Ғылым және дін пәнінің лекциялар жинағы
1 . Лекция тақырыбы:Ғылым және дін түсінігі туралы
2 . Лекция тақырыбы:Ғылым мен діндегі дүние бейнелері
3 . Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни методология
4 . Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені түсіну
5.6 Лекция тақырыбы: Қазіргі адамтану, қоғамтану, жаратылыстану жетістіктеріндегі теологиялық түсіндіру
7.Лекция тақырыбы: Адамзаттың рухани тәжірибесі
8. лекция. Тақырыбы: Ғылымдар көмегімен теизм, креационизм, теология, финализм діни ілімдеріндегі негіздемелердің ерекшеліктерін анықтау
9. лекция. Тақырыбы: Дүние туралы түсініктердің дамуы және Құдай «үлгісін»өзгерту
10. лекция. Секуляризация ұғымындағы қазіргі дін модернизмі
11 . лекция. Ғылым мен діндегі мақсатты себептілік принципі
12 . лекция. Махаббат пен қорқыныштың дихотомиясы
13.14 . лекция. Тақырыбы: Жаңа дүниетанымның ізденістері
15.лекция. Тақырыбы: Дін мен ғылым компентенциясының салаларын шектеу
2 . Лекция тақырыбы:Ғылым мен діндегі дүние бейнелері
3 . Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни методология
4 . Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені түсіну
5.6 Лекция тақырыбы: Қазіргі адамтану, қоғамтану, жаратылыстану жетістіктеріндегі теологиялық түсіндіру
7.Лекция тақырыбы: Адамзаттың рухани тәжірибесі
8. лекция. Тақырыбы: Ғылымдар көмегімен теизм, креационизм, теология, финализм діни ілімдеріндегі негіздемелердің ерекшеліктерін анықтау
9. лекция. Тақырыбы: Дүние туралы түсініктердің дамуы және Құдай «үлгісін»өзгерту
10. лекция. Секуляризация ұғымындағы қазіргі дін модернизмі
11 . лекция. Ғылым мен діндегі мақсатты себептілік принципі
12 . лекция. Махаббат пен қорқыныштың дихотомиясы
13.14 . лекция. Тақырыбы: Жаңа дүниетанымның ізденістері
15.лекция. Тақырыбы: Дін мен ғылым компентенциясының салаларын шектеу
Ғылым араб -ілім— білім, тану; лат. scientia — білім — жалпы мағынасы: жүйелік білім мен тәжірибе.
Дін латынша religio – тақуалық, киелілік, табыну, арабша –сенім, наным, илану, табиғаттан, адамнан тыс ғаламат күштергесенетін дүниетанымның бір түрі. Философия және дін өзара тығызбайланыста.
Адамзат өзінің даму тарихы барысында қоршаған әлемді танып-білудің және игерудің бірнеше тәсілдерін меңгерді. Сондай тәсілдердің біріне сөзсіз ғылымды жатқызуға болады. Ғылым - қоғамның рухани мәдениетінің қурамдас бөлігі болып табылады. Адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде ғылым дами келе, қоғамдық сананың дербес формасына айналады. Себебі, қоғамдағы сан-салалы мәселелер көп жағдайда ғылымның араласуымен шешіледі. Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді.
XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған «ғылымтану» атты жаңа пән пайда болды. Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша «Sсіеnііа» сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы «білім» дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
Тарихта мәдениеттің бір сферасының екіншісіне зиянын тигізе оты-рып ерекше бөлініп шығуының мысалдары көп. Ең алдымен бул орта ғасыр мен Жаңа уақыттағы ғылымның, философияның және діннің арақатынасына байланысты. Ортағасырлық ғылым діннің билігінде болғандықтан, антикалық ғылымның жетістіктері ұмытылуға айналып, ғылым бірнеше қадам артқа шегінгені белгілі. Тек қана XIX ғасырда жаратылыстанудың жетістіктеріне байланысты ғылым адамзат пен қоғам дүниетанымында, мәдениетіндебасымдылыққа ие болды. Содан бастап ғылым мен философия арасында осы уақытқа дейін басылмаған дау-дамай басталды, олардың әр қайсысы шындықты айқын көрсету қүқығына ие болғысы келді. Ғылым ешбір шектеусіз барлық сүрақтарға жауап беріп, адамзатты жарқын болашаққа бастауды мақсат етті.
Дін латынша religio – тақуалық, киелілік, табыну, арабша –сенім, наным, илану, табиғаттан, адамнан тыс ғаламат күштергесенетін дүниетанымның бір түрі. Философия және дін өзара тығызбайланыста.
Адамзат өзінің даму тарихы барысында қоршаған әлемді танып-білудің және игерудің бірнеше тәсілдерін меңгерді. Сондай тәсілдердің біріне сөзсіз ғылымды жатқызуға болады. Ғылым - қоғамның рухани мәдениетінің қурамдас бөлігі болып табылады. Адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде ғылым дами келе, қоғамдық сананың дербес формасына айналады. Себебі, қоғамдағы сан-салалы мәселелер көп жағдайда ғылымның араласуымен шешіледі. Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді.
XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған «ғылымтану» атты жаңа пән пайда болды. Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша «Sсіеnііа» сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы «білім» дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
Тарихта мәдениеттің бір сферасының екіншісіне зиянын тигізе оты-рып ерекше бөлініп шығуының мысалдары көп. Ең алдымен бул орта ғасыр мен Жаңа уақыттағы ғылымның, философияның және діннің арақатынасына байланысты. Ортағасырлық ғылым діннің билігінде болғандықтан, антикалық ғылымның жетістіктері ұмытылуға айналып, ғылым бірнеше қадам артқа шегінгені белгілі. Тек қана XIX ғасырда жаратылыстанудың жетістіктеріне байланысты ғылым адамзат пен қоғам дүниетанымында, мәдениетіндебасымдылыққа ие болды. Содан бастап ғылым мен философия арасында осы уақытқа дейін басылмаған дау-дамай басталды, олардың әр қайсысы шындықты айқын көрсету қүқығына ие болғысы келді. Ғылым ешбір шектеусіз барлық сүрақтарға жауап беріп, адамзатты жарқын болашаққа бастауды мақсат етті.
1. Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) //Физика в системе культуры. –М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука //Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. –Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. –с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. –СПб.: Алетейя, 2000.
2.Бюкай М. Коран и современная наука //Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. –Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. –с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. –СПб.: Алетейя, 2000.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКАФАКУЛЬТЕТІ
ДІНТАНУ ЖӘНЕ ТЕОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
Ғылым және дін пәнінің ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАҒЫ
ТҮРКІСТАН -2013
1 - Лекция тақырыбы:Ғылым және дін түсінігі туралы
Лекция жоспары:
1.Пәннің мақсаты, міндеті
2. Пәннің негізгі обьектісі
3. Қоғамдық сананның формасы ретінде өз арақатынасы,өз ара ықпалы
4. Ғылыми және дін пәндік аумақта негізгі зерттеу әдістері
Лекция мақсаты: Дін мен ғылым арасындағы байланысты философиялық және діні түсініктер негізінде баяандау және бүгінгі таңдағы ролін анықтау.
Лекция мазмұны:
1. Ғылымның тақырыбы: әлем және адам арасындағы қатынасты зерттейді.
2. дін тақырыбы: алла мен адам арсындағы қатынасты зерттейді. Діни таным негіздері.
Ғылым араб -ілім -- білім, тану; лат. scientia -- білім -- жалпы мағынасы: жүйелік білім мен тәжірибе.
Дін латынша religio - тақуалық, киелілік, табыну, арабша - сенім, наным, илану, табиғаттан, адамнан тыс ғаламат күштергесенетін дүниетанымның бір түрі. Философия және дін өзара тығызбайланыста.
Адамзат өзінің даму тарихы барысында қоршаған әлемді танып-білудің және игерудің бірнеше тәсілдерін меңгерді. Сондай тәсілдердің біріне сөзсіз ғылымды жатқызуға болады. Ғылым - қоғамның рухани мәдениетінің қурамдас бөлігі болып табылады. Адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде ғылым дами келе, қоғамдық сананың дербес формасына айналады. Себебі, қоғамдағы сан-салалы мәселелер көп жағдайда ғылымның араласуымен шешіледі. Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді.
XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған ғылымтану атты жаңа пән пайда болды. Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша Sсіеnііа сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы білім дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
Тарихта мәдениеттің бір сферасының екіншісіне зиянын тигізе оты-рып ерекше бөлініп шығуының мысалдары көп. Ең алдымен бул орта ғасыр мен Жаңа уақыттағы ғылымның, философияның және діннің арақатынасына байланысты. Ортағасырлық ғылым діннің билігінде болғандықтан, антикалық ғылымның жетістіктері ұмытылуға айналып, ғылым бірнеше қадам артқа шегінгені белгілі. Тек қана XIX ғасырда жаратылыстанудың жетістіктеріне байланысты ғылым адамзат пен қоғам дүниетанымында, мәдениетіндебасымдылыққа ие болды. Содан бастап ғылым мен философия арасында осы уақытқа дейін басылмаған дау-дамай басталды, олардың әр қайсысы шындықты айқын көрсету қүқығына ие болғысы келді. Ғылым ешбір шектеусіз барлық сүрақтарға жауап беріп, адамзатты жарқын болашаққа бастауды мақсат етті. Әдетте мұндай болашақ ғылым мен техниканың жетістіктерінен болатын материалдық игілік пен тоқшылықты білдіретін. XX ғасырдың басындағы адамзаттың көп бөлігіне қатысты тіршіліктің төменгі деңгейінде болашаққа деген мундай көзқарас бұқара халық тұрмақ саясаткерлерге де, тіпті ойшылдарға да (философтар, жазушылар, суретшілер) түсініксіз боп қала берді. XX ғасырдың басында фило-софтар мен мәдениеттанушылардың аз бөлігі бүл жолдың апатқа бас-тайтынын ашық айтты. Бұл XX ғасырдың ортасында атом қаруын жасау экологиялық апаттың төнуі арқылы расталды. Соған қарамастан, сциентизм идеологиясының қалдықтары - ғылымның жалғыз ғана құтқарушы екендігіне сену - осы уақытқа дейін сақталып келеді. Ағартушылық қойнауынан дамып, позитивизм философиясында дамыған бундай көзқарас XX ғасырдың екінші жартысында қоғамдық және гуманитарлық пәндерден жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін асыра мақтап көрсетуге көшті. Осы сенім планетаның қазіргі жағдайына, термоядролық апат қаупіне, ең бастысы - мәдениеттің этикалық және эстетикалық көрсеткіштерінің төмендеуіне, технократтық психологияның күшеюіне әкеп соқтырды. Сөз жоқ, ғылым - адамзат мәдениетінің орасан зор жетістігі болып саналады. Ол адамзат өмірін ұрпақтан-ұрпаққа жеңілдетіп, тәуелсіз етеді және материалдық, рухани байлықтың негізіне айналады. Ғылым адамзат мәдениетінің бір сферасы ғана, оның өз ерек-шеліктері мен мақсаттары бар, бүларды басқа түрге қолдан өзгертуге болмайды. Ал ғылым жеке өзі адамзат өркениетінің ең жоғарғы құндылығы бола алмайды, ол - тек адамзат өмір сүруіндегі әр түрлі мәселелерді шешетін бір құрал ғана. Қалыпты, үйлесімді қоғамда ғылымға да, өнерге де, философияға да, дінге де, адамзат мәдениетінің басқа да құрамдас бөліктеріне бір уақытта орын табылады. Жоғарыда айтылған жағдайларға байланысты біз ғылымға нақты анықтама бере аламыз. Ғылым - жаратылыс туралы объективті білім жиынтығы болып саналатын адамзат мәдениетінің бір бөлігі. Бул түсініктің мазмунына сонымен қатар білімді алу процесі мен оларды адамзаттың тәжірибелік өмірінде қолдануының түрлері мен механизмдері кіреді. Объективті жаратылыстың философиялық түсінігі табиғат, қоғам және адамзатты қамтиды. Соған байланысты обьективті жаратылыстың осы үш элементіне білімнің үш сферасы нақты қарастырылады. Жаратылыс сферасына және зерттелетін ақиқат дүниенің түріне байланысты ғылыми білімнің үш бағытын анықтауға болады: жаратылыстану- табиғат туралы білім жүйесі, қоғамтану - қоғамдық емірдің түрлері мен формалары туралы білім жиынтығы, сонымен қатар адам-затты ойлау қабілеті бар жанды зат ретінде қарастыратын ойлау білімдерінің жүйесі.
Бақылау сұрақтары: 1. Дін мен ғылым арасындағы байланыс.
2. Философия мен соцология саласындағы дін мен ғылым орны.
3. Дін мен қоғам түсінігі.
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
6.Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
2 - Лекция тақырыбы:Ғылым мен діндегі дүние бейнелері
Лекция жоспары:
1.Дүние бейнелері обьект туралы адамзат түсінігінің жинақталған үлгісі ретінде
(Көркем, діни, ғылыми, космологиялық)
2. Дүние бейнелерін әлеуметтік - мәдени детерминдеу
3.Шынайылықтың ғылымға дейінгі және ғылымнан тыс бейнелерінің әлемнің ғылыми бейнесімен қатынасы
4. Ойлау тарихында дүниенің ғылыми және діни бейнелері
Лекция мақсаты: Дүние бейнелерін дін және ғылым тұрғысында түсіндіру.
Лекция мазмұны:
Діннің негізгі мәні тылсым құдыреттті күшке сену және бас ию. Ғылым әлемді танып білуді мойындайды. Ол табиғат, қоғам, адам және оның ойымен бейнеленеді. Ғылым барлық танылғын тылсым, құпияларды ғылыми тұжырымдап, талдауға негізделеді. Діни сенім ең алдымен сезімге негізделген. Дүниенің пайда болуына таң қалу т.б. қамтиды. Таң қалу- танымның жемісі емес, қияли-ғажап жемісі.
Табиғат туралы барлық білім жиынтығы жаратылыстану арқылы қалыптасады. Оның қүрылымы табиғат логикасының нақты көрінісі іспетті. Жаратылыс ғылымдарының білім жүйесі орасан зор және әр алуан. Мұнда заттар мен олардың қүрылысы, заттардың қозғалысы мен әрекеттесуі, химиялық элементтер мен қосылыстар, тірі материя мен тіршілік, Жер және Космос туралы білім жүйесі енеді. Жаратылыстанудың осы объектілерінен іргелі ғылыми жаратылыстану бағыттары бастау алады Денелер, олардың қозғалысы, олардың әр түрлі деңгейлердегі пайда болу формалары мен айналымдары физикалық ғылыми білімнің зерттеу объектілері болып табылады. Іргелі сипаты бойынша олар жаратылыстанудың негізіне жатады және басқа да білім салала-рын қамтиды. Химиялық элементтер, олардың қасиеттері, айналымдары мен қосылыстары химиялық білім жүйесінде көрініс табады. Физикалық білім жүйесімен көбірек байланысты болғандықтан, аралық пәндердің тобы - физикалық химия, химиялык, физика т.б. пайда болды. Биологиялық білімдер тіршілік туралы білім тобын қамтиды, олардың зерттеу объектілері клетка мен клеткадан пайда болған бар-лық ағзалар. Биологиялық білімнің негізіне зат, химиялық элементтер туралы білім жатады. Жоғарыда айтылғандай мунда да аралық пәндер, атап айтқанда, биофизика, биохимия т.б. дамиды. Жер Күн жүйесіне енетін бір планета есебінде геологиялық білімдердің зерттеу пәні болып табылады. Олар біздің планетамыздың қурылысы мен дамуын зерттейді.
Басқа ғылымдар тобымен бірлесу арқылы геохимия, геофизика, палеонтология сияқты жаңа салалар пайда болды. Өте ертеден бері дамыған, сонымен қатар ғылымдағы жаңа бағыттардың да қатарына жататын білім жүйелелерінің бір тобы-космологиялық білімдер, олардың зерттеу пэні - Бүкіл әлем. Космоло-гия - космостық объектілердегі жағдайлар мен өзгерістерді зерттейді. Ғылыми білімнің тағы бір іргелі бағыты - қоғамтану. Оның пәні болып қоғамдық қубылыстар мен жүйелер, қурылымдар, жағдайлар процестер табылады, қоғамдық ғылымдар қоғамдық байланыстар мен цатынастардың жеке түрлері мен барлық жиынтығы туралы білім бе-реді. Өзінің сипаты бойынша қоғам туралы ғылыми білімдер сан түрлі, олар жалпы үш бағыт бойынша топтастырылған: зерттеу пәні қоғам болып табылатын әлеуметтік бағыт; халықтың еңбегін, меншіктік қатынасты, қоғамдық өндірісті, айырбасты, таралуды және осыларға негізделген қоғамдық қатынастарды зерттейтін экономикалық бағыт; сонымен бірге мемлекеттік-құқықтық құрылымдарды және қоғамдық жүйелердегі қатынастарды пәні ретінде қарастыратын мемлекеттік-құқықтық білімдер бағыты. Ғылыми білімнің үшінші іргелі бағытын адам және оның ойлау жағдайы туралы ғылыми жүйе құрайды. Адамзат жан-жақты аспектілерде қарастырылып, көптеген ғылым салалары арқылы зерттеледі. Ондай ғылым салаларына - гуманитарлық ғылымдар (психология, логика тағы басқа) және математика жатады. Аталған негізгі ғылыми бағыттармен қатар, ғылымның өзін зер-ттейтін ғылыми салаларды жеке топқа жатқызуға болады. Ғылымның бұл салалары XX ғасырдың 20-шы жылдарында пайда болды және бұл өз бетінше ғылымның адамзат өміріндегі рөлі мен маңызын анықтай алатын дәрежеге көтерілгенін білдіреді. Ғылымтану қазіргі кезде өз бетінше, тез дамып келе жатқан ғылыми пән болып саналады. Ғылым, білімнің қурылысын анықтай келе біз ғылымға толық анықтама бере алатындай мүмкіндікке жеттік. Сонымен, ғылым дегеніміз - арнаулы қоғамдық қызмет нәтижесінде алынып, дамыған және қолдану барысында қоғамның тікелей тәжірибелік күшіне айналған объективті шындықтың динамикалық жүйесі. Ғылыми-білімнің құрылымымен ғылым атқаратын функциялар тығыз байланысты. Олар бірнешеу: 1) түсіндіру - табиғат объектілері мен табиғат құбылыстарының мәнін ашып, түсіндіру; 2) жүйелеу - жиналған фактілік материалдарды сурыптап, бір жүйеге енгізу; 3) суреттеу - қоршаған жағдайдың байланыстары мен қасиеттерін сипаттап көрсету; 4) болжам жасау - дәл қазіргі кезде жүріп жатқан процестердің даму дәрежесін есепке ала отырып, болашаққа болжам жасау; 5) қорытынды жасау - табиғаттағы болып еткен, қазіргі кезде жүріп жатқан және болашақта күтілетін процестерді есепке ала отырып, ғылыми негізде қорытынды жасау; 6) жаңалық ашу - табиғаттың жаңа заңдарын ашу, жаңа ғылыми гипотезалар шығару; 7) өндірістік-тәжірибелік бағыт беру - алған білімді өндірісте, әлеуметтік басқаруда және тағы басқа салаларда қолдану мүмкіндігі; 8) дүниетанымдық - алған білімді әлемнің обьективті картинасымен байланыстыру. Адамзат өз тарихында сипаты бойынша сан алуан білімдерді жи-нақтады, ғылыми білім - сол білімдердің тек бір түрлі ғана болып са-налады. Сондықтан ғылымға қойылатын критерийлерді білу өте қажет. Ғылымилықтың ең басты критерийі - жүйелілік. Ғылыми білім әр қашан белгілі бір жүйе ретінде қарастырылады: бүл жүйенің өзіндік басталу принципі, іргелі түсініктері болады. Сонымен бірге бул жүйеге аталған ғылым үшін зор маңызы бар тәжірибелік фактілер, экспери-менттер, тәжірибелік қорытындылар мен ұсыныстар енеді. Ғылымға қойылатын тағы бір критерий - онымен айналысатын (қоғамда) бір дарынды адамдардың болуы және қажетті материалдар мен технологияның болуы. Ғылымилықтың үшінші критерийі - ғылыми танымның мақсаты. Яғни, мақсатсыз ғылым дамуы мүмкін емес, ғылымның нәтижесі адам-зат игілігіне айналуы шарт. Тағы бір төртінші критерий - рационалдылық (тиімділік). Зерттеудің әр түрлі (әдістемелерін) тәсілдерін өзгерте отырып, ең тиімді жолын таңдап алу. Ғылымға қойылатын бесінші критерий - зерттеудің тәжірибелік әдістемесін қолдану және ғылымды математикаландыру. Бұл белгілер жаңа уақытта пайда болды және тәжірибемен байланыстыра отырып, ғылымға жаңа сипаттар әкелді.
НравитсяSocButtons v1.5
Бақылау сұрақтары:1. Ғылыми таным ерекшеліктері.
2. Обьекті және субьекті
3. Анализ жіне синтез
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
6.Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
3 - Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни методология
Лекция жоспары
1.Ғылыми және діни таным әдістерінің ерекшелігі
2. Ғылым мен діндегі таным мақсаттары
3.Білім мен сенім - ғылым мен діннің проблемалық салалары ретінде
4. Діни және ғылыми білім обьективтілігінің ерекшелігі
Лекция мақсаты: Дін жөніндегі көз қарстарды талдай отырып бүгінгі таңдағы діни сенім құндылығын арттыру
Лекция мазмұны:
Таным өте күрделі, қайшылыққа толы, үзаққа созылатын процесс болғандықтан, оны іске асыру барысында түрлі әдестер мен тәсілдер қолданылатыны өзінен-өзі түсінікті. Кең мағынада әдіс дегеніміз белгілі бір мәселені шешу үшін таңдап алынған жол, қолданылатын айла мен эрекеттер жиынтығы. Ғылыми таным әдістерін қолданудың басты мақсаты -- шынайы, ақиқат білімге қол жеткізу. Тағы бір көңіл бөлетін жэйт, зерттеуші ғылыми танысының әдістерін өз қалауы бойынша, қалай болса солай белгілей салмайды. Әдістер зерттелмек болып отырған объектіге тэн ерекшеліктер мен заңдылықтар негізде таңдап алынады. Бүл тұрғыдан алғанда әдістер объективті сипатта болады, сөйте түра олар адамның рухани қызметінің нәтижесі болып табылады және де ол тек адам санасында өмір сүреді. Сондықтан да әдіс объективтілік пен субъективтіліктің диалектикалық бірлігін құрайды.
Дін адам тұрмысының субьективтік жағына мән береді. Әлем мен өзін культтік іс-әрекет арқылы қасиетті діни сезіну арқылы игереді. Адам табиғат әлемін культтер арқылы шолып, бұл көруде әлем мистикалық сезімдерге боялады. Дүниетанудың бұл әдісі сенушінің Жаратушыны өзінің рухани әлемінде, өзінде іздейді. Дін әлемді қасиетті кітаптарканон, догма, Пайғамбарлардың айтқандарына сүйеніп түсіндіреді. Сенуші сынау, күмәнданудан аулақ болады. .
Ғылыми танымның әдістері ете көп, әрі сан салалы, себебі танып білудің объектісі болып табылатын материалдық және рухани дүниенің өзі көп түрлі, сан салалы. Дегенмен, ғылыми танымның барлық әдістерін шартты түрде үш топқа бөлуге болады: 1) жалпылама диалектикалық әдіс. Ол болмыстың барлық жақтарын зерттеуге және таным процесінің барлық кезеңдерінде қолданылады;
2) жалпы ғылыми әдістер. Олар ғылымның барлық саласында
пайдаланылғанымен, таным процесінің барлық кезеңінде қолданыла бермейді;
3) жекеше әдістер. Олар нақты қүбылыстарды бір ғылымның шеңберінде
зерттеуге қолданылады. Мәселен, математикалық индукция әдісі -- математикада, қоспалардың ыстыққа төзімділігін анықтау әдісі -- металлургияда, радиоактивті бөліну әдісі -- ғарышты зерттеулерде пайдаланылады.
Материалистік диалектика бүкіл элемді, дүниені біртұтас қарастырып, табиғаттың, қоғамның, адам ақыл-ойының дамуындағы ең жалпылама зандылыктарды зерттейтін бірден-бір ғылым болғандықтан, ғылыми танымның ең жалпылама әдісі рөлін атқарады; оның методологиялық мән-мағынасы жөнінде жоғарыда кысқаша айтылып өткен болатын.
Ғылыми танымның жалпы әдістері мен түрлерін қарастыру үшін танымның эмпириялық және теориялық дэңгейлерін ажыратқан элбетте дұрыс, себебі әр деңгейдің өзіндік ерекшеліктері мен әдістері бар. Эмпирикалық деңгейде таным объектісінің қасиеттері мен қырлары сезімдік қабілет түрғысынан кабылданады. Әрине, ғылым мен тахниканың дамуына байланысты адамның сезімдік танымның көкжиегін элдеқайда кеңейтетін аспаптар, қүралдар, компьютерлер іске қосылып жатқанын айта кеткен артық емес.
Теориялық деңгейде таным объектісінің маңызды байланыстары мен заңдылықтары тәжірибе негізінде алынған біліммен қоса абстрактілі ойлау нәтижесінде тұжырымдалады.
Ғылыми танымның эмпириялык, деңгейінде кең қолданылатын ең қарапайым әдіс -- бақылау деп аталады. Оның мэні -- зерттеу объектісін белгілі бір мерзім аралығында нысаналы үйымдасқан түрде жүйелі бақылай отырып, ондағы өзгерістерді жіті қадағалау.Мәселен, бидайдың бір сортының өсіп-өну ерекшелігін зерттеу мақсатында көктемгі егістен бастап күздегі жиын-терімге дейінгі аралықта дэн топырақтан көктеп есіп шыкқаннан бастап, астықты орып алғанға дейінгі өзгерістері есепке алынып отырады. Сол негізде тиісті ғылыми қорытындылар жасалады. Келесі әдіс -- эксперимент -- ғылыми
тәжірибе деп аталады. Оның ерекшелігі -- зерттеліп жатқан объектіге адамның, зерттеушінің тікелей әсер етіп, ондағы процестерге араласуы. Зертгеуші объектіні эр түрлі кездейсоқ жағдайлардан оқшаулап алып, бөліп қарауы мүмкін. Қажет болған жағдайда эскпериментті элденеше рет қайталауға да болады.
Осы заманғы кең пайдаланылатын әдістердің бірі -- модельдеу. Модельдеу дегеніміз эксперименттің бір түрі, бірақ мұнда объектінің өзі емес, оның орнын басатын модель зертгеледі. Модель (латын тілінен аударғанда үлгі деген ұғымды білдіреді) -- зерттелетін объектімен ұқсастық қатынаста болатын, таным процесінде оның орнына пайдаланылатын, нақты өмір сүретін немесе ойша алынатын жүйе, яки құбылыс. Жүртшылыққа ежелден белгілі көз таныс модельдерден географиялық картаны, глобусты, химиядағы қүрылыстық формулаларды т.б. атауға болады.
Ғылыми таным процесінде анализ (талдау, саралау) және синтез (қиыстыру, біріктіру) әдістері үлкен рөл атқарады. Зерттелуге тиіс объектіні ойша түрлі қүрамдас бөліктер мен жақтарға бөліп қарастыруды, сол негізде оның түрлі қасиеттерін, ішкі байланыстарын анықтау әдісін анализ деп атайды. Мәселен, адам ағашты зерттеп білу үшін оның тамырын, діңін, бүл^ақтары мен жапырақтарын, түрін сыртқы сипатын т.б. ойша жіктеп қарайды. Байқап отырғанымыздай таным процесі анализбен шектелмейді. Объектінің эр қүрамдас бөлігін жіктеп қарап, зерттеп алғаннан кейін бастапқы тұтастыққа қайта көшу керек. Бүл синтез әдісі арқылы іске асырылады. Анализ және синтез -- адамның күнделікті практикалық іс-әрекеті негізінде өмірге келген әдістер.
Фактілерді анализ жасап талдағаннан соң теориялық синтезге көшу индукциялық әдіс арқылы жүзеге асырылады. Жекелеген тұжырымдар негізінде жалпы қорытынды жасауды индукция әдісі деп атайды. Бүған кереғар әдісті, яғни нэтижеден кері қарай жүріп жеке-жеке түжырымға келуін дедукция дейді.
Бақылау сұрақтары:1. Ғылыми таным ерекшеліктері.
2. Обьекті және субьекті
3. Анализ жіне синтез
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
4 - Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені түсіну
Лекция жоспары:
1.Ғылыми және діни рационалдықта дүниені онтологиялық, гнесологиялық, праксиологиялық,аксиологиялық
2. Ғылымның ақиқаты және діннің ақиқаты: Жалпы және ерекше
Лекция мақсаты: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені онтологиялық, гнесологиялық, праксиологиялық,аксиологиялық түсіну
Лекция мазмұны:
Онтология- дүниенің , өмірдің мәнінің ,тұрмысты санамен жалпы айқындау. Бұл термин 17 ғ. Қолданылуда. Адамның орны, адам туралы ойшылдар талдауы осы саланы туындатты.
Аксиология (гр. axios - құндылық және logos - ілім) -
құндылықтар және олардың табиғаты туралы ілім, құндылықтартеориясы. Бұл ұғымды XVIII ғ. неміс философы Э. Гартман енгізді,бірақ XIX ғ. ортасына дейін құндылықтар мәселесі философиялықталдаудың дербес объектісіне айналмады.
Құндылық - белгілі бір объектілер мен құбылыстардыңтұлғалық, әлеуметтік және мәдени маңыздылығын білдіретінфилософиялық-социологиялы қ ұғым. Құндылық объектінің адам үшінқаншалықты маңыздылығын айқындайды.
Әлеуметтік алғышарттардың бір тобын адамдардыңтабиғатқа қатынасымен, басқаларын - адамдар арасындағықатынастарымен байланыстыруға болады. Көне заманда адамдар
табиғатқа толық тәуелді болды, оның дүлей күштерінен қорықты. Солсияқты адамдардың санасында қоғамдық құбылыстардың себептері дежұмбақты, табиғаттан тыс болып көрінеді және мистификацияланады.
Осының бәрі діннің шығуының алғышарттары болды.Гносеологиялық себептер - олардың түп тамырлары адамныңтабиғат құбылыстарын тану процестерінде жатыр.
Субьект пен обьект арасындағы қарым-қатынасты қарстыра отырып, әлемді адамның танып білу мүмкіндігі. Адамдар олқұбылыстардың қайнар көзін материалдық дүниеден тыс жәнетәуелсіз күштер деп қарастырады.
Діннің шығуы мен ұдайы өндірілу психологиялықсебептерін діни нанымдардың адамдардың эмоциялық, хал-жағдайларынан, көңіл күйлерінен, толғануларынан және т.с.с. тәуелдіекендігінен іздеу керек. Үнемі және тұрақты жағымсыз эмоциялардан
(үрей, қорқыныш, өзіне өзі сенбеушілік, қайғы, күйеніш, жалғыздықт.б. сезімдер) құтылу жолдары табылмағанда дінге бұрылу, мойын
ұсыну орын алады.
Дін адамның ойы мен жүріс-тұрысын жануарлардың жүріс тұрысынан ерекшелейтін символдандырылған қабілетімен сипатталады. Адам тіл мен өзге де символдық құрылғылар арқылы символдық системаларды дүниеге әкелген және оны пайдаланған. Дін мифтер мен ритуалдар тілінде сөйлейді. Сонымен қатар ол мәдени системалардың бір бөлігі, мәдени үлгілер осы діннің сақтау, жаңарту функциялары арқылы кейінгі ұрпақтарға бекемделіп, жеткізіліп отырады және бұл процесс әлеуметтік системада жүзеге асатыны айқын. Мәдени системалар символдық мәні бар - кодтар кешенінен құралады, олардың негізінде іштей үйлескен символдар сақталған.
Дінде символдарды өзге тәсілмен түсіндіру мүмкін емес. әлгі символ оның киелілігін білдіретін жалғыз жол. Дюркгеймнің пікірі бойынша қасиетті заттар символдық мәнін білдіредіоның мағынасын өзге терминдермен түсіндіру мүмкін емес.
Символ дегеніміз - қандай да бір затты білдіретін немесе қандай да бір идеяны нұсқайтын белгілер мен образдар. Символ объект, әрекет, мифтер, адамдар түрінде кездесуі мүмкін.
Қасиетті деген сөз латынша құдайға арналған sacer мағынасын білдіретін профандыққа қарама-қайшы сөз. Бұл түсініктер римдік культтен туындаған. Қасиеттілік - адамға қорқыныш ұялататын, сонымен қатар, оны бақытты да қылатын құпия күш.
Ғылыми танымның логикасы мен методологиясы.
Ғылыми танымның логикасы, методологиясы мен әдістері туралы сөз еткенде міндетті түрде логика, методология және әдіс деген үғымдардың мазмұнын ашып көрсету қажет. Ғылым логикасы деп материалистік диалектиканы түсінеміз. Өйткені, ғылыми таньшдағы негізгі мақсат -- толық емес, дэл емес білімнің толығырақ, дэлірек білімге айналуы, жаңа теорияны жасау мен дамыту, ескі теориядан жаңа теорияға көтерілу, яғни ғылыми таным -- қайшылықты, күрделі элеуметтік процесс.
Абстрактіліктен нақтылыққа қарай өрлеу -- ғылыми теорияны жасаудың, зерттеліп отырған объектінің мэнін ашудың жалпы әдісі. Абстрактілік деп зерттеліп отырған объекті туралы біржақты білімді, түсінікті айтады. Ал ойлаудағы нақтылық -- объект туралы кептеген абстрактілі анықтамалардың, түсініктердің жиынтығы, эр түрліліктің бірлігі. Абстрактіліктен нақтылыққа қарай өрлеу әдісі -- ол К. Маркстің "Капиталды" жазуымен қатар басқа да ғылыми теорияларды жасауының шынайы дэлелі болды.
Ғылыми танымның методологиясы -- адамның танымдық және практикалық қызметінің әдістері мен тәсілдері туралы теориялық ілім. Әдіс дегеніміз таным туралы тарауда айтылғандай, танымдық немесе практикалық мәселелерді шешудің амалы. Егер теория белгілі бір заттық саланы түсіндіруге, не оның заңдылықтарын ашуға бағытталған болса, әдіс адамның танымдықжәне практикалық эс-эрекетінде реттеушілік қызмет атқарады. Кез келген әдіс ғылыми теорияға негізделген, сондықтан ғылыми әдістің қалыптасуында теория елеулі рөл атқарады және оның қажетті шарты болып табылады. "Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде" әдіс туралы мынадай анықтама берілген: "Адам баласы қызметінің белгілі салаларында қолданылатын эр түрлі амал, тэсіл, айла" деп. Негізінде бүл дүрыс берілген анықгама. Әдіс -- ол белгілі зерттеу жұ_мысында қолданылатын айла. Әдіс түрліше болады. Оны кең мағынада да, тар мағынада да түсінуге болады. Мәселен, диалектикалық әдіс, оның заңдары мен категориялары барлық ғылымдарда бірдей қолданылады. Оны кең мағынадағы әдіс дейді. Диалектикалық әдіс сондықтан барлық ғылымдарға методологиялық рөл атқарады. Бүдан басқа эрбір нақты ғылымдардың тек езіне тән әдісі бар. Әдістің басқа да түрлері болады. Белгілі бір әдіс қолданбайынша ешқандай істе дұрыс нэтижеге жету мүмкін емес. Сондықтан әдістің дұрыстығы ғылыми зерттеулерде маңызды орын алатыны белгілі. Олай болса әдіске немқұрайлы қарауға болмайды. Ғылыми нақты болуы қажет. Тек сонда ғана ғылым алдына қойған мақсатына жетеді. Әр нэрсенің тек өзіне тэн әдісі бар. Ғылым теорияны мүлтіксіз басшылыққа алып отыруға, ғылыми ізденістің методологиясын білгірлікпен қолдануға міндетті. Дүниеге көзқарастың айқындығы, ақыл ойдың методологиялық негізі -- ғылымды ойдағыдай дамытудың сөзсіз шарты. Диалектика табиғаттың, қоғамның және адам ойлауының дамуы мен қозғалуының ең жалпы заңдарын зерттейтін философиялық ілім екені белгілі. Бүл заңдарда ғылым мен техниканың барлық саласындағы -- танымның бай тәжірибесі, адамдардың практикалық қызметінің нэтижелері жинақгаған және қорытылған. Былайша айтқанда, материалистік диалектика -- дамудың жалпы философиялық теориясы, таным териясы, диалектикалық логикасы мен методологиясы болып табылады. Материалистік диалектика -- адамның жаңаша ойлауының және әлеуметтік шығармашылығьшың логикасы. Сондықтан ол қазіргі ғылым мен элеуметтік практиканың, ғылыми-техникалық революцияның, адам проблемасына бағытгалған қоғамдық, техникалық жаратылыстану ғылымдарының жалпы методологиясы болып табылады.
Сонымен, қазіргі уақытта ғылымда методологиялық зерттеудің тығыз байланысты мынадай үш деңгейі: арнаулы жеке ғылыми, жалпы ғылыми және әмбебап философиялық деңгейлері айқындалған. Оларды бір-бірімен шатастырмау қажет. Мысалы, эволюция теориясы әсіресе биология ғылымы үшін методологиялық мыңызы зор. Ал, жүйелі, қүрылымдық әдіс -- диалектика ғылымдардың бірнеше саласында қолданылады, ендеше оның жалпы ғылыми-методологиялық маңызы бар. Қазіргі кезде ғылым қоғамнын, өндіруші күшіне айналып отыр. Ол қоғам өмірінің барлық жағына, т.б. елеулі ықпал жасауда. Сонымен қатар қазіргі ғылым дамуын айрықша сипаттайтын заңдылықтар (білімді математикаландыру, экспериментті индустрияландыру, белгілі бір күрделі объектіні, мысалы Жерді немесе Ғарышты зерттеуде көптеген ғылымдардың өзара ықпалы, танымды интеграция тенденциясының басым рөл атқаруы және басқалар) эрекет етеді. Осындай теориялық зерттеулер жедел дамып отырғанда диалектика мен ғылымның арасында өзара тығыз байланыс бар, олардың арасындағы жасампаздық одақты үздіксіз дамытып және нығайтып отыруы қажет.
Бақлау сұрақтары: 1. Ғылымның ақиқаттығы
2. Ғылми методология түсінігі
3. Дін ақиқаты
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
5-6 Лекция тақырыбы: Қазіргі адамтану, қоғамтану, жаратылыстану жетістіктеріндегі теологиялық түсіндіру
2 - Лекция жоспары:
1.Адам- антропогенез немесе немесе Құдайдың жаратуының нәтижесі ме
2. Адамның жаны және құдайға ұқсастығы, өмір мен өлім проблемалары, ғылыми және діни түсіну
3.Ерік, жан және ақыл бостандығының шектеулігі немесе мәңгілігі
4. Дін және психикалық денсаулық.
Лекция мақсаты: діндегі адам ролін анықтау және ғылыми тұрғыда негіздеу.
Лекция мазмұны:
Бұған дейін қарастырылған тақырыптардың бәрінде белгілі бір дәрежеде адам мәселесі сөз болады, өйткені ол материалдық дүниенің, табиғаттың дамуының ең жоғары көрнісі, мәдениеттің иесі және субъектісі ретінде, әрі биологиялық, әрі қоғамдық жан ретінде материя құрылымының формалары мен деңгейлерінің түйдектелген көрінісі десе де болады. Адам ең алдымен биологиялық жан, сондықтан оның қалыптасуының бірінші алғышарты мен қоғам - Жердің және оның биосферасының табиғи дамуының шыңы. Адам - табиғаттың, Жердің перзенті деуге болады.
Егер адамзаттың Жер тарихында алатын орнын анықтауға әрекет жасап көрсек, онда адам жер бетіндегі тірі жәндіктердің жасы жағынан ең кішісі екенін көреміз. Бұл құбылысты белгілі датчандық этнограф Й.Бьерре деген кісі төмендегідей теңеу арқылы түсіндіруге тырысады. Жердің бүкіл тарихын бір жылға теңесе, дейді ол, онда ноябрьде (қарашада) тіршілік алғаш пайда болады. Желтоқсанның ортасында аса зәулім жануарлар пайда болады, ал Жаңа жылға ширек сағат қалғанда, яғни жаңа жыл түніне шамамен 23 сағат 45 минут болғанда, адам пайда болады. Сонда біздің эрамыз өтіп бара жатқан жылдың ең соңғы минутын ғана алар еді! Француз ғалымы П.Тейяр де Шарден Ното sapiensтің пайда болғаннан берігі өмірінің ұзақтығын одан да қысқарта көрсетеді: Отыз мың жыл. Бұл біздің өмірімізбен салыстырғанда ұзақ уақыт. Ал бүкіл эволюция үшін бір секунд. Тіпті жер бетіндегі биосфераның дамуымен ғана салыстырғанда адамзаттың даму тарихы болмашы ғана уақыт болып көрінеді. Шынында да, биосфераның дам у тарихы эволюцияның әрқайсысы барған сайын күрделілене түскен тіршілік формасы болып табылатын бір қатьар кезеңдерінің ауысуы екенін көреміз. Осы даму кезеңдерінің соңында ғана адам мен қоғам пайда болады. Адам, адамның ақыл-ойы және қоғам Жердің ең кенже перзенті болып табылады. Оның тірі организмдердің қазіргі заманғы классификациясынан да көруге болады. Биологиялық, оның ішінде зоологиялық классификация бойынша, адам жануарлардың хордалылар тобына, оның ішінде омыртқалыларға, одан сүтқоректілер класына, бұл соңғының приматтар отрядына, одан адам тегіне, ал адамның ақыл-ойы бар түріне жатады, яғни ең кейін шыққан түріне жатады.
Жердің тарихында түрлі кезеңдер өтті. Оның тарихындағы адамның, адамзаттың орнына қарай, оны мынадай кезеңдерге бөлуге болады:
1) таза геологиялық кезең - бұл кезеңдерге Жер бетінде әлі тіршілік болмаған;
2) геобиологиялық эволюция кезеңі - бұл кезеңнің соңғы стадиясында антропасоциогенез қалыптасады;
3) рухани эволюция кезеңі. Ақыл-ойдың қалыптасуына байланысты бұл кезең - Жер эволюциясындағы жаңа сапалық кезең. Ақыл-ойдың дамуына және биосферадан ноосфераға өтуге байланысты бұл кезеңді табиғатпен қоғамның өзара әрекеттесуі дами түседі, адамның ақыл-ой қызметі эволюцияның шешуші факторына айналады.
Құран кәрім жу, топырақ жануар жәндік өсімдіктен соң адам жаратылысына өтеді. Адам ерекшелігін оның өмірінде пайда болған нәрселер екіге бөлінеді.
1. Табиғат шарттарынан тыс болған су, топырақ сияқты шарттары жаратқаннан кейін оған рух үрленіп тірілгенін айтады.
2. Жаратылыс аяқталған ер мен әйел арасындағы қатынас ертінде көрсетеді.
1 - жағдайға байланысты құранда бақара, ағраф, исра, тоха, каһф сүрелері адамның атымен сипаттары хиджр сод сүрелерінде тек сипаттары жазылғант. Құран адамның жаратылысында төмендегілерге қол жеткізеді.
1. Аллаһ жер жүзіне халифа жаратуды қалады.
2. Жаратылған бұл барлыққа періштелерге, шайтанға сәжде етуді бұйырды.
3. Алам топырақ пен топырақтың әр түрлі сатыдан өткенінен жаратылған.
4. Жарату, түрлену, әр сатыдан өту әрекеттері Аллаһ тарапынан болды.
5. Аллаһ адамдарға рух үрлеген соң адам тірі болды.
Бақылау сұрақтар:
1.Ислам діні және құрандағы адам жаратылысы.
2.Адам мен жаратушы ара қатынасы.
Әдебиеттер
1. Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2. Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3. Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
4. Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
5. Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
7-Лекция тақырыбы: Адамзаттың рухани тәжірибесі
Лекция жоспары:
1.Мазмұны және шекаралар
2.Ғылымның жетістіктері: діни тыйымдар мен шектеулер
Лекция мақсаты: Адамның рухани тәжірибесі, ғылыми жетістіктерін көрсету, діни тыйымдар мен шектеулерге тоқталу
Лекция мазмұны:
Негізінен ғылымдарды екі санатқа бөледі:
Жаратылыс құбылыстарын (биологиялық өмірді қоса) зерттейтін жаратылыстану ғылымдары және fдамзат өмірі мен қоғамдарын зерттейтін гуманитарлық ғылымдар.
Бұл санаттар эмпирикалық ғылымдар болып табылады, яғни ондағы білім табиғатта көруге және зерттеушілердің әлдебір шарттарда тәжірибе арқылы тексеруге болатын құбылыстарға негізделген.
Кейде фундаменталды ғылым деп аталып үшінші санатқа жатқызылатын математика ғылымының жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдармен ұқсастығымен қатар айырмашылықтары да бар. Ұқсастығы -- объективті, ұқыпты және жүйелі әлдебір білімді зерттегенінде болса, айырмашылығы білімді тексеру тәсілінде: ол эипирикалық емес, көбінше априори тәсілдеріне жол береді. Статистика мен логистика ғылымдары жататын фундаменталды ғылымдар эмпирикалық ғылымдар үшін өте маңызды. Фундаменталды ғылымдарының ірі жетістіктері физика және биология ғылымдарына да жиі ірі жетістіктер әкеледі. Фундаменталды ғылымдар нәрселердің қалай жұмыс істейтінін (жаратылыстану ғылымдары) ашу мен сипаттауда, сонымен қатар адамдар қалай ойлап, қалай әрекет ететінін (гуманитарлық ғылымдар) сипаттауға маңызды гипотезалар, теориялар және заңдылықтар құруда үлкен рөль атқарады.
Ғылым, өзара тығыз байланыста болатын, ғылыми зерттеулер нәтижелерін адамзат мұқтаждығына пайдалану болып табылатын қолданбалы ғылымнан ажырату үшін кейде тәжірибелік ғылым болып аталады.
Ғылым - адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің бір саласы. Адамзат қоғамының дамуы барысында ғылым сол қоғамның маңызды әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның басты мақсаты - ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру.
Ғылым- ерте дәуірден бастау алады
Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста (Бабыл, Мысыр, Үндістан, Қытай) болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары қалыптасты. Оның алғышарты ретінде мифологияны атауға болады. Онда алғаш қоршаған орта туралы бүтін, тұтас, жан-жақты танымдық жүйе қалыптастыруға ұмтылыс болды. Бірақ танымның бұл формасы өзінің діни-антропоморфты сипатына байланысты нағыз ғылымнан алшақ жатқан еді. Ғылымды қалыптастыру - мифологиялық жүйені сынау мен бұзуды талап етті. Ғылымның қалыптасуы үшін басқа да әлеуметтік жағдайлар: қоғамдық қатынас пен өндіріс дамуының жоғары деңгейі (ой еңбегі мен дене еңбегінің бөлінісі арқылы жеке тұлғалардың ғылыммен жүйелі түрде айналысуға мүмкіндік тудыру), сондай-ақ әр түрлі халықтар мен мәдениеттерді еркін қабылдау мүмкіншілігіне жеткізетін бай және жан-жақты мәдени дәстүрдің болуы қажет еді. Мұндай жағдай біздің заманымыздан бұрынғы 6 ғасырда Ежелгі Грекияда (Фалес, Демокрит, т.б.) қалыптасып, табиғи бастау арқылы болмысты түсіндіретін мифологияға қарама-қарсы теориялық жүйе пайда болды. Мифологиядан бөліне отырып, теориялық натурфилософиялық білім синкретті түрде өзіне ғылым мен философияны танымдық бағытта біріктірді. Ежелгі Грекияда дамыған ғылым. (Аристотель, т.б.) қоғам мен табиғат заңдылықтарын ашып, мәдениет тарихында ұлы рөл атқарды; олар ғылымның ерекше тәсілі дәлелдеу негізін қалыптастырды. Осы дәуірде білімнің кейбір салалары даралана бастады. Ежелгі грек ғылымның эллинистік кезеңінде геометрия (Эвклид), механика (Архимед), астрономия (Птолемей) жеке ғылым салалары түріне бөлініп шықты.
Орта ғасырларда ғылымның дамуына Шығыс, араб елдері Орта Азия ғалымдары (әл-Фараби, Әбу Әли ибн Сина, Ибн Рушд, Бируни, Махмұт Қашқари, Жүйнеки, т.б.) елеулі үлес қосты. Олар Ежелгі Грекияда қалыптасқан ғылыми таным жетістіктерін сақтап қана қойған жоқ, оны көптеген салаларда толықтырып, дамытты. Шығыста әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі екінші ұстаз деп таныды. Орта ғасырларда араб елдері мен ислам діні тараған басқа да аймақтарда философия, медицина, эстетика, математика, астрономия, т.б. ғылым салалары қауырт дамып, бұл құбылыс кейін Ислам Ренессансы деп аталды. Мысалы, Омейя әулеті халифатында ғылым үйі болды, онда ғалымдар ежелгі грек ғылымының барлық жетістіктерін араб тіліне аударды, ғылымның ерекше формасы, фәлсафа қалыптасты. Еуропада бұл дәстүрді кейін схоластар дамытты. Ғылымның қалыптасуына негіз болған тағы бір тірек алхимия мен астрологияның дамуы болды. Алхимия табиғи заттар мен қоспаларды тәжірибе жасау арқылы зерттеп, химияның қалыптасуының алғышартын жасады. Астрология аспан денелерін зерттеу арқылы астрономияның дамуына ықпал етті. Қайта өрлеу дәуірінде діннің басымдылығы әлсіреді, ғылым рухани өмірдің дербес факторы болып, дүниетанымның (Леонардо да Винчи, Николай Коперник) негізгі тірегіне айналды. Сондай-ақ ғылым табиғат құбылыстарын жан-жақты зерттеп, адамзат танымының көкжиегін кеңейте түсті. 16 - 17 ғасырларда ғылымда болған терең өзгерістер алғашқы ғылыми революцияға (Галилео Галилей, Иоганн Кеплер, Уильям Гарвей, Рене Декарт, Христиан Гюйгенс, Исаак Ньютон және т.б.) алып келді. Ғылымның қарқынды дамуы, дүниенің жаңа бейнесін қалыптастырудағы рөлінің артуы, жаңа дәуірде ғылымды жоғары мәдени құндылық ретінде тануға, көптеген философиялық мектептер мен бағыттардың ғылымға қарап бой түзуіне ықпал етті. Механикадағы жетістіктер 17 ғасырдың аяғында жүйеленіп, толығып, әлемнің механикалық бейнесі туралы түсінік қалыптастыруда шешуші рөл атқарып, кейін әмбебап дүниетанымдық (Леонард Эйлер, Жан Даламбер, Пьер Лаплас, т.б.) маңызға ие болды. Осы бағыттың шеңберінде физика, химия салаларымен бірге биологиялық құбылыстар да зерттелді, соның ішінде адам тұтас организм (Жюльен Ламетридің адам - машина тұжырымдамасы) ретінде қарастырылып түсіндірілді. Энергияның сақталуы мен айналуы заңының ашылуы (Роберт Майер, Джеймс Джоуль, Герман Гельмгольц) физика мен химияның барлық тарауын ортақ негізге қоюға мүмкіндік берді. Клетка теориясын тұжырымдау (Теодор Шванн, Маттиас Шлейден) барлық тірі организмдердің біртекті құрылымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКАФАКУЛЬТЕТІ
ДІНТАНУ ЖӘНЕ ТЕОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
Ғылым және дін пәнінің ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАҒЫ
ТҮРКІСТАН -2013
1 - Лекция тақырыбы:Ғылым және дін түсінігі туралы
Лекция жоспары:
1.Пәннің мақсаты, міндеті
2. Пәннің негізгі обьектісі
3. Қоғамдық сананның формасы ретінде өз арақатынасы,өз ара ықпалы
4. Ғылыми және дін пәндік аумақта негізгі зерттеу әдістері
Лекция мақсаты: Дін мен ғылым арасындағы байланысты философиялық және діні түсініктер негізінде баяандау және бүгінгі таңдағы ролін анықтау.
Лекция мазмұны:
1. Ғылымның тақырыбы: әлем және адам арасындағы қатынасты зерттейді.
2. дін тақырыбы: алла мен адам арсындағы қатынасты зерттейді. Діни таным негіздері.
Ғылым араб -ілім -- білім, тану; лат. scientia -- білім -- жалпы мағынасы: жүйелік білім мен тәжірибе.
Дін латынша religio - тақуалық, киелілік, табыну, арабша - сенім, наным, илану, табиғаттан, адамнан тыс ғаламат күштергесенетін дүниетанымның бір түрі. Философия және дін өзара тығызбайланыста.
Адамзат өзінің даму тарихы барысында қоршаған әлемді танып-білудің және игерудің бірнеше тәсілдерін меңгерді. Сондай тәсілдердің біріне сөзсіз ғылымды жатқызуға болады. Ғылым - қоғамның рухани мәдениетінің қурамдас бөлігі болып табылады. Адамзат дамуының белгілі бір кезеңінде ғылым дами келе, қоғамдық сананың дербес формасына айналады. Себебі, қоғамдағы сан-салалы мәселелер көп жағдайда ғылымның араласуымен шешіледі. Адам өміріндегі ғылымның орны мен рөлін түсіну осы уақытқа дейін аяқталмаған күрделі процесс. Бұл процесс қиыншылықтар мен қайшылықтардың, талас-тартыстың, күмәнді сұрақтардың, көптеген жаңа мәселелердің пайда болуымен ерекшеленеді.
XX ғасырдың 20-шы жылдарында ғана ғылымның мәні мен ерекшеліктерін, оның даму және қолдану механизмдерін қарастыратын, сонымен қатар, ғылымның білім жүйесі, әрі ерекше әлеуметтік институт ретінде даму заңдылықтарын зерттеуге бағытталған ғылымтану атты жаңа пән пайда болды. Ең алдымен, ғылымтанушылардың назар аударған мәселесі - латынша Sсіеnііа сөзінің этимологиясы болды, оның мағынасы білім дегенді білдіреді. Ал кез келген білімнің ғылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзаттың әр қилы тіршілік ету сферасынан: қарапайым өмірден, саясаттан, экономикадан, өнерден тағы басқа жағдайлардан алынады. Ғылым - тәжірибе жүзінде анықталған нақты дәлелдемелер мен логикалық заңдарға сүйенетін қорытындылардың негізінде білім әлемін жасайды. Бул әлемнің субъективті элементі болып саналатын адамзатқа, оның игілікті бағдарына шамалы ғана рөл бөлінеді (бул үшін өнер, мораль, дін бар). Сондықтан бір-бірін толықтыра отырып, мәдениеттің бұл құрамдас бөліктері табиғат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
Тарихта мәдениеттің бір сферасының екіншісіне зиянын тигізе оты-рып ерекше бөлініп шығуының мысалдары көп. Ең алдымен бул орта ғасыр мен Жаңа уақыттағы ғылымның, философияның және діннің арақатынасына байланысты. Ортағасырлық ғылым діннің билігінде болғандықтан, антикалық ғылымның жетістіктері ұмытылуға айналып, ғылым бірнеше қадам артқа шегінгені белгілі. Тек қана XIX ғасырда жаратылыстанудың жетістіктеріне байланысты ғылым адамзат пен қоғам дүниетанымында, мәдениетіндебасымдылыққа ие болды. Содан бастап ғылым мен философия арасында осы уақытқа дейін басылмаған дау-дамай басталды, олардың әр қайсысы шындықты айқын көрсету қүқығына ие болғысы келді. Ғылым ешбір шектеусіз барлық сүрақтарға жауап беріп, адамзатты жарқын болашаққа бастауды мақсат етті. Әдетте мұндай болашақ ғылым мен техниканың жетістіктерінен болатын материалдық игілік пен тоқшылықты білдіретін. XX ғасырдың басындағы адамзаттың көп бөлігіне қатысты тіршіліктің төменгі деңгейінде болашаққа деген мундай көзқарас бұқара халық тұрмақ саясаткерлерге де, тіпті ойшылдарға да (философтар, жазушылар, суретшілер) түсініксіз боп қала берді. XX ғасырдың басында фило-софтар мен мәдениеттанушылардың аз бөлігі бүл жолдың апатқа бас-тайтынын ашық айтты. Бұл XX ғасырдың ортасында атом қаруын жасау экологиялық апаттың төнуі арқылы расталды. Соған қарамастан, сциентизм идеологиясының қалдықтары - ғылымның жалғыз ғана құтқарушы екендігіне сену - осы уақытқа дейін сақталып келеді. Ағартушылық қойнауынан дамып, позитивизм философиясында дамыған бундай көзқарас XX ғасырдың екінші жартысында қоғамдық және гуманитарлық пәндерден жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін асыра мақтап көрсетуге көшті. Осы сенім планетаның қазіргі жағдайына, термоядролық апат қаупіне, ең бастысы - мәдениеттің этикалық және эстетикалық көрсеткіштерінің төмендеуіне, технократтық психологияның күшеюіне әкеп соқтырды. Сөз жоқ, ғылым - адамзат мәдениетінің орасан зор жетістігі болып саналады. Ол адамзат өмірін ұрпақтан-ұрпаққа жеңілдетіп, тәуелсіз етеді және материалдық, рухани байлықтың негізіне айналады. Ғылым адамзат мәдениетінің бір сферасы ғана, оның өз ерек-шеліктері мен мақсаттары бар, бүларды басқа түрге қолдан өзгертуге болмайды. Ал ғылым жеке өзі адамзат өркениетінің ең жоғарғы құндылығы бола алмайды, ол - тек адамзат өмір сүруіндегі әр түрлі мәселелерді шешетін бір құрал ғана. Қалыпты, үйлесімді қоғамда ғылымға да, өнерге де, философияға да, дінге де, адамзат мәдениетінің басқа да құрамдас бөліктеріне бір уақытта орын табылады. Жоғарыда айтылған жағдайларға байланысты біз ғылымға нақты анықтама бере аламыз. Ғылым - жаратылыс туралы объективті білім жиынтығы болып саналатын адамзат мәдениетінің бір бөлігі. Бул түсініктің мазмунына сонымен қатар білімді алу процесі мен оларды адамзаттың тәжірибелік өмірінде қолдануының түрлері мен механизмдері кіреді. Объективті жаратылыстың философиялық түсінігі табиғат, қоғам және адамзатты қамтиды. Соған байланысты обьективті жаратылыстың осы үш элементіне білімнің үш сферасы нақты қарастырылады. Жаратылыс сферасына және зерттелетін ақиқат дүниенің түріне байланысты ғылыми білімнің үш бағытын анықтауға болады: жаратылыстану- табиғат туралы білім жүйесі, қоғамтану - қоғамдық емірдің түрлері мен формалары туралы білім жиынтығы, сонымен қатар адам-затты ойлау қабілеті бар жанды зат ретінде қарастыратын ойлау білімдерінің жүйесі.
Бақылау сұрақтары: 1. Дін мен ғылым арасындағы байланыс.
2. Философия мен соцология саласындағы дін мен ғылым орны.
3. Дін мен қоғам түсінігі.
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
6.Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
2 - Лекция тақырыбы:Ғылым мен діндегі дүние бейнелері
Лекция жоспары:
1.Дүние бейнелері обьект туралы адамзат түсінігінің жинақталған үлгісі ретінде
(Көркем, діни, ғылыми, космологиялық)
2. Дүние бейнелерін әлеуметтік - мәдени детерминдеу
3.Шынайылықтың ғылымға дейінгі және ғылымнан тыс бейнелерінің әлемнің ғылыми бейнесімен қатынасы
4. Ойлау тарихында дүниенің ғылыми және діни бейнелері
Лекция мақсаты: Дүние бейнелерін дін және ғылым тұрғысында түсіндіру.
Лекция мазмұны:
Діннің негізгі мәні тылсым құдыреттті күшке сену және бас ию. Ғылым әлемді танып білуді мойындайды. Ол табиғат, қоғам, адам және оның ойымен бейнеленеді. Ғылым барлық танылғын тылсым, құпияларды ғылыми тұжырымдап, талдауға негізделеді. Діни сенім ең алдымен сезімге негізделген. Дүниенің пайда болуына таң қалу т.б. қамтиды. Таң қалу- танымның жемісі емес, қияли-ғажап жемісі.
Табиғат туралы барлық білім жиынтығы жаратылыстану арқылы қалыптасады. Оның қүрылымы табиғат логикасының нақты көрінісі іспетті. Жаратылыс ғылымдарының білім жүйесі орасан зор және әр алуан. Мұнда заттар мен олардың қүрылысы, заттардың қозғалысы мен әрекеттесуі, химиялық элементтер мен қосылыстар, тірі материя мен тіршілік, Жер және Космос туралы білім жүйесі енеді. Жаратылыстанудың осы объектілерінен іргелі ғылыми жаратылыстану бағыттары бастау алады Денелер, олардың қозғалысы, олардың әр түрлі деңгейлердегі пайда болу формалары мен айналымдары физикалық ғылыми білімнің зерттеу объектілері болып табылады. Іргелі сипаты бойынша олар жаратылыстанудың негізіне жатады және басқа да білім салала-рын қамтиды. Химиялық элементтер, олардың қасиеттері, айналымдары мен қосылыстары химиялық білім жүйесінде көрініс табады. Физикалық білім жүйесімен көбірек байланысты болғандықтан, аралық пәндердің тобы - физикалық химия, химиялык, физика т.б. пайда болды. Биологиялық білімдер тіршілік туралы білім тобын қамтиды, олардың зерттеу объектілері клетка мен клеткадан пайда болған бар-лық ағзалар. Биологиялық білімнің негізіне зат, химиялық элементтер туралы білім жатады. Жоғарыда айтылғандай мунда да аралық пәндер, атап айтқанда, биофизика, биохимия т.б. дамиды. Жер Күн жүйесіне енетін бір планета есебінде геологиялық білімдердің зерттеу пәні болып табылады. Олар біздің планетамыздың қурылысы мен дамуын зерттейді.
Басқа ғылымдар тобымен бірлесу арқылы геохимия, геофизика, палеонтология сияқты жаңа салалар пайда болды. Өте ертеден бері дамыған, сонымен қатар ғылымдағы жаңа бағыттардың да қатарына жататын білім жүйелелерінің бір тобы-космологиялық білімдер, олардың зерттеу пэні - Бүкіл әлем. Космоло-гия - космостық объектілердегі жағдайлар мен өзгерістерді зерттейді. Ғылыми білімнің тағы бір іргелі бағыты - қоғамтану. Оның пәні болып қоғамдық қубылыстар мен жүйелер, қурылымдар, жағдайлар процестер табылады, қоғамдық ғылымдар қоғамдық байланыстар мен цатынастардың жеке түрлері мен барлық жиынтығы туралы білім бе-реді. Өзінің сипаты бойынша қоғам туралы ғылыми білімдер сан түрлі, олар жалпы үш бағыт бойынша топтастырылған: зерттеу пәні қоғам болып табылатын әлеуметтік бағыт; халықтың еңбегін, меншіктік қатынасты, қоғамдық өндірісті, айырбасты, таралуды және осыларға негізделген қоғамдық қатынастарды зерттейтін экономикалық бағыт; сонымен бірге мемлекеттік-құқықтық құрылымдарды және қоғамдық жүйелердегі қатынастарды пәні ретінде қарастыратын мемлекеттік-құқықтық білімдер бағыты. Ғылыми білімнің үшінші іргелі бағытын адам және оның ойлау жағдайы туралы ғылыми жүйе құрайды. Адамзат жан-жақты аспектілерде қарастырылып, көптеген ғылым салалары арқылы зерттеледі. Ондай ғылым салаларына - гуманитарлық ғылымдар (психология, логика тағы басқа) және математика жатады. Аталған негізгі ғылыми бағыттармен қатар, ғылымның өзін зер-ттейтін ғылыми салаларды жеке топқа жатқызуға болады. Ғылымның бұл салалары XX ғасырдың 20-шы жылдарында пайда болды және бұл өз бетінше ғылымның адамзат өміріндегі рөлі мен маңызын анықтай алатын дәрежеге көтерілгенін білдіреді. Ғылымтану қазіргі кезде өз бетінше, тез дамып келе жатқан ғылыми пән болып саналады. Ғылым, білімнің қурылысын анықтай келе біз ғылымға толық анықтама бере алатындай мүмкіндікке жеттік. Сонымен, ғылым дегеніміз - арнаулы қоғамдық қызмет нәтижесінде алынып, дамыған және қолдану барысында қоғамның тікелей тәжірибелік күшіне айналған объективті шындықтың динамикалық жүйесі. Ғылыми-білімнің құрылымымен ғылым атқаратын функциялар тығыз байланысты. Олар бірнешеу: 1) түсіндіру - табиғат объектілері мен табиғат құбылыстарының мәнін ашып, түсіндіру; 2) жүйелеу - жиналған фактілік материалдарды сурыптап, бір жүйеге енгізу; 3) суреттеу - қоршаған жағдайдың байланыстары мен қасиеттерін сипаттап көрсету; 4) болжам жасау - дәл қазіргі кезде жүріп жатқан процестердің даму дәрежесін есепке ала отырып, болашаққа болжам жасау; 5) қорытынды жасау - табиғаттағы болып еткен, қазіргі кезде жүріп жатқан және болашақта күтілетін процестерді есепке ала отырып, ғылыми негізде қорытынды жасау; 6) жаңалық ашу - табиғаттың жаңа заңдарын ашу, жаңа ғылыми гипотезалар шығару; 7) өндірістік-тәжірибелік бағыт беру - алған білімді өндірісте, әлеуметтік басқаруда және тағы басқа салаларда қолдану мүмкіндігі; 8) дүниетанымдық - алған білімді әлемнің обьективті картинасымен байланыстыру. Адамзат өз тарихында сипаты бойынша сан алуан білімдерді жи-нақтады, ғылыми білім - сол білімдердің тек бір түрлі ғана болып са-налады. Сондықтан ғылымға қойылатын критерийлерді білу өте қажет. Ғылымилықтың ең басты критерийі - жүйелілік. Ғылыми білім әр қашан белгілі бір жүйе ретінде қарастырылады: бүл жүйенің өзіндік басталу принципі, іргелі түсініктері болады. Сонымен бірге бул жүйеге аталған ғылым үшін зор маңызы бар тәжірибелік фактілер, экспери-менттер, тәжірибелік қорытындылар мен ұсыныстар енеді. Ғылымға қойылатын тағы бір критерий - онымен айналысатын (қоғамда) бір дарынды адамдардың болуы және қажетті материалдар мен технологияның болуы. Ғылымилықтың үшінші критерийі - ғылыми танымның мақсаты. Яғни, мақсатсыз ғылым дамуы мүмкін емес, ғылымның нәтижесі адам-зат игілігіне айналуы шарт. Тағы бір төртінші критерий - рационалдылық (тиімділік). Зерттеудің әр түрлі (әдістемелерін) тәсілдерін өзгерте отырып, ең тиімді жолын таңдап алу. Ғылымға қойылатын бесінші критерий - зерттеудің тәжірибелік әдістемесін қолдану және ғылымды математикаландыру. Бұл белгілер жаңа уақытта пайда болды және тәжірибемен байланыстыра отырып, ғылымға жаңа сипаттар әкелді.
НравитсяSocButtons v1.5
Бақылау сұрақтары:1. Ғылыми таным ерекшеліктері.
2. Обьекті және субьекті
3. Анализ жіне синтез
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
6.Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
3 - Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни методология
Лекция жоспары
1.Ғылыми және діни таным әдістерінің ерекшелігі
2. Ғылым мен діндегі таным мақсаттары
3.Білім мен сенім - ғылым мен діннің проблемалық салалары ретінде
4. Діни және ғылыми білім обьективтілігінің ерекшелігі
Лекция мақсаты: Дін жөніндегі көз қарстарды талдай отырып бүгінгі таңдағы діни сенім құндылығын арттыру
Лекция мазмұны:
Таным өте күрделі, қайшылыққа толы, үзаққа созылатын процесс болғандықтан, оны іске асыру барысында түрлі әдестер мен тәсілдер қолданылатыны өзінен-өзі түсінікті. Кең мағынада әдіс дегеніміз белгілі бір мәселені шешу үшін таңдап алынған жол, қолданылатын айла мен эрекеттер жиынтығы. Ғылыми таным әдістерін қолданудың басты мақсаты -- шынайы, ақиқат білімге қол жеткізу. Тағы бір көңіл бөлетін жэйт, зерттеуші ғылыми танысының әдістерін өз қалауы бойынша, қалай болса солай белгілей салмайды. Әдістер зерттелмек болып отырған объектіге тэн ерекшеліктер мен заңдылықтар негізде таңдап алынады. Бүл тұрғыдан алғанда әдістер объективті сипатта болады, сөйте түра олар адамның рухани қызметінің нәтижесі болып табылады және де ол тек адам санасында өмір сүреді. Сондықтан да әдіс объективтілік пен субъективтіліктің диалектикалық бірлігін құрайды.
Дін адам тұрмысының субьективтік жағына мән береді. Әлем мен өзін культтік іс-әрекет арқылы қасиетті діни сезіну арқылы игереді. Адам табиғат әлемін культтер арқылы шолып, бұл көруде әлем мистикалық сезімдерге боялады. Дүниетанудың бұл әдісі сенушінің Жаратушыны өзінің рухани әлемінде, өзінде іздейді. Дін әлемді қасиетті кітаптарканон, догма, Пайғамбарлардың айтқандарына сүйеніп түсіндіреді. Сенуші сынау, күмәнданудан аулақ болады. .
Ғылыми танымның әдістері ете көп, әрі сан салалы, себебі танып білудің объектісі болып табылатын материалдық және рухани дүниенің өзі көп түрлі, сан салалы. Дегенмен, ғылыми танымның барлық әдістерін шартты түрде үш топқа бөлуге болады: 1) жалпылама диалектикалық әдіс. Ол болмыстың барлық жақтарын зерттеуге және таным процесінің барлық кезеңдерінде қолданылады;
2) жалпы ғылыми әдістер. Олар ғылымның барлық саласында
пайдаланылғанымен, таным процесінің барлық кезеңінде қолданыла бермейді;
3) жекеше әдістер. Олар нақты қүбылыстарды бір ғылымның шеңберінде
зерттеуге қолданылады. Мәселен, математикалық индукция әдісі -- математикада, қоспалардың ыстыққа төзімділігін анықтау әдісі -- металлургияда, радиоактивті бөліну әдісі -- ғарышты зерттеулерде пайдаланылады.
Материалистік диалектика бүкіл элемді, дүниені біртұтас қарастырып, табиғаттың, қоғамның, адам ақыл-ойының дамуындағы ең жалпылама зандылыктарды зерттейтін бірден-бір ғылым болғандықтан, ғылыми танымның ең жалпылама әдісі рөлін атқарады; оның методологиялық мән-мағынасы жөнінде жоғарыда кысқаша айтылып өткен болатын.
Ғылыми танымның жалпы әдістері мен түрлерін қарастыру үшін танымның эмпириялық және теориялық дэңгейлерін ажыратқан элбетте дұрыс, себебі әр деңгейдің өзіндік ерекшеліктері мен әдістері бар. Эмпирикалық деңгейде таным объектісінің қасиеттері мен қырлары сезімдік қабілет түрғысынан кабылданады. Әрине, ғылым мен тахниканың дамуына байланысты адамның сезімдік танымның көкжиегін элдеқайда кеңейтетін аспаптар, қүралдар, компьютерлер іске қосылып жатқанын айта кеткен артық емес.
Теориялық деңгейде таным объектісінің маңызды байланыстары мен заңдылықтары тәжірибе негізінде алынған біліммен қоса абстрактілі ойлау нәтижесінде тұжырымдалады.
Ғылыми танымның эмпириялык, деңгейінде кең қолданылатын ең қарапайым әдіс -- бақылау деп аталады. Оның мэні -- зерттеу объектісін белгілі бір мерзім аралығында нысаналы үйымдасқан түрде жүйелі бақылай отырып, ондағы өзгерістерді жіті қадағалау.Мәселен, бидайдың бір сортының өсіп-өну ерекшелігін зерттеу мақсатында көктемгі егістен бастап күздегі жиын-терімге дейінгі аралықта дэн топырақтан көктеп есіп шыкқаннан бастап, астықты орып алғанға дейінгі өзгерістері есепке алынып отырады. Сол негізде тиісті ғылыми қорытындылар жасалады. Келесі әдіс -- эксперимент -- ғылыми
тәжірибе деп аталады. Оның ерекшелігі -- зерттеліп жатқан объектіге адамның, зерттеушінің тікелей әсер етіп, ондағы процестерге араласуы. Зертгеуші объектіні эр түрлі кездейсоқ жағдайлардан оқшаулап алып, бөліп қарауы мүмкін. Қажет болған жағдайда эскпериментті элденеше рет қайталауға да болады.
Осы заманғы кең пайдаланылатын әдістердің бірі -- модельдеу. Модельдеу дегеніміз эксперименттің бір түрі, бірақ мұнда объектінің өзі емес, оның орнын басатын модель зертгеледі. Модель (латын тілінен аударғанда үлгі деген ұғымды білдіреді) -- зерттелетін объектімен ұқсастық қатынаста болатын, таным процесінде оның орнына пайдаланылатын, нақты өмір сүретін немесе ойша алынатын жүйе, яки құбылыс. Жүртшылыққа ежелден белгілі көз таныс модельдерден географиялық картаны, глобусты, химиядағы қүрылыстық формулаларды т.б. атауға болады.
Ғылыми таным процесінде анализ (талдау, саралау) және синтез (қиыстыру, біріктіру) әдістері үлкен рөл атқарады. Зерттелуге тиіс объектіні ойша түрлі қүрамдас бөліктер мен жақтарға бөліп қарастыруды, сол негізде оның түрлі қасиеттерін, ішкі байланыстарын анықтау әдісін анализ деп атайды. Мәселен, адам ағашты зерттеп білу үшін оның тамырын, діңін, бүл^ақтары мен жапырақтарын, түрін сыртқы сипатын т.б. ойша жіктеп қарайды. Байқап отырғанымыздай таным процесі анализбен шектелмейді. Объектінің эр қүрамдас бөлігін жіктеп қарап, зерттеп алғаннан кейін бастапқы тұтастыққа қайта көшу керек. Бүл синтез әдісі арқылы іске асырылады. Анализ және синтез -- адамның күнделікті практикалық іс-әрекеті негізінде өмірге келген әдістер.
Фактілерді анализ жасап талдағаннан соң теориялық синтезге көшу индукциялық әдіс арқылы жүзеге асырылады. Жекелеген тұжырымдар негізінде жалпы қорытынды жасауды индукция әдісі деп атайды. Бүған кереғар әдісті, яғни нэтижеден кері қарай жүріп жеке-жеке түжырымға келуін дедукция дейді.
Бақылау сұрақтары:1. Ғылыми таным ерекшеліктері.
2. Обьекті және субьекті
3. Анализ жіне синтез
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
4 - Лекция тақырыбы: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені түсіну
Лекция жоспары:
1.Ғылыми және діни рационалдықта дүниені онтологиялық, гнесологиялық, праксиологиялық,аксиологиялық
2. Ғылымның ақиқаты және діннің ақиқаты: Жалпы және ерекше
Лекция мақсаты: Ғылыми және діни рационалдықта дүниені онтологиялық, гнесологиялық, праксиологиялық,аксиологиялық түсіну
Лекция мазмұны:
Онтология- дүниенің , өмірдің мәнінің ,тұрмысты санамен жалпы айқындау. Бұл термин 17 ғ. Қолданылуда. Адамның орны, адам туралы ойшылдар талдауы осы саланы туындатты.
Аксиология (гр. axios - құндылық және logos - ілім) -
құндылықтар және олардың табиғаты туралы ілім, құндылықтартеориясы. Бұл ұғымды XVIII ғ. неміс философы Э. Гартман енгізді,бірақ XIX ғ. ортасына дейін құндылықтар мәселесі философиялықталдаудың дербес объектісіне айналмады.
Құндылық - белгілі бір объектілер мен құбылыстардыңтұлғалық, әлеуметтік және мәдени маңыздылығын білдіретінфилософиялық-социологиялы қ ұғым. Құндылық объектінің адам үшінқаншалықты маңыздылығын айқындайды.
Әлеуметтік алғышарттардың бір тобын адамдардыңтабиғатқа қатынасымен, басқаларын - адамдар арасындағықатынастарымен байланыстыруға болады. Көне заманда адамдар
табиғатқа толық тәуелді болды, оның дүлей күштерінен қорықты. Солсияқты адамдардың санасында қоғамдық құбылыстардың себептері дежұмбақты, табиғаттан тыс болып көрінеді және мистификацияланады.
Осының бәрі діннің шығуының алғышарттары болды.Гносеологиялық себептер - олардың түп тамырлары адамныңтабиғат құбылыстарын тану процестерінде жатыр.
Субьект пен обьект арасындағы қарым-қатынасты қарстыра отырып, әлемді адамның танып білу мүмкіндігі. Адамдар олқұбылыстардың қайнар көзін материалдық дүниеден тыс жәнетәуелсіз күштер деп қарастырады.
Діннің шығуы мен ұдайы өндірілу психологиялықсебептерін діни нанымдардың адамдардың эмоциялық, хал-жағдайларынан, көңіл күйлерінен, толғануларынан және т.с.с. тәуелдіекендігінен іздеу керек. Үнемі және тұрақты жағымсыз эмоциялардан
(үрей, қорқыныш, өзіне өзі сенбеушілік, қайғы, күйеніш, жалғыздықт.б. сезімдер) құтылу жолдары табылмағанда дінге бұрылу, мойын
ұсыну орын алады.
Дін адамның ойы мен жүріс-тұрысын жануарлардың жүріс тұрысынан ерекшелейтін символдандырылған қабілетімен сипатталады. Адам тіл мен өзге де символдық құрылғылар арқылы символдық системаларды дүниеге әкелген және оны пайдаланған. Дін мифтер мен ритуалдар тілінде сөйлейді. Сонымен қатар ол мәдени системалардың бір бөлігі, мәдени үлгілер осы діннің сақтау, жаңарту функциялары арқылы кейінгі ұрпақтарға бекемделіп, жеткізіліп отырады және бұл процесс әлеуметтік системада жүзеге асатыны айқын. Мәдени системалар символдық мәні бар - кодтар кешенінен құралады, олардың негізінде іштей үйлескен символдар сақталған.
Дінде символдарды өзге тәсілмен түсіндіру мүмкін емес. әлгі символ оның киелілігін білдіретін жалғыз жол. Дюркгеймнің пікірі бойынша қасиетті заттар символдық мәнін білдіредіоның мағынасын өзге терминдермен түсіндіру мүмкін емес.
Символ дегеніміз - қандай да бір затты білдіретін немесе қандай да бір идеяны нұсқайтын белгілер мен образдар. Символ объект, әрекет, мифтер, адамдар түрінде кездесуі мүмкін.
Қасиетті деген сөз латынша құдайға арналған sacer мағынасын білдіретін профандыққа қарама-қайшы сөз. Бұл түсініктер римдік культтен туындаған. Қасиеттілік - адамға қорқыныш ұялататын, сонымен қатар, оны бақытты да қылатын құпия күш.
Ғылыми танымның логикасы мен методологиясы.
Ғылыми танымның логикасы, методологиясы мен әдістері туралы сөз еткенде міндетті түрде логика, методология және әдіс деген үғымдардың мазмұнын ашып көрсету қажет. Ғылым логикасы деп материалистік диалектиканы түсінеміз. Өйткені, ғылыми таньшдағы негізгі мақсат -- толық емес, дэл емес білімнің толығырақ, дэлірек білімге айналуы, жаңа теорияны жасау мен дамыту, ескі теориядан жаңа теорияға көтерілу, яғни ғылыми таным -- қайшылықты, күрделі элеуметтік процесс.
Абстрактіліктен нақтылыққа қарай өрлеу -- ғылыми теорияны жасаудың, зерттеліп отырған объектінің мэнін ашудың жалпы әдісі. Абстрактілік деп зерттеліп отырған объекті туралы біржақты білімді, түсінікті айтады. Ал ойлаудағы нақтылық -- объект туралы кептеген абстрактілі анықтамалардың, түсініктердің жиынтығы, эр түрліліктің бірлігі. Абстрактіліктен нақтылыққа қарай өрлеу әдісі -- ол К. Маркстің "Капиталды" жазуымен қатар басқа да ғылыми теорияларды жасауының шынайы дэлелі болды.
Ғылыми танымның методологиясы -- адамның танымдық және практикалық қызметінің әдістері мен тәсілдері туралы теориялық ілім. Әдіс дегеніміз таным туралы тарауда айтылғандай, танымдық немесе практикалық мәселелерді шешудің амалы. Егер теория белгілі бір заттық саланы түсіндіруге, не оның заңдылықтарын ашуға бағытталған болса, әдіс адамның танымдықжәне практикалық эс-эрекетінде реттеушілік қызмет атқарады. Кез келген әдіс ғылыми теорияға негізделген, сондықтан ғылыми әдістің қалыптасуында теория елеулі рөл атқарады және оның қажетті шарты болып табылады. "Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде" әдіс туралы мынадай анықтама берілген: "Адам баласы қызметінің белгілі салаларында қолданылатын эр түрлі амал, тэсіл, айла" деп. Негізінде бүл дүрыс берілген анықгама. Әдіс -- ол белгілі зерттеу жұ_мысында қолданылатын айла. Әдіс түрліше болады. Оны кең мағынада да, тар мағынада да түсінуге болады. Мәселен, диалектикалық әдіс, оның заңдары мен категориялары барлық ғылымдарда бірдей қолданылады. Оны кең мағынадағы әдіс дейді. Диалектикалық әдіс сондықтан барлық ғылымдарға методологиялық рөл атқарады. Бүдан басқа эрбір нақты ғылымдардың тек езіне тән әдісі бар. Әдістің басқа да түрлері болады. Белгілі бір әдіс қолданбайынша ешқандай істе дұрыс нэтижеге жету мүмкін емес. Сондықтан әдістің дұрыстығы ғылыми зерттеулерде маңызды орын алатыны белгілі. Олай болса әдіске немқұрайлы қарауға болмайды. Ғылыми нақты болуы қажет. Тек сонда ғана ғылым алдына қойған мақсатына жетеді. Әр нэрсенің тек өзіне тэн әдісі бар. Ғылым теорияны мүлтіксіз басшылыққа алып отыруға, ғылыми ізденістің методологиясын білгірлікпен қолдануға міндетті. Дүниеге көзқарастың айқындығы, ақыл ойдың методологиялық негізі -- ғылымды ойдағыдай дамытудың сөзсіз шарты. Диалектика табиғаттың, қоғамның және адам ойлауының дамуы мен қозғалуының ең жалпы заңдарын зерттейтін философиялық ілім екені белгілі. Бүл заңдарда ғылым мен техниканың барлық саласындағы -- танымның бай тәжірибесі, адамдардың практикалық қызметінің нэтижелері жинақгаған және қорытылған. Былайша айтқанда, материалистік диалектика -- дамудың жалпы философиялық теориясы, таным териясы, диалектикалық логикасы мен методологиясы болып табылады. Материалистік диалектика -- адамның жаңаша ойлауының және әлеуметтік шығармашылығьшың логикасы. Сондықтан ол қазіргі ғылым мен элеуметтік практиканың, ғылыми-техникалық революцияның, адам проблемасына бағытгалған қоғамдық, техникалық жаратылыстану ғылымдарының жалпы методологиясы болып табылады.
Сонымен, қазіргі уақытта ғылымда методологиялық зерттеудің тығыз байланысты мынадай үш деңгейі: арнаулы жеке ғылыми, жалпы ғылыми және әмбебап философиялық деңгейлері айқындалған. Оларды бір-бірімен шатастырмау қажет. Мысалы, эволюция теориясы әсіресе биология ғылымы үшін методологиялық мыңызы зор. Ал, жүйелі, қүрылымдық әдіс -- диалектика ғылымдардың бірнеше саласында қолданылады, ендеше оның жалпы ғылыми-методологиялық маңызы бар. Қазіргі кезде ғылым қоғамнын, өндіруші күшіне айналып отыр. Ол қоғам өмірінің барлық жағына, т.б. елеулі ықпал жасауда. Сонымен қатар қазіргі ғылым дамуын айрықша сипаттайтын заңдылықтар (білімді математикаландыру, экспериментті индустрияландыру, белгілі бір күрделі объектіні, мысалы Жерді немесе Ғарышты зерттеуде көптеген ғылымдардың өзара ықпалы, танымды интеграция тенденциясының басым рөл атқаруы және басқалар) эрекет етеді. Осындай теориялық зерттеулер жедел дамып отырғанда диалектика мен ғылымның арасында өзара тығыз байланыс бар, олардың арасындағы жасампаздық одақты үздіксіз дамытып және нығайтып отыруы қажет.
Бақлау сұрақтары: 1. Ғылымның ақиқаттығы
2. Ғылми методология түсінігі
3. Дін ақиқаты
Әдебиеттер:
1.Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2.Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3.Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
5.Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
5-6 Лекция тақырыбы: Қазіргі адамтану, қоғамтану, жаратылыстану жетістіктеріндегі теологиялық түсіндіру
2 - Лекция жоспары:
1.Адам- антропогенез немесе немесе Құдайдың жаратуының нәтижесі ме
2. Адамның жаны және құдайға ұқсастығы, өмір мен өлім проблемалары, ғылыми және діни түсіну
3.Ерік, жан және ақыл бостандығының шектеулігі немесе мәңгілігі
4. Дін және психикалық денсаулық.
Лекция мақсаты: діндегі адам ролін анықтау және ғылыми тұрғыда негіздеу.
Лекция мазмұны:
Бұған дейін қарастырылған тақырыптардың бәрінде белгілі бір дәрежеде адам мәселесі сөз болады, өйткені ол материалдық дүниенің, табиғаттың дамуының ең жоғары көрнісі, мәдениеттің иесі және субъектісі ретінде, әрі биологиялық, әрі қоғамдық жан ретінде материя құрылымының формалары мен деңгейлерінің түйдектелген көрінісі десе де болады. Адам ең алдымен биологиялық жан, сондықтан оның қалыптасуының бірінші алғышарты мен қоғам - Жердің және оның биосферасының табиғи дамуының шыңы. Адам - табиғаттың, Жердің перзенті деуге болады.
Егер адамзаттың Жер тарихында алатын орнын анықтауға әрекет жасап көрсек, онда адам жер бетіндегі тірі жәндіктердің жасы жағынан ең кішісі екенін көреміз. Бұл құбылысты белгілі датчандық этнограф Й.Бьерре деген кісі төмендегідей теңеу арқылы түсіндіруге тырысады. Жердің бүкіл тарихын бір жылға теңесе, дейді ол, онда ноябрьде (қарашада) тіршілік алғаш пайда болады. Желтоқсанның ортасында аса зәулім жануарлар пайда болады, ал Жаңа жылға ширек сағат қалғанда, яғни жаңа жыл түніне шамамен 23 сағат 45 минут болғанда, адам пайда болады. Сонда біздің эрамыз өтіп бара жатқан жылдың ең соңғы минутын ғана алар еді! Француз ғалымы П.Тейяр де Шарден Ното sapiensтің пайда болғаннан берігі өмірінің ұзақтығын одан да қысқарта көрсетеді: Отыз мың жыл. Бұл біздің өмірімізбен салыстырғанда ұзақ уақыт. Ал бүкіл эволюция үшін бір секунд. Тіпті жер бетіндегі биосфераның дамуымен ғана салыстырғанда адамзаттың даму тарихы болмашы ғана уақыт болып көрінеді. Шынында да, биосфераның дам у тарихы эволюцияның әрқайсысы барған сайын күрделілене түскен тіршілік формасы болып табылатын бір қатьар кезеңдерінің ауысуы екенін көреміз. Осы даму кезеңдерінің соңында ғана адам мен қоғам пайда болады. Адам, адамның ақыл-ойы және қоғам Жердің ең кенже перзенті болып табылады. Оның тірі организмдердің қазіргі заманғы классификациясынан да көруге болады. Биологиялық, оның ішінде зоологиялық классификация бойынша, адам жануарлардың хордалылар тобына, оның ішінде омыртқалыларға, одан сүтқоректілер класына, бұл соңғының приматтар отрядына, одан адам тегіне, ал адамның ақыл-ойы бар түріне жатады, яғни ең кейін шыққан түріне жатады.
Жердің тарихында түрлі кезеңдер өтті. Оның тарихындағы адамның, адамзаттың орнына қарай, оны мынадай кезеңдерге бөлуге болады:
1) таза геологиялық кезең - бұл кезеңдерге Жер бетінде әлі тіршілік болмаған;
2) геобиологиялық эволюция кезеңі - бұл кезеңнің соңғы стадиясында антропасоциогенез қалыптасады;
3) рухани эволюция кезеңі. Ақыл-ойдың қалыптасуына байланысты бұл кезең - Жер эволюциясындағы жаңа сапалық кезең. Ақыл-ойдың дамуына және биосферадан ноосфераға өтуге байланысты бұл кезеңді табиғатпен қоғамның өзара әрекеттесуі дами түседі, адамның ақыл-ой қызметі эволюцияның шешуші факторына айналады.
Құран кәрім жу, топырақ жануар жәндік өсімдіктен соң адам жаратылысына өтеді. Адам ерекшелігін оның өмірінде пайда болған нәрселер екіге бөлінеді.
1. Табиғат шарттарынан тыс болған су, топырақ сияқты шарттары жаратқаннан кейін оған рух үрленіп тірілгенін айтады.
2. Жаратылыс аяқталған ер мен әйел арасындағы қатынас ертінде көрсетеді.
1 - жағдайға байланысты құранда бақара, ағраф, исра, тоха, каһф сүрелері адамның атымен сипаттары хиджр сод сүрелерінде тек сипаттары жазылғант. Құран адамның жаратылысында төмендегілерге қол жеткізеді.
1. Аллаһ жер жүзіне халифа жаратуды қалады.
2. Жаратылған бұл барлыққа періштелерге, шайтанға сәжде етуді бұйырды.
3. Алам топырақ пен топырақтың әр түрлі сатыдан өткенінен жаратылған.
4. Жарату, түрлену, әр сатыдан өту әрекеттері Аллаһ тарапынан болды.
5. Аллаһ адамдарға рух үрлеген соң адам тірі болды.
Бақылау сұрақтар:
1.Ислам діні және құрандағы адам жаратылысы.
2.Адам мен жаратушы ара қатынасы.
Әдебиеттер
1. Ахундов М.Д., Баженов Л.Б. Научное и религиозное мироввозрение в системе кульуры. (Опыт полемики) Физика в системе культуры. - М., 1996.
2. Бюкай М. Коран и современная наука Наука и религия. -1993. -№10.
3. Валитов Н.Х. Научные подтверждения истин Корана, Библии и Торы. - Уфа: Китап, 1999.
4.Гинзбург В. Религия и наука. Разум и вера.. -2000. -№7. - с. 22-29.
4. Маркова Л.А. Наука и религия: Проблемы границы. - СПб.: Алетейя, 2000.
5. Малиновский Б.Магия, наука и религия: Пер. С англ. - М.: Рефл-бук, 1998.
7-Лекция тақырыбы: Адамзаттың рухани тәжірибесі
Лекция жоспары:
1.Мазмұны және шекаралар
2.Ғылымның жетістіктері: діни тыйымдар мен шектеулер
Лекция мақсаты: Адамның рухани тәжірибесі, ғылыми жетістіктерін көрсету, діни тыйымдар мен шектеулерге тоқталу
Лекция мазмұны:
Негізінен ғылымдарды екі санатқа бөледі:
Жаратылыс құбылыстарын (биологиялық өмірді қоса) зерттейтін жаратылыстану ғылымдары және fдамзат өмірі мен қоғамдарын зерттейтін гуманитарлық ғылымдар.
Бұл санаттар эмпирикалық ғылымдар болып табылады, яғни ондағы білім табиғатта көруге және зерттеушілердің әлдебір шарттарда тәжірибе арқылы тексеруге болатын құбылыстарға негізделген.
Кейде фундаменталды ғылым деп аталып үшінші санатқа жатқызылатын математика ғылымының жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдармен ұқсастығымен қатар айырмашылықтары да бар. Ұқсастығы -- объективті, ұқыпты және жүйелі әлдебір білімді зерттегенінде болса, айырмашылығы білімді тексеру тәсілінде: ол эипирикалық емес, көбінше априори тәсілдеріне жол береді. Статистика мен логистика ғылымдары жататын фундаменталды ғылымдар эмпирикалық ғылымдар үшін өте маңызды. Фундаменталды ғылымдарының ірі жетістіктері физика және биология ғылымдарына да жиі ірі жетістіктер әкеледі. Фундаменталды ғылымдар нәрселердің қалай жұмыс істейтінін (жаратылыстану ғылымдары) ашу мен сипаттауда, сонымен қатар адамдар қалай ойлап, қалай әрекет ететінін (гуманитарлық ғылымдар) сипаттауға маңызды гипотезалар, теориялар және заңдылықтар құруда үлкен рөль атқарады.
Ғылым, өзара тығыз байланыста болатын, ғылыми зерттеулер нәтижелерін адамзат мұқтаждығына пайдалану болып табылатын қолданбалы ғылымнан ажырату үшін кейде тәжірибелік ғылым болып аталады.
Ғылым - адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымының ең жоғарғы пішімі, оның практикалық қызметінің бір саласы. Адамзат қоғамының дамуы барысында ғылым сол қоғамның маңызды әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның басты мақсаты - ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру.
Ғылым- ерте дәуірден бастау алады
Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста (Бабыл, Мысыр, Үндістан, Қытай) болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары қалыптасты. Оның алғышарты ретінде мифологияны атауға болады. Онда алғаш қоршаған орта туралы бүтін, тұтас, жан-жақты танымдық жүйе қалыптастыруға ұмтылыс болды. Бірақ танымның бұл формасы өзінің діни-антропоморфты сипатына байланысты нағыз ғылымнан алшақ жатқан еді. Ғылымды қалыптастыру - мифологиялық жүйені сынау мен бұзуды талап етті. Ғылымның қалыптасуы үшін басқа да әлеуметтік жағдайлар: қоғамдық қатынас пен өндіріс дамуының жоғары деңгейі (ой еңбегі мен дене еңбегінің бөлінісі арқылы жеке тұлғалардың ғылыммен жүйелі түрде айналысуға мүмкіндік тудыру), сондай-ақ әр түрлі халықтар мен мәдениеттерді еркін қабылдау мүмкіншілігіне жеткізетін бай және жан-жақты мәдени дәстүрдің болуы қажет еді. Мұндай жағдай біздің заманымыздан бұрынғы 6 ғасырда Ежелгі Грекияда (Фалес, Демокрит, т.б.) қалыптасып, табиғи бастау арқылы болмысты түсіндіретін мифологияға қарама-қарсы теориялық жүйе пайда болды. Мифологиядан бөліне отырып, теориялық натурфилософиялық білім синкретті түрде өзіне ғылым мен философияны танымдық бағытта біріктірді. Ежелгі Грекияда дамыған ғылым. (Аристотель, т.б.) қоғам мен табиғат заңдылықтарын ашып, мәдениет тарихында ұлы рөл атқарды; олар ғылымның ерекше тәсілі дәлелдеу негізін қалыптастырды. Осы дәуірде білімнің кейбір салалары даралана бастады. Ежелгі грек ғылымның эллинистік кезеңінде геометрия (Эвклид), механика (Архимед), астрономия (Птолемей) жеке ғылым салалары түріне бөлініп шықты.
Орта ғасырларда ғылымның дамуына Шығыс, араб елдері Орта Азия ғалымдары (әл-Фараби, Әбу Әли ибн Сина, Ибн Рушд, Бируни, Махмұт Қашқари, Жүйнеки, т.б.) елеулі үлес қосты. Олар Ежелгі Грекияда қалыптасқан ғылыми таным жетістіктерін сақтап қана қойған жоқ, оны көптеген салаларда толықтырып, дамытты. Шығыста әл-Фарабиді Аристотельден кейінгі екінші ұстаз деп таныды. Орта ғасырларда араб елдері мен ислам діні тараған басқа да аймақтарда философия, медицина, эстетика, математика, астрономия, т.б. ғылым салалары қауырт дамып, бұл құбылыс кейін Ислам Ренессансы деп аталды. Мысалы, Омейя әулеті халифатында ғылым үйі болды, онда ғалымдар ежелгі грек ғылымының барлық жетістіктерін араб тіліне аударды, ғылымның ерекше формасы, фәлсафа қалыптасты. Еуропада бұл дәстүрді кейін схоластар дамытты. Ғылымның қалыптасуына негіз болған тағы бір тірек алхимия мен астрологияның дамуы болды. Алхимия табиғи заттар мен қоспаларды тәжірибе жасау арқылы зерттеп, химияның қалыптасуының алғышартын жасады. Астрология аспан денелерін зерттеу арқылы астрономияның дамуына ықпал етті. Қайта өрлеу дәуірінде діннің басымдылығы әлсіреді, ғылым рухани өмірдің дербес факторы болып, дүниетанымның (Леонардо да Винчи, Николай Коперник) негізгі тірегіне айналды. Сондай-ақ ғылым табиғат құбылыстарын жан-жақты зерттеп, адамзат танымының көкжиегін кеңейте түсті. 16 - 17 ғасырларда ғылымда болған терең өзгерістер алғашқы ғылыми революцияға (Галилео Галилей, Иоганн Кеплер, Уильям Гарвей, Рене Декарт, Христиан Гюйгенс, Исаак Ньютон және т.б.) алып келді. Ғылымның қарқынды дамуы, дүниенің жаңа бейнесін қалыптастырудағы рөлінің артуы, жаңа дәуірде ғылымды жоғары мәдени құндылық ретінде тануға, көптеген философиялық мектептер мен бағыттардың ғылымға қарап бой түзуіне ықпал етті. Механикадағы жетістіктер 17 ғасырдың аяғында жүйеленіп, толығып, әлемнің механикалық бейнесі туралы түсінік қалыптастыруда шешуші рөл атқарып, кейін әмбебап дүниетанымдық (Леонард Эйлер, Жан Даламбер, Пьер Лаплас, т.б.) маңызға ие болды. Осы бағыттың шеңберінде физика, химия салаларымен бірге биологиялық құбылыстар да зерттелді, соның ішінде адам тұтас организм (Жюльен Ламетридің адам - машина тұжырымдамасы) ретінде қарастырылып түсіндірілді. Энергияның сақталуы мен айналуы заңының ашылуы (Роберт Майер, Джеймс Джоуль, Герман Гельмгольц) физика мен химияның барлық тарауын ортақ негізге қоюға мүмкіндік берді. Клетка теориясын тұжырымдау (Теодор Шванн, Маттиас Шлейден) барлық тірі организмдердің біртекті құрылымын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz