деген айдар тағып, оған 1986жылғы желтоқсан оқиғаларын ұйымдастырушы деген сұрақты қою үшін Кеңестік Қазақстан тарихында тұңғыш рет жастар Орталық Комитетінің ғимаратының алдындағы алаңға жиналды.

Д.А.Қонаевтың кіндік қаны тамған жері бұрынғы Верный, осы күнгі Алматы. Балдаурен балалық шағым, қайран жастық дуренім өткен осынау әсем қала ол үшін оттай ыстық Әрине, балалықтың да, жастықтың да, өз белгілері бар, қызығынан қиындығы басым сол бір кезеннің біреу біліп біреу білмес, бірақ ол кісіге аян өмір жолы қандай болса, Қонаевпен бірге жасасқан дай сезінетін бұл шаһардың да аса бай тарихы бар.
Шешесі Зәуре Байрыққызы осы күгі Шелек ауданының орталығында (бұрын Қоянды дейтін) сіңірі шыққан кедейдің қызы. Әкесімен шешесі жетпіс жылдан асқан уақыт бірге ғұмыр кешкен. Анасы байғұс сексен алты жасында 1973 жылы дүние салды.
Жігіттің үш жұрты бар дейдіғой. Соның бірі-нағашысы. Ол нағашы ағайымен Ахметжан Байырұлы Шымболатовтың есімің әрдайым құрметпен еске алатын. Нағашы ағасы камсамолдың алғаш ұйымдастырушысының бірі, сондай-ақ Жетісу өңірінде, Верныйда Кеңес өкіметін орнакту күресіне қатысқан азамат еді. Кейін Түркістан компартиясы Алматы ояздық комитетінің хатшысы, Алматы қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы болды. Орны толмас өкініш сол, нәубәт тұсында-1938жылы заңсыз қуғынға ұшырап, қаза тапты. Қайтыс болғаннан кейін 1954 жылы толық ақталды. Қоярда-қоймай Қонаевты комсомол қатарына өтуіне кеңес берген осы аяаулы азамат еді.
Әкесі 1976 Жылы тоқсан жасына үш ай қалғанда дүниеден озды. Қонаевтың отбасы Верный қаласының Алматы қаласы, Саркант көшесінде Иванов дегеннің (Үлкен станицада ) үйінде тұрады. Қонаев сол үйде 1912 жылы қаңтардың он екінші жұлдызында туылған. /1/
Қонаев Чернышевский атындағы N 19 мектептің бірінші сатысында оқыған. Мектеп Алматы көшесінің (қазіргі Емелев) бойында ескі үйде болатын, кейінірек ол мектеп таратылып, мекен-жайы бұзылады.
Қонаев мектеп бітірген соң, республика жоспарлау органында (республиканы аудан-ауданға «бөлумен» айналысатын статист болып жұмыс істейтің, сол кездері кешкілік институттың дайындық курсында оқыған.
1931 жылы қазақстан өлкелік камсамол комитетінің жолдамасымен Мәскеудің түсті металдар инстутына түсуге Мәскеуге келген. Ол кезде поезд Мәскеу мен Алматы арасында алты-жеті тәулік жүреді. Алыс жолға шыққан кісінің ермегі терезеден телміріп, дүниені қызықтау. Оған қуанбаса өкінбеген. Қазақ жерінің шетсіз шексіз екенін көрген.
Олар студенттер ішкені алдында, ішпегені артында дейтіндей, өмір сүргені жоқ. Степендиядан қарқ болдық деген тірі пендені көрген емен. Ұмыта қоймаса, 45 сом алып тұрды, оған ең алдымен үш мезгіл ішетін тамақтарыдың талонын сатып алған. Ырду-дырдудан, ішкілік атаулыдан аулақ болған.
Алматы обылысының Еңбекшіқазақ ауданындағы Түрген селосында тұратын әке-шешесі келсе, тігерге тұяқ жоқ, ел әбден азып-тозыпты. Аттап бассаң кісі өлімі, зарлаған ана, жылаған бала. 1932-1933 жылдары осы ауданның Балтабай, Маловодное (Құрғақсыз дейтің сияқты еді) ауылдарында түндігі ашылмай қалған шаңырақта есеп жоқ. Бұл бірер ауылдың тартқан тақсыреті емес, исі қазақтың басына түскен нәубәт болды ғой.
1936 жылы шілде айында Мәскуде түсті металдар мен алтын институтын қызыл депломмен бітірген, Қоңырат-Балқаш құрлысына жолдама алған. Осы жерде Қонаевтың өмірбаяны, нағыз еңбек жолымен басталды. Дипломдық жұмысына «Жылына 90 мың тонна қара мыс өңдіру үшін Қоңырат карьерінің қуатың айқындау» деген тақырыпты алған екен. Ол жұмыс істеп жүріп материалдар жинақтаған. Үздік бағаға қорғап шыққан. Осылай алғашқы қадаммен өмірін Қазақстан түсті металургиясының дамуымен ажырамастай етіп байланыстырған еді.
Орталық Қазақстанда еліміздің аса қуатты мыс өнеркәсібінің, кейін кенді Алтайда Қорғасын-мырыш өндіріс ошағының бой көтеріп, қант жоюына үлес қосқан алғашқылардың бірі болған.
1936 жылы 2-шілдеде институттың ғылыми кеңесінде диплом жұмысының жобасын қорғасымен еш нәрсеге аландамаста тартты. Әке-шешесіне соғып, амандығын білген соң, жұмыс орнына жетуге асықты./2/
1937 жылы 27-ақпанда «Балқаш жұмысшысы» мынадай қуанышты хабар жариялады: «Қазақ өлкелік комитеті» мен ауыр өнер кәсіп халық комисариатының ауыспалы Қызыл туы үшін күресте Д. Қонаевты басқарған бұрғылау цехы жеңімпаз атанды. Комсомол комитетінің мүшесі, ал, 1937 жылдың наурыз айында аудандық ІV конференцияда аудандық комитеттің мүшесі болып сайланады
1937 жылғы наурызда «Қоңырат кеңін тиеген алғашқы эшлон Балқаштың байыту фабрикасына мерзімінен бұрын жөнелтуге мүмкіндік әперді. Партия қатарына қабылданды, кеніштің бас инженерлгіне тағайындалып, 1939 жылыға дейн директордың міндетін қоса атқарған.
Құдай қосқан Зухра сұлумен отау құрады! Ол сол күні кешкісін Зухраға жолығады. Баяғы Фурмонов көшесіндегі 125-үйде Ғаріп Шәрпіұлы деген ағасының пәтерінде тұратын. Қонаев оған бәр мән жайды айтты.
-Демек, Рейддердің тұз-дәмі бұйырғалы тұр деңіз. Несі бар, жігіт аспас бел, жүрмес жол болмайды. Тәуекел етіңіз!-деді.
Ол өмірі үлкенге де, кішіге де «сен» деген кісі емес шығыс әйелдеріне тән әдеп, инабат сақтап, «сіз» дейтін. Оның сыпайылығы өзгеніде ізетті болуға, әдеп сақтауға итермелеуші еді. Д.Қонаевқа осы бір қасқағым сәтте ең қимас, бірақ ең қиын өткелден өтуге тура келді.
Сол нартәуекелге бірге барсақ қайтеді?-деген Қонаев.
ЗуҺра екі бетінің ұшы қызарып, жүзін төмен салды.
Бұл Д.Қоневтың өміріндегі ең бақытты күндер еді.Ертеңіне некелері қиылып, Әмина әпкесінің үйінде шағын тойлары өткен.
Жалпы жар тандау, үй болу-есі дұрыс адамға бірақ рет берлетің бақыт қой. Ол бақытты баяанды ету біздің өзімізге байланысты. Өмірге сергек қарау осы от басынан, оның түтін түтетуі-сүйген жарынды сыйлаудан басталады. Олар қазақтың жолын жасап, шашу шашып, табалдырығынан оң аяғымызбен аттаған үйіміз және бір артықшылығы бар еді. Терезеден Григорьев шахтасының шойын тоқпағы жақсы көрінетін.
Д.Қонаев бала күнінде Алатаудың биік шындарында шығуға содан құштар еді. Тау жағалап, жауырыны күжірейген жоталарына ғана жетіп, әрі баруға сүлдең құрып, төмен түсер еді. Сондай тұстарда қарағайлы белдерден, шыршалы төскейлерден қара тасты қақ жарып шыққан құшақ жетпес ағаштың білем, білем боп жатқан күре тамырларын көріп қайран қалатын.
Ертіс-ел мен елдің дәнекері, ұлан-байтақ жердің нәрі ғана емес, жолаушылар мен жүк тасмалдаулардың күре тамыры. Сары ала күздегі оның екі жағасы көздің құртын житін./

Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Ақиқаттан аттауға болмайды» Алматы, «Сенат»,1994 жыл
2. «Д.А.Қонаев кездескен 50 жыл» Генадиий Толмачев Алматы 1998ж.
3. Д.А.Қонаев «Қазақстан–отаным,атамекенім»2005 жыл
4. Д.А.Қонаев «Таңдамалы сөздерінен мақалалар» Алматы 1999 жыл.
5. «Дала даналары» Ж.Аймауытов,З.Ахметов Алматы,2001жыл
6. «Кемеңгер Қонаев» Естеліктер эссе,өлеңдер Алматы,2003 жыл
7. Е.Арын, Е.Абен «Қазақтар» Алматы 1998 жыл
8. «Өтті дәурен осылай» РГЖИ «Дәуір»,МП «Ынтымақ» Алматы,1992 ж.
9. Ч.Мусин «Қазақстан тарихы, Оқулық 3-ші басылым» Алматы 2005ж.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Д. Қонаевтың өмір жолына сипаттама
2. Д. Қонаевтың қызмет жолы
3. Д. Қонаевтың Қазақстанның тарихаындағы алатын орны
Қорытынды
Қосымша
Сілтемелер тізімі
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Ол кісі өте зерек, көрген саясаткер болды, республика
тағдырына байланысты Мәскеудің әрбір қадамын алдын ала
сезіп отырды, Қонаев басқарған кезең болатын. Халқының
алдындағы бұл Кісінің негізгі еңбектері қандай еді ? біліп отырды.
Хрущевтің жақын төңірегіндегі орысшыл патриоттарына одақтық
бюджеттен орталық Ресей аймағының ауылшаруашылығын көтеруге тисті
айтарылықтай қаражаттың тың жерлерді игеруге жұмсалып жатқаны
қатты мазасындандыратын.
1986 жыл. Қазақстан басшысы ауыстырылды. Орталық
Д.А.Қонаевтың орнына Қазақстанда ешкім білмейтін және Қазақстан
Республикасы туралы оның өзі де бей хабар Колбинмен салыстырудан
аулақ дегенмен дүние жүзіне есімі мәлім Д.А Қонаевқа байланысты оның
көзқарасы оң болмады. Еш жерде өзін таныта қоймаған Колбин
Қазақстанға келісімен менменсіп, панданып шыға келді. Ол келісімен
Қазақстан компартиясы басшыларын қудалау басталды.
Соған қарамастан тарихтың өтірік пен бұрмалаушылыққа жол бермейтің
де ұмытпауымыз керек. Г.В.Колбинге келетін болсақ, қалайда Орталыққа
жағынуды мақсат тұтқан бұл басшы бәрінен де асып түсті. Д.А.Қонаевқа
саяси қылмыскер деген айдар тағып, оған 1986жылғы желтоқсан
оқиғаларын ұйымдастырушы деген сұрақты қою үшін Кеңестік Қазақстан
тарихында тұңғыш рет жастар Орталық Комитетінің ғимаратының
алдындағы алаңға жиналды.

Д.А.Қонаевтың кіндік қаны тамған жері бұрынғы Верный, осы күнгі
Алматы. Балдаурен балалық шағым, қайран жастық дуренім өткен осынау
әсем қала ол үшін оттай ыстық Әрине, балалықтың да, жастықтың да, өз
белгілері бар, қызығынан қиындығы басым сол бір кезеннің біреу біліп
біреу білмес, бірақ ол кісіге аян өмір жолы қандай болса, Қонаевпен
бірге жасасқан дай сезінетін бұл шаһардың да аса бай тарихы бар.
Шешесі Зәуре Байрыққызы осы күгі Шелек ауданының
орталығында (бұрын Қоянды дейтін) сіңірі шыққан кедейдің қызы.
Әкесімен шешесі жетпіс жылдан асқан уақыт бірге ғұмыр кешкен.
Анасы байғұс сексен алты жасында 1973 жылы дүние салды.
Жігіттің үш жұрты бар дейдіғой. Соның бірі-нағашысы. Ол
нағашы ағайымен Ахметжан Байырұлы Шымболатовтың есімің әрдайым
құрметпен еске алатын. Нағашы ағасы камсамолдың алғаш
ұйымдастырушысының бірі, сондай-ақ Жетісу өңірінде,
Верныйда Кеңес өкіметін орнакту күресіне қатысқан азамат еді.
Кейін Түркістан компартиясы Алматы ояздық комитетінің хатшысы,
Алматы қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы болды. Орны
толмас өкініш сол, нәубәт тұсында-1938жылы заңсыз қуғынға
ұшырап, қаза тапты. Қайтыс болғаннан кейін 1954 жылы толық ақталды.
Қоярда-қоймай Қонаевты комсомол қатарына өтуіне кеңес берген осы
аяаулы азамат еді.
Әкесі 1976 Жылы тоқсан жасына үш ай қалғанда дүниеден
озды. Қонаевтың отбасы Верный қаласының Алматы қаласы, Саркант
көшесінде Иванов дегеннің (Үлкен станицада ) үйінде тұрады. Қонаев сол
үйде 1912 жылы қаңтардың он екінші жұлдызында туылған. 1
Қонаев Чернышевский атындағы N 19 мектептің бірінші
сатысында оқыған. Мектеп Алматы көшесінің (қазіргі Емелев) бойында
ескі үйде болатын, кейінірек ол мектеп таратылып, мекен-жайы
бұзылады.
Қонаев мектеп бітірген соң, республика жоспарлау органында
(республиканы аудан-ауданға бөлумен айналысатын статист болып
жұмыс істейтің, сол кездері кешкілік институттың дайындық курсында
оқыған.
1931 жылы қазақстан өлкелік камсамол комитетінің
жолдамасымен Мәскеудің түсті металдар инстутына түсуге
Мәскеуге келген. Ол кезде поезд Мәскеу мен Алматы
арасында алты-жеті тәулік жүреді. Алыс жолға шыққан
кісінің ермегі терезеден телміріп, дүниені қызықтау. Оған
қуанбаса өкінбеген. Қазақ жерінің шетсіз шексіз екенін
көрген.
Олар студенттер ішкені алдында, ішпегені артында
дейтіндей, өмір сүргені жоқ. Степендиядан қарқ болдық
деген тірі пендені көрген емен. Ұмыта қоймаса, 45
сом алып тұрды, оған ең алдымен үш мезгіл ішетін
тамақтарыдың талонын сатып алған. Ырду-дырдудан, ішкілік
атаулыдан аулақ болған.
Алматы обылысының Еңбекшіқазақ ауданындағы Түрген
селосында тұратын әке-шешесі келсе, тігерге тұяқ
жоқ, ел әбден азып-тозыпты. Аттап бассаң кісі
өлімі, зарлаған ана, жылаған бала. 1932-1933 жылдары
осы ауданның Балтабай, Маловодное (Құрғақсыз дейтің сияқты
еді) ауылдарында түндігі ашылмай қалған шаңырақта есеп жоқ.
Бұл бірер ауылдың тартқан тақсыреті емес, исі қазақтың
басына түскен нәубәт болды ғой.
1936 жылы шілде айында Мәскуде түсті металдар
мен алтын институтын қызыл депломмен бітірген, Қоңырат-Балқаш
құрлысына жолдама алған. Осы жерде Қонаевтың
өмірбаяны, нағыз еңбек жолымен басталды. Дипломдық
жұмысына Жылына 90 мың тонна қара мыс өңдіру
үшін Қоңырат карьерінің қуатың айқындау деген тақырыпты
алған екен. Ол жұмыс істеп жүріп материалдар
жинақтаған. Үздік бағаға қорғап шыққан. Осылай
алғашқы қадаммен өмірін Қазақстан түсті металургиясының
дамуымен ажырамастай етіп байланыстырған еді.
Орталық Қазақстанда еліміздің аса қуатты мыс
өнеркәсібінің, кейін кенді Алтайда Қорғасын-мырыш өндіріс
ошағының бой көтеріп, қант жоюына үлес қосқан
алғашқылардың бірі болған.
1936 жылы 2-шілдеде институттың ғылыми кеңесінде диплом
жұмысының жобасын қорғасымен еш нәрсеге аландамаста
тартты.

Әке-шешесіне соғып, амандығын білген соң, жұмыс
орнына жетуге асықты.2
1937 жылы 27-ақпанда Балқаш жұмысшысы мынадай
қуанышты хабар жариялады: Қазақ өлкелік комитеті мен
ауыр өнер кәсіп халық комисариатының ауыспалы Қызыл туы
үшін күресте Д. Қонаевты басқарған бұрғылау цехы жеңімпаз атанды.
Комсомол комитетінің мүшесі, ал, 1937 жылдың наурыз айында
аудандық ІV конференцияда аудандық комитеттің мүшесі болып
сайланады
1937 жылғы наурызда Қоңырат кеңін
тиеген алғашқы эшлон Балқаштың байыту фабрикасына мерзімінен
бұрын жөнелтуге мүмкіндік әперді. Партия қатарына
қабылданды, кеніштің бас инженерлгіне тағайындалып,
1939 жылыға дейн директордың міндетін қоса атқарған.
Құдай қосқан Зухра сұлумен отау құрады!
Ол сол күні кешкісін Зухраға жолығады. Баяғы
Фурмонов көшесіндегі 125-үйде Ғаріп Шәрпіұлы деген
ағасының пәтерінде тұратын. Қонаев оған бәр мән
жайды айтты.
-Демек, Рейддердің тұз-дәмі бұйырғалы тұр
деңіз. Несі бар, жігіт аспас бел, жүрмес жол
болмайды. Тәуекел етіңіз!-деді.
Ол өмірі үлкенге де, кішіге де сен
деген кісі емес шығыс әйелдеріне тән әдеп,
инабат сақтап, сіз дейтін. Оның сыпайылығы өзгеніде
ізетті болуға, әдеп сақтауға итермелеуші еді. Д.Қонаевқа
осы бір қасқағым сәтте ең қимас, бірақ
ең қиын өткелден өтуге тура келді.
Сол нартәуекелге бірге барсақ қайтеді?-деген
Қонаев.
ЗуҺра екі бетінің ұшы қызарып, жүзін төмен
салды.
Бұл Д.Қоневтың өміріндегі ең бақытты күндер еді.Ертеңіне
некелері қиылып, Әмина әпкесінің үйінде шағын тойлары өткен.
Жалпы жар тандау, үй болу-есі дұрыс
адамға бірақ рет берлетің бақыт қой. Ол бақытты
баяанды ету біздің өзімізге байланысты. Өмірге
сергек қарау осы от басынан, оның түтін түтетуі-сүйген
жарынды сыйлаудан басталады. Олар қазақтың
жолын жасап, шашу шашып, табалдырығынан оң
аяғымызбен аттаған үйіміз және бір артықшылығы
бар еді. Терезеден Григорьев шахтасының шойын тоқпағы жақсы
көрінетін.
Д.Қонаев бала күнінде Алатаудың биік шындарында
шығуға содан құштар еді. Тау жағалап, жауырыны күжірейген
жоталарына ғана жетіп, әрі баруға сүлдең құрып, төмен түсер
еді. Сондай тұстарда қарағайлы белдерден, шыршалы
төскейлерден қара тасты қақ жарып шыққан құшақ жетпес
ағаштың білем, білем боп жатқан күре тамырларын
көріп қайран қалатын.
Ертіс-ел мен елдің дәнекері, ұлан-байтақ жердің
нәрі ғана емес, жолаушылар мен жүк тасмалдаулардың
күре тамыры. Сары ала күздегі оның екі жағасы
көздің құртын житін.3

ХІХ ғасырдың аяқ шні мен ХХ ғасырдың басында
император әулетінің кабинетін басқаратын алпуаттар өздері
кеңірдектеп біткен соң, шет ел капиталистерімен
ауыз жаласып кен орындарын бірінен кейін
бірін концессиға өткізе бастады. 1908 жылы отыз жыл
мерзімге Австрия комапаниясы шылқа майға батады. Бұл
шарт тек 1911 жылы күшін жойды. Бірақ 1914 жылға
дейін түгімен жұтқан Феодровпен тонның ішкі буындай
аралас-құралас лейтенант Романов аталмыш кеңіштерді барынша
өз пайдасына асырады. Сол жылы Риддер кен орны
ағылшын милонерінің компаниясындағы - өз пайдасы жолында сынық
инеге дейін кәдесіне асыра білетін іскер жан, қазақ
топырағында аса ірі корпарация ұйымдастырған Лесли
Уркварттың еншісіне тиеді.
Өмір салты, халық дәстүрі бар қасиет
айтумен емес, құдайға шүкір, ол жағынан кенде емеспіз,
іспен, тіршілікпен сабақтасады. Көргені жақсы ғана көңілдегідей
іс тындырады. Әттең, сыншы көп те, мінін білдірмес шаруақор
жан азайып барады. Өкініші кетпес бір ісіміз осы
болып жүрмесе неғылсын. Алтың иненің иесі-аналар,
бүгінгі келіндер, сол бір қиын-қыстау
күндердегі жастық шақтың кейбір кезендері еске
түскен соң, ойға келгенді ала кетпей,
өздеріңізбен бөлісіп жатсам, қартайғанда қиқым теріп
кетпептіге санамассыздар дейді Д.Қонаев айта кеткен.
Бас екеу болмай-мал екеу болмас деген
рас екен. Бұрын жатаханаға шаршап-шалдығып келгенінде,
далаға келгеніндей құлазып, ұйқыны олжа көрсе,
оғанда шүкір, өз үйін өлен төсегін дегендей,
алдыннан жадырап жадырап жарың шықса, тапшылықтан
қарамастан жоқтан, бар жасалып дастархан жаюлы тұрса,
дос жараның бергеніне ғана емес, ықылас-пейіліңе
тойып аттанса, ержігіттің бір мұраты осы емеспе.
Д.Қонаевтың айтып кеткені бойынша: Біз қазақтың
жолын жасап, шашу шашып, табалдырығынан оң
аяғымызбен аттаған үйіміздің және бір артықшылығы бар еді.

Келесі күні қалалық партия комитетінің ол
хатшысына барып, жұмысқа кіріскенің хабарлады. Уақытша
директор қызыметің атқарған. Алтайполимиталл кобинатының бас
инжинері Немешіов оны кеніштен басшы құрамына таныстырды. Риддер
кенішіндегі директорлық қызметі осылай басталды.
Ол өз абыройын асыру үшін айтқалы отырғаны
жоқ, шын мәнісіндегі, істің жайы көңіл көңіштпейтің еді.
Кеніш тұралап тұрған, кен шығару жоспары орындалмай, елдің еңсесі
түскелі біраз болған екен.
1941 жылы 6-қаңтарда қаланың аты өзгерді. Бұрынғы
Риддер енді Линонгра атанды.
Маусым айының сонғы он күн ішіндегі жұмыс нәтежесі
Лениногор еңбекшілерінің неге қабілетті екенің аңғартқан. Жарты
жылдық қортындысы бойынша қорғасынмен қара алтын шығыару жоспары
мерзімінен бұрын орындалды. Соғыстың алғашқы жылдарында
(1941-42) 1940 жылымен салыстырғанда қорғасын өндіру 21
процентке, алтын 26 процентке, күміс 12 процентке артты.
1942 жылы маусым айының 6-сы күні таңертең Қазақ
КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің табалдырығынан аттаған.
Обылыс аралап, өнеркәсіп кәсіпорындарының жұмыс
барысымен танысып, көмек көрсеткеннің сыртына астық қант
қызылшасын мақта дайындаумен әлеуметтік тұрмыстық мәселелермен
шұғылдануға тура келетің еді.
Соның бірі бірлікпен білімді ғана емес, әрбір
минутты ұғымды пайдалануды және оның жемісті болуы
үшін күресуді талап ететін. Қысқасы Атыраумен
Алтай, Қаратау мен Торғай даласына дейін қанатын
кең жайған республикамыздың Қонаев бармған обылыс, қаласы,
тіпті шалғай аудан жоқ. Сол кездегі ірі - ірі кәсіп
орындардың бәріндеде болған. 1944 жылыдың екінші жартысында
республика партия ұйымының басшылығында ауыс-күйіс болып,
Н.А.Скворцов Совхоздар халық комиссарлығына тағайындалуна
байланысты Мәскеуге кетті.
Соғыс аяқталардың алдында ғана Қазақстан
Компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы Г.А.Борков
сайланды.
Д.Қонаев 1949 жылы ақпан айының соңына
қарай өткен ІV съезде Қазақстан Компартиясы Орталық
комитетінің мүшесі болып сайланды. Сәуір айының 17-сі
күні тау-кен ісі мамандығы бойынша Қазақ КСР Ғылым
академиясының толық мүшелігіне өтті. Бірде бір-қарсы
дауыс болған жоқ. Қаныш Имантайұлы президенттіктен және президиум
мүшелігінен босатылғаннан кейін жасырын дауыспен Қонев
ол кісінің орнына бірауыздан сайланды.
1952 жыл. Қыркүйек айының соңғы күндерінің бірінде
Қазақстан К(б( П VІ съезі болып өтті. Осфы съезде ол Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің мүшесі және БК (б) П ХІХ
съезіне делегат болып сайланды.
Бюро Қонаевтың ұсынысын мақұлдап, Қаныш
Имантайұлы Қазақ КСР Ғылым академиясының президенттігіне
қайта сайланды.4
Кенекен қайтыс болғаннан кейін Министерлер
кеңесі ол кісіні мәңгі есте қалдыру жөнінде
арнайы қаулы қабылданды. Халық алдында сіңірген
еңбегін ескере, отырып, Қазақ КСР Ғылым
академиясының Геология институты, Жезқазған кен-металургия
комбинаты, Алматыдағы орталық көшелердің бірі, мектеп,
совхоз Қ.И.Сәтпаевтың есіміменаталады.
Алда ұлан-асыр міндеттер тұрды. Қуатты
энергетикалық және индустриялы база ірі ауыл
шаруашылығы өндірісін жасау үшін: мәдениет пен ғылым
деңгейі көтеріп, уақыт талабына сай жаңа қалалар
салу үшін Қонаев өз жұмысын жаңа одақтық-
республикалық министірліктерді ұйымдастырудан және кейбір
министірлер ол кісі республикалық органдардың басшылығын
нығайтудан бастауға тура келді.
Мына бір оқиғаны еске алмай кету мүмкін емес. 1955 жылы
Советтік Қазақстан тарихында тұңғыш рет біздің республикамыз
Жоғарғы халықаралық денгейде аса мәртебелі қонақты
қабылдады. Есімі дүние жүзіне белгілі мемлекет
қайраткерлерінің бірі Үндістанның премьер-министрі Джавахарлал
Неруді қазақ жеріне құшақ жая қарсы алды. Неру сол кезде
ақ қоғамдық саяси әлемге таныла бастаған сүйікті қызы
Индираны ерте келген еді. Леонид Ильич екеуі барып
аэропоттан күтіп алды.
Қаңтар айының 24-27-і күндері Қазақстан
Компартиясының VІІІ съезі өтті. Осы съезде Орталық
Комитеттің және бюро мүшесі, партияның ХХ съезінде делегат болып
сайланды.
Съезде Қонаев КОКП Орталық Комитетінің мүшесі болды.
Брежнев Президум мүшелігіне кандидат және Орталық Комитетінің
хатшылығына сайланды. Алматыға қайтар алдында Л.И.Брежнев
екеуі Мәскеу қонақ үйіндегі 419-бөлмеде отырып, бір-
біріне дос пиғылдығы ақ тілек айтысып , қимай
қоштасты. Сонау 1954 жылдан басталған олардың айнымас
достығы оның соңғы демі таусылғанша силастықпен жалғасты.

Съезге оралысымен республика Министірлері Кеңесінің
кеңейтілген мәжілісін өткізіп, тың жерді игеру ісін
жүйелі жүргізуге, жаңа құрылыстар салуға және іргесі
қаланған совхоздардағы салына бастаған құрылыстарды жалғастырға
ерекше назар аударылды.
Қазақстан Копартиясы Орталық Комитеінің сәуір айындағы
Пленумында И.Д. Яковлев бірінші, ал Журин екінші хатшы боп
сайланды. Дәп осы тұста шетін мәселе төңірегінде көптеп
бері көңілді күпті ғып жүрген ойды ортаға сала кетсем
деймін.
Мына бір оқиға жадында қалыпты. 1957 жылы қараша
айында Брежнивтің қабылдауында болып, біраз отырып
пікір алмасты. Әңгіме аяғына таман:
-Кремельде қабылдау өтпек, соған қатысуға қалайсын?-
деп сұрады.
Қонаевтың аң-таң қалғаның аңғарды білем, мән-жайды
түсіндіре бастады.
-Мәскеу кеңесіне қатысушы комунистік және жұқмысшы
партиялардың өкілдеріне Орталық Комитет түскі қонақасы
бермек . Оған өзің білесің барлық елдердің игі жақсылары түгел
қатысады. Ішінде бол. Айтқан уақытта Зуһра
екеуіміз Кремілдің Владимиров залына келді. Ығы-жығы.
Мұнтаздай киініп, маңғаз жүрген кісілер. Сыпайылық сақтап,
үнсіз бас изесіп қана өтеді. Таныстан гөрі бейтаныс жандар
басымдау. Шақырылған қонақтар түгел жиналды ау деген
де, ішке Н.С.Хрущев пен Мао-Цез-дн кірді.
Олар табалдырықтан аттар-аттамастан орыстың ортағасырлық
сәулет өнерінің ғажайып үлгісі Грановитая палатаның
есігі айқара ашыла берді. Ақ жамылған
столдар қайсып-ақ тұр екен. Төрге Хрущев
пен Мао-Цзе-дуннен басқа КОКП Орталық Комитеті
Прездиумының мүшелері түгел жайғасты. Брежневтың зайыбы
Виктория Петровна мен Зуһра үшеуі Әнуар Қожа мен
Мехмет Шехтің қасынан орын алдық. Албания
басшыларымен осылай танысты.
Сол 1957 жылдың аяғына қарай КСРО
Жоғарғы Кеңесінің кезекті сессиясы өтетің болдыда,
Мәскеуге поезбен шықты. Мәскеумен Алматы арасында
қатынайтың поезді Түркістанға таңертен сағат 10 келетін.
Аялдайтың уақытты пайдаланып, бой сергеткелі далаға шыққан.
Перонмен арлы-берлі жүргенінде, ойда жоқта Калибек
атамызға, ел арасында Каллекей деген атымен мәшһүр
Қуанышбаевты кездестіріп қалды. Өнер ортақ жанымызға
нұр сеуіп рухымызды көтеріп жүрген өнер
иесіде ортақ, жанымызға нұр сеуіп, рухымызды көтеріп жүрген
өнер иесіде-ортақ.
1960 жылы 10-наурызда Қонаев осы съезде орталық комитетінің
бірінші хатшысы болып бірауыздан сайланды. Бұқтырма су электор
станциясының бірінші агергатының қуат беру рәсімі өтті. Жыл аяғында
Қарағанды металургиялық комбинатында бірінші кокс батариясы өнім
бере бастады. Алматы- Фрунзе (кәзіргі Бешкек)- Ташкент
автомигистралының құрлысы аяқталды.
1961 –Тың өлкесі үшін, сыпайлап айтсақ өте ауыр жыл
болды. Себеп дейсіз ғой? Өлке басшылары Хрущевке арқа сүйеп
алғанға сонша, өз білгендерін істеп бақты. Мамандардың пікірімен
санаспай көктемгі егіс уақытын бұзып, сүдігер көтерудің жоспары
орындамады. Көктемде жер айдау көлемі жасықсыз ұлғайып кетті.
Тұқым себу кешуілдеді. Жағылғанға ждырық дегендей, ала жаздай бір
басшы деген, міне осы. Сөйтіп өлке жер сипап қалды. Хрущев
кімнің маңдайының сипасын, Саколовты орнынан босатып, сандалтып
жіберді.
1962жыл келді. Қаңтардың 12-сінде Қонаев елуге толды.
Бұл-адам өміріндегі үлкен бір белес қой. Іштей шүкір деді. Бақыт
құсының оған оңайлықпен қонбағанын анық. Адам болса, азамат болса
деді.Қонаевтың сөзі бойынша: Пір болсам, пайғамбар болсам деген ойға
желік берген емеспін. Адал енбекті жолдас еттім. Еңсемді
көтеркен де, елге танытқан да сол еңбек. Сүйенгенімде сол, сүйініш
тапқанымда сол. Қазақ: Елу –қарттықтың алды, жастықтың соңы,-дейді.
Соның ішінде: Елу-ердің жасы, дегенге жығылғаным -деген. 6
Риспубликаға қарағанды-Теміртау, Повладар-Екібастуз, Жамбыл-
Қаратау, Қостанай-Лисков, Маңқыстау, Шығыс Қазақстан және басқада
өнер кәсіпті аудандарды өркендетуге мол күрделі қаржы бөлген-ді.
Қазақстан ауыр, жеңіл және тамақ өнер кәсібі салаларында жаңа
өнімдер шығаруды қолға ала бастады. Түсті металл, шойын болат,
қаңылтыр, минералды тынайтқыш өңдірісі арта түскен. Республиканың
экономикалық картасынондаған жаңа қалаларды, савхоздарды темір жол
магистральдарын, электір жүйелерін, алып заводттар мен фаврикаларды
көруге болатын еді.
Бір кездескендерінде Хрущев былай деді.
-Маңғышылақ түбегін Түркістанға беру қажет.
-Неге?
-Түркімендердің тәжірибесі мол. Маңғышылақ мұнайын тезірек
игереді. Шөлді және жартылай шөлді аймаққа әбден бейімделген,
олардың геологиялық барлау ұйымдары әлде қайда мықты.
-Сіз біздің мүмкіндігімізді дұрыс бағаламайды екенсіз.
Біздің мұнайшыларымыз да, геологиялық барлау ұйымдарымыз да
ешкімнен кем түспейді. Оның үстіне осы шешім жүзеге асқандай
болса, тарих Сіз бен бізді ешқашан кешірмейді.
Оңтүстік Қазақстан өлкелік партия комитетінің бірінші
хатшысы Юсупов келіп кетті,-деді Қонаевқа көз қыйығын бір секем
көңілімен тастап, сөзін сабақтады.- Ол мақта өсіретін аудандарды
Өзбекстанға беру туралы мәселе қойып отыр. Өте құнды пікір екен.

Төбесінен жәй түскендей, үнсіз отырып қалды. Ол Д.Қонаевтың
тарапынанне жақ, не мақұл деген сөз шықаған соң:
-Ол аудандарды Өзбекстанға беру шөл даланы игеруді
тездетіп, мақта өндірісің ұлғайта түседі,- деді.- Юсуповтың дәлелі
де көкейге қонады: өзбектердің ұсынысын қолдаймыз. Қазақстан
Компартиясы орталық Комитетінің пікірін білсек деп едік.
Маңдайдан біреу періп жібергендей күй кешіп, ойы он саққа
кетті. Бұ қалай болғаны?-деп ойлады. Д.Қонаев осы бүгін ғана
Юсуповпен кездесіп сөйлесіп еді.Ондай ойдың ұшқыныда білдірген жоқ.
Сол екі арада есебін тауып идиясын өткізбек қой? Мәселенің
байбыны бармай егжей-тегжейлі таразылап алмай, ағайынды екі елдің
тағдырың, оның ғасырлар бойы қалыптасқан шекарасын шешпек пе? Жоқ
бұлай ел тағдырымен ойнауға болмайды. Сондағы мақсаты не? Алды-артын
ойламай мәселе шеше ме кісі? Оған асығатындай не көрінді.
Д.Қонаев Юсуповтың ұсынып отырған ұсынысты пайдаланған
өзхалқына дәлелдеп бере алмайтының айтты. Біріншіден, біз тың
игеруде әлде-қайда бай тәжірибе жинақтадық, екіншіден, шөл даланы
игеру басталғанда, біздің риспублика. Оған тек мақтаның шығымдылығы
жөнінен ғана емес, сонымен бірге басқа өнім түрлерін аса жоғары
көрсеткішке қол жеткізген Мақтарал савхозы дәлел. Техникамен
қаражат беріңіз мақта өндірісің арттыру үшін қолдан келгенің бәрән
жасаймыз. Ең бастысы Оңтүстік Қазақстан республикадағы тұрғылықты
халықтың ең тығыз орналасқан жері. Біз отпен ойнап отырмыз:
республиканың арасында жағдай шиеленісіп кетуі мүмкін.
Өкінішті-ақ!Д.Қонаевтың айтқан уәждері Хрущевқе мүлдем
ұнамады. Өйткені ол әлдеқашан өз байламын жасап қоған-ды. Осы арада
Микоян сөзге араласты. Ол үш бірдей мақта өсіретің ауданы
Өзбекстанға беру жөнінде Хрущевты қолдай келіп: 7

Бір Танданарлық жәй Д.А.Қонаев өзінің Өтті
дәурен осылай деген кітабында, айталық. Хрущев немесе
Горбачевқа қарағанда Леонид Ильич Брежневке әлдеқайда
аз орын бөлген. Неліктен? Қонаев бұлт туралы ұзақ
ойланған да, ақыры мынандай қортындыға келді: Бас
хатшымен өзінің достығын айғақтап көрсетуге Димаш Ахметұлы
біртүрлі ыңғайсызданған сияқты. Ал ол екеуі партиялас
жолдастар ретінде, еркек ретінде бірін-бірі қатты
ұнатқан, сыйлаған. Екеудің достығы риясыз адал болған,
Қонаев ештеңеден тарлып көрмеген адам,
Алматыдан тағы бір Сарай салған кезде де ешкім
мұның қалай дей қоймаған.
Ең бастысы, Димаш Ахметұлы, сен заңды
бұзушы болма, -деген тілек айтатын Мәскеуден Брежнев.-
Өзіңнің де, орталықтың да жазғыштардың қарамағына
түсуші болма.
Егер осы жолдардың Димаш Ахметұлы оқыған болса,
бірден қарсылық етер еді.
Кремль жағымпаздары генерал Брежневті де
бұғалықтап алды. Бұғалақтау-Қонаевтың сөз қорынан.
Мәскеуліктер (Саяси Бюроның мәскеулік мүшелерін Димаш
Ахметұлы мәскеуліктер деп атайтын) Брежневтің
мемлекеттік және жеке өмірінің төңірегіне ештеңе
өте алмастай қоршаудан таза шындықтың жарып өту
мүмкін емес еді.
Димаш Ахметұлы, балық басынан шіриді демекші, біздің
республиканың деңгейінде де жағымпаздықтар жетерлік еді ғой.
Есіңіздеме? –деп сұрадым мен бірде.
-Неге есімде болмасын. Жетерлік еді ғой
анықтай айтсақ әлі де жетерлік. Балық туралы
айтқаның да өте дұрыс. Ал өз атыма айтылған
мадақтарды ол құлағының түбінен өткізіп жіберуді үйрендім.
Брежневтің ақылды, көреген, тапқыр сөзді, қалжың ойынды
ұнататынын, кез-келген жиынның көркі екенін- бір емес,
талай рет атап айтатын.
Зуһра Шәріпқызының айтқаны дұрыс келді... Кейін
әлгі қонақтар бірінші болып марқұмның
табатының үстінде бүкіл әлемге шу көтереді. Өздері
айтқан тостарын мүлде ұмытып қалған еді.8
Егер Хрущевке өлкелерді ұйымдастыруда, республиканың
мақта өсіретін аудандарын Өзбекстанға, ал Маңғыстауды
Түркіменстанға беруде неге қарсы шыққанының себебі
ашып айтсам, ол былай: біріншіден, етіннең ет кесіп
алғандай азампты тірлік, ата-бабамның кір жуып,
кіндік қаны тамған жерін кім қиғандай. Ол республикадағы
істің нақтылы жағдайын, өзгеден гөрі көбірек білетің
кісі. Ол кісі өтірік-шыны аралас ақпарлардан емес,
күнделіктіөмірде қоян-қолтық араласып, өз көзімен көріп
жүргендіктен жақсырақ білетін. Қазақтың ежелгі жерін
бауырлас елге берсеңде мұндай шешімге біздің
халқымыздың наразылығын еріксіз туғызған болар еді.
Және солай болады да. Ол үшін партияға, оның Орталық
Комитетіне, тікелей Хрущевке, осы жолдардың авторына да
елдің өкпесі қара қазандай еді. Ол сызаттың әлі
күнге дейін орны толған жоқ. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.