Экологиялық жағдайлар

Жоспар
Кіріспе

1 Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар
2. Балқаштың экологиялық ахуалы
3. Каспийдің экологиялық ахуалы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Арал теңізін құтқару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар.
Олар:
1. Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
2. Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды молайту.
3. Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
4. Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу.
5. Жер асты суларын пайдалану.
6. Арал теңізінің өздігінен табиғи реттеулін немесе толысуын күту.
Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны күттірмейді.
Бәрі де қаражатқа тірелуі мүмкін. Ал оның іске асуы адам-зат қауымының
білімі мен біліктілігіне байланысты екені анық.
Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде ғылыми
негізде жұмыстар жасалуда. "Арал тағыдыры - адам тағдыры" болғандықтан оны
сақтап қалу аға ұррпақтың болашақ алдындағы борышы.

5.11. Балқаштың экологиялық ахуалы

Балқаш көлі - Қазақстандағы ең ірі экожүйелердің бірі. Көл Балқаш
-Алакөл ойысында орналасқан. Көлемі - 501 мың км2, үзындығы -605 км, ені -
9-74 км аралығында. Ал ең терең жері - 26 м. Бүл көлдің 1970 жылдардағы
сипаты болса, қазір мүлдем басқаша. Жетісу өзен-дерінің ішінде Іле,
Қаратал, Ақсу және Лепсі өзендері Балқашқа қүяды.
Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат белдемдерінде орна-ласқандыктан,
оның климаты шұғыл континентті болып келеді. Су айдынының булануы өте
жоғары. Осыған байланысты судың деңгейі тез өзгеріп отырады.
Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты жағдайы
өзгере бастады. Балқаш көлінің экологиялық жағдайының нашарлау себебі
Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендерінің мол суының Балқаш көліне жетпей суармалы
егістерге жұмсалуынан. Оның үстіне бұрынғы кездерде Аягөз, Биен, Сарқанд
және Басқан өзендері Балқашқа құйып, оның табиғи су деңгейін сақтап
отырған. Ал қазір бұл өзендер Балқашқа кұймайды.
Аталған антропогендік жағдайлар Балқаш көлінің жағдайын шиеленістіріп
жіберді. Балқаш экожүйесінің одан әрі нашарлауына Іле өзені бойына салынған
Қапшағай суқоймасы да әсер етеді. 1970 жылы Қапшағай суқоймасындағы Іле
өзенінің суын бөгейтін Қапшағай бөгеті салынды. Оған қосымша Іле өзенін
қоректеқдіріп отырған Шелек өзені
Бартоғай бөгетімен бөгеліп, онда көлемі 300 мың м3 су жинақталды.
Осылайша Үлкен Алматы каналы (БАК) салынды. Каналдың салынуына байланысты
Шелек өзені Ілеге қүюын тоқтатты.
Іле - Балқаш алабының ауыл шаруашылығында барынша пайдалануымен 1965-
1990 жылдар аралығында Балқашқа құятын судың көлемі 25 %-ға азайды. Іленің
орта ағысы мен теменгі сағасында Шарын күріш, Шеңгелді көкөніс, Ақдала
күріш алқаптары пайда болды. Осының бәрі Іле - Балқаш су алабының табиғи
жүйесінде қалпытасқан тепе-теңдік заңын бүзды.
Балқаш экожүйесінің бұзылуының зардаптары. Іле - Балқаш экожүйесіндегі
өзгерістер (әсіресе Қапшағайдан төменгі бөлігі) өте сирек кездесетін Іле
тоғайын, өзен жағасындағы шүрайлы жайылымдар мен оның сағасындағы қамыс-
қоғаның жойылуына себепші болды. Көлдің жағалаулары кеуіп, тұзды шаң жиі
көтерілді. Ауарайы өзгеріп, қуаңшылық пен аңызақ желдер үдеді.
Балқаш көлі соңғы жылдары 2 метрге жуық темендеп отыр. Сонымен көл
жағалаулары батпақтанып, сорланып, тақырлар мен шөлдерге айналуыда.
Іле - Балқаш экожүйесіннің фаунасы мен флорасы зардап шегуде. Балық
аулау соңғы жылдары 5 есе төмендесе, уылдырық шашу (Қапшағай су қоймасы)
тіпті азайды. Сонымен қатар балықтардың Іле бойындағы егіс, көкөніс
алқаптарына пайдаланылған пестицидтер, гербицидтер және минералды
тыңайтқыштар қалдықтарымен улануы жиі байқалуда.
Іле - Балқаш алабы ит түмсығы батпайтын тоғайлар, кішігірім көлдер,
аралдар, андар мен қүстар мекені болатын. Әсіресе 1960 жылдары жылына 1,5
млн-ға жуық бүлғын терісі дайындалатын болса, қазір бүл шаруашылық
жойылған.
Іле бойында және кел жағасындағы тіршілік ететін қүстардың түрлері др
азайып кеткен. "Қызыл кітапқа" енген аққу, бірқазан, көк-қүтан, т.б. қүстар
қазір өте сирек кездеседі.
Іле - Балқаш алабы Қазақстандағы тарихи-табиғи ескерткіштерге бай өлке.
Бүл өңірде Шарын тау езені мен оның бойындағы Шарын тауларындағы тастағы
таңбалар мен тас мүсіндер және көне қорғандар жүйесі, Әнші қүм атты табиғат
туындысы, Алтынемел үлттық саябағы, Кербүлақ сияқты қорыққорлар бар. Жетісу
деп аталатын бүл аймақта 3 млн. астам халық түрады. Ең ірі қалалары —
Алматы, Талдықорған, Жаркент.
Бүл еңірдегі экологиялық ірі мәселелер қатарына Балқаш көлі бойындағы
Балқашмыс комбинаты, Приозер, Ақсүйек кен рудаларын байыту кешендері,
Сарышаған полигоны және Текелі қорғасын-мырыш комбинаттары осы аймақта
тұратын тұрғындарға өз зардабын тигізіп отыр. 1999 жылы "Балқаш көлін
құтқару, оның бүгінгісі мен болашағы" атты халықаралық деңгейде экологиялық
форум өтті. Онда Балқаш көлін құтқару мәселелері қаралып, нақты шешімдер
қабылданды. Оның негізгілері:
1. Іле езені бойындағы өндіріс орындарында суды тиімді пайдалануды
реттеу. 2. Қапшағай суқоймасынан Балқашқа жіберілетін судың үлесін
тұрақтандыру. 3. Акдала және Шарын массивтеріндегі күріш алқаптарын азайту.
4. Жер асты суларын пайдалануды жүзеге асыру. 5. Суармалы жерлердің көлемін
шектеу.
Балқаш көлін күткару бүгінгі күннің талабы. Арал мен Балқаш сияқты су
экожүйелерінен айырылу Қазакстанды ғана емес Еуразияны да бүрын-сонды
болмаған экологиялық апаттың ошағына айналдыруы мүмкін. Сондықтан әрбір
табиғи экожүйені көздің қарашығындай сақтау мен қорғау адамзат баласының
парызы.
5.12. Каспийдің экологиялық ахуалы

Каспий теңізі - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.