Орталық Азия
І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Орталық Азия .аумағы
2. Орталық Азия көлдері мен климаттары
3. Балқаш көлі
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Орталық Азия .аумағы
2. Орталық Азия көлдері мен климаттары
3. Балқаш көлі
Пайдаланылған әдебиеттер
Орталық Азия – Азияның ішкі аумағында орналасқан табиғат аймағы. Оның батысы мен солтүстік-батысында ТМД елдері (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан), солтүстігінде Моңғолия, Қытайдың солтүстік-батыс бөлігі орналасқан. Оңтүстік-батысы мен оңтүстігін Ауғанстан, Пәкстан, Үндістанның солтүстік бөліктері, орталығы мен шығысын Қытайалып жатыр. Аумағы 6 млн. км2. Жер бедері қиыршық тасты және құмды шөгінділермен жабылған әр түрлі биіктіктегі жазықтар мен оларды қоршай орналасқан биік тау жоталарынан тұрады. Геоморфологиялық ерекшелігіне қарай Орталық Азия батыстан шығысқа қарай созыла орналасқан 3 орографиялық белдеуден тұрады. Солтүстік таулы белдеу құрамына Сарыарқа, Моңғол Алтайы, Хангай, Хэнтэй тау жоталары, тау аралығында орналасқан Жоңғар жазығы, Ұрыңқай, Ебінұр, т.б. ірі көлдердің қазаншұңқырлары кіреді. Орта белдеуге Тянь-Шань тауы және биіктігі 1000 – 2000 м болатын көтеріңкі жазықтарда жатқан Гоби, Алашань, Бейшань және Тарим ойысындағы Такла-Макан шөлдері кіреді. Биік Орталық Азия құрамына орташа биіктігі 4000 – 5000 м-ге жететін Памир, Куньлунь, Гиндукуш, Қарақорым, Тибет, Гандисышан тауларынан тұратын биік тау жүйелері жатады. Кен байлықтарынан: Сарыарқада мыс, молибден, вольфрам, көмір; Куньлунь тауларында нефрит; Тибет, Куньлунь, Наньшань, Хангай тауларында шашыранды алтын, темір кені, мұнай, қалайы, молибден, вольфрам; Хэнтэй тауларында бирюза, топаз; Жоңғар жазығында, Тарим, Цайдам, Турфан ойыстарында мұнайдың, тас көмір, ас тұзы мен глаубер тұзының мол қорлары бар.
1. Қазақ энциклопедиясы VII-том;
2. Пучков П.И. и др., Страны и народы, М., 1979; Самбурова Е.Н., Медведова А.А., Китай, М., 1989; Большой географический атлас мира, М., 2004.
2. Пучков П.И. и др., Страны и народы, М., 1979; Самбурова Е.Н., Медведова А.А., Китай, М., 1989; Большой географический атлас мира, М., 2004.
Жоспар
І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Орталық Азия –аумағы
2. Орталық Азия көлдері мен климаттары
Балқаш көлі
Пайдаланылған әдебиеттер
Орталық Азия –аумағы
Орталық Азия – Азияның ішкі аумағында орналасқан табиғат аймағы. Оның
батысы мен солтүстік-батысында ТМД елдері (Қазақстан, Қырғызстан,
Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан), солтүстігінде Моңғолия, Қытайдың
солтүстік-батыс бөлігі орналасқан. Оңтүстік-батысы мен оңтүстігін
Ауғанстан, Пәкстан, Үндістанның солтүстік бөліктері, орталығы мен
шығысын Қытайалып жатыр. Аумағы 6 млн. км2. Жер бедері қиыршық тасты
және құмды шөгінділермен жабылған әр түрлі биіктіктегі жазықтар мен оларды
қоршай орналасқан биік тау жоталарынан тұрады. Геоморфологиялық
ерекшелігіне қарай Орталық Азия батыстан шығысқа қарай созыла орналасқан 3
орографиялық белдеуден тұрады. Солтүстік таулы белдеу құрамына Сарыарқа,
Моңғол Алтайы, Хангай, Хэнтэй тау жоталары, тау аралығында
орналасқан Жоңғар жазығы, Ұрыңқай, Ебінұр, т.б. ірі көлдердің
қазаншұңқырлары кіреді. Орта белдеуге Тянь-Шань тауы және биіктігі 1000 –
2000 м болатын көтеріңкі жазықтарда жатқан Гоби, Алашань, Бейшань және
Тарим ойысындағы Такла-Макан шөлдері кіреді. Биік Орталық Азия құрамына
орташа биіктігі 4000 – 5000 м-ге жететін Памир, Куньлунь, Гиндукуш,
Қарақорым, Тибет, Гандисышан тауларынан тұратын биік тау жүйелері жатады.
Кен байлықтарынан: Сарыарқада мыс, молибден, вольфрам, көмір; Куньлунь
тауларында нефрит; Тибет, Куньлунь, Наньшань, Хангай тауларында шашыранды
алтын, темір кені, мұнай, қалайы, молибден, вольфрам; Хэнтэй тауларында
бирюза, топаз; Жоңғар жазығында, Тарим, Цайдам, Турфан ойыстарында
мұнайдың, тас көмір, ас тұзы мен глаубер тұзының мол қорлары бар.
Орталық Азия көлдері мен климаттары
Қыста жоғары, жазда төмен қысымның ықпалында болуына, мұхиттардан өте
қашық орналасуына, тау жоталарымен қоршалып оқшаулануына байланысты климаты
тым континенттік және құрғақ. Аймақтың басым бөлігінде жылдық ауа
температурасының айырмасы 500С-қа дейін жетеді. Қаңтардың орташа
температурасы –10 – 250С, шілдеде солтүстік пен орталық бөлікте 20 – 250С,
Тибет таулы қыратында 100С. Аймақтың 34 бөлігінде жылдық жауын-шашын
мөлш. 100 – 200 мм, тау жоталарында 300 – 500 мм, оңтүстік-шығысында
муссонның ықпалымен 1000 мм-ден артық жауын-шашын түседі. Жылдық
буланушылық көрсеткіші 2000 мм шамасында. Тау жүйелерінің көпшілігінде мұз
басу таралған. Мұз басудың аса ірі орталықтары: Қарақорым (Сиачен мұздығы,
ұзындығы 72 км), Тянь-Шань (Оңтүстік Інілшек мұздығы, ұз. 57 км), Моңғол
Алтайы (Потанин мұздығы, ұзындығы 20 км) таулары. Ірі өзендері Хуанхэ,
Янцзы, Меконг, Салуин, Брахмапутра, Инд, Ертіс, Селенга, Амур мұхит алабына
жатса, Тарим, Іле Эдзин-Гол өзендері тұйық көлдерге құяды, құмға сіңіп
кетеді. Орталық Азияның солтүстігі (Моңғолия мен Жоңғар жазығында) мен
оңтүстігінде (Тибетте) көлдер көп орналасқан. Ірі тұзды көлдері: Кукунор
(аумағы 4200 км2), Убсу-Нур (аумағы 3350 км2), Балқаш (17,7 мың км2); тұщы
көлдері: Хубсугул (аум. 2620 км2), Хар-Ус-Нур (аум. 1486 км2), Зайсан (1,79
мың км2), Бақырашкөл (аумағы1380 км2), Далайнор (аумағы 1100 км2) . Орталық
Азияға негізінен шөлейт және шөлді ландшафт тән. Солтүстік-шығысында ылғал
мөлшерінің артуына қарай дала және орманды дала белдемі тараған. Шөлдіңсұр
топырағы, сортаң топырақ, тақыр кездеседі, тұйық тұзды көлдер айналасында
құрғақшылық әсерінен қалыптасқан кең алқапты
сорлар тараған. Моңғолияныңсолтүсті гіндегі тау беткейлерінде таудың қоңыр
орман топырағы, Гоби шұраттары (оазис) мен жер асты су көздері шығатын тау
алды бөктерлерінде таудың шалғынды қара топырағы, тұрақты ағыны бар өзен
аңғарларында шалғынды топырақ түрлері қалыптасқан. Аймақтың солтүстігінде
далалық өсімдіктер (селеу, жусан, ши), тау жоталарының солтүстік
беткейлерінде таулы-тайгалық (Моңғо лия тауларында балқарағай, Куньлунь мен
Тянь-Шань тауларында шырша, арша) орман кездеседі, биік бөлігінде субальпі
және альпі шалғыны өседі. Өзен аңғарларында евфрат көктерегі, жиде,
шырғанақ, тобылғы, қамыс, т.б. өсімдіктер қалың тоғай құрайды.Жануарлар
дүниесінен тұяқты жануарлар, кемірушілер мен құстар өте көп. Тұяқты ірі
жануарлардан Тибетте қодас, Жоңғар жазығында екі өркешті түйе, Гобиде –
Пржевальский жылқысы жабайы түрінде сақталып қалған. Жыртқыштардан гималай
аюы, барыс, сілеусін, қасқыр, т.б. тіршілік етеді. Орта Азия аумағын
көптеген халықтар мекендейді. Аймақтың батысында түркі халықтары (қазақтар,
қырғыздар, ұйғырлар, т.б.) солтүстігінде моңғол халықтары (халкалар,
ойраттар, буряттар), Тибет, Наньшань, Кукунор маңында тибеттіктер
шоғырланған; аймақтың барлық бөлігінде дерлік қытай халқы басым. “Орта
Азия” ұғымын география тарихына XIX ғасырдың аяғында неміс
ғалымы А.Гумбольд енгізді.
Балқаш көлі
Балқаш – Қазақстанның оңтүстік-шығы сындағы тұйық көл. Аумағы
жөнінен Каспий, Арал теңіздерінен кейінгі үшінші
орында. Алматы, Жамбыл, Қарағанды о блыстарының шегінде, Балқаш-Алакөл
ойысында, теңіз деңгейінен 340 м биіктікте жатыр. Ауданы құбылмалы: 17 – 22
мың км2, ұзындығы 600 км-ден астам, ені шығыс бөлігінде 9 – 19 км, батыс
бөлігінде 74 км-ге жетеді. Суының көлемі шамамен 100 – 110 км3. Су
жиналатын алабы 500 мың км2-ге жуық. Орташа тереңдігі 6 м, ең терең жері 26
м. Балқаштың батыс бөлігіне Іле (жер бетімен келетін судың 78,2%-ын
береді), шығыс бөлігіне Қаратал (15,1%), Лепсі (5,4%), Ақсу (0,43%)
өзендері құяды. Солтүстіктен
ағатын Аягөз, Бақанас, Тоқырауын,Жә мші, Мойынты, т.б. өзендер әдетте көлге
жетпей сарқылады. Көлдің солтүстік жағалауы Сарыарқаның ұсақ шоқылы тау
сілемдерімен ұштасып жатқандықтан, биік жарқабақ болып келеді және көптеген
жыра-жылғамен тілімденген, ал оңтүстік жағалауы – суы біртіндеп тартылған
кезде жиналған шөгінділерден пайда болған құмды ойпат. Көлдің көптеген
шығанақ, қойнаулары бар, аралдары аз, үлкендері: Басарал, ... жалғасы
І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Орталық Азия –аумағы
2. Орталық Азия көлдері мен климаттары
Балқаш көлі
Пайдаланылған әдебиеттер
Орталық Азия –аумағы
Орталық Азия – Азияның ішкі аумағында орналасқан табиғат аймағы. Оның
батысы мен солтүстік-батысында ТМД елдері (Қазақстан, Қырғызстан,
Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан), солтүстігінде Моңғолия, Қытайдың
солтүстік-батыс бөлігі орналасқан. Оңтүстік-батысы мен оңтүстігін
Ауғанстан, Пәкстан, Үндістанның солтүстік бөліктері, орталығы мен
шығысын Қытайалып жатыр. Аумағы 6 млн. км2. Жер бедері қиыршық тасты
және құмды шөгінділермен жабылған әр түрлі биіктіктегі жазықтар мен оларды
қоршай орналасқан биік тау жоталарынан тұрады. Геоморфологиялық
ерекшелігіне қарай Орталық Азия батыстан шығысқа қарай созыла орналасқан 3
орографиялық белдеуден тұрады. Солтүстік таулы белдеу құрамына Сарыарқа,
Моңғол Алтайы, Хангай, Хэнтэй тау жоталары, тау аралығында
орналасқан Жоңғар жазығы, Ұрыңқай, Ебінұр, т.б. ірі көлдердің
қазаншұңқырлары кіреді. Орта белдеуге Тянь-Шань тауы және биіктігі 1000 –
2000 м болатын көтеріңкі жазықтарда жатқан Гоби, Алашань, Бейшань және
Тарим ойысындағы Такла-Макан шөлдері кіреді. Биік Орталық Азия құрамына
орташа биіктігі 4000 – 5000 м-ге жететін Памир, Куньлунь, Гиндукуш,
Қарақорым, Тибет, Гандисышан тауларынан тұратын биік тау жүйелері жатады.
Кен байлықтарынан: Сарыарқада мыс, молибден, вольфрам, көмір; Куньлунь
тауларында нефрит; Тибет, Куньлунь, Наньшань, Хангай тауларында шашыранды
алтын, темір кені, мұнай, қалайы, молибден, вольфрам; Хэнтэй тауларында
бирюза, топаз; Жоңғар жазығында, Тарим, Цайдам, Турфан ойыстарында
мұнайдың, тас көмір, ас тұзы мен глаубер тұзының мол қорлары бар.
Орталық Азия көлдері мен климаттары
Қыста жоғары, жазда төмен қысымның ықпалында болуына, мұхиттардан өте
қашық орналасуына, тау жоталарымен қоршалып оқшаулануына байланысты климаты
тым континенттік және құрғақ. Аймақтың басым бөлігінде жылдық ауа
температурасының айырмасы 500С-қа дейін жетеді. Қаңтардың орташа
температурасы –10 – 250С, шілдеде солтүстік пен орталық бөлікте 20 – 250С,
Тибет таулы қыратында 100С. Аймақтың 34 бөлігінде жылдық жауын-шашын
мөлш. 100 – 200 мм, тау жоталарында 300 – 500 мм, оңтүстік-шығысында
муссонның ықпалымен 1000 мм-ден артық жауын-шашын түседі. Жылдық
буланушылық көрсеткіші 2000 мм шамасында. Тау жүйелерінің көпшілігінде мұз
басу таралған. Мұз басудың аса ірі орталықтары: Қарақорым (Сиачен мұздығы,
ұзындығы 72 км), Тянь-Шань (Оңтүстік Інілшек мұздығы, ұз. 57 км), Моңғол
Алтайы (Потанин мұздығы, ұзындығы 20 км) таулары. Ірі өзендері Хуанхэ,
Янцзы, Меконг, Салуин, Брахмапутра, Инд, Ертіс, Селенга, Амур мұхит алабына
жатса, Тарим, Іле Эдзин-Гол өзендері тұйық көлдерге құяды, құмға сіңіп
кетеді. Орталық Азияның солтүстігі (Моңғолия мен Жоңғар жазығында) мен
оңтүстігінде (Тибетте) көлдер көп орналасқан. Ірі тұзды көлдері: Кукунор
(аумағы 4200 км2), Убсу-Нур (аумағы 3350 км2), Балқаш (17,7 мың км2); тұщы
көлдері: Хубсугул (аум. 2620 км2), Хар-Ус-Нур (аум. 1486 км2), Зайсан (1,79
мың км2), Бақырашкөл (аумағы1380 км2), Далайнор (аумағы 1100 км2) . Орталық
Азияға негізінен шөлейт және шөлді ландшафт тән. Солтүстік-шығысында ылғал
мөлшерінің артуына қарай дала және орманды дала белдемі тараған. Шөлдіңсұр
топырағы, сортаң топырақ, тақыр кездеседі, тұйық тұзды көлдер айналасында
құрғақшылық әсерінен қалыптасқан кең алқапты
сорлар тараған. Моңғолияныңсолтүсті гіндегі тау беткейлерінде таудың қоңыр
орман топырағы, Гоби шұраттары (оазис) мен жер асты су көздері шығатын тау
алды бөктерлерінде таудың шалғынды қара топырағы, тұрақты ағыны бар өзен
аңғарларында шалғынды топырақ түрлері қалыптасқан. Аймақтың солтүстігінде
далалық өсімдіктер (селеу, жусан, ши), тау жоталарының солтүстік
беткейлерінде таулы-тайгалық (Моңғо лия тауларында балқарағай, Куньлунь мен
Тянь-Шань тауларында шырша, арша) орман кездеседі, биік бөлігінде субальпі
және альпі шалғыны өседі. Өзен аңғарларында евфрат көктерегі, жиде,
шырғанақ, тобылғы, қамыс, т.б. өсімдіктер қалың тоғай құрайды.Жануарлар
дүниесінен тұяқты жануарлар, кемірушілер мен құстар өте көп. Тұяқты ірі
жануарлардан Тибетте қодас, Жоңғар жазығында екі өркешті түйе, Гобиде –
Пржевальский жылқысы жабайы түрінде сақталып қалған. Жыртқыштардан гималай
аюы, барыс, сілеусін, қасқыр, т.б. тіршілік етеді. Орта Азия аумағын
көптеген халықтар мекендейді. Аймақтың батысында түркі халықтары (қазақтар,
қырғыздар, ұйғырлар, т.б.) солтүстігінде моңғол халықтары (халкалар,
ойраттар, буряттар), Тибет, Наньшань, Кукунор маңында тибеттіктер
шоғырланған; аймақтың барлық бөлігінде дерлік қытай халқы басым. “Орта
Азия” ұғымын география тарихына XIX ғасырдың аяғында неміс
ғалымы А.Гумбольд енгізді.
Балқаш көлі
Балқаш – Қазақстанның оңтүстік-шығы сындағы тұйық көл. Аумағы
жөнінен Каспий, Арал теңіздерінен кейінгі үшінші
орында. Алматы, Жамбыл, Қарағанды о блыстарының шегінде, Балқаш-Алакөл
ойысында, теңіз деңгейінен 340 м биіктікте жатыр. Ауданы құбылмалы: 17 – 22
мың км2, ұзындығы 600 км-ден астам, ені шығыс бөлігінде 9 – 19 км, батыс
бөлігінде 74 км-ге жетеді. Суының көлемі шамамен 100 – 110 км3. Су
жиналатын алабы 500 мың км2-ге жуық. Орташа тереңдігі 6 м, ең терең жері 26
м. Балқаштың батыс бөлігіне Іле (жер бетімен келетін судың 78,2%-ын
береді), шығыс бөлігіне Қаратал (15,1%), Лепсі (5,4%), Ақсу (0,43%)
өзендері құяды. Солтүстіктен
ағатын Аягөз, Бақанас, Тоқырауын,Жә мші, Мойынты, т.б. өзендер әдетте көлге
жетпей сарқылады. Көлдің солтүстік жағалауы Сарыарқаның ұсақ шоқылы тау
сілемдерімен ұштасып жатқандықтан, биік жарқабақ болып келеді және көптеген
жыра-жылғамен тілімденген, ал оңтүстік жағалауы – суы біртіндеп тартылған
кезде жиналған шөгінділерден пайда болған құмды ойпат. Көлдің көптеген
шығанақ, қойнаулары бар, аралдары аз, үлкендері: Басарал, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz