PR-дың даму тарихы,АҚШ тәжірибесі

Жұртшылықпен байланыс өз дамуында ең алдымен батыс қоғамындағы әлеуметтік құрылыстың күрделенуімен қатысты болған бірнеше кезеңнен өтті. Осындай төрт кезең атап өтіледі.ХІХ ғасырдың орта тұсынан бастап жарнама моделі, біржақты байланыспен ерекшеленеді. Қазір бұл модель сирек қолданылады.ХХ ғасырдан басында-қоғамдық ақпарат моделі. Оған ақпараттың қоғамда белгілі бір ұйымның мақсат-мүддесіне орай таралуы, хабарламаның обьективтілігне баса көңіл бөлінуі тән. Бірақ бұл модель де коммуникация процесінің біржақтылығымен айырмаланады.1920 жылдан бастап екіжақты ассиметриялық модель пайда болды. Бұл модельге аудиторияның ұстанымдарын кейіннен өзгерту мақсатында зерттеп білу тән. Алғашқы екі модельмен салыстырғанда әсер ету обьектісінің мінез-құлқы мен ішкі жай-күйі көбірек назарға алынады. Бірақ, мұнда манипуляторлық, насихаттық сарындар басым болды. Ол қоғамның саяси және экономикалық салаларында қолданылды, қазіргі таңда тауар және қызметтер өндірісіне қатысты тәжірибенің 15-20%-ын құрайды.XX ғасырдың орта тұсынан бастап екіжақты симметриялы модель қолданылып келеді.Әсер ету объектісімен өзара түсіністік пен әріптестік,объектінің мүдделерін барынша ескеру,этикалық қырдың басым рөлі,насихаттан,жалғандық пен алдап-арбаудан бас тарту оның ең басты принциптері болып табылады.Сарапшылардың бағалауынша болашақ-осы модельдікі.
Заманымыздың айшықты белгілерінің бірі ретінде жұртшылықпен байланыс қалыптасып,дамудың белесті жолдарынан өтті.Оның қаз тұруы XIXғасырмен тұспа-тұс келеді. PR терминін АҚШ-тың үшінші президенті Т.Джеферсон алғаш рет қолданды деген әңгіме бар. Американың алтыншы президенті Э.Джексон да журналистер қауымының қызметіне жиі жүгінгені белгілі. Сол тұста (1830-шы жылдары) бұл атаусөз «ортақ игілікке бағытталған әрекет» деген ұғымды білдірген. Сондай-ақ осы PR терминін америкалық Д.Идон 1882 жылы енгізді деген де сөз бар.Қызметтерді тұтынушылардың пікірін зерттеп білу жөніндегі қам-қарекеттің алғашқы мысалдары 1883 жылдың үлесіне тиеді. «Белл телефон компани» фирмасының директоры Т.Вайль кәсіпорынның жергілікті бөлімшелеріне қызметтер сапасы мен баға саясатын ой елегінен өткізу жөнінде тапсырма берген. Бұл фирма ХХ ғасырдың басында-ақ өзіне тиімсіз заңнамаға қарсы бағытталған газет материалдарының топтамасын ұйымдастыру науқанын өткізген. 1911 жылы британ вигтерінің серкесі Д.Ллойд-Джордж ұлттық сақтандыру заңына қоғамдық қолдау көрсету жөнінде науқан жүргізген. Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде В.Вильсон әкімшілігі жанында кәсіби газетші Дж. Крилдің ұсынысы бойынша насихаттық комитет (тарихқа «Крил комитеті» деген атпен енген) құрылған. «Крил комитетінің» көптеген қызметкерлері соғыстан кейін жарнама саласына ауысқан. Насихат саласындағы кәсіпқойлардың жарнама және жұртшылықпен байланыс саласына «жылыстауы» Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін де байқалған.
Кәсіпкерлер тобының жұртшылыққа деген көзқарасының өзгеруін кей зерттеушілер «алғашқы пиаршы» А.Л.Лидің (1877-1934 жж.) қызметімен байланыстырады. Мамандығы журналист А.Ли 1914 жылы үлкен Рокфеллердің баспасөз хатшысы болған. Сол кезеңде бизнес пен кәсіподақтардың, қаржы-саясат олигархиясының және солшыл либерал зиялылардың қарым-қатынастары ушығып тұр еді. А.Ли газет жарияланымдарының, фотосуреттер мен кинороликтердің көмегімен өзінің «кейіпкер-басшысының» қайырымдылықтан қаржы аямайтын үлкен әулет иесі ретіндегі бейнесін жасай алған. Ал, шындығында Рокфеллердің жұртшылықа деген көзқарасы өз әріптестерінің пікірінен соншалық алысқа ұзамайтын.Либералдық ұстанымдарға берік А.Ли жекеменшік кәсіпкерлердің жақтаушысы болатын,бірақ солшыл көзқарастағы өзге әріптестерінен бір өзгешелігі-ол жұртшылық алдында үлкен бизнестің жағымды имиджін жасауға ұмтылды.Мәселен,Дж.Рокфеллерге баспасөөз атташесі болып келерден бұрын А.Ли көмір компаниясы басшылығы жанындағы жұртшылықпен байланыс маманынң атқарымдарын орындады.Ереуіл алдындағы ахуалда ол газетшілерді жанжалды шынайы көрсетуге ,жұртшылықты кәсіподақтарға,сондай-ақ жұмыс берушілерге объективті көзқарас танытуға үндеді,осылайша шиеленістің ширығуын бәсеңдетуге тырысты.