Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі мен салықтық құқығының процестері
Кiрiспе
1 Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық, экономикалық және саяси мән.жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері
1.2 Салықтың топтастырылуы
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән.жайлары мен заң негіздері, институттары
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі принциптері, әдістері және құқықтық нысандары
2 Салықтық реттеу
2.1Салық механизмінің элементтері
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі фискальдық және реттеуші функциялар
3.1Шет елдер салығы
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы
3.4Алымдар мен төлемдер
3.5 Мемлекеттік баж
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1 Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық, экономикалық және саяси мән.жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері
1.2 Салықтың топтастырылуы
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән.жайлары мен заң негіздері, институттары
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі принциптері, әдістері және құқықтық нысандары
2 Салықтық реттеу
2.1Салық механизмінің элементтері
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі фискальдық және реттеуші функциялар
3.1Шет елдер салығы
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы
3.4Алымдар мен төлемдер
3.5 Мемлекеттік баж
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Дипломдық жұмыс өзекті және қызықты тақырыптардың біріне арналған.
Жалпы мазмұны Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі мен салықтық құқығының процестері, мән-жайлары, принциптері мен құрылымдары, салық әкімшілігін жүргізу аясында экономикалық-қаржылық мүдделер балансы және т.б. өзекті тұстары мүлдем жаңа , яғни әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика мен құқықтық –демократиялық мемлекет тұрғысынан қарастылып, негізгі мәселері мен проблемалары ашылып көрсетілген, сондай-ақ әрбір институттар бойынша ғылыми тұжырымдамалар берілген.
Жұмыста негізінен салықтық құқықтың жалпы теориялық негіздерін салық саясаты ұстанымдарына қарай салық салу практикасының механизмдерімен ұштастыру жолдары тікелей Қазақстан Републикасының Салық кодексінің принциптері мен нормалары арқылы жүргізілген.
Н.А. Назарбаевтың жолдауында да салықтардың мәніне, олардың маңыздылығына үлкен назар аударылған. Атап айтқанда әлеуметтік, косымша күн салығын есептеунде жаңа мөлшерлері көрсетілген.
Салық дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған, уәкілетті мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде бюджетке енгізілетін төлем. Жұмыста салық ұғымына әртүрлі авторлардың пікірлері, көзқарастары берілген, салыстырмалы түрде салықтардың мәніне, принциптеріне, функцияларына талдау жасалған.
Жалпы мазмұны Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі мен салықтық құқығының процестері, мән-жайлары, принциптері мен құрылымдары, салық әкімшілігін жүргізу аясында экономикалық-қаржылық мүдделер балансы және т.б. өзекті тұстары мүлдем жаңа , яғни әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика мен құқықтық –демократиялық мемлекет тұрғысынан қарастылып, негізгі мәселері мен проблемалары ашылып көрсетілген, сондай-ақ әрбір институттар бойынша ғылыми тұжырымдамалар берілген.
Жұмыста негізінен салықтық құқықтың жалпы теориялық негіздерін салық саясаты ұстанымдарына қарай салық салу практикасының механизмдерімен ұштастыру жолдары тікелей Қазақстан Републикасының Салық кодексінің принциптері мен нормалары арқылы жүргізілген.
Н.А. Назарбаевтың жолдауында да салықтардың мәніне, олардың маңыздылығына үлкен назар аударылған. Атап айтқанда әлеуметтік, косымша күн салығын есептеунде жаңа мөлшерлері көрсетілген.
Салық дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған, уәкілетті мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде бюджетке енгізілетін төлем. Жұмыста салық ұғымына әртүрлі авторлардың пікірлері, көзқарастары берілген, салыстырмалы түрде салықтардың мәніне, принциптеріне, функцияларына талдау жасалған.
1 Назарбаев Н.А. Послание народу Казахстана // Егемен Қазақстан -2006 ж
2 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995ж
3 Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Кодексі (салық кодексі)
4 Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Кодексі (салық кодексі) 2004 жыл
5 Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 сәуірдегі "Бюджет жүйесі туралы" Заңы (2001 жылғы 7 желтоқсанда енгізілген өзгерістер мен толықтырылуды ескеру қажет)
6 Салықтық құқық Найманбаев С.М., Алматы, 2005 ж.
7 Салықтық құқық Найманбаев С.М., Алматы, 2001 ж
8 Салықтық құқық Найманбаев С.М. Алматы, 1996ж
9 Налоговое право Худяков А.И. Алматы, 1998 ж
10 К.Маркс.,Ф.Энгельс соч 2-е изд. С 82
11 Советское финансовое право.М., 1998 ж
12 Основы налогового права.Указ.раб.
13 Налоги (под.ред.Черника, А.З. Дадашева) М.,Финансы и статистика,1999 ж
14 Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан (особенная часть) Алматы, Норма-К,2002 ж
15 Грачева Е.Ю., Соколова Э.Д. Налоговое право:вопросы и ответы. М.,2004 ж
16 Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж
17 Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев., Қаржы., Алматы., 2005 ж
18 Қазақстан Республикасы., Алматы., 2005 жылдың наурыздың 5-гі
« ҚР-ғы бағалы қағаздармен жасалған мәмлелерді тіркеу туралы»
19 Қазақстан Республикасы Заңы "Акционерлік қоғам туралы " Алматы., 2004ж
19 Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы
« Шаруашылық серіктестіктер туралы»., 2.05.05ж
21 Қазақстан Республикасы Заңы « Банкроттық туралы» Егемен Қазақстан 2004ж
22 Қазақстан Республикасы Заңы « Қаржы лизингі туралы»., Егемен Қазақстан., 2004ж
23 Финансовый менеджмент Учебное пособие под. редак . проф. А.Нурсейт «Экономика» 2001ж
24 Бородина Е.И., Голикова Ю.С., Колчина Н.В.,И.Смирнова., Финансы предприятий., Москва 2005ж
25 Жуйриков К.К., Назарчук М.М., Жуйриков Р.К. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт, 2000г.
26 Жуйриков К.К. Финансы хозяйствующих субъектов Уч. пособие 2001г
27 Мельников В.Д. и Ильясв К.К. Финансы Алматы 2003г.
28 Сутемгенов Н.Д.и Таттибаев К.М. Фондовый рынок Алматы 2003г
29 Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Финансы предприятий. Уч.пособие 2004г.
30 Шуляк П.Н. Финансы предприятий Учебник 2004г.
31 Жуйриков К.К. Финансы предприятий в условиях рынка Уч.пособие, Алматы 2002г.
32 Жуйриков К.К., Раимов С.Р., Танирбергенова Г.Б. Финансовый анализ предприятия. Учебник 2003г.
33 Ван Хорн. Основы управления финансами , пер с англ, М. 2000ж
34 Бочаров В.В., Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы СПб 2002ж
35 Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент Уч.пособие СПб. 2000ж
36 Бочаров В.В. Финансовое моделирование СПб.2000ж
37 Бочаров В.В. Управление денежным оборотом предприятий и корпораций М.2000 ж
38 Нурсеит А.Ш., Темирбекова А.Б., и Нурсеитова Р.А. Теория рыночной экономики: препринимательский аспект. Алматы 2000ж
39 Павлова Л.Н., Финансы предприятий ., 2002ж
40 Дюсембав К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К., Аудит и анализ финансовой отчетности., 2003ж
41 Исахметов Т. Жанболатов С., Қаржы құқығы.,Оқу құралы -Шымкент, 2003ж
42 Мельников В, Ильясов К., Финансы: учебное пособие. - Алматы, 2004
43 Илиясов К., Құлпыбаев С.,Қаржы: Оқулық. - Алматы, 2005
44Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексi, Жалпы бөлiм, 27 желтоқсан 1994 жылғы. 21 мамыр 2002 жылғы банктерге қатысты өзгерiстер мен толықтырулар
45 Қазақстан Республикасыны Азаматтық кодексi ерекше бөлiм 1999
46 "Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 12.06.0ІЖ. №210-11 (Салық кодексі) (кейінгі түзетулермен)
47 Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого, часть 2., М., 1998ж
48 Жайлин Г.А. Гражданское право Республики Казахстан Часть особенная том 1. Данекер А., 2001ж
49 ҚР"Жер туралы" заңы
50 07.07.1997ж. "ҚР-дағы шағын кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың басымдығы мен аймақтық бағдарламалары туралы" Президент жарлығы
51 2001 жылдың 18 қыркүйек айындағы № 1306 Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша есеп пен декларацияларды құрастыру ережелері
52 "Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР кодексінің негізгі ережелерінің түсініктеме жинағы - Астана "БИКО Принт" 2002ж
53 "Қаржы" оқулығы, Мельников В.Д., Ильясов К.К., Алматы 2001 ж
54"Салық салу негіздері" оқу құралы (екі тілде), А.С.Бекболсынова., Шымкент, 2003
1 К.Маркс.,Ф.Энгельс соч 2-е изд., 82б
2 Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж., 105б
3Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж., 216б
4Налоги (под.ред.Черника, А.З. Дадашева) М.,Финансы и статистика, 1999 ж., 74б
2 Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995ж
3 Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12 маусымдағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Кодексі (салық кодексі)
4 Қазақстан Республикасының "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Кодексі (салық кодексі) 2004 жыл
5 Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 сәуірдегі "Бюджет жүйесі туралы" Заңы (2001 жылғы 7 желтоқсанда енгізілген өзгерістер мен толықтырылуды ескеру қажет)
6 Салықтық құқық Найманбаев С.М., Алматы, 2005 ж.
7 Салықтық құқық Найманбаев С.М., Алматы, 2001 ж
8 Салықтық құқық Найманбаев С.М. Алматы, 1996ж
9 Налоговое право Худяков А.И. Алматы, 1998 ж
10 К.Маркс.,Ф.Энгельс соч 2-е изд. С 82
11 Советское финансовое право.М., 1998 ж
12 Основы налогового права.Указ.раб.
13 Налоги (под.ред.Черника, А.З. Дадашева) М.,Финансы и статистика,1999 ж
14 Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан (особенная часть) Алматы, Норма-К,2002 ж
15 Грачева Е.Ю., Соколова Э.Д. Налоговое право:вопросы и ответы. М.,2004 ж
16 Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж
17 Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев., Қаржы., Алматы., 2005 ж
18 Қазақстан Республикасы., Алматы., 2005 жылдың наурыздың 5-гі
« ҚР-ғы бағалы қағаздармен жасалған мәмлелерді тіркеу туралы»
19 Қазақстан Республикасы Заңы "Акционерлік қоғам туралы " Алматы., 2004ж
19 Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығы
« Шаруашылық серіктестіктер туралы»., 2.05.05ж
21 Қазақстан Республикасы Заңы « Банкроттық туралы» Егемен Қазақстан 2004ж
22 Қазақстан Республикасы Заңы « Қаржы лизингі туралы»., Егемен Қазақстан., 2004ж
23 Финансовый менеджмент Учебное пособие под. редак . проф. А.Нурсейт «Экономика» 2001ж
24 Бородина Е.И., Голикова Ю.С., Колчина Н.В.,И.Смирнова., Финансы предприятий., Москва 2005ж
25 Жуйриков К.К., Назарчук М.М., Жуйриков Р.К. Страхование: теория, практика, зарубежный опыт, 2000г.
26 Жуйриков К.К. Финансы хозяйствующих субъектов Уч. пособие 2001г
27 Мельников В.Д. и Ильясв К.К. Финансы Алматы 2003г.
28 Сутемгенов Н.Д.и Таттибаев К.М. Фондовый рынок Алматы 2003г
29 Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Финансы предприятий. Уч.пособие 2004г.
30 Шуляк П.Н. Финансы предприятий Учебник 2004г.
31 Жуйриков К.К. Финансы предприятий в условиях рынка Уч.пособие, Алматы 2002г.
32 Жуйриков К.К., Раимов С.Р., Танирбергенова Г.Б. Финансовый анализ предприятия. Учебник 2003г.
33 Ван Хорн. Основы управления финансами , пер с англ, М. 2000ж
34 Бочаров В.В., Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы СПб 2002ж
35 Бочаров В.В. Инвестиционный менеджмент Уч.пособие СПб. 2000ж
36 Бочаров В.В. Финансовое моделирование СПб.2000ж
37 Бочаров В.В. Управление денежным оборотом предприятий и корпораций М.2000 ж
38 Нурсеит А.Ш., Темирбекова А.Б., и Нурсеитова Р.А. Теория рыночной экономики: препринимательский аспект. Алматы 2000ж
39 Павлова Л.Н., Финансы предприятий ., 2002ж
40 Дюсембав К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К., Аудит и анализ финансовой отчетности., 2003ж
41 Исахметов Т. Жанболатов С., Қаржы құқығы.,Оқу құралы -Шымкент, 2003ж
42 Мельников В, Ильясов К., Финансы: учебное пособие. - Алматы, 2004
43 Илиясов К., Құлпыбаев С.,Қаржы: Оқулық. - Алматы, 2005
44Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексi, Жалпы бөлiм, 27 желтоқсан 1994 жылғы. 21 мамыр 2002 жылғы банктерге қатысты өзгерiстер мен толықтырулар
45 Қазақстан Республикасыны Азаматтық кодексi ерекше бөлiм 1999
46 "Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер
туралы" 12.06.0ІЖ. №210-11 (Салық кодексі) (кейінгі түзетулермен)
47 Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого, часть 2., М., 1998ж
48 Жайлин Г.А. Гражданское право Республики Казахстан Часть особенная том 1. Данекер А., 2001ж
49 ҚР"Жер туралы" заңы
50 07.07.1997ж. "ҚР-дағы шағын кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың басымдығы мен аймақтық бағдарламалары туралы" Президент жарлығы
51 2001 жылдың 18 қыркүйек айындағы № 1306 Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлері бойынша есеп пен декларацияларды құрастыру ережелері
52 "Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР кодексінің негізгі ережелерінің түсініктеме жинағы - Астана "БИКО Принт" 2002ж
53 "Қаржы" оқулығы, Мельников В.Д., Ильясов К.К., Алматы 2001 ж
54"Салық салу негіздері" оқу құралы (екі тілде), А.С.Бекболсынова., Шымкент, 2003
1 К.Маркс.,Ф.Энгельс соч 2-е изд., 82б
2 Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж., 105б
3Основы налогового права (под.ред.С.Г.Пепеляева, Л.К. Воронова) М., Инвест.Фонд, 1995 ж., 216б
4Налоги (под.ред.Черника, А.З. Дадашева) М.,Финансы и статистика, 1999 ж., 74б
Жоспары
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .3
1 Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық, экономикалық және
саяси мән-жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Салықтың топтастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң
негіздері, институттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі
принциптері, әдістері және құқықтық нысандары ... ... ... ... ... ... ...18
2 Салықтық реттеу
2.1Салық механизмінің элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі ... ... ... ... ... ... .25
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі фискальдық
және реттеуші функциялар
3.1Шет елдер салығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс ... ... ...31
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.4Алымдар мен төлемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
3.5 Мемлекеттік баж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8 2
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...84
Кіріспе
Дипломдық жұмыс өзекті және қызықты тақырыптардың біріне арналған.
Жалпы мазмұны Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі мен салықтық
құқығының процестері, мән-жайлары, принциптері мен құрылымдары, салық
әкімшілігін жүргізу аясында экономикалық-қаржылық мүдделер балансы және
т.б. өзекті тұстары мүлдем жаңа , яғни әлеуметтік бағдарланған нарықтық
экономика мен құқықтық –демократиялық мемлекет тұрғысынан қарастылып,
негізгі мәселері мен проблемалары ашылып көрсетілген, сондай-ақ әрбір
институттар бойынша ғылыми тұжырымдамалар берілген.
Жұмыста негізінен салықтық құқықтың жалпы теориялық негіздерін салық
саясаты ұстанымдарына қарай салық салу практикасының механизмдерімен
ұштастыру жолдары тікелей Қазақстан Републикасының Салық кодексінің
принциптері мен нормалары арқылы жүргізілген.
Н.А. Назарбаевтың жолдауында да салықтардың мәніне, олардың
маңыздылығына үлкен назар аударылған. Атап айтқанда әлеуметтік, косымша күн
салығын есептеунде жаңа мөлшерлері көрсетілген.
Салық дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға
бағытталған, уәкілетті мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды
тұлғалар мен жеке тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде
бюджетке енгізілетін төлем. Жұмыста салық ұғымына әртүрлі авторлардың
пікірлері, көзқарастары берілген, салыстырмалы түрде салықтардың мәніне,
принциптеріне, функцияларына талдау жасалған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - салықтардың экономикалық мәні, олардың
функциялары мен міндеттері толық көрсетілген.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады.
1 тарауда салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық экономикалық
және саяси мән-жайлары, салықтың элементтері, мемлекеттің салық жүйесі:
түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң негіздері, институттары.
2 тарауда салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің
негізгі принциптері, әдістері және құқықтық нысандары, салықтық
міндеттемелерді орындаушы субъектілер, орындау мерзімі, күні, орны,
тәсілдері, берекшектерді өтеу және артық төленген салық сомаларын есепке
алу және қайтарып беру тәртібі.
3 тарауда мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі
фискальдық және реттеуші функциялар, мемлекеттің басты фискальдық органы-
Қаржы министрлігі Салық комитетінің салық салу саласындағы құзыреттері
және басқарушы ретіндегі айрықша қызметі туралы айтылған.
Қазіргі заманғы салық жүйесі Қазақстан Республикасының экономикалық
процесін қадағалап отыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар қазіргі таңда
салық жүйесінің ұдайы жетіліп отыруын талап етеді. Салық салу жүйесі
республикалық және жергілікті бюджетке міндетті төлемдердің келіп түсуін,
сонымен қатар зейнетақы жинақ қорына түсетін міндетті зейнетақы төлемдері
туралы нормативтік және құқықтық актілерін қадағалап отыруды қамтамасыз
етеді.
Қазақстан Республикасының парламентінің №209 жарлығы бойынша 2001
жылдың 12 маусымында қабылданған салық кодексінде көріңіс табатын салық
салу жүйесін жетілдіру есептерімен тығыз байланысты.
Қ.Р. ″Салық және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке келіп түсуі
туралы″ кодексі 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық қатынастарын
қадағалайтын негізгі заң актісі болып табылады.
Салық пен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке келіп түсуінің
тоқталуы, енгізілуі, өзгеруі салық кодексіндегі шарттар мен шешімдер
бойынша жүргізіліп отырады.
1 тарау Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық экономикалық
және саяси мән-жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері
Салықтар мемлекет пен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп
дамуының негізі болып табылады.Салықтар адамзат өркениетінің бастапқы
кезеңдерде пайда болған болатын. Көне Үндістанда Ману заңдарында:
шалынған құрбандықты өзіне, яғни құрбандыққа шалынған мал-мүліктерді өзіне
тек брахмандар ала алады деп белгіленген. Ал патшаға және басқада
басқарушыларға байланысты сол Ману заңдарында:Патша жыл сайын елде
тұратын бұқара халықты дербес кәсіппен айналысуға мәжбүр етсін және оларды
салық деп аталатын төлемді төлеуге мәжбүрленсін деп көрсетілген.
Көне Римдегі салықтар цензус деп аталған.Олар әрбір бес жылдың көлемінде
азаматтардың мүліктеріне сәйкес белгіленіп алынған. Кейде салықтар мен
баждардан және жерді жалға беруден түскен қала шараушылығына кететін
шығындарды жаппаған жағдайда, тек қалада тұратын азаматтардан мунира деп
аталатын салық алынған. Мунирамен бірге мемлекеттік салық трибутумды
төлеу рим азаматтарының борышы әрі міндеті болған. Римдегі (оның
провинцияларындағы) негізгі салықтардың бірі жер салығы анона
болған.Оның төлемдері ауылшаруашылығы өнімдері түрінде алынған.
Қазақстанда да өз заманына сай салық жүйесі болғандығын дәлелдейтін Ұлы
Жібек жолын мен өркендеп дамыған қамал –қалалар Сығанақ, Отырар,
Тараз, Мерке және басқада қамал-қалалар жөніндегі мағлұматтарды
жатқызуға болады. Кезінде салық салу мәселелеріне қатысты аса зор үлесін
қосқан құқықтық дерек көзі ретінде Әз-Тәукенің Жеті Жарғысын айтуға
болады.
Кез келген мемлекет өзінің қаржылық қоры болған ретте өмір сүре
алады.Қаржы қорлары мемлекеттің функцияларын жүзеге асыруға, өзінің
аппаратын ұстап тұруға қажетті ақшаларды қамтиды. Сондықтанда мемлекет
ақшаларды басқа жақтан табу қажет.Сол ақшалардың табудың тәсілдерінің бірі
мәжбүрлеп алу жолындағы салықтар жатады.Әйгілі революцияға дейінгі қаржылық
құқық саласы бойынша көрнекті ғалым П.П.Гензель салықтар жөнінде
тұжырымдама жасаған:Көне заманнан бері салық салудың техникалық жолдары,
әралуан кадастрлар және өндіріп алудың аса бір икемді тәсілдері жақсы мәлім
болған және қаржылық құқық жоқ болғандықтан қазіргі кездегідей салық салу
тәртібін білмегендігі белгілі. Ол кезде тек бағындырылған халықтан салық
алуға бағытталған қаржылық мәжбүрлеуді ғана білген. Сонымен салықтар көне
заманнан алынып келе жатқандығы жоғарыда аталып өтілді және қандай да
болмасын мемлекеттің өсіп дамуының материалдық негізі - қаржыларды
қалыптастыратын ең басты қайнар түсім салықтар мен басқада міндетті
төлемдердің жататыны белгілі болды.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында салық нысандары мен әдістері
өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салураына
биімделеді.Салықтар тауар- ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
қабаттаса жүреді. К.Маркс салықты мемлекетті тамақтандыратын ана сүті деп
атап өткен 1
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі- ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы,мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.Салықтарда
мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың
әлеументтік-экономикалық мәні,олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Мемлекеттің бюджет жүйесін қалыптастырушы міндетті төлемдер-салықтар,
алымдар, баждар, төлемақылар және т.б. жинақтап айтқанда салықтар болып
есептелінеді.Салық деп мемлекет тарапынан біржақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда нақты айқындалған мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде Республикалық немесе жергілікті бюджетті қалыптастыру
мақсатында салықтың міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғалардан жүйеленген әрі тұрақты түрде мемлекеттік уәкілетті орган алатын
баламсыз,қайтарымсыз,ақшалай міндетті төлем.Салықтар экономикалық және
әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің бойында жинақтаушы күрделі әрі қоғам
өмірінің көп аспектілі қаржылық-құықтық құбылысы болып табылады. Осыған
сәйкес салықтардың келесідей белгілерін атап өтуге болады:
Салықтардың материалдық белгісі ретінде салық төлеушінің мемлекетке
беруге қажетті ақш тріндегі салықта белгілі ақша сомасы,заттай салық
түрінде ортақ белгілерімен айқындалған белгілі бір заттардың көлемі.
Салықтардың заңи белгілері төмендегідей:
1. біржақты-өктем тәртіппен мемлекет белгіленген төлем;
2. тек құқықтық нысанда болатын төлем;
3. заң жүзінде белгіленген төлем;
4. мәжбүрлі төлем;
5. салық міндетті төлем болып табылады;
6. салықты төлеу заңи міндет болуы;
7. өте тұрақты қаржылық міндеттемелр туындататын төлем;
8. құқыққа сай төлем;
9. жүзеге асырылуы заңи жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етілетін
төлем;
10. салық төлеуде мемлекеттік бақылаудың болуы.
Экономикалық белгілеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
1 мемлекетің салықтық құқығына сай мәжбүлеп алына отырып,бюджет жүйесінің
мызғымас материалдық негізін құрайтын төлем;
2. қайтарылмайтын төлем;
3. жекелеген-эквивалентсіз төлем;
4. мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
5. мөлшері алдын-ала айқындалған төлем;
6. қатаң белгілі мерзімде жүзеге асырылатын төлем;
7. салық-салу объектілерінің болуы;
8. белгіленіп,бекітілуі кезінде нақты салық төлеушілердің төлем
қабілеттілігі есепке алынатын төлем;
9. ақшаның төлем құралы ретіндегі функциясын көрсететін төлем;
10. мемлекеттің кірісіе қалыптастыратын төлем;
11. меншік нысанының әрқашан мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс
табатын төлем;
12. қоғамдағы бөлу және қайта бөлу қатынастарын білдіретін экономикалық
категория.
Салық түсінігі туралы әдебиеттерде түрлі көз-қарастар айтылған.
Л.К.Воронова төмендегідей көз-қарас білдіреді :Салық дегеніміз жалпы
мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған ,уәкілетті
мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды тұлғалар мен жеке
тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде бюджетке енгізілетін
төлем 2. Бұл жерде салықтың қайтарымсыз, міндетті және жекелей-
эквивалентсіз белгілері айқындалмаған.
С.Г.Пепеляев өз кезегінде төмендегідей анықтама береді:салық
міндеттілік, жеке қайтарымсыз, мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етілуі
негіздеріндегі заңды және жеке тұлғалардың меншіктерін алмастырудың заңды
нысаны3. Сонымен қатар соңғы кездерде салыққа анықтама беру экономикалық
және заңи категорияларға жіктеу көрініс табуда. Қазақстан Республикасының
Конституциясының 35-бабында : заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды
және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып
табылады, -деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидасы қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидасы;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидасы.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаларын
пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай
олардың өзгеруі саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастыруың классикалық қағидаларын бұрын Адам Смит
ұсынған еді. Адам Смиттің қағидалары төмендегідей:
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидасы);
2. салықтың мөлшері мен оның төлеу мерзімі алдын-ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидасы);
3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидасы);
4. салықты алудың шғындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидасы).
Бұл қағидаларды пайдалану салық салуда зорық-зомбылықты жоқ етті,бұл
процеске реттемееуді енгізді және А.Смитке салықтар- оны төлейтіндерге
құлшылықтың нышаны емес,бостандықтың нышаны деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді.Салық салудың кейінгі даму барысында қағидалардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
А.З.Дадашев Адам Смит салық салудың негізгі қағидалары ретінде салық
салудың жалпыға бірдейлігін, әділеттілігін, айқындылығын және ыңғайлылығын
атап көрсеткен.Н.И.Тургенев әркім өз мүмкіндігінше,өз табысына сай,
алдынала белгіленген мерзімдері, алыну тәсілдері бойынша салық төлеуге тиіс
деп тұжырымдаған.Уақыт өте келе осындай қағидалар қатары салықтардың
жеткліктігі және икемділігі қағидасымен, салық салудың тиісінше көзін және
объектісін таңдау қағидасымен толықтырылды. Аталған қағидалар Ресейдің жаңа
салық жүйесін қалыптастыру кезінде есепке алынады деп қысқаша қайырған
4.
Салық салудың қазіргі қағидаларына төмендегілерді жатқызуға болады:
1. әділдік қағидасы;
2. қарапайымдылық қағидасы;
3. салық салудың айқындығы қағидасы;
4. салық салудың экономикалық бейтараптылығы қағидасы;
5. экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемеердің салыстырмалығы;
6. салық жүйесінің біртұтастығы;
7. салық заңдарының жариялылығы.
Салықтар – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір
мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі орадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада:
Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынасының бір бөлігін білдіреді. Салықтар
мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп
дамуының негізі болып табылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне
тікелей қатысты. Салықтың үш түрлі қызметтері (фунциялары) бар:
реттеушілік, фискалдық, қайта бөлу.
Реттеушілік қызметі - салықың ең негізгі. Қызметі салықтық реттеудің
ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету.Салық түрлері, салық
ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері салықтық реттеудің
тетіктері болып саналады. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды.Сонымен қатар ақша және баға саясаты шетелдік
инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүргізеді.
Фискалдық немесе бюджеттік қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік
бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады.
Себебі: салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып,
әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асыруын
қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметтің іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Мемлекет салықтарының
қызметін (функциясын) пайдалана отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды.
1.2 Салықтардың топтастырылуы
1 Салық салу объектісіне байланысты
2 Қолданылуына қарай
3 Салық салу органына байланысты
4 Экономикалық ерекшелігіне байланысты
5 Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.Тікелей салықтар: жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады. Тікелей салықтарға мына салықтар жатады – заңды және жеке
тұлғалардың табысына салынатын салық: мүлік салығы; жер салығы; бағалы
қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық; жер қойнауын
пайдалануының арнайы салығы мен төлемі; көлік құралдарына салынатын салық
және т.б.
Жанама: Салықтарға мына салықтар жатады: қосылған құнға салынатын
салық; акциздер; баж салығы.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы
төлейді.Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын бергісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді. Жалпы салықтарға жататын
салықтар: заңды және жеке тұлғалардан салынатын салық, акциздер т.б. Арнайы
салықтар: бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер бойынша,
нақтылы шараларға жұмсалады. Мысалы:көлік құралдарына салынатын салық.
Бұл салықтар жол қорын құрауға жұмсалады салықты алатын және салыққа
иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға: мына салықтар жатады: заңды және жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық,
акциздер, бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық, жер
қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар: жер салығы, заңды және жеке
тұлғалардың мүлкіне салынатын салық,көлік – құралдарына салынатын салық,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды
тіркелгені үшін алынатын алым, жекеленген қызмет түрлерімен айналысу құқы
үшін алынатын алымдар, аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатан салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар: салық төлеушінің кез-келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы мүлік салығы, т.б.
Тұтынуға салынатын салық салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар немесе
қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынушыға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және
акциздер жатады. Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу
объектісінен алынатын табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық
төлеушінің мүлкінің сыртқы белгісіне қарай алынады. Оларға жер салығы,
мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын
салықтар жатады.
1 қаңтар 2002 жылдан бастап Қазақстан Республикасында мынандай
салықтың түрлері іске асырылды: Жеке табыс салығы. Корпорациялық табыс
салығы. Қосымша құнға салынатын салық. Акциздер. Жер қойнауын
пайдаланушыларға салық салу. Арнайы салық тәртібі. Жер салығы. Көлік
құралдары салығы
Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған
міндеттемесі салық міндеттемесі деп жамылды. Салық салу объектілері мен
салық салуға байланысты объектілерді анықтауға, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдері есептеуге, салық есептілігін жасауға,
оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді төлеуге салықтық реттеушілік қызмет атқарады.
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң
негіздері, институттары
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен
әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша былайша жіктеледі:
• салық салу объектілері бойынша;
• салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
• пайдалану тәртібі бойынша;
• объектінің экономикалық белгісі бойынша
Салықтарды салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар
болып бөлінеді. Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
тікелей төленген салықтар. Жанама салықтар – баға немесе тарифке үстеме
түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей
байланысты емес салықтар.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық (жалпы
мемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді.Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде
шоғырландырылады және жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға
пайдаланылады. Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және
әдеттегідей түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі
принциптері, әдістері және құқықтық нысандары
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салык, органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша
салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады.
Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органына төменнен
жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органның бірінші басшысы тағайындайды.
1 Салық қызметі органдары:
• көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және бекітуге;
• өз құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;
• белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге асыруға;
• салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне,
сметаларына, ақшасының бар-жоғына, бағалы қағаздарына, есеп
айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға
байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
• салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар бойынша
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен
төлеу (ұстау мен аудару) жөнінде құжаттар оларды толтыру жөнінде
түсіндірмелер, сондай-ақ салык және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының дүрыс есептелгендігін және дер кезінде төленгендігін
(ұсталғандығын және аударылғандығын) растайтын құжаттар беруді талап
етуге;
• Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен салық
тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар жасалғанын
айғақтайтын құжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
• орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез келген
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді
тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне (түрғын үй-жайлардан басқа)
түгендеу жүргізуге:
• Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық төлеушіден электрондық,
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
• тексерілетін салық телеушіге - заңды тұлға мен жеке кәсіпкерге салық
салуға байланысты мәселелер бойынша, коммерциялық, банктік және заңмен
қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге Қазақстан
Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды сақтай отырып,
банктерден немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардан оның банк шоттарының бар-жоғы және олардың нөмірлері туралы,
осы шоттардағы ақшаның қалдығы мен қозғалысы туралы мәліметтер алуға;
• Ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық төлеушінің салық,
міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға
құқылы.
Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң актілерімен
көзделген өзге де құқықтары бар.
Салық қызметі органдары:
• салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
• мемлекеттің мүдделерін қорғауға;
• салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, сондай-ақ жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде ұсталуына
және аударылуына салық, бақылауын жүзеге асыруға;
• салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
объектілердің есебін, есептелген және төленген салық, және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген тәртіппен
жұргізуге;
• белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіруге;
• салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
• салық құпиясын сақтауға;
• көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге салық
міндеттемелерінің орындалуы жөнінде хабарлама тапсыруға;
• салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі
туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
• салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз
етуге;
• мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және
өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен ақшаның
бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;
• салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға
және салық төлеушіден салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алуға;
• Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы салық
төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
салық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу
шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын
материалдарды жібереді.
Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен
көзделген өзге де міндеттерді орындайды.
Салық қызметі органдарының лауазымды адамдары қызметтік міндеттерін
атқару кезінде заңмен қорғалады.
Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі
органдарының лауазымды адамының денсаулығына орташа ауырлықтары зиян келген
жағдайда, оған республикалық бюджет қаражатынан бес айлық жалақы мөлшерінде
біржолғы өтемақы төленеді, кейін бұл сома Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес кінәлі адамдардан өндіріп алынады.
Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі
органдарының лауазымды адамының денсаулығына кәсіби қызметімен одан әрі
айналысуына мүмкіндік бермейтін ауыр зиян келген жағдайда, оған
республикалық бюджет қаражатынан кінәлі адамдардан кейін сомасы өндіріп
алынатын, бес жылдық ақшалай табысы мөлшерінде, біржолғы өтемақы, сондай-ақ
оның лауазымдық жалақысы мен зейнетақысының мөлшері арасындағы айырма (өмір
бойы) төленеді.
Салық қызметі органдарының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін
орындау кезінде қайтыс болған жағдайда қаза тапқан (қайтыс болған) адамның
отбасына немесе оның асырауындағы адамдарға (мұрагерлеріне):
• қаза тапқан (қайтыс болған) адамның соңғы лауазымы бойынша республикалық
бюджет қаражатынан он жылдық ақшалай табысы мөлшерінде біржолғы жәрдемақы
төленеді;
• Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және тәртіппен
асыраушысынан айрылуына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы
тағайындалады
Қызметтік міндеттерін орындауына байланысты салық қызметі
органдары лауазымды адамдарының денсаулығы мен мүлкіне келтірілген зиян,
сондай-ақ салық қызметі органдары лауазымды адамдарының отбасы мүшелері мен
жақын туыстарының денсаулығы мен мүлкіне келтірілген зиян, осы сома кейін
кінәлі адамдардан өндіріп алына отырып республикалық бюджет қаражатынан
толық көлемінде өтеледі.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізідемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режімін қолданылатын заңды тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық мынадай салық кезеңінен
кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер: төлем
көзінен салық салынбайтын табыстары барлар; тұрғын үй салу мен осындай
құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды қоспағанда салық жылында
2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске
асырғандар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар; Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар; Қазақстан Республикасының
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне сәйкес
мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар; Қазақстан
Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді. Салық
төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін
жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
хұқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу
мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады: кассалық; есептеу.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетін ен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылдаған, Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының – Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары салық және
бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті
зейнатақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету
жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін
орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
2 Салықтық реттеу
2.1 Салық механизмінің элементтері
Салық салуды реттеу салық қатынастары нысандарының элементтерін, яғни
салық түрлерінің нақты аттарын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен
әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық механизмін құруға және
оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады ( сызбаны қараңыз).
Салық механизмінің элементтері
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол – салықты және бюджетке
басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық
ауыртпалығы басқа тұлғаға – салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттық немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
Тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын қамтиды;
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлеріне ажыратады:
Тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1тоннасына,
газдың 1текше метріне);
Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
Прогрессивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивтік салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреі;
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді,
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісіті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл – субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғит қорғау шараларына
жқмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,
босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы
бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің
іс-әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері
– билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асыралады:салық
төлеушілерді тіркеу есебі; салық салу объектілері мен салық салуымен
байланысты объектілерді есепке алу; бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу; салық
тексерістері; камералдық бақылау; салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық
қызметінің мониторингі; фискалдық жады бар бақылау – касса машиналарын
қолдану ережелері; акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және
акциздік постыларды белгілеу; мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті
есепке алу, бағалау және сату тәртібін сақтауды тексеру; уәкілетті
органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы – шаруашылық қызметі
туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі
фискальдық және реттеуші функциялар
3.1 Шет елдер салығы
Салық төлеушінің Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде
төлеген табыс салығының және Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде
алған кірістер бойынша табысқа салынатын салық сомасы Қазақстан
Республикасында корпорациялық табыс салығын төлеу кезінде есепке
жатқызылады.
Осы көзделген есепке жатқызылатын сомалардың мөлшері салық төлеушінің
әр мемлекетте алған табыстары бойынша нақты төлеген салық сомасы негізге
алына отырып, әр мемлекет бойынша жеке-жеке анықталады. Есепке жатқызылатын
салық сомасының мөлшері осы табыс бойынша Қазақстан Респуликасында
белгіленген ставкамен есептелетіндей сомадан аспауға тиіс.
Осы қосарланған салық салуды болғызбау және табыстар мен мүліктерге
салық салудан жалтаруға жол бермеу туралы халықаралық шарт жасасқан
мемлекетте Қазақстан Республикасының резидент болып табылатын жеке және
заңды тұлғаларының табыстарынан немесе мүліктерінен ұсталған және (немесе)
төленген салыққа қолданылмайды, оған осындай халықаралық шарттың
ережелеріне сәйкес Қазақстан Республикасында салық салынуға тиіс.
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс
Егер резидентке резидент емес заңды тұлғаның жарғылық капиталының 10
және одан астам проценті тікелей немесе жанама тиесілі болса немесе ол
салық салуда жеңілдігі бар мемлекетте табыс алатын осы резидент емес заңды
тұлғаның дауыс беретін акцияларының 10 және одан астам процентіне ие болса,
онда заңды тұлға пайдасының резидентке қатысты бөлігі оның салық салынатын
табысына енгізіледі. Бұл ереже резиденттің заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік
қызмет ұйымдастырудың басқа нысандарына қатысуьіна да қолданылады.
Жеңілдетілген салық салынатын елде орналасқан және (немесе) тіркелген
резидент емес заңды тұлга пайдасының бір бөлігі Қазақстан Республикасы
Президентінің салық салынатын табысына қосылатын осы пайданың жалпы сомасы
резидент еместің шоғырландырылған қаржылық есептілігімен расталуға тиіс.
Егер шет мемлекетте салық айқындалатын салық ставкасының 13-інен
аспайтын болса немесе мүліктің нақты иесі немесе табыстың нақты-иесі туралы
құпияны сақтауға мүмкіндік беретін қаржы ақпаратының немесе компаниялар
туралы ақпараттың құпиялығы туралы заңдар болса ол салық салуда жеңілдігі
бар мемлекет ретінде қаралады.
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы
Жер салығы.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:
1 ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге;
2 елді мекендер жерлері;
3өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес
мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі - өнеркәсіп жерлер);
4ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі – ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар жерлері);
5 орман қорының жерлеріне;
6 су қорының жерлеріне;
7 запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
Жердің мынадай санаттары:
1 ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
2 орман қорының жерлері;
3 су қорының жерлері;
4 запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.
Төлеушілер: жеке меншік құқығындағы; тұрақты жер пайдалану
құқығындағы; бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып
табылады.
Заңды тұлғалардың белгіленген құқықтарда салық салынатын обьектілері
бар құрылымдық бөлімшелері (бұдан әрі – заңды тұлғалар) жер салығын
төлеушілер деп танылады.Мыналар: бірыңғай жер салығын төлеушілер;
мемлекеттік бюджет есебінен ғана қамтылатын ұйымдар; белгіленген салық
режимінің екінші үлгісі бойынша салық салу жүзеге асырылатын жер қойнауын
пайдаланушылар; уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары; тұрғын үй қоры, соның ішінде
оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері және үй
маңындағы жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар және
соларға теңестірілген адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен
мүгедектің ата-анасының біреуі; тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы
құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері және үй маңындағы жер
учаскелері бойынша-Ардақты ана атағына ие болған көп Алтын алқа
алқасымен наградталған балалы аналар; діни бірлестіктер жер салығын
төлеушілер болып табылмайды.
1 Жер учаскесі (жер учаскесіне ортақ үлестік меншік кезінде – жер
үлесі) салық салу обьектісі болып табылады.
2 Мыналар салық салу обьектісі болып табылмайды: елді мекендердің ортақ
пайдалануындағы жер учаскелері. Алаңдар, көшелер, өткелдер, жолдар,
жағалаулар, парктер, скверлер, бульварлар, су қоймалары, жағажайлар,
зираттар және халықтың мұқтаждарын қанағаттандыруға арналған өзге де
обьектілер (су құбырлары, жылу құбырлары, тазарту құрылғылары және басқа да
ортақ пайдаланылатын инженерлік жүйелер) алып жатқан және соларға арналған
жерлер елді мекендердің ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады. Ортақ
пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдары желісі алып жатқан жер
учаскелері.
Ортақ пайдаланудағы кесіп берілген белдеудегі мемлекеттік автомовиль
жолдары желісі алып жатқан жерлерге жер алаптары, көлік жүріп өтетін
тарамдар, жол салымдары, жасанды құрылыстар, жол бойындағы резервтер мен
өзге де жол қызметін көрсету жөніндегі құрылыстар, жол қызметінің қызметтік
және тұрғын үй-жайлары, қардан қорғау екпелері мен жасыл желектер
орналасқан жерлер жатады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша
консервацияланған обьектілер орналасқан жер учаскелері.
Елді мекендердің жерлеріне (үй іргесіндегі жер учаскелерін
қоспағанда) салынатын базалық салық ставкалары.Елді мекендердің (үй
іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда) жерлеріне салынатын базалық салық
ставкалары алаңның бір шаршы метріне шаққанда мынадай мөлшерлерде
белгіленеді:
Елді мекеннің Тұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры, соның
түрі ішінде оның іргесіндегі ішінде оның іргесіндегі
құрылыстар мен құрылыстар мен
ғимараттар алып жатқан ғимараттар алып жатқан
жерді қоспағанда, елді жерлерге салынатын
мекендердің жерлеріне салықтың базалық
салынатын салықтың ставкалары (теңге)
базалық ставкалары
(теңге)
1 2 3
Қалалар:
Алматы 28,95 0,96
Астана 19,30 0,96
Ақтау 9,65 0,58
Ақтөбе 6,75 0,58
Атырау 8,20 0,58
Тараз 9,17 0,58
Қарағанды 9,65 0,58
Қызылорда 8,68 0,58
Көкшетау 5,79 0,58
Қостанай 6,27 0,58
Павлодар 9,65 0,58
Петропавл 5,79 0,58
Орал 5,79 0,58
Өскемен 9,65 0,58
Шымкент 9,17 058
1 2 3
Алматы облысы:
Облыстық маңызы бар 6,75 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар 5,79 0,39
қалалар
Ақмола Облысы:
Облыстық маңызы бар 5,79 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар 5,02 0,39
қалалар
Облыстық маңызы бар басқаОблыс орталығы үшін 0,39
қалалар белгіленген ставканың
85 проценті
Аудандық маңызы бар басқаОблыс орталығы үшін 0,19
қалалар белгіленген ставканың
75 проценті
Поселкелер 0,96 0,13
Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімдері бюджетке жер салығын
төлеу жер учаскесінің орналасқан жері бойынша жүргізіледі.
Мүлік салығы. Салық төлеушілер: Қазақстан Республикасының аумағында
меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу
обьектісі бар заңды тұлғалар (соның ішінде Қазақстан Республикасында
қызметі жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды
тұлғалар);Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
обьектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері салық
төлеушілер ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу обьектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Мыналар мүлікке салынатын салықты төлеушілер болып табылмайды:
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік нормативтері
шегінде салық салу обьектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер;
салық салу обьектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген қажеттілік
нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты осы бөлімде
белгіленген тәртіппен төлейді; салық салу белгіленген салық режимінің
екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар; тек
мемлекеттік бюджет есебімен ұсталатын ұйымдар; Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі, оның филиалдары мен өкілдіктері; уәкілетті органның қылмыстық
жазаларды атқару саласындағы түзету мекемелерінің мемлекеттік
кәсіпорындары; діни бірлестіктер.
Осы тармақтың 3 – 5 тармақшаларында аталған заңды тұлғалар пайдалануға
немесе жалға берілген салық салу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .3
1 Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық, экономикалық және
саяси мән-жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Салықтың топтастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң
негіздері, институттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі
принциптері, әдістері және құқықтық нысандары ... ... ... ... ... ... ...18
2 Салықтық реттеу
2.1Салық механизмінің элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі ... ... ... ... ... ... .25
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі фискальдық
және реттеуші функциялар
3.1Шет елдер салығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс ... ... ...31
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.4Алымдар мен төлемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
3.5 Мемлекеттік баж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .80
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8 2
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...84
Кіріспе
Дипломдық жұмыс өзекті және қызықты тақырыптардың біріне арналған.
Жалпы мазмұны Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі мен салықтық
құқығының процестері, мән-жайлары, принциптері мен құрылымдары, салық
әкімшілігін жүргізу аясында экономикалық-қаржылық мүдделер балансы және
т.б. өзекті тұстары мүлдем жаңа , яғни әлеуметтік бағдарланған нарықтық
экономика мен құқықтық –демократиялық мемлекет тұрғысынан қарастылып,
негізгі мәселері мен проблемалары ашылып көрсетілген, сондай-ақ әрбір
институттар бойынша ғылыми тұжырымдамалар берілген.
Жұмыста негізінен салықтық құқықтың жалпы теориялық негіздерін салық
саясаты ұстанымдарына қарай салық салу практикасының механизмдерімен
ұштастыру жолдары тікелей Қазақстан Републикасының Салық кодексінің
принциптері мен нормалары арқылы жүргізілген.
Н.А. Назарбаевтың жолдауында да салықтардың мәніне, олардың
маңыздылығына үлкен назар аударылған. Атап айтқанда әлеуметтік, косымша күн
салығын есептеунде жаңа мөлшерлері көрсетілген.
Салық дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға
бағытталған, уәкілетті мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды
тұлғалар мен жеке тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде
бюджетке енгізілетін төлем. Жұмыста салық ұғымына әртүрлі авторлардың
пікірлері, көзқарастары берілген, салыстырмалы түрде салықтардың мәніне,
принциптеріне, функцияларына талдау жасалған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - салықтардың экономикалық мәні, олардың
функциялары мен міндеттері толық көрсетілген.
Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады.
1 тарауда салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық экономикалық
және саяси мән-жайлары, салықтың элементтері, мемлекеттің салық жүйесі:
түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң негіздері, институттары.
2 тарауда салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің
негізгі принциптері, әдістері және құқықтық нысандары, салықтық
міндеттемелерді орындаушы субъектілер, орындау мерзімі, күні, орны,
тәсілдері, берекшектерді өтеу және артық төленген салық сомаларын есепке
алу және қайтарып беру тәртібі.
3 тарауда мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі
фискальдық және реттеуші функциялар, мемлекеттің басты фискальдық органы-
Қаржы министрлігі Салық комитетінің салық салу саласындағы құзыреттері
және басқарушы ретіндегі айрықша қызметі туралы айтылған.
Қазіргі заманғы салық жүйесі Қазақстан Республикасының экономикалық
процесін қадағалап отыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар қазіргі таңда
салық жүйесінің ұдайы жетіліп отыруын талап етеді. Салық салу жүйесі
республикалық және жергілікті бюджетке міндетті төлемдердің келіп түсуін,
сонымен қатар зейнетақы жинақ қорына түсетін міндетті зейнетақы төлемдері
туралы нормативтік және құқықтық актілерін қадағалап отыруды қамтамасыз
етеді.
Қазақстан Республикасының парламентінің №209 жарлығы бойынша 2001
жылдың 12 маусымында қабылданған салық кодексінде көріңіс табатын салық
салу жүйесін жетілдіру есептерімен тығыз байланысты.
Қ.Р. ″Салық және басқа да міндетті төлемдердің бюджетке келіп түсуі
туралы″ кодексі 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық қатынастарын
қадағалайтын негізгі заң актісі болып табылады.
Салық пен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке келіп түсуінің
тоқталуы, енгізілуі, өзгеруі салық кодексіндегі шарттар мен шешімдер
бойынша жүргізіліп отырады.
1 тарау Салықтардың пайда болуының және дамуының қоғамдық экономикалық
және саяси мән-жайлары
1.1 Салықтың экономикалық мәні және қызметтері
Салықтар мемлекет пен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп
дамуының негізі болып табылады.Салықтар адамзат өркениетінің бастапқы
кезеңдерде пайда болған болатын. Көне Үндістанда Ману заңдарында:
шалынған құрбандықты өзіне, яғни құрбандыққа шалынған мал-мүліктерді өзіне
тек брахмандар ала алады деп белгіленген. Ал патшаға және басқада
басқарушыларға байланысты сол Ману заңдарында:Патша жыл сайын елде
тұратын бұқара халықты дербес кәсіппен айналысуға мәжбүр етсін және оларды
салық деп аталатын төлемді төлеуге мәжбүрленсін деп көрсетілген.
Көне Римдегі салықтар цензус деп аталған.Олар әрбір бес жылдың көлемінде
азаматтардың мүліктеріне сәйкес белгіленіп алынған. Кейде салықтар мен
баждардан және жерді жалға беруден түскен қала шараушылығына кететін
шығындарды жаппаған жағдайда, тек қалада тұратын азаматтардан мунира деп
аталатын салық алынған. Мунирамен бірге мемлекеттік салық трибутумды
төлеу рим азаматтарының борышы әрі міндеті болған. Римдегі (оның
провинцияларындағы) негізгі салықтардың бірі жер салығы анона
болған.Оның төлемдері ауылшаруашылығы өнімдері түрінде алынған.
Қазақстанда да өз заманына сай салық жүйесі болғандығын дәлелдейтін Ұлы
Жібек жолын мен өркендеп дамыған қамал –қалалар Сығанақ, Отырар,
Тараз, Мерке және басқада қамал-қалалар жөніндегі мағлұматтарды
жатқызуға болады. Кезінде салық салу мәселелеріне қатысты аса зор үлесін
қосқан құқықтық дерек көзі ретінде Әз-Тәукенің Жеті Жарғысын айтуға
болады.
Кез келген мемлекет өзінің қаржылық қоры болған ретте өмір сүре
алады.Қаржы қорлары мемлекеттің функцияларын жүзеге асыруға, өзінің
аппаратын ұстап тұруға қажетті ақшаларды қамтиды. Сондықтанда мемлекет
ақшаларды басқа жақтан табу қажет.Сол ақшалардың табудың тәсілдерінің бірі
мәжбүрлеп алу жолындағы салықтар жатады.Әйгілі революцияға дейінгі қаржылық
құқық саласы бойынша көрнекті ғалым П.П.Гензель салықтар жөнінде
тұжырымдама жасаған:Көне заманнан бері салық салудың техникалық жолдары,
әралуан кадастрлар және өндіріп алудың аса бір икемді тәсілдері жақсы мәлім
болған және қаржылық құқық жоқ болғандықтан қазіргі кездегідей салық салу
тәртібін білмегендігі белгілі. Ол кезде тек бағындырылған халықтан салық
алуға бағытталған қаржылық мәжбүрлеуді ғана білген. Сонымен салықтар көне
заманнан алынып келе жатқандығы жоғарыда аталып өтілді және қандай да
болмасын мемлекеттің өсіп дамуының материалдық негізі - қаржыларды
қалыптастыратын ең басты қайнар түсім салықтар мен басқада міндетті
төлемдердің жататыны белгілі болды.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында салық нысандары мен әдістері
өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салураына
биімделеді.Салықтар тауар- ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен
қабаттаса жүреді. К.Маркс салықты мемлекетті тамақтандыратын ана сүті деп
атап өткен 1
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі- ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы,мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.Салықтарда
мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың
әлеументтік-экономикалық мәні,олардың түрлері мен рөлі қоғамның
экономикалық құрылысымен, табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Мемлекеттің бюджет жүйесін қалыптастырушы міндетті төлемдер-салықтар,
алымдар, баждар, төлемақылар және т.б. жинақтап айтқанда салықтар болып
есептелінеді.Салық деп мемлекет тарапынан біржақты шығарылған заңдардың
негізінде, сол заңдарда нақты айқындалған мөлшерде және қатаң белгіленген
мерзімдерде Республикалық немесе жергілікті бюджетті қалыптастыру
мақсатында салықтың міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке
тұлғалардан жүйеленген әрі тұрақты түрде мемлекеттік уәкілетті орган алатын
баламсыз,қайтарымсыз,ақшалай міндетті төлем.Салықтар экономикалық және
әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің бойында жинақтаушы күрделі әрі қоғам
өмірінің көп аспектілі қаржылық-құықтық құбылысы болып табылады. Осыған
сәйкес салықтардың келесідей белгілерін атап өтуге болады:
Салықтардың материалдық белгісі ретінде салық төлеушінің мемлекетке
беруге қажетті ақш тріндегі салықта белгілі ақша сомасы,заттай салық
түрінде ортақ белгілерімен айқындалған белгілі бір заттардың көлемі.
Салықтардың заңи белгілері төмендегідей:
1. біржақты-өктем тәртіппен мемлекет белгіленген төлем;
2. тек құқықтық нысанда болатын төлем;
3. заң жүзінде белгіленген төлем;
4. мәжбүрлі төлем;
5. салық міндетті төлем болып табылады;
6. салықты төлеу заңи міндет болуы;
7. өте тұрақты қаржылық міндеттемелр туындататын төлем;
8. құқыққа сай төлем;
9. жүзеге асырылуы заңи жауапкершілік шараларымен қамтамасыз етілетін
төлем;
10. салық төлеуде мемлекеттік бақылаудың болуы.
Экономикалық белгілеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
1 мемлекетің салықтық құқығына сай мәжбүлеп алына отырып,бюджет жүйесінің
мызғымас материалдық негізін құрайтын төлем;
2. қайтарылмайтын төлем;
3. жекелеген-эквивалентсіз төлем;
4. мемлекет кірісін қалыптастыратын төлем;
5. мөлшері алдын-ала айқындалған төлем;
6. қатаң белгілі мерзімде жүзеге асырылатын төлем;
7. салық-салу объектілерінің болуы;
8. белгіленіп,бекітілуі кезінде нақты салық төлеушілердің төлем
қабілеттілігі есепке алынатын төлем;
9. ақшаның төлем құралы ретіндегі функциясын көрсететін төлем;
10. мемлекеттің кірісіе қалыптастыратын төлем;
11. меншік нысанының әрқашан мемлекеттік меншік нысанына ауысуымен көрініс
табатын төлем;
12. қоғамдағы бөлу және қайта бөлу қатынастарын білдіретін экономикалық
категория.
Салық түсінігі туралы әдебиеттерде түрлі көз-қарастар айтылған.
Л.К.Воронова төмендегідей көз-қарас білдіреді :Салық дегеніміз жалпы
мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған ,уәкілетті
мемлекеттік органдардың актілерінің негізінде заңды тұлғалар мен жеке
тұлғалардың белгілі мөлшерде және белгілі мерзімде бюджетке енгізілетін
төлем 2. Бұл жерде салықтың қайтарымсыз, міндетті және жекелей-
эквивалентсіз белгілері айқындалмаған.
С.Г.Пепеляев өз кезегінде төмендегідей анықтама береді:салық
міндеттілік, жеке қайтарымсыз, мемлекеттік мәжбүрлеумен қамтамасыз етілуі
негіздеріндегі заңды және жеке тұлғалардың меншіктерін алмастырудың заңды
нысаны3. Сонымен қатар соңғы кездерде салыққа анықтама беру экономикалық
және заңи категорияларға жіктеу көрініс табуда. Қазақстан Республикасының
Конституциясының 35-бабында : заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды
және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып
табылады, -деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін бөлудің екі қағидасы қалыптасқан:
1. пайда (алынған игіліктер) қағидасы;
2. қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидасы.
Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаларын
пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай
олардың өзгеруі саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастыруың классикалық қағидаларын бұрын Адам Смит
ұсынған еді. Адам Смиттің қағидалары төмендегідей:
1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс
(әділеттілік қағидасы);
2. салықтың мөлшері мен оның төлеу мерзімі алдын-ала және дәл анықталуы
керек (анықтылық қағидасы);
3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен
алынуы тиіс (қолайлылық қағидасы);
4. салықты алудың шғындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидасы).
Бұл қағидаларды пайдалану салық салуда зорық-зомбылықты жоқ етті,бұл
процеске реттемееуді енгізді және А.Смитке салықтар- оны төлейтіндерге
құлшылықтың нышаны емес,бостандықтың нышаны деп қорытынды жасауға
мүмкіндік берді.Салық салудың кейінгі даму барысында қағидалардың
тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
А.З.Дадашев Адам Смит салық салудың негізгі қағидалары ретінде салық
салудың жалпыға бірдейлігін, әділеттілігін, айқындылығын және ыңғайлылығын
атап көрсеткен.Н.И.Тургенев әркім өз мүмкіндігінше,өз табысына сай,
алдынала белгіленген мерзімдері, алыну тәсілдері бойынша салық төлеуге тиіс
деп тұжырымдаған.Уақыт өте келе осындай қағидалар қатары салықтардың
жеткліктігі және икемділігі қағидасымен, салық салудың тиісінше көзін және
объектісін таңдау қағидасымен толықтырылды. Аталған қағидалар Ресейдің жаңа
салық жүйесін қалыптастыру кезінде есепке алынады деп қысқаша қайырған
4.
Салық салудың қазіргі қағидаларына төмендегілерді жатқызуға болады:
1. әділдік қағидасы;
2. қарапайымдылық қағидасы;
3. салық салудың айқындығы қағидасы;
4. салық салудың экономикалық бейтараптылығы қағидасы;
5. экономикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен
салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемеердің салыстырмалығы;
6. салық жүйесінің біртұтастығы;
7. салық заңдарының жариялылығы.
Салықтар – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір
мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі орадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада:
Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынасының бір бөлігін білдіреді. Салықтар
мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп
дамуының негізі болып табылады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне
тікелей қатысты. Салықтың үш түрлі қызметтері (фунциялары) бар:
реттеушілік, фискалдық, қайта бөлу.
Реттеушілік қызметі - салықың ең негізгі. Қызметі салықтық реттеудің
ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету.Салық түрлері, салық
ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері салықтық реттеудің
тетіктері болып саналады. Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды.Сонымен қатар ақша және баға саясаты шетелдік
инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүргізеді.
Фискалдық немесе бюджеттік қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік
бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың қоғамдық міндеті артады.
Себебі: салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастыра отырып,
әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың іске асыруын
қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметтің іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді
салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Мемлекет салықтарының
қызметін (функциясын) пайдалана отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды.
1.2 Салықтардың топтастырылуы
1 Салық салу объектісіне байланысты
2 Қолданылуына қарай
3 Салық салу органына байланысты
4 Экономикалық ерекшелігіне байланысты
5 Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.Тікелей салықтар: жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке
салынады. Тікелей салықтарға мына салықтар жатады – заңды және жеке
тұлғалардың табысына салынатын салық: мүлік салығы; жер салығы; бағалы
қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық; жер қойнауын
пайдалануының арнайы салығы мен төлемі; көлік құралдарына салынатын салық
және т.б.
Жанама: Салықтарға мына салықтар жатады: қосылған құнға салынатын
салық; акциздер; баж салығы.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы
төлейді.Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын бергісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді. Жалпы салықтарға жататын
салықтар: заңды және жеке тұлғалардан салынатын салық, акциздер т.б. Арнайы
салықтар: бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер бойынша,
нақтылы шараларға жұмсалады. Мысалы:көлік құралдарына салынатын салық.
Бұл салықтар жол қорын құрауға жұмсалады салықты алатын және салыққа
иелік ететін органдардың ерекшелігіне қарай салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті салықтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға: мына салықтар жатады: заңды және жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық,
акциздер, бағалы қағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салық, жер
қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салықтар мен алымдар: жер салығы, заңды және жеке
тұлғалардың мүлкіне салынатын салық,көлік – құралдарына салынатын салық,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды
тіркелгені үшін алынатын алым, жекеленген қызмет түрлерімен айналысу құқы
үшін алынатын алымдар, аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатан салық және
тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар: салық төлеушінің кез-келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың қатарына мына
салықтар кіреді. Заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер
салығы мүлік салығы, т.б.
Тұтынуға салынатын салық салық төлеуші тұтынушы ретінде тауар немесе
қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.
Тұтынушыға салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және
акциздер жатады. Нақтылы салықтар – салық төлеушінің салық салу
объектісінен алынатын табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық
төлеушінің мүлкінің сыртқы белгісіне қарай алынады. Оларға жер салығы,
мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын
салықтар жатады.
1 қаңтар 2002 жылдан бастап Қазақстан Республикасында мынандай
салықтың түрлері іске асырылды: Жеке табыс салығы. Корпорациялық табыс
салығы. Қосымша құнға салынатын салық. Акциздер. Жер қойнауын
пайдаланушыларға салық салу. Арнайы салық тәртібі. Жер салығы. Көлік
құралдары салығы
Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған
міндеттемесі салық міндеттемесі деп жамылды. Салық салу объектілері мен
салық салуға байланысты объектілерді анықтауға, салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдері есептеуге, салық есептілігін жасауға,
оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа
да міндетті төлемдерді төлеуге салықтық реттеушілік қызмет атқарады.
1.3 Мемлекеттің салық жүйесі: түсінігі, экономикалық мән-жайлары мен заң
негіздері, институттары
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен
әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша былайша жіктеледі:
• салық салу объектілері бойынша;
• салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
• пайдалану тәртібі бойынша;
• объектінің экономикалық белгісі бойынша
Салықтарды салу объектісі бойынша, олар тура және жанама салықтар
болып бөлінеді. Тура салықтар – салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
тікелей төленген салықтар. Жанама салықтар – баға немесе тарифке үстеме
түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей
байланысты емес салықтар.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай орталық (жалпы
мемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты
(арнаулы) болып бөлінеді.Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде
шоғырландырылады және жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға
пайдаланылады. Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және
әдеттегідей түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар
және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын
салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған
табыстарынан алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен
қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
1.4 Салықтық қызмет түсінігі, мемлекеттік салықтық қызметінің негізгі
принциптері, әдістері және құқықтық нысандары
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
органдарынан тұрады.
Салык, органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша
салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар және
қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады.
Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органына төменнен
жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органның бірінші басшысы тағайындайды.
1 Салық қызметі органдары:
• көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және бекітуге;
• өз құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен
тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;
• белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге асыруға;
• салық төлеушінің ақша құжаттарына, бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне,
сметаларына, ақшасының бар-жоғына, бағалы қағаздарына, есеп
айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға
байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен
белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;
• салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар бойынша
салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен
төлеу (ұстау мен аудару) жөнінде құжаттар оларды толтыру жөнінде
түсіндірмелер, сондай-ақ салык және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналарының дүрыс есептелгендігін және дер кезінде төленгендігін
(ұсталғандығын және аударылғандығын) растайтын құжаттар беруді талап
етуге;
• Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген тәртіппен салық
тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар жасалғанын
айғақтайтын құжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;
• орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез келген
салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді
тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне (түрғын үй-жайлардан басқа)
түгендеу жүргізуге:
• Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тізбе бойынша уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық төлеушіден электрондық,
құжаттар түріндегі ақпарат алуға;
• тексерілетін салық телеушіге - заңды тұлға мен жеке кәсіпкерге салық
салуға байланысты мәселелер бойынша, коммерциялық, банктік және заңмен
қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге Қазақстан
Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды сақтай отырып,
банктерден немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардан оның банк шоттарының бар-жоғы және олардың нөмірлері туралы,
осы шоттардағы ақшаның қалдығы мен қозғалысы туралы мәліметтер алуға;
• Ерекше бөлімінде көзделген жағдайларда салық төлеушінің салық,
міндеттемесін жанама әдіспен айқындауға;
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға
құқылы.
Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасының заң актілерімен
көзделген өзге де құқықтары бар.
Салық қызметі органдары:
• салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
• мемлекеттің мүдделерін қорғауға;
• салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, сондай-ақ жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде ұсталуына
және аударылуына салық, бақылауын жүзеге асыруға;
• салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
объектілердің есебін, есептелген және төленген салық, және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген тәртіппен
жұргізуге;
• белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіруге;
• салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;
• салық құпиясын сақтауға;
• көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге салық
міндеттемелерінің орындалуы жөнінде хабарлама тапсыруға;
• салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық
міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі
туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;
• салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін
растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз
етуге;
• мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және
өткізу тәртібінің сақталуын, сондай-ақ оны сатудан түскен ақшаның
бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;
• салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға
және салық төлеушіден салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алуға;
• Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы салық
төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.
Салық тексеруі барысында салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс
белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде,
салық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу
шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын
материалдарды жібереді.
Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен
көзделген өзге де міндеттерді орындайды.
Салық қызметі органдарының лауазымды адамдары қызметтік міндеттерін
атқару кезінде заңмен қорғалады.
Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі
органдарының лауазымды адамының денсаулығына орташа ауырлықтары зиян келген
жағдайда, оған республикалық бюджет қаражатынан бес айлық жалақы мөлшерінде
біржолғы өтемақы төленеді, кейін бұл сома Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес кінәлі адамдардан өндіріп алынады.
Қызметтегі жұмысын жүзеге асыруына байланысты салық қызметі
органдарының лауазымды адамының денсаулығына кәсіби қызметімен одан әрі
айналысуына мүмкіндік бермейтін ауыр зиян келген жағдайда, оған
республикалық бюджет қаражатынан кінәлі адамдардан кейін сомасы өндіріп
алынатын, бес жылдық ақшалай табысы мөлшерінде, біржолғы өтемақы, сондай-ақ
оның лауазымдық жалақысы мен зейнетақысының мөлшері арасындағы айырма (өмір
бойы) төленеді.
Салық қызметі органдарының лауазымды адамы қызметтік міндеттерін
орындау кезінде қайтыс болған жағдайда қаза тапқан (қайтыс болған) адамның
отбасына немесе оның асырауындағы адамдарға (мұрагерлеріне):
• қаза тапқан (қайтыс болған) адамның соңғы лауазымы бойынша республикалық
бюджет қаражатынан он жылдық ақшалай табысы мөлшерінде біржолғы жәрдемақы
төленеді;
• Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде және тәртіппен
асыраушысынан айрылуына байланысты мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы
тағайындалады
Қызметтік міндеттерін орындауына байланысты салық қызметі
органдары лауазымды адамдарының денсаулығы мен мүлкіне келтірілген зиян,
сондай-ақ салық қызметі органдары лауазымды адамдарының отбасы мүшелері мен
жақын туыстарының денсаулығы мен мүлкіне келтірілген зиян, осы сома кейін
кінәлі адамдардан өндіріп алына отырып республикалық бюджет қаражатынан
толық көлемінде өтеледі.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық
төлеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізідемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салығын төлеушілер
(арнаулы салық режімін қолданылатын заңды тұлғаларды қоспағанда) салық
органына олар бойынша мағлұмдаманы есепті салық мынадай салық кезеңінен
кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер: төлем
көзінен салық салынбайтын табыстары барлар; тұрғын үй салу мен осындай
құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды қоспағанда салық жылында
2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске
асырғандар;
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар; Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар; Қазақстан Республикасының
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне сәйкес
мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар; Қазақстан
Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді. Салық
төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін
жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган салық
мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
хұқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу
мерзімін өзгертпейді.
Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің
бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).
Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді. Патент – арнаулы салық режімін қолдану
құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын
құжат.
Салық есебінің екі әдісі қолданылады: кассалық; есептеу.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетін ен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылдаған, Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері
жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл
айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының – Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары салық және
бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті
зейнатақы жарналарының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету
жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін
орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
2 Салықтық реттеу
2.1 Салық механизмінің элементтері
Салық салуды реттеу салық қатынастары нысандарының элементтерін, яғни
салық түрлерінің нақты аттарын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен
әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық механизмін құруға және
оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылады ( сызбаны қараңыз).
Салық механизмінің элементтері
2.2 Салық объектісі, базасы, мөлшерлемесі, кезеңі
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (единицасы), салық
мөлшерлемесі, үлес (квота), салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің
мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттіліктері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын
бұзғаны үшін санкциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол – салықты және бюджетке
басқа төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық
ауыртпалығы басқа тұлғаға – салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі туындайды.
Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің құндық, заттық немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомасы
анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады;
Тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын
салықтарды, кеден баждарын қамтиды;
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады;
Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай түрлеріне ажыратады:
Тұрақты (берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне қарамастан салық
салу бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді (мысалы, мұнайдың 1тоннасына,
газдың 1текше метріне);
Үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынаста іс-әрекет етеді;
Прогрессивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда прогрессивтік салық
мөлшерлемесі табыстың артуына қарай өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші
салықтың үлкен абсолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның үлесін де
төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен табысы көп тұлғаларға
ауыртпалық түсіреі;
Регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне қарай төмендейді,
және табысы көп тұлғаларға тиімді болып келеді, ал табысы аз адамдардың
иығына ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге
қатысты белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісіті салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл – субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық
немесе ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыс салығы бойынша; күрделі
қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғит қорғау шараларына
жқмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын салық бойынша және
т.б.);
Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,
босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы
бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен бірге төлеу мерзімін ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің
іс-әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері
– билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау – салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.
Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асыралады:салық
төлеушілерді тіркеу есебі; салық салу объектілері мен салық салуымен
байланысты объектілерді есепке алу; бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу; салық
тексерістері; камералдық бақылау; салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық
қызметінің мониторингі; фискалдық жады бар бақылау – касса машиналарын
қолдану ережелері; акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және
акциздік постыларды белгілеу; мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті
есепке алу, бағалау және сату тәртібін сақтауды тексеру; уәкілетті
органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексіне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы – шаруашылық қызметі
туралы салық службасы органдары алған кез келген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табыстарын төлеттіріп алу, бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.
3 Мемлекеттің салықтық құрылысының түсінігі. салық жүйесіндегі
фискальдық және реттеуші функциялар
3.1 Шет елдер салығы
Салық төлеушінің Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде
төлеген табыс салығының және Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде
алған кірістер бойынша табысқа салынатын салық сомасы Қазақстан
Республикасында корпорациялық табыс салығын төлеу кезінде есепке
жатқызылады.
Осы көзделген есепке жатқызылатын сомалардың мөлшері салық төлеушінің
әр мемлекетте алған табыстары бойынша нақты төлеген салық сомасы негізге
алына отырып, әр мемлекет бойынша жеке-жеке анықталады. Есепке жатқызылатын
салық сомасының мөлшері осы табыс бойынша Қазақстан Респуликасында
белгіленген ставкамен есептелетіндей сомадан аспауға тиіс.
Осы қосарланған салық салуды болғызбау және табыстар мен мүліктерге
салық салудан жалтаруға жол бермеу туралы халықаралық шарт жасасқан
мемлекетте Қазақстан Республикасының резидент болып табылатын жеке және
заңды тұлғаларының табыстарынан немесе мүліктерінен ұсталған және (немесе)
төленген салыққа қолданылмайды, оған осындай халықаралық шарттың
ережелеріне сәйкес Қазақстан Республикасында салық салынуға тиіс.
3.2 Салық салуда жеңілдігі бар мемлекеттерде алынған табыс
Егер резидентке резидент емес заңды тұлғаның жарғылық капиталының 10
және одан астам проценті тікелей немесе жанама тиесілі болса немесе ол
салық салуда жеңілдігі бар мемлекетте табыс алатын осы резидент емес заңды
тұлғаның дауыс беретін акцияларының 10 және одан астам процентіне ие болса,
онда заңды тұлға пайдасының резидентке қатысты бөлігі оның салық салынатын
табысына енгізіледі. Бұл ереже резиденттің заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік
қызмет ұйымдастырудың басқа нысандарына қатысуьіна да қолданылады.
Жеңілдетілген салық салынатын елде орналасқан және (немесе) тіркелген
резидент емес заңды тұлга пайдасының бір бөлігі Қазақстан Республикасы
Президентінің салық салынатын табысына қосылатын осы пайданың жалпы сомасы
резидент еместің шоғырландырылған қаржылық есептілігімен расталуға тиіс.
Егер шет мемлекетте салық айқындалатын салық ставкасының 13-інен
аспайтын болса немесе мүліктің нақты иесі немесе табыстың нақты-иесі туралы
құпияны сақтауға мүмкіндік беретін қаржы ақпаратының немесе компаниялар
туралы ақпараттың құпиялығы туралы заңдар болса ол салық салуда жеңілдігі
бар мемлекет ретінде қаралады.
3.3 Салықтардың жалпы сипаттамасы
Жер салығы.
Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысанасы мен
тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:
1 ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге;
2 елді мекендер жерлері;
3өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес
мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі - өнеркәсіп жерлер);
4ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі – ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар жерлері);
5 орман қорының жерлеріне;
6 су қорының жерлеріне;
7 запастағы жерлерге жатқызылуына қарай қарастырылады.
Жердің мынадай санаттары:
1 ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
2 орман қорының жерлері;
3 су қорының жерлері;
4 запастағы жерлер салық салуға жатпайды.
Жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың
шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.
Төлеушілер: жеке меншік құқығындағы; тұрақты жер пайдалану
құқығындағы; бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу
обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып
табылады.
Заңды тұлғалардың белгіленген құқықтарда салық салынатын обьектілері
бар құрылымдық бөлімшелері (бұдан әрі – заңды тұлғалар) жер салығын
төлеушілер деп танылады.Мыналар: бірыңғай жер салығын төлеушілер;
мемлекеттік бюджет есебінен ғана қамтылатын ұйымдар; белгіленген салық
режимінің екінші үлгісі бойынша салық салу жүзеге асырылатын жер қойнауын
пайдаланушылар; уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы
түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары; тұрғын үй қоры, соның ішінде
оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері және үй
маңындағы жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар және
соларға теңестірілген адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен
мүгедектің ата-анасының біреуі; тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы
құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері және үй маңындағы жер
учаскелері бойынша-Ардақты ана атағына ие болған көп Алтын алқа
алқасымен наградталған балалы аналар; діни бірлестіктер жер салығын
төлеушілер болып табылмайды.
1 Жер учаскесі (жер учаскесіне ортақ үлестік меншік кезінде – жер
үлесі) салық салу обьектісі болып табылады.
2 Мыналар салық салу обьектісі болып табылмайды: елді мекендердің ортақ
пайдалануындағы жер учаскелері. Алаңдар, көшелер, өткелдер, жолдар,
жағалаулар, парктер, скверлер, бульварлар, су қоймалары, жағажайлар,
зираттар және халықтың мұқтаждарын қанағаттандыруға арналған өзге де
обьектілер (су құбырлары, жылу құбырлары, тазарту құрылғылары және басқа да
ортақ пайдаланылатын инженерлік жүйелер) алып жатқан және соларға арналған
жерлер елді мекендердің ортақ пайдалануындағы жерлерге жатады. Ортақ
пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдары желісі алып жатқан жер
учаскелері.
Ортақ пайдаланудағы кесіп берілген белдеудегі мемлекеттік автомовиль
жолдары желісі алып жатқан жерлерге жер алаптары, көлік жүріп өтетін
тарамдар, жол салымдары, жасанды құрылыстар, жол бойындағы резервтер мен
өзге де жол қызметін көрсету жөніндегі құрылыстар, жол қызметінің қызметтік
және тұрғын үй-жайлары, қардан қорғау екпелері мен жасыл желектер
орналасқан жерлер жатады. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша
консервацияланған обьектілер орналасқан жер учаскелері.
Елді мекендердің жерлеріне (үй іргесіндегі жер учаскелерін
қоспағанда) салынатын базалық салық ставкалары.Елді мекендердің (үй
іргесіндегі жер учаскелерін қоспағанда) жерлеріне салынатын базалық салық
ставкалары алаңның бір шаршы метріне шаққанда мынадай мөлшерлерде
белгіленеді:
Елді мекеннің Тұрғын үй қоры, соның Тұрғын үй қоры, соның
түрі ішінде оның іргесіндегі ішінде оның іргесіндегі
құрылыстар мен құрылыстар мен
ғимараттар алып жатқан ғимараттар алып жатқан
жерді қоспағанда, елді жерлерге салынатын
мекендердің жерлеріне салықтың базалық
салынатын салықтың ставкалары (теңге)
базалық ставкалары
(теңге)
1 2 3
Қалалар:
Алматы 28,95 0,96
Астана 19,30 0,96
Ақтау 9,65 0,58
Ақтөбе 6,75 0,58
Атырау 8,20 0,58
Тараз 9,17 0,58
Қарағанды 9,65 0,58
Қызылорда 8,68 0,58
Көкшетау 5,79 0,58
Қостанай 6,27 0,58
Павлодар 9,65 0,58
Петропавл 5,79 0,58
Орал 5,79 0,58
Өскемен 9,65 0,58
Шымкент 9,17 058
1 2 3
Алматы облысы:
Облыстық маңызы бар 6,75 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар 5,79 0,39
қалалар
Ақмола Облысы:
Облыстық маңызы бар 5,79 0,39
қалалар
Аудандық маңызы бар 5,02 0,39
қалалар
Облыстық маңызы бар басқаОблыс орталығы үшін 0,39
қалалар белгіленген ставканың
85 проценті
Аудандық маңызы бар басқаОблыс орталығы үшін 0,19
қалалар белгіленген ставканың
75 проценті
Поселкелер 0,96 0,13
Селолар (ауылдар) 0,48 0,09
Салықты есептеу тәртібі және төлеу мерзімдері бюджетке жер салығын
төлеу жер учаскесінің орналасқан жері бойынша жүргізіледі.
Мүлік салығы. Салық төлеушілер: Қазақстан Республикасының аумағында
меншік, шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығында салық салу
обьектісі бар заңды тұлғалар (соның ішінде Қазақстан Республикасында
қызметі жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды
тұлғалар);Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу
обьектісі бар жеке кәсіпкерлер.
Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері салық
төлеушілер ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан салық салу обьектілері бойынша салық
төлеушілер болып табылады.
Мыналар мүлікке салынатын салықты төлеушілер болып табылмайды:
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін қажеттілік нормативтері
шегінде салық салу обьектілері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер;
салық салу обьектілері бойынша бірыңғай жер салығын белгіленген қажеттілік
нормативтерінен артық төлеушілер мүлікке салынатын салықты осы бөлімде
белгіленген тәртіппен төлейді; салық салу белгіленген салық режимінің
екінші үлгісі бойынша жүзеге асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар; тек
мемлекеттік бюджет есебімен ұсталатын ұйымдар; Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкі, оның филиалдары мен өкілдіктері; уәкілетті органның қылмыстық
жазаларды атқару саласындағы түзету мекемелерінің мемлекеттік
кәсіпорындары; діни бірлестіктер.
Осы тармақтың 3 – 5 тармақшаларында аталған заңды тұлғалар пайдалануға
немесе жалға берілген салық салу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz