Оомициттер - Oomycetes класының өкілі

Жоспар
Кіріспе

1 Оомициттер
2 Фрагмобазидиомицеттер
3 Тат саңырауқұлақтары (Uredinales) қатары
4 Бұршақ тұқымдасы . Fabaceae
5 Алабота тұқымдастар
6 Алқа тұқымдастар

Оомициттер – Oomycetes класының өкілі – картоп фитофторасы – Phytophthora infeatans өсімдікте «картоп зілі» деп аталатын ауру туғызады. Бұл аурумен зақымданған картоп гүлденгеннен кейін жапырақтары солып, қарая бастайды. Саңырауқұлақтың жіпшумағы жапырақтың ұлпасына ұлғаяды, ал жапырақ тақтасының төменгі жағындағы лептесіктері арқылы конидий сабақтары шығып тұрады, онда конидиялар дамиды. Конидиялар шашылып, зақымданбаған жапырақтарды зақымдайды. Ауа райы өте ылғалды болғанда, конидийлер зооспорангия сияқты өседі де, одан екі талшығы бар 6-12 зооспоралар сыртқа шығады. Олар су тамшылары арқылы басқа жапырақтарға түсіп, қабықпен қапталып жаңа жіпшелер түзеді. Сөйтіп жапырақтың бетінде жаңа дақтар пайда болады. Жаңбыр қатты жауғанда зооспоралар мен конидийлер сумен шайылып, топырақтағы түйінге түседі. Картопты қоймада сақтағанда барлық картопты шірітіп жіберуі мүмкін. Картоп шірігенде жыныс үрдісінің нәтижесінде ооспора түзіледі. ООспора қыс бойы сақталып, келесі жылы сол ауруды қайтадан таратады.
Бұлармен күрестің басты шарты – картоп егісіне улы бордосс сұйығын бүркеді. Картопты қоймада сақтау алдында қойманы дизенфекциялап, картопты мұқият сұрыптап, 4-5- тан аспайтын температурада сақтау керек.
Зигомициттер – Zygomycetes класының өкілі - Mykor mycedo саңырауқұлағы – көп ядролы перделерге бөлінбеген, жан-жаққа тармақталып бұтақталған жіпшелерден тұрады. Жіпшелерден жоғары қарай шар пішінді спорангийлер көтеріледі. Спорангий ішіндегі протопластар бірнеше ядросы бар көптеген майда бөлшектерге бөлінеді де, кейіннен қабыққа оралып, спораға айналады. Спорангия қабығы жыртылып, одан споралар шығады да, ауаның ағынымен таралады. Бұл жыныссыз көбеюі. Жынысты жолмен көбеюі сирек кездеседі. Мұнда сыртқы құрылысы жағынан ешқандай айырмашылығы жоқ, тек физиологиялық жағынан ғана айырмашылығы бар көрші жатқан жіпшумақтардан бұтақшалар өседі. Бұл бұтақшалар әр түрлі жіпшумақтарға жататындықтан мукорлар гетеротальды болып есептеледі. Бір-біріне қарай бағытталған осы бұтақшалардың ұшы түйіседі де, осы кезде негізгі жіпшелерден олар пердалермен бөлінеді. Түйіскен жіпшелердің қабықшасы еріп, жасуша іштеріндегі көп ядролы заттар араласып зигота түзеді. Зигота ядросы редукциялы жолмен бөлініп, ұзақ уақыт тыныштықтан кейінгі қысқа жіпше өсіп шығады. Жіпше ұрыұтық спорангийлермен аяқталып, одан аталық және аналық споралар түзіледі, олардан жіпшенің аталық және аналық түрлері дамиды.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жалпы түсінік
Оомициттер – Oomycetes класының өкілі – картоп фитофторасы –
Phytophthora infeatans өсімдікте картоп зілі деп аталатын ауру туғызады.
Бұл аурумен зақымданған картоп гүлденгеннен кейін жапырақтары солып, қарая
бастайды. Саңырауқұлақтың жіпшумағы жапырақтың ұлпасына ұлғаяды, ал жапырақ
тақтасының төменгі жағындағы лептесіктері арқылы конидий сабақтары шығып
тұрады, онда конидиялар дамиды. Конидиялар шашылып, зақымданбаған
жапырақтарды зақымдайды. Ауа райы өте ылғалды болғанда, конидийлер
зооспорангия сияқты өседі де, одан екі талшығы бар 6-12 зооспоралар сыртқа
шығады. Олар су тамшылары арқылы басқа жапырақтарға түсіп, қабықпен
қапталып жаңа жіпшелер түзеді. Сөйтіп жапырақтың бетінде жаңа дақтар пайда
болады. Жаңбыр қатты жауғанда зооспоралар мен конидийлер сумен шайылып,
топырақтағы түйінге түседі. Картопты қоймада сақтағанда барлық картопты
шірітіп жіберуі мүмкін. Картоп шірігенде жыныс үрдісінің нәтижесінде
ооспора түзіледі. ООспора қыс бойы сақталып, келесі жылы сол ауруды
қайтадан таратады.
Бұлармен күрестің басты шарты – картоп егісіне улы бордосс сұйығын
бүркеді. Картопты қоймада сақтау алдында қойманы дизенфекциялап, картопты
мұқият сұрыптап, 4-5- тан аспайтын температурада сақтау керек.
Зигомициттер – Zygomycetes класының өкілі - Mykor mycedo
саңырауқұлағы – көп ядролы перделерге бөлінбеген, жан-жаққа тармақталып
бұтақталған жіпшелерден тұрады. Жіпшелерден жоғары қарай шар пішінді
спорангийлер көтеріледі. Спорангий ішіндегі протопластар бірнеше ядросы бар
көптеген майда бөлшектерге бөлінеді де, кейіннен қабыққа оралып, спораға
айналады. Спорангия қабығы жыртылып, одан споралар шығады да, ауаның
ағынымен таралады. Бұл жыныссыз көбеюі. Жынысты жолмен көбеюі сирек
кездеседі. Мұнда сыртқы құрылысы жағынан ешқандай айырмашылығы жоқ, тек
физиологиялық жағынан ғана айырмашылығы бар көрші жатқан жіпшумақтардан
бұтақшалар өседі. Бұл бұтақшалар әр түрлі жіпшумақтарға жататындықтан
мукорлар гетеротальды болып есептеледі. Бір-біріне қарай бағытталған осы
бұтақшалардың ұшы түйіседі де, осы кезде негізгі жіпшелерден олар
пердалермен бөлінеді. Түйіскен жіпшелердің қабықшасы еріп, жасуша
іштеріндегі көп ядролы заттар араласып зигота түзеді. Зигота ядросы
редукциялы жолмен бөлініп, ұзақ уақыт тыныштықтан кейінгі қысқа жіпше өсіп
шығады. Жіпше ұрыұтық спорангийлермен аяқталып, одан аталық және аналық
споралар түзіледі, олардан жіпшенің аталық және аналық түрлері дамиды.

Фрагмобазидиомицеттер (Рhragmobasidiomycetidае) немесе Телиобазидиомицеттер
(Теliоbasidiomycetidae) класс тармағы.
Каракүйе саңырауқұлақтар катары.
Қара күйе саңырауқұлағы негiзінен паразиттiк тiршiлiк етiп, көптеген
бағалы дақыл өсімдiктердi зақымдап, шаруашылыққа үлкен зиян тигiзедi.
Споралары ұсақ майда, өте көп, әрi тiршiлiгi ұзақ сақталады. Көпшiлiгi
клетка ішілiк паразиттер. Бұлардың паразиттi тiршiлiкке бейiмделгелдiгi
сондай, олардың активтi даму циклы дақыл өсiмдiктерiнiң қоректiк заттар мол
жинайтын кезеңi — гүлдеп дән байлау фазасы мен тұтас, қатар жүреді.
Нағыз облигатты паразитгер қатарына жатып, дамуының алғашқы кезеңiнде
егіске онша зиян келтiрмейдi. Тiршiлiгін көбiнесе спора күйiнде өткiзедi.
Мицелийлер, жемiстi денелер кұрамайды.
Бұлардың іштiнде практикалық маңызды түрлерiлiң бiрiне сұлының,
бидайдың және арпаның тозаңды қара күйесі жатады.
Фрагмобазидиомицеттер (Phragmobasidiomycetidae) класс тармағы.
Тат саңырауқұлақтары (Uredinales) қатары

Жалпы түсінік
Раушангүлділер тұқымдастардың көпшілігі- пайдалы жеміс ағаштары.
Бұлар – қосжарнақтылар жататын ағаш, бұта, көп жылдық, кейде екі немесе бір
жылдық шөптесін өсімдіктер. Олардың жеміс – жидек дақылдары халық
шаруашылығында кеңінен қолданылады.
Раушан гүлділер тұқымдасына тән ерекшелік – гинецей және гүл
табанының құрылысы. Гинецейі көп бөлікті апокарптан, бір бөлікті пенокарпты
түріне дейін өзгерген. Гүл табаны табақша, бокал тәрізді болады да, оның
жиегіне тостағаншаның түп жағы, күлтелері, аталықтары бірігіп өсіп тұрады,
мұндай гүл табанды гипантий деп атайды. Жемістері піскен кезде гүл табаны
ашық түсті болып, етті және шырынды болып келеді де жемісінің, тұқымының
таралуына себепші болады.
Раушангүлділер тұқымдасының төрт тұқымдас тармағы бар:
1. Тобылғы (спирейлер) – Spiraeoideae. Бұталар. Жапырақты май, бөбе
жапырағы болмайды. Гүлдері жалпақ немесе табақша тәрізді гүл табанында,
аналықтың астынғы жағында немесе маңында өседі. Тостағаншасы 5, күлтесі 5,
аталықтары көп. Гипантий ортасындағы көп бөлікті апокарпты гинецейі 5
аналықтан тұрады, үстіңгі жатын.
2. Розалар немесе итмұрындар – Rosoideae тұқымдас тармағы. Бұталар және
шөптесін түрінде кездеседі. Жапырақтары күрделі, сирек жай, бөбе жапырағы
болмайды. Гүлдері аталықтың астында, үстінде, маңында да өседі. Гипантий
конус және бакал тәрізді болып келеді. Тостағаншаларының тостағанша асты
жапырақшалары болады. Гинецейі көп бөлікті, апокарпты, сирек бір бөлікті.
Гүл формалары: (бүлдірген, қазтабан туыстары)- итмұрын туысы, кейде
ауытқулар болады, мысалы: тіқ қазтабан немесе манжетка туысы. Жемістері:
бір тұқымды тұқымша, бір тұқымды жаңғақ, бір тұқымды сүйек.
3. Алмалар- Pomoideae тұқымдас тармағы. Ағаштар және бұталар. Жапырақтары
жай және күрделі, бөбе жапырағы ерте түсіп қалады. Гүлдері аналық астында
өседі. Гүл табына сай. Жеміс жапырақшасы көбінесе бесеу, кейде екі- үш,
біреу де болады. Гинецейі синкарпты. Төменгі жатын.
Жемісі алма тәрізді- алма. Жемісінің үстінгі жағында тостағаншаның
қалдығы болады. Алмалар туысына; алма, алмұрт, долана, шетен т.б. жатады.
4. Қараөрік – Prunoideae тұқымдас тармағы. Ағаштар және бұталар.
Жапырақтары жай, бөбе жапырағы ерте түсіп қалады. Гүлдері аналық астында
өседі. Гүл табаны ойыс, аналық тыңмен бірігіп өспейді. Жеміс жапырақшасы
біреу.
Жемісі – шырынды сүйекті немесе құрғақ. Мынандай туыстары бар:
қараөрік, шие, өрік, шабдалы, мойыл және т.б.
Бұл тұқымдасты анықтағанда: гүлдері мен жапырақтарының құрылыстарына
көңіл аудару керек.
Раушангүлділер тұқымдасының өкілі ретінде күмісті қазтабанды-
Potentilla argentea алып қарастырамыз. Бұл құрғақ төбелерде, солардың
баурайында, жол майайында және т.б. жерлерде өседі.
Көпжылдық шөптесін өсімдік, биіктігі 15-30 см. Тамыр сабағы
ағаштанған, бұтақтанған. Тамыры қосалқы тамырлар. Сабағы тік немесе
көтеріңкі өседі, сыртында ақ түктері болады. Жапырақтары кезектесіп
орналасқан, екі ланцет тәрізді бөбе жапырақ болады, жай, жоғары жапырақтары
жасыл түсті, жалаңаш немесе қысқа тік түктері болады. Жапырақтарының
төменгі жағы ақ, киізденген тәрізді болады. Төменгі жапырақтары сағақты,
жоғарғысы – қондырмалы.
Гүлшоғыры – спыртқы тәрізді. Гүл табаны гүлденнен кейін тік немесе
бір жағына қарай бұрылған болады. Гүлдері ұсақ, сарыт үсті. Гипантийі
табақша тәрізді. Тостағаншасы немесе тостағанша асты жапырақшалары бес
бөлікті. Күлтесі бірікпеген бес күлтежапырақшадан табанының үстінде өседі,
жатыны үстіңгі.
Жемісі көп тұқымды жаңғақ.
Қайталау сұрақтары
1. Раушангүлділер тұқымдас өсімдіктердің ерекшеліктері қандай?
2. Гипантий дегеніміз не?
3. Раушангүлділер тұқымдасының қандай тұқымдас тармақтары бар? Олар қандай
белгілерімен сипатталады?
4. Күмісті қазтабанның гүлінің құрылысы қандай?
5. Күмісті қазтабанның вегетативті мүшелеріне сипаттама беріңдер?
6. Күмісті қазтабаның жемісі қандай және гүл формасын жазып көрсетіңдер?
7. Жергілікті жерде раушангүлділер тұқымдас өсімдіктердің қандай түрлері
кездеседі?
8. Раушангүлділер тұқымдас өсімдіктердің халық шаруашылығында қандай маңызы
бар?
Тапсырма: Бұршақ тұқымдасы – Fabaceae.
Жалпы түсінік
Бұршақ тұқымдас өсімдіктер тіршілік формасына қарай ағаш, бұта,
лиана, шала бұта, көпжылдық және бір жылдық шөптесін болып келеді. Бұл
тұқымдас өсімдіктердің шаруашылық мәні зор. Бағалы азық-түлік және
жемшөптік дақыл ретінде өсіріледі. Қазақстанда егістік және көкөністік
мәдени бұршақ тұқымдас өсімдіктерден асбұршақ, үрмебұршақ, соя, жамбас
бұршақ өсіріледі. Кейбір бұршақ тұқымдас өсімдіктер әсемдік үшін өсіріледі.
Кейбір бұршақ тұқымдас өсімдіктер әсемдік үшін өсіріледі. Оларға сары
қараған, ақ қараған және жұпар бұршақтарды атауға болады.
Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің бір тобының сабағы мықты емес, жер
бауырлап өседі. Ал екінші бір тобының сабағы мықты, тік өседі. Енді бірінің
сабағы мұртшаға айналып, өрмелеп өсуге бейімделген.
Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің жапырағы бірнеше кішкене жапырақтардан
құралатын қауырсын тәрізді, күрделі жапырақ; қатар салалы, үшқұлақты,
саусақ салалы болып келеді.
Гүлі дұрыс құрылмаған – зигоморфты, гүл қоршауы, күлтежапырақшасының
мөлшері, пішіні де бірдей емес. Гүлсерігі қосарланған, біріккен тостағанша
жапырақтардан – 5 тостағанша, күлтежапырақшадан – 5 күлте түзіледі.
Күлтежапырақшалардың пішініне қарай аттары бар. Ең ірі жоғарғы
күлтежапырақша – желкен, бүйіріндегісі – ескек, төменгі біріккен екі күлте
жапырақша – қайықша деп аталады.
Қайықша күлтесінің ішінде 10 аталық, бір аналық болады. Аналықтың
бір ғана ұялы түйіні және бірнеше тұқым бүрлері болады. Андроцейіндегі
аталық құрылысы туыстарында әртүрлі болады. Ақмия (софора), тентекмия
(термопсис) туыстарында андроцейдегі 10 аталығы да бірікпеген бос болады,
ал бөрібұршақ (люпин), бекіш (дрок) туыстарында андроцейдегі 10 аталықтары
да аталық жіпшелері арқылы бірігіп кетеді. Бұршақ, жоңышқа, сиыржоңышқа
(вика), әйкен (чина) туыстарының түрлерінде 10 аталықтың 9 бірігіп, 1 бос
болады. Күлтенің түсі әр түрлі: ақ түстен қызыл және күлгін түске дейін
өзгереді. Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің гүл шоғырлары шашақ гүл, шатыршагүл
және жұмыргүл т.б. болады. Жемісі – бұршаққап.
Бұршақтың дәні екі қабыршақ болып ашылады және ішінде бірнеше ұрық
болады. Ұрықтарының түсі, пішіні және мөлшері әр түрлі болып келеді.
Дәнінің негізгі ерекшелігі – оларда ақуыздың көп болуында.
Бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамыр жүйесі кіндік тамырлы болады.
Топыраққа терең бойлап жататын негізгі тамырдан жіңішке тамырлар тарайды,
бұл жіңішке тамырлардың көпшілігі топырақ бетінен 20-25 см тереңдікте
жатқан қабатқа таралады. Барлық бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамырынан
жуандаған жерін, яғни тамыр түйнектерін көруге болады, бұл жерлерге ауадағы
бос азотты бойына сіңіретін бактериялар жиналады. Оны түйнек бактериялары
деп атайды.
Түйнек бактерияларымен бұлар селбесіп (симбиоздық) тіршілік етеді.
Түйнек бактериялары ауадағы бос азотты сіңіріп, оны ақуыз заттарына
айналдырады. өсімдік тамыры қурағаннан кейін осы ақуызды заттардың есебінен
топырақ азотты қосылыстарға байиды.
Бұршақ тұқымдасына жататын егістік жоңышқаны – Medicago sativa алып
қарайтын болсақ (94 сурет), биіктігі 30-90 см болатын, көпжылдық шөптесін
өсімдік. Тамыры кіндік тамыр, тамырында тамыр түйнектері болады. Сабағы
бұтақтанған, тік, көлденең кесіндісінде дөңгелек-қырлы, жапырақтары
кезектесіп орналасқан, үшқұлақты, жапырақ серігі болады, шеттері ара тісті
болып келеді.
Гүлдері шашақ гүл шоғырына жиналған, симметриясы зигоморфты.
Гүлсерігі қосарланған: біріккен 5 тостағаншасы, пішіні әр түрлі жоғарыда
сипатталғандай 5 күлтесі болады, күлтесінің түсі көк. Андроцейі 10
аталықтан тұрады. Аналығы біреу, үстіңгі жатын, бір ұялы, бірнеше тұқым
бүрлері болады. Гүл формуласы:
↑ Са(5) Со 1+2+(2)А(81+1)G1
Жемісі – спираль тәрізді бұратылған бұршақ қап.

Жалпы түсінік
Алабота тұқымдасына – бүкіл жер шарына тараған бір жылдық немесе
көпжылдық, сортаң топыраққа төзімді, шөптесін, бұта, ағаш түрінде
кездесетін өсімдіктер жатады.
Бұлардың көпшілігінің сабағы бунақты, жапырақтары кезектесіп немесе
қарама-қарсы орналасады. Гүлдері түссіз, ұсақ гүлшоғырына жиналып, масақ
құрайды. Гүлсерігі қарапайым, жасыл, кейде болмауы да мүмкін. Гүлдері дара,
кейде қос жынысты болады. Андроцейінде бес аталық, кейде қос жынысты
болады. Гинецейі көп бөлікті, ценокарпты, 2-3, кейде 4-5 жеміс жапырағынан
тұрады немесе апокарпты. Жемісі – жаңғақша немесе тұқымша.
Алабота тұқымдасының екі түрін қарастырамыз.
Ақ алабота – Chenopodium album бұл кәдімгі арам шөп; жол жиегінде,
егістіктерде кездеседі. Қазақстанның биік таулы жерлерінен басқа барлық
аудандарда өседі, сондықтан космополит деп те атайды.
Бұл бір жылдық шөптесін өсімдік. Ақ алабота тік сабақты, көлденең
кесіндісінде бес қырлы, жапырақтары өте жиі тармақталған; сабаққа
кезектесіп, кейбіреулерінде қарама-қарсы орналасады, жапырақтарының пішіні
әр түрлі. Жапырақ беттерінде ақшыл дақтары болады. Бұлар бір үйлі,
қосжынысты гүлді өсімдіктер. Кейбіреулері екі үйлі. Көріксіз майда гүлдері
шоқ-шоқ болып топтанып, масақ тәрізді гүл шоғырын құрайды. Гүлсерігі бес
тостағанша жапырақшадан тұрады, андроцейінде бес аталығы, гинецейінде екі
аналығы болады. Тұқымы тығыз қабықты, бозғылт қара түсті, жылтыр болып
келеді. Бозғылт тұқымдары – ерте, түсі қарасы – кеш піседі. Жемісі –
тұқымша.
Гүл формуласы: *Р(5)А(2)G(2)
Жылтырауық көкпек – Atriplex nitens шала бұта өсімдік, биіктігі 20-
25 смедәуір қалың сопақша келген жапырақтары сүректенген өркендерінде
кезектесіп орналасады, сабағының түп жағы тармақты, кейбір бұтағы жерге
тиіп жатады. Өсімдіктің негізгі сүректенген бөлігін сұрғылт қоңыр қабық
қаптайды. Оның бір жылдық өркендерінің ұзындығы 15-30 см жылтыр түгі
болады. Гүлдері даражынысты: 5 күлтежапырақшалы гүлсерігі және 5 аталығы
бар. Аналықтарының екі жеміс жапырақшасы болады, гинецейі ценокарпты.
Аталық гүлдерінде жай гүлсерігі болады да, ал аналық гүлде гүлсерігі
болмайды.
Гүл формуласы: *Р(5)А5G0; Р0А0G(2).
Жемісі мен тұқымы екі түрлі: гүлінде гүл серігі жоқтарында үлкен,
диаметрі 3-4 мм, гүлінде гүл серігі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.