Биосферадағы биологиялық және геохимиялық айналымдар

І.Кіріспе
Биосферадағы биологиялық және геохимиялық айналымдар
ІІ.Негізгі бөлім
1. Зат айналымы
2. Ұсақ ағзалардың зат айналымындағы орны
3. Биосфера және энергияның өзгеруі
4. Биосфера
ІІІ. Қорытынды

Зат айналымы. Тірі ағзаларға тән қасиеттердің біріне зат айналымы жатады. Биосфераның пайда болуы және оның тұрақтылығы әрі бір тұтастығы барлық ағзалар мен айналадағы орта арасында болатын биологиялық айналымға тікелей байланысты.
Табиғатта болатын зат айналым ағзалардың үш тобының қатысуымен жүреді. Біріншіден, продуценттер (жасыл өсімдіктер) күштің жарық энергиясын сіңіру арқылы бастапқы өнім болып саналатын — органикалық заттарды түзеді. Ол заттар негізгі тіршілік тірегі болып саналады. Екінші, консументтер (әр түрлі сатыдағы) дайын органикалық заттарды пайдаланып, оларды бір түрден екінші түрге айналдырады да, Жер бетінде тіршіліктің жандана түсуіне және олардың ұрпақтарының үнемі алмасып отыруына жағдай жасайды. Үшінші, редуценттер — органикалық заттарды минералды заттарға ыдыратады және сол арқылы табиғатта қажетсіз қалдықтардың жиналуына жол бермейді. Табиғатта болатын биологиялық зат айналымын сызбанұсқа арқылы көрсетуге болады:
жасыл өсімдіктер - жануарлар - ұсақ ағзалар (продуценттер) - (консументтер) - (редуценттер)
Жер бетіңде тіршілікті Күн энергиясы мен жасыл өсімдіктерде болатьн хлорофилдер қамтамасыз етеді. Ал басқа ағзаларда болатын зат айналымы продуценттерге тікелей байланысты және олардың тіршілігіне өз көмегін тигізеді.
Кез келген биогеоценозды құраушы бірнеше түрге жататын популяциялар арасында өзара тығыз қарым-қатынас болумен бірге өзара аса күрделі қарама-қайшылықтар да болып тұрады. Ағзалар өзара қоректену тізбегі арқылы және айналадағы өлі табиғатпен (жарық, су, жылу, ауа, химиялық элементтер, т. б.) үнемі болып тұратын зат алмасу арқылы тығыз байланысты болады. Зат алмасудың нәтижесінде ағзалардың құрамындағы әр түрлі элементтер қайтадан айналадағы ортаға беріледі де, бұл әрекет үнемі қайталанып отырады. Міне осылай табиғатта үздіксіз зат айналымы болады. Табиғатта болатын зат айналым әрбір биогеоценозды және биосфераны тұтасымен қамтиды.
Биосферада тұрақты түрде су мен тірі ағзалар құрамына кіретін химиялық элементтер арасында да үздіксіз айналым болып тұрады. Ағзалар өз жасушасындағы цитоплазманы синтездеу үшін 40-қа жуық элементтерді пайдаланады. Олардың ішіндегі,ең негізгілеріне көміртегі, азот, сутегі, оттегі, фосфор және күкірт жатады. Ал басқа элементтер аздаған мөлшерде болса да өте қажет. Оларға кальций, натрий, т. б. жатады. Ағзалар мен айналадағы орта арасында болатын зат айналым биосферадағы тіршілікті қамтамасыз етеді. Биосферадағы зат айналымында тірі ағзалардың атқаратын қызметі ерекше. Табиғатта болатын зат айналымында тірі ағзалар түрліше қызмет атқарады. Оларға газдық, қанықпалық, тотығу-тотықсыздану және биохимиялық қызметтер жатады.

1. Жақыпова.Б «Биогеография»
2. Ж.Сағындықов «Биогеография»
3. А.Сейітметов «Биогеография»

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Биосферадағы биологиялық және
геохимиялық айналымдар

Зат айналымы. Тірі ағзаларға тән қасиеттердің біріне зат айналымы
жатады. Биосфераның пайда болуы және оның тұрақтылығы әрі бір тұтастығы
барлық ағзалар мен айналадағы орта арасында болатын биологиялық айналымға
тікелей байланысты.
Табиғатта болатын зат айналым ағзалардың үш тобының қатысуымен жүреді.
Біріншіден, продуценттер (жасыл өсімдіктер) күштің жарық энергиясын сіңіру
арқылы бастапқы өнім болып саналатын — органикалық заттарды түзеді. Ол
заттар негізгі тіршілік тірегі болып саналады. Екінші, консументтер (әр
түрлі сатыдағы) дайын органикалық заттарды пайдаланып, оларды бір түрден
екінші түрге айналдырады да, Жер бетінде тіршіліктің жандана түсуіне және
олардың ұрпақтарының үнемі алмасып отыруына жағдай жасайды. Үшінші,
редуценттер — органикалық заттарды минералды заттарға ыдыратады және сол
арқылы табиғатта қажетсіз қалдықтардың жиналуына жол бермейді. Табиғатта
болатын биологиялық зат айналымын сызбанұсқа арқылы көрсетуге болады:
жасыл өсімдіктер - жануарлар - ұсақ ағзалар (продуценттер) -
(консументтер) - (редуценттер)
Жер бетіңде тіршілікті Күн энергиясы мен жасыл өсімдіктерде болатьн
хлорофилдер қамтамасыз етеді. Ал басқа ағзаларда болатын зат айналымы
продуценттерге тікелей байланысты және олардың тіршілігіне өз көмегін
тигізеді.
Кез келген биогеоценозды құраушы бірнеше түрге жататын популяциялар
арасында өзара тығыз қарым-қатынас болумен бірге өзара аса күрделі қарама-
қайшылықтар да болып тұрады. Ағзалар өзара қоректену тізбегі арқылы және
айналадағы өлі табиғатпен (жарық, су, жылу, ауа, химиялық элементтер, т.
б.) үнемі болып тұратын зат алмасу арқылы тығыз байланысты болады. Зат
алмасудың нәтижесінде ағзалардың құрамындағы әр түрлі элементтер қайтадан
айналадағы ортаға беріледі де, бұл әрекет үнемі қайталанып отырады. Міне
осылай табиғатта үздіксіз зат айналымы болады. Табиғатта болатын зат
айналым әрбір биогеоценозды және биосфераны тұтасымен қамтиды.
Биосферада тұрақты түрде су мен тірі ағзалар құрамына кіретін химиялық
элементтер арасында да үздіксіз айналым болып тұрады. Ағзалар өз
жасушасындағы цитоплазманы синтездеу үшін 40-қа жуық элементтерді
пайдаланады. Олардың ішіндегі,ең негізгілеріне көміртегі, азот, сутегі,
оттегі, фосфор және күкірт жатады. Ал басқа элементтер аздаған мөлшерде
болса да өте қажет. Оларға кальций, натрий, т. б. жатады. Ағзалар мен
айналадағы орта арасында болатын зат айналым биосферадағы тіршілікті
қамтамасыз етеді. Биосферадағы зат айналымында тірі ағзалардың атқаратын
қызметі ерекше. Табиғатта болатын зат айналымында тірі ағзалар түрліше
қызмет атқарады. Оларға газдық, қанықпалық, тотығу-тотықсыздану және
биохимиялық қызметтер жатады.
Газдық қызмет жасыл өсімдіктердің фотосинтез әрекеті кезінде оттегін
бөліп шығаруы, тынысалу кезінде өсімдіктер мен жануарлардың бөліп шығаратын
көмірқышқыл газы, сонымен қатар азотты, күкірт сутекті, т. б. қалпына
келтіретін бактериялар арқылы жүзеге асады. Бүл кезде тірі ағзалар мен
атмосфера арасында тығыз байланыс түзіледі.
Жинақтау қызметі тірі ағзалардың аз денелерінде жекеленген химиялық
элементтерді қабылдап жинақтауы арқылы жүреді.Мысалы, жекеленген ағзалар өз
денесінде сутегі, кеміртегі, азот, оттегі, натрий, марганец, магний,
алюминий, фосфор, кремний, калий, кальций, күкірт, темір, иод, радий, т. б.
элементтерді жинақтайды.
Тотығу-тотықсыздану қызметін көбіне топырақ арасында және гидросферада
тіршілік ететін ағзалар атқарады. Олар заттарды тотықтыру арқылы оксидтер
түзеді, кейбір заттарды (күкіртсутек, күкіртті темір, т. б.) қалпына
келтіріледі. Кейбір ұсақ ағзалар пайдалы қазбалар (әктас, боксит, т. б.)
түзуге де қатысады.
Биохимиялық қызмет тірі ағзалардың қоректенуі, тынысалуы мен кебеюі
және өлген ағзалардың ыдырауы мен шіруі кезінде байқалады. Бұл кезде
элементтердің атомдар түріңде биогендік миграциясы жүзеге асады. Кейде
адамның іс-әрекетінің нәтижесінде биосфераға тән емес, әрі биосфераға
зиянды әсер ететін зат айналымы байқалады. Мысалы, өнеркәсіп орындары мен
тасымалдаудан белінген химиялық улы қоспалар елді мекеңдердің ауасын
ластайды, ал "қышқыл жаңбырлар" табиғатқа зиянды әсерін тигізеді. Сондықтан
да табиғатты мүндай ластанудан қорғау шараларына ерекше мән беру қажет.
Атомдардың биогендік миграциясы.
Биосферада кейбір активті химиялық элементтер атомдар күйінде бір
ағзадан екіншісіне немесе өлі табиғатқа және қайтадан ағзаларға үздіксіз
өтіп тұрады. Мұны атомдардың биогендік миграциясы деп атайды. Бұл айналым
сулы ортада (элементтердің еруі немесе ерітінділердің қозғалуы) және
атмосферада (газ тәрізді қосылыстар, су буларының қозғалуы) болатын
физикалық-химиялық өзгерістерге мүлде үқсамайды. Ұсақ ағзалар органикалық
қалдықтарды ыдыратып, шірітеді, бүл кезде бөлінген элементтер топырақ пен
ауаға бөлінеді, одан соң қайтадан басқа ағзаларға етіп биологиялық зат
айналымына қатысады. Осылай кейбір элементтер атомдар күйінде биосферадағы
зат айналымыңда үздіксіз бір ағзадан екіншісіне миллиондаған жылдар бойы
ауысып отырады. Бұл соңғы кездегі изотоптар арқылы зерттеу әдістерімен
ғылыми дәлелденіп отыр. Кез келген органикалық қосылыстардың құрамына
элементтердің белгілі бір изотоптары ғана кіреді. мысалы, сутегінің үш
изотобынан — Н, 2Н, 3Н— біріншісі ('Н) ак-тивті, өйткені ол екінші (2Н)
изотобтары қарағанда реакцияға 6 есе тезірек түседі. Табиғатта оттегінің де
үш изотобы — 160, 170, 180 бар. 160 изотобы өте жеңіл, әрі судың құрамына
кіріп, фотосинтез әрекеттеріне қатысады. Ал көміртегінің 12С изотобы
бейорганикалық заттармен активті байланысады.
Биогеңдік миграция кезінде элементтер атомдар күйінде тірі ағзалардың
денесінде жинақталады да, ал ағзалар өлген кезде олардан қайта бөлініп
шығады. Кез келген биогеоценоздан биологиялық айналым кезінде элементтердің
жинақталуын және минералдануын көруге болады. Мысалы, жасыл өсімдіктер
өскен құрлықта және мүхит пен теңіз суларының үстіңгі қабаттарында денесіне
элементтерді жинақтаған тірі ағзалардың көп екені байқалады, ал бүл аймақта
элементтердің минералдануы шамалы ғана болады. Оның есесіне топырақ ішінде,
теңіздің терең түбінде, элементтердің минералдануы басым екені көзге
түседі.
Атомдардың биогендік миграциясы арқылы ағзалар тіршілік етеді және
Жер шарына кеңінен таралады. Бір жерден екінші жерге қоныс аударушылар
(балықтар, бунақденелілер, қүстар, т. б.) химиялық элементтерді алыс
аймақтарға тасымалдайды. Ағзалардың бір-бірінен тіршілік үшін қажетті
элементтерді беру арқылы өзара күрделі байланыста болатынын кез келген
биогеоценоздан байқауға болады.
Биогендік миграция тіршіліктің негізгі үш жағдайын — ағзалар
арасындағы зат алмасуын, олардың өсуін және кебеюін қамтиды. Атомдардың
биогеңдік миграциясын ұсақ ағзалар және көп жасушалы ағзалар жүзеге
асырады. Ұсақ ағзалар бұл әрекетте, көп жасушалы ағзалармен салыстырғанда,
едәуір басымдылық рөл атқарады. Адамдардың іс-әрекеті нәтижесінде
атомдардың биогендік миграциясының үшінші түрі пайда болып отыр.
Ұсақ ағзалардың зат айналымындағы орны. Ұсақ ағзалар табиғатта кеңінен
таралған және олар өте жылдам көбейеді. Мысалы, кейбір бактериялар әр 20
минутта бөліну арқылы көбейіп отырады, дәл осындай көбею қарқынында ол 36
сағат ішінде бүкіл жер шарын қаптап кеткен болар еді. Биосферадағы зат
айналымында да ұсақ ағзалар орасан зор рөл атқарады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.