Махаббат шапағатының жыры таусылмақ емес

Жоспар
Кіріспе

1 Жазушы Бексұлтан Нұржекеев
2 Өтіке.Қайныкеш махаббаты
3 Көркем әдебиет шығармаларры

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары бір әлеуметтік-экономикалық жүйенің екінші жүйені ауыстыруына дөп келді. Өтпелі кезең халық бұқарасына оңайға соққан жоқ. Ел тұрмысы құлдырай төмендеді. Тұрмыс тауқыметін тарту рухани құндылықтардың арзандауымен тіркесті. Зинақорлықдеген кінәрат етек ала бастады. Міне, осы қиын-қыстау кезеңде қазақ әдебиеті ежелгі қымбат рухи асыл мұраттарынан көз жазып қалған жоқ. Секс культі әдебиетімізге елеулі нұқсан тигізе алмады. Махаббаттың ақ туын желбіреткен жаңа романдар бірінен кейін бірі жарық көргені айтылғанға толық дәлел. Қай заманның материалына жазылсада, махаббат тақырыбы ар-инабат, биік моральдық талап деңгейін бері кұстанған бағытынан жазбады. Бұл соңғы жылдары тікелей махаббат тақырыбына жазылған романдарға да тән принцип. Ол шығармаларды бас-басына атағанда, тізімі былайша болып келеді: Бексұлтан Нұржекеев "Күтумен кешкен ғұмыр"/1993/, Әбілфайызыдырысов "Таңшолпан" /2000/, Қапан Қамбаров "Махаббат тұрағы /1994/, Шериаздан Елеукенов "Әттең, дүние" /2001/.
Шығармаларында махаббаттың шапағатын талмастан толғап жырлағыш жазушы Бексұлтан Нұржекеев "Күтумен кешкен ғұмыр"/1993/ атты жаңа романын еткен ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген екі жастың қалтқысыз сүйіспеншілігіне арнаған. Бұл - әнші жігіт Әтіке мен Қайныкеш сұлу хикаясы. Ескі заң хикметі салдарынан Әтіке мен Қайныкеш қосыла алмайды. Сұм қара күштер екі жасты зорлықпен айырып жібереді. Әтіксіз-тозсыз жоғалады. Қайныкеш өзін былғаған адамның пұшайманы боп қалады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Махаббат шапағатының жыры таусылмақ емес
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары бір әлеуметтік-экономикалық жүйенің
екінші жүйені ауыстыруына дөп келді. Өтпелі кезең халық бұқарасына оңайға
соққан жоқ. Ел тұрмысы құлдырай төмендеді. Тұрмыс тауқыметін тарту рухани
құндылықтардың арзандауымен тіркесті. Зинақорлықдеген кінәрат етек ала
бастады. Міне, осы қиын-қыстау кезеңде қазақ әдебиеті ежелгі қымбат рухи
асыл мұраттарынан көз жазып қалған жоқ. Секс культі әдебиетімізге елеулі
нұқсан тигізе алмады. Махаббаттың ақ туын желбіреткен жаңа романдар бірінен
кейін бірі жарық көргені айтылғанға толық дәлел. Қай заманның материалына
жазылсада, махаббат тақырыбы ар-инабат, биік моральдық талап деңгейін бері
кұстанған бағытынан жазбады. Бұл соңғы жылдары тікелей махаббат тақырыбына
жазылған романдарға да тән принцип. Ол шығармаларды бас-басына атағанда,
тізімі былайша болып келеді: Бексұлтан Нұржекеев "Күтумен кешкен
ғұмыр"1993, Әбілфайызыдырысов "Таңшолпан" 2000, Қапан Қамбаров
"Махаббат тұрағы 1994, Шериаздан Елеукенов "Әттең, дүние" 2001.
Шығармаларында махаббаттың шапағатын талмастан толғап жырлағыш жазушы
Бексұлтан Нұржекеев "Күтумен кешкен ғұмыр"1993 атты жаңа романын еткен
ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген екі жастың қалтқысыз
сүйіспеншілігіне арнаған. Бұл - әнші жігіт Әтіке мен Қайныкеш сұлу хикаясы.
Ескі заң хикметі салдарынан Әтіке мен Қайныкеш қосыла алмайды. Сұм қара
күштер екі жасты зорлықпен айырып жібереді. Әтіксіз-тозсыз жоғалады.
Қайныкеш өзін былғаған адамның пұшайманы боп қалады.
Махаббат гүлін аяққа таптаған жүзіқара күштер кім? Социалистік реализм
әдебиетінің үйреншікті нормативі бойынша шығарма Қазан революциясынадейінгі
кезенді қамтыса, сауалдың жауабы даяр тұратын. Жастардың бағын байлаған
қанаушы үстем тап боп шығатын. Нұржекеев романы бүгінгі әдеби ағымның
бағытын ұстанып, дағдылы көзқарасқа сын көзбен қарайды. Туындының оқиғасы
феодалдық-патриархалдық кезеңде етсе де, машықты таптық көзқарастан көрінсу
қашқақтайды. Адам парқын кісінің бай, кедейлігіне қарап емес, кісілігіне
қарап айыруға ықыласты. Кісіліктің тірегі-ар-инабаттылық, моральдық
принцип.
Өтіке-Қайныкеш махаббатының жауы бай, қанаушы тап емес. Жауы - өз харам
ісіне есеп бермейтін, қиянатшыл озбырлығына күнәкәрлігін түсініп жетпейтін
жауыздық. Ақпен қараны айыруға құлқы жоқ ондай қанып өзерлерді Абай "жарым
адам", "жарым мұсылман" деп атаған.
Егер талдауды Абайдың толық адам туралы іліміне сүйеніп жүргізсек,
"жарым адам"- романның кейіпкері Жайту. Жайтудың есіл-дерті қалайда ел
тізгінін ұстауда найырылып қалмау. Осыным дұрыс деп алады да, білгенін
істейді. Іш мерез зұлым, ешкімге жаны ашы-майтынтас жүрек Жайту, біржүйрік
атты тақымына басу мақсатында туған қарындасы Жамалханды жігітімен қашып
кеткен жерінен қуып барып, жылап-сықтағанына қарамай, айттырған ошағына,
Кәдірбек дейтінге қайта қосады. Ісім оң ба, теріс пе деген ой кәперіне
кіріп шықпайды. Туған қарындасының өмірін ексітіп қояды. "Беттері бір
ашылған соң, ерлі-байлылардың үйлесіп кетуі екі талай ғой, сол жылағаннан
Жамалхан байғұс әлі жылап келеді: қит етсе еткенін бетіне басып, Кәдірбек
қамшысын ала жүгіреді."
Жайту "жесірім" дегенді желеу етіп, енді Әтіке мен Қайныкештің обалына
қалады. Әтікені соққыға жығып, қызды інісінің үйіне байлап апарып тастайды.
Осының бәрін ол намыс жыртқанға санайды.
Жайтулардай "жарым адамға" қарсы қойылатын "толықадам" табиғаты мүлде
бөлек. Толық адам - "ақыл, жүрек, қайратты бірдей ұстайтын" характер,
романның бас кейіпкері - Әтіке. Жастық шикіліктен, аңғалпейілден жіберген
қатесін түзетіп, малғасатылмай, біреудің сарай ақыны болудан бас тартады.
Туған елін тастап кетпей, ауылында қалып қояды. Ойлаған ісінің байламын
табуды - ақылдылығынан десек, жүрегіні ңақтығы, жанының пәктігі -
ақындығынан.
Атыңнан айналайын, атамекен,
Кім сені Баркөнеу деп атады екен?!
Қайғы мен қапаны да көремісің,
Саған да соның ізі бата ма екен?-
дегізіп елде жоқ перзенттік ән туғызып шырқатқызатын аңқылдаған ақын
жүрегі. Қайратыда бір басына жетерлік. Жайтуашу үстінде баласын елтіріп
алады. Өзі мерт қылған баласының жаласын жазық-сызға жауып, ақпатша
солдаттарын соңына ертіп әкеп, Әтікеніңжан ашыр досын атқызады. Әтіке
Жайтуды ат құйрығына байлап сазайын береді. Ақ жүрек от журекке айналып,
әділет сотын құрады. Өжет қимылға көшеді.
Романның әлеуметтік талдауы, көріп отырғанымыздай, таптық принцип
дейтінгеселқос. Бас бостандығы мәселесініңдұрыс-бұрыс шешілуі адамына қарай
атқарылады деген ойды бекітеді. Қоғамдық оқиғаларды бағалаудағы тартыс
сыпаты да өзгерген. Бай, болыс бір жақ, кедей-кепшік екінші жақ боп екі дай
жарылатын тартыс атымен жоқ. Романда бір болыс патшаның 1916жылғы
июньжарлығын қолдап, ауыл жігіттерін тізімге мұрыңдарынан тізіп жатады.
Екінші болыс Айсары, керісінше, жігіттерді қаруландырып, көтерілісті өзі
бастап кеткен. "Ақ патшаны тағынан түсіре алмаспыз, бірақ халық екенімізді
қаһарымыздансезсін, елдігімізбен санассын."-деп атқа қонған.
Қайныкешке жігіті Әгіке: "тақуа молдалар да тап сендей дініне қатты
болмас"- дейді. Екеуі махаббат ләззатының бір түнін бастарынан өткізбесе
де, кеуделерінде ғашықтық сәулесі өшпейді. Өшпейтіні махаббат сезімінің
іргетасының мықтылығы. Ар-инабатты алға шығару, бәрінен жоғары қою "қазақ
халқының ежелден келе жатқан қадірлі өнегесіне" Ғабит Мүсрепов жатады:
"Малым - жаным садағасы, жаным - арым садағасы!"
Бексұлтан романы ұждаңдылық нравственность, ар-инабаттылық мәселесін
әлеуметтік идеалмен де байланыстырғысы жоқ. Мұның өз қисыны бар. Қоғамдық
құрылыс ауысқанмен, қазақ халқының "қадірлі өнегелер” ауысқан жоқ.
Ауыспайдыда.-дегісі келетіндей автор.
Роман қорытындысы айқын. Махаббат сезімі - мәңгілік өшпейтін сезім.
Адалдық, пәктік тектілігінен. Қайныкеш кәртейген шағында да жас кездің
ғашықты қатты қымбат әуенін жүрегінде қасиеттеп сақтаумен болған. Көп
жылдар бойы Әтікені көрші Қытай жаққа өтіп кеттіге санайды. Сол қауесетке
сенеді. Бертін Қытайдан қалың қазақ қайта ауып жатыр дегенді естіген бойда
алпыстағы аурулы-сырқаулы Қайныкеш жолғашығады. Мақсаты оралағандардан
Әтіке хабарын білу. Ақыры сол жақтан қайтқан атақты Әнес әншіге жолығады.
Сол әншіден алғаш рет он сегізінде естіген, кейін жоғалып ұмыт болған "Бар
көрнеуді" тындап, көз жасы омырауын жуады. Әннің мәтініне жаңа жолдар
қосылыпты.
Баркөрнеу, балаңмындеп бұлаңдаймын,
Кемміндеп, кедейміндеп ұялмаймын.
Іздесем шеттен байлық табар едім,
Туған жер тек өзіңді қия алмаймын.
Осы жолдарға қарағанда Әтіке арғы жаққа өтпеген. Қайныкеш қаншама уақыт
күтіп ақыры кездеспегеніне өкінсе де, жоғалған әнін тыңдап қатты
тебіренеді.
Махаббат екі жақтың, ермен әйелдің ортақ егіп мәпелейтін гүл алаңы
екендігі Қапан Қамбаровтың "Махаббат тұрағы" 1994 атты романында тағы да
тақырып етіп алынады. Айырмасы, - соңғысы кешегі кеңестік өмірдің көлеңкелі
жақтарына көбірек шұқшиып, махаббатты мазақ ететін көңілсіз жайларды
әңгімелейді.
Ерлі-зайыпты Әукенбай мен Нәукен, отасқандарына отыз жыл, күнде былш-
былш сүйісулеріне қарағанда бұлардан бақытты адам жоқ сияқты. Бауырларынан
үш қыз, екі ұл өрбіген. Төлен дейтін ұлы, Рәш, Рита атты қыздары тұрмыс
құрып үлгіреді. Тұрмыстары-шүкірлік. Әукенбай - бір институттың кафедра
меңгерушісі. Педагог әйелі Нәукенде қызметте. Балаларыныңда күн көрерлігі
бар. Бірақ жазған әке-шешеде қанағат жоқ. Есіл-дерті - бойына май жинағыш
Борсықтайын тойымсыздығы. Шектен тыс малқор дүние қоңыздығы әрі беріден соң
жүрек айнытады. Пайдакүнемшілідігі сондай, тіпті іштен шыққан балаларын
тонауға бар. Солардың тойынан түскен рыздықтарын бас салып астарына бүгеді.
Жымысқы іске жанын жалдайды. Үйін не бір әлем-жәлем дүниеге толтырып
тастасада, қомайғаланып қарбыта береді.
Бұл - типтік бейне. Махаббат мейрамын қарын тойына айналдырғандар бұрын
да, қазір де кешегі кеңес заманының өзі "вещизм" –дүние қоңыздығы үшін
сыналғандардан. Жазушы ұқсас фактілерді үсті-үстіне үймелете төгіп,
Әукенбай-Нәукеннің былапыт тұрмысын, рухани жадаулыққа әкеп соққан ұсқынсыз
тірлігін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.