Қадыр Мырза Әлі өмірі

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қадыр Мырза Әлі

Қадыр Мырза Әлі:

Қадыр Мырза Әлі: Туылған күні

5 қаңтар 1935

Қадыр Мырза Әлі: Туылған жері

Жымпиты, Орал облысы, Қаз КСР.

Қадыр Мырза Әлі: Қайтыс болған күні

24 қаңтар 2011 (76 жас)

Қадыр Мырза Әлі: Қайтыс болған жері

Алматы, Қазақстан.

Қадыр Мырза Әлі: Азаматтығы

КСРО →

Қазақстан

Қадыр Мырза Әлі: Ұлты

қазақ

Қадыр Мырза Әлі: Мансабы

ақын, жазушы, аудармашы

Қадыр Мырза Әлі: Шығармалардың тілі

Қазақ тілі

Қадыр Мырза Әлі: Дебюті

«Көктем» жыр жинағы (1959)

Өмірі мен шығармашылығы

Қадыр Мырза Әли - ақын, Қазақстанның Халық жазушысы (1995), ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1980) .

Қ. Мырза Әли 1935 жылы 5 қаңтарда Батыс Қазақстан облысы, Жымпиты ауданында дүниеге келген. ҚазМУ-дің филология факультетін бітірген. 1958-93 ж. «Балдырған» журналында әдеби қызметкер, «Жұлдыз» журналында поэзия және сын бөлімінің меңгерушісі, жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары, «Жазушы» баспасында поэзия редакциясының меңгерушісі, Жазушылар одағы поэзия секциясының меңгерушісі, «Балауса» баспасының редакторы қызметтерін атқарды.

Қ. Мырза Әлидің алғашқы өлеңі 1954 ж. «Пионер» (қазіргі «Ақ желкен») журналында жарияланған. Тұңғыш жинағы «Көктем» 1959 ж. жарық көрді. Мырза Әлидің «Жаңғалақтар» (1960), «Кішкене Қожанасырлар» (1961), «Данышпан» (1961), «Ноян қоян» (1962), «Алуан палуан» (1963), «Сабақ» (1964) атты кітаптары қазақ балалар әдебиетіне қосылған елеулі үлес болды. Ақын «Ой арманы» (1965), «Дала дидары» (1966), «Ақ отау» (1968), «Домбыра» (1971), «Көш» (1973), «Жерұйық» (1976), «Алақан» (1977), «Қорамсақ» (1980, 1981), «Қызыл кітап» (1983), «Күміс қоңырау» (1970-85) жыр жинақтарында нәзік лирикалық сезімді терең философиялық ой-толғаныстарымен шебер ұштастырған. «Мәңгі майдан» (1993), «Биік баспалдақ» (1993), «Үкілі үзінділер» (1996), «Ғибратнама» (2001), «Алаштың арманы» (2001), «Жазмыш» (2001), « Еңіреп өткен ерлер-ай» (2001), «Иірім» (2004), «Шырғалаң» (2004), «Алмас жерде қалмас» (2004) т. б. қырықтан астам кітаптар мен балаларға арналған топтамалардың авторы.

Әдеби-сын кітаптарында халқының өткені мен бүгінгісіне, ғасырлар бойғы арман-мүддесіне, мәдениет пен әдебиеттің даму сатыларына ой жүгіртіп, замандастарының тыныс-тіршілігіне үңіледі. Оның 200-дей өлеңіне ән жазылып, «Күндер-ай» деген атпен жеке жинақ болып шықты (1984) .

Драматургияда Алдар көсе туралы «Сақалдың саудасы» атты сатиралық комедия мен Махамбеттің соңғы күндеріне арналған «Жаралы жолбарыс» атты драмасын жазды. Соңғы шығармасы үшін Махамбет атындағы сыйлыққа ие болды (1997) . Оның шығармалары әлем әдебиетінің озық үлгілерімен үндес келіп, философиялық-дидактикалық дәстүрді дамыта жырлаған өзіндік өрнегімен танылды.

Ақын өлеңдері ағылшын, француз, неміс, болгар, венгр, фин тілдеріне аударылған. Орыс тілінде «Бессонница» (1967), «Белая юрта» (1968), «Соловьинный сад» (1971), «Степные пути» (1975), «Твой дом» (1976), «Верхняя струна домбры» (1976), «Ладони» (1984), «Нижняя струна домбры» (1985), т. б. кітаптары жарық көрсе, өзбек тілінде «Күміс коңырау» (1975), қырғыз тілінде «Алақан» (1979), әзірбайжан тілінде «Бұлбұл бағы» (1980), моңғол тілінде «Шымыр жаңғақ» секілді еңбектері басылды. Аударма саласында М. Овидий, Руми, В. Гюго, Г. Гейне, М. Лермонтов, С. Есенин, Я. Райнис, Л. Родари, Р. Ғамзатов, Э. Межелайтис, К. Кулиев өлеңдерін, Ш. Петефи мен О. Сүлейменовтің («Атамекен») жыр жинақтарын қазақ тіліне аударған.

Кітаптары:

«Жаңғалақтар» (1960) ;
«Кішкене қожанасырлар» (1961) ;
«Данышпан» (1961) ;
«Ноян-қоян» (1962) ;
«Алуан палуан» (1963) ;
«Сабақ» (1964) ;

Жыр жинақтары:

«Ой орманы» (1965) ;
«Дала дидары» (1966) ;
«Ақ отау» (1968) ;
«Домбыра» (1971) ;
«Көш» (1973) ;
«Жерұйық» (1976) ;
«Алақан» (1977) ;
«Қорамсақ» (1980, 1981) ;
«Қызыл кітап» (1983) ;
«Күміс қоңырау» (1970 - 1985) ;
«Мәңгі майдан» (1993) ;
«Биік баспалдақ» (1993) ;
«Үкілі үзінділер» (1996) ;
«Алаштың арманы» (2001) ;
«Жазмыш» (2001) ;
«Еңіреп өткен ерлер-ай» (2001) ;
«Иірім» (2004) ;
«Шырғалаң» (2004) ;

«Алмас жерде қалмас» (2004)

Қадыр Мырза Әлидің қанатты сөздері.

Бұл қанатты сөздер Қадыр ағаның «Жазмыш» «Иірім» атты кітаптарында кездескен сөздер еді. Оқырман ол кітаптарды оқығанымен, ондағы Ұлы тұлғалардың өмірімен танысқанымен, кітаптағы, тірісінде Ұлы атанған Қадыр ақынның ұлағатты ойларын жаддарында сақтауы екіталай. Бұл ойлы сөздер оның жеке сөздіктерінде болсын, афоризмдер жинақтарында болсын кездесуі мүмкін. Біреу болмаса біреудің есінде қалуға септігі тиер деген оймен кітаптарды оқу барысында ақын сөздерін сүзіп алуды жөн көрдім. Артымызда жазып-сызып ештеңе қалдырмағанның азабын қазақ жұрты тартудай-ақ тартқан жоқ па?! Қазақтың тілі мен әдебиетіне жаны ашыр азаматтар болса, тек Қадыр ағаның ғана емес қазақ жазушыларының болсын, сөз шеберлерінің болсын, дуалы ауыздарынан шыққан асыл мұраларын жинақтап, баспасөз беттерінде жариялап жүрсе тіпті жақсы болар еді.

Қадыр Мырза Әлидің айтқандарынан

Дүниенің ең басты жұмбағы-адам.

Адамдар дүниенің бәрін түсіндіргенмен, өздерін өздері әлі де болса түсіндіре алған жоқ.

Алпыс адам-бір жақ, ақын өзі бір жақ.

Әкеңді білмеген ештеңе емес, қаптаған халықтың ішінен ұлтыңды білмеген не деген сұмдық. !

Адам алысқа қараймын деп, жақындағысын көрмейді.

Әулиелік туралы айту үшін өзің де әулие болуың керек

Дүниеге шын ақын, ұлы ақын келген күні сонымен қабаттасып даңқ та туады.

Азаппен келген даңқ - мәңгілік.

Талант - халық қазынасы. Талантты қадірлемеу халықтың намысына тиеді.

Адамның бүкіл өмірі өзін-өзі жұбату, өзін-өзі алдау.

Семіру шошқаның өзіне қандай сор болса, артық даңқ адамның соры (Қытай мақалы Қадырдың кітабынан)

Даңқ - өте қауіпті рухани есірткі.

Ақын - жазушылардың бәрі болмағанмен, біразы әдеби есірмен.

Ақын Қадыр Мырза-Әлiнi ақтық сапарға қалай шығарып салдық?

Адам айтам деп айтпайды екен ғой. Iшiңдегi нала, ыза тiлiңнiң ұшына жиналып, тастүйiн боп тұрып алғаннан кейiн ерiксiз сыртқа шығарады екенсiң.

Қадыр Мырза-Әлi кiм едi? Әрбiр мемлекеттi ұстап тұратын рухани ұстындар мен рухани тiреулер болады. Бұл ұстындар мен тiреулер құласа, мемлекет те жалп етiп құлап қалады. Қазақ мемлекетi мен мемлекеттiгiн көтерiп тұрған көп тiреудiң бiрi - Қадыр Мырза-Әлi едi десек, қателесе қоймаспыз деп ойлаймын.

Қадыр Мырза-Әлi секiлдi рухани тiреулер мен рухани ұстындар - елдiң ырысы, халықтың құты. Егер бұлар болмаса, ұлт азғындайды. Азғындаған ұлт кiм көрiнгеннiң жемi болып, тозғындап, құрып бiтедi . . .

Пушкин өлгенде Гогольдiң «Пушкин өлдi! Ресей жетiм қалды!» дегенi де белгiлi. Былай қарасаңыз, патша тағында отыр, министрлер орнында отыр, Ресей неге жетiм қалады? Не үшiн жетiм қалуға тиiс? Бұл жерде Гоголь Пушкиннiң қоғамдағы орнын дәл көрсетiп, рухани тұлғаның рөлiн дәл бағалап отыр. Сол сияқты, Қадыр Мырза-Әлi дүниеден озғанда да қазақтың жетiмсiре-е-еп қалғаны айдан анық.

Қадыр Мырза-Әлiнi ақтық сапарға шығарып салу рәсiмi Қазақтың М. Әуезов атындағы академиялық театрында өттi. Халық өте көп жиналды. Бiрақ . . .

ҚР президентi Н. Ә. Назарбаев арнайы жеделхат жолдап, ақынның отбасына көңiл айтты. Н. Ә. Назарбаевтың көңiл айтуы баспасөзде жарияланды. Мемлекет басшысының қауырт iстерден қолы тимедi-ақ делiк, ал ендi өзге лауазымды шенеунiктердiң Қадыр Мырза-Әлiнi ақтық сапарға шығарып салуға келетiн жөнi бар едi ғой. «Жөнi бар едi ғой» емес, келуге, халыққа көңiл айтуға мiндеттi болатын!

Қазақ үкiметiнiң басшысы Кәрiм Мәсiмов неге келмедi? Демек, бiздiң Қазақ үкiметiне қазақтың мүддесiн жырлаған, ғұмыр бойы қазақтың мүддесiн көздеумен өткен ақынның керегi жоқ екен.

Сенат төрағасы Қ. Тоқаев та, Мемлекеттiк хатшы Қ. Саудабаев та, Мәдениет министрi М. Құл-Мұхаммед те, Бiлiм және ғылым министрi Б. Жұмағұлов та, Астана қаласының әкiмi И. Тасмағамбетов те қаралы жиында төбе көрсеткен жоқ. Бiр «қызығы», бұлардың бәрi де жеделхат жолдапты көңiл айтып. Ау, Қадыр Мырза-Әлi Өзбекстанда, Тәжiкстанда, Ресейде, не болмаса Түркияда тұрса және сол елдiң ақыны болса, жеделхат жолдау жарасар едi. Қазақстанда тұратын қазақтың ұлы ақынына . . .

Қаралы жиынға жиналған халық, әсiресе, Мұхтар Құл-Мұхаммед пен Иманғали Тасмағамбетовтi көп iздедi. «Өзгелер келмесе де, бұл екеуi келу керек едi . . . » деп алаңдаумен болды.

Ал ендi Алматы қаласының әкiмi Ахметжан Есiмовке жұртшылық қатты налыды. «Апыр-ай, төбе көрсетуге жарамады-ау . . . » деп. «Қазақтың ұлы ақынын Алматы қаласы әкiмiнiң орынбасары С. Сейдумановтың деңгейiнде шығарып салғаннан кейiн, бiзге ендi не деуге болады? Осыдан кейiн қалай «ұлтпыз, халықпыз» деп айта аламыз?» деп.

«Әуелi өзiңнiң үйiңе жақ, онан соң аулыңа жақ, онан соң отан-аймағыңа, онан соң халқыңа жақ, бұдан кейiн барып Құдайыңа жақ! Әне - дiн, әне - өсиет, әне - қасиет!» дейдi Мәшһүр Жүсiп Көпеев. Бiздiң шенеунiктерiмiз де халықтың көңiлiнен шығу үшiн, Мәшһүр Жүсiп айтқандай, «халқына жағу үшiн», қазағына жағу үшiн Қадыр Мырза-Әлiнi ақтық сапарға шығарып салу рәсiмiне келуi керек едi (Қадыр Мырза-Әлiнi құрметтеу, сыйлау дегенiмiз - қазақты құрметтеу, қазақты сыйлау деген сөз ғой) . Бiрақ бұлар келмедi. Неге? Өйткенi халық пен бұлардың арасы баяғыда алшақтап кеткен. Бұлар қазiр халықтың көңлiнен шығуға тырыспайды. Ханның көңлiнен шықса болғаны . . .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.