Бюджеттік есеп - айрысу есебінің түрлері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.БЮДЖЕТТІК ЕСЕП.АЙРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.1.Корпоративтік табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3.Әлеуметтік салық есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.4.Қосымша құн салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3. БЮДЖЕТТЕН ТЫС ЕСЕП АЙЫРЫСУ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
4. БЮДЖЕТТІК ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ
ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕРДI ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ТОЛТЫРУ ТӘРТIБI ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.САЛЫҚ ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2.БЮДЖЕТТІК ЕСЕП.АЙРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2.1.Корпоративтік табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3.Әлеуметтік салық есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.4.Қосымша құн салығының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
3. БЮДЖЕТТЕН ТЫС ЕСЕП АЙЫРЫСУ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
4. БЮДЖЕТТІК ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ
ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕРДI ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ТОЛТЫРУ ТӘРТIБI ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының салық қызметінің дамуы, салық жүйесінің тұрақтылығы, салық салу қызметінің мақсаты тұрғысындағы кең ауқымды мәселелерді ашып көрсету.
Жалпы, «салық дегеніміз не?» деген сұраққа жауап ретінде, мемлекет қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне тән міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға пайдаланатын қаржылық ресурстар мемлекеттік кіріс болып саналатынын дәлелдей келе, осы мақсаттағы жайттар мәлім етіледі. .
Айтып өткенімздей, сол мемлекеттік кірістердің қатарынан салықтар да өзіне тиісті өте маңызды орынды алады. Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің негізгі көзі - Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық Кодексіне сәйкес корпоративтік табыс салығы және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Салық Кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің келесі принциптеріне негізделеді:
-салық салудың міндеттілігі;
- салық салудың айқындығы;
- салық салудың әділдігі;
- салық жүйесінің біртұтастығы;
- салық заңдарының жариялылығы.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық Кодексінде белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігіне қосымша жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдар енгізіледі.
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында мемлекеттік жоғарғы өкіл органдары қабылдаған нормативті акт заң негізінде, сондай-ақ белгіленген мөлшер мен уақытта заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде бюджетке алынатын ақшалай төлемдерді Салық саясаты жүзеге асырады.
Осы курстық жұмыста қаралатын мәселе – жалпы салық жайлы ұғым, оның түрлері. Бюджеттік есеп айырысу мен бюджеттен тыс есеп айырысу мемлекеттік салық саясатының жалпы ірі құрамды бөлігі бола тұра, корпоративтік табыс салығының есебі, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі, әлеуметтік салық есебі, қосымша құн салығының есебі осы арқау етілген тақырыптың мазмұнын ашып көрсетеді.
Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған, яғни дербестелген бөлімшелер кіреді. Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Негізге алынып отырған әлеуметтік салықтың ерекшелігі — оның салық салу объектісі еңбекақы төлеу қоры болып табылатындығы жайлы айтылады. Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады. Ал әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың барлық түрлері кіреді; оның ішінде: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер жататындығы ескеріледі.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының салық қызметінің дамуы, салық жүйесінің тұрақтылығы, салық салу қызметінің мақсаты тұрғысындағы кең ауқымды мәселелерді ашып көрсету.
Жалпы, «салық дегеніміз не?» деген сұраққа жауап ретінде, мемлекет қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне тән міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға пайдаланатын қаржылық ресурстар мемлекеттік кіріс болып саналатынын дәлелдей келе, осы мақсаттағы жайттар мәлім етіледі. .
Айтып өткенімздей, сол мемлекеттік кірістердің қатарынан салықтар да өзіне тиісті өте маңызды орынды алады. Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің негізгі көзі - Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық Кодексіне сәйкес корпоративтік табыс салығы және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Салық Кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің келесі принциптеріне негізделеді:
-салық салудың міндеттілігі;
- салық салудың айқындығы;
- салық салудың әділдігі;
- салық жүйесінің біртұтастығы;
- салық заңдарының жариялылығы.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық Кодексінде белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің табыс бөлігіне қосымша жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдар енгізіледі.
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында мемлекеттік жоғарғы өкіл органдары қабылдаған нормативті акт заң негізінде, сондай-ақ белгіленген мөлшер мен уақытта заңды және жеке тұлғалардан міндетті түрде бюджетке алынатын ақшалай төлемдерді Салық саясаты жүзеге асырады.
Осы курстық жұмыста қаралатын мәселе – жалпы салық жайлы ұғым, оның түрлері. Бюджеттік есеп айырысу мен бюджеттен тыс есеп айырысу мемлекеттік салық саясатының жалпы ірі құрамды бөлігі бола тұра, корпоративтік табыс салығының есебі, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі, әлеуметтік салық есебі, қосымша құн салығының есебі осы арқау етілген тақырыптың мазмұнын ашып көрсетеді.
Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған, яғни дербестелген бөлімшелер кіреді. Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Негізге алынып отырған әлеуметтік салықтың ерекшелігі — оның салық салу объектісі еңбекақы төлеу қоры болып табылатындығы жайлы айтылады. Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады. Ал әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың барлық түрлері кіреді; оның ішінде: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер жататындығы ескеріледі.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы,2003.
2.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы, 2003. -655 бет.
3.Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Буххгалтерский учет на предриятиях.-Алматы: Центраудит –Казахстан ,2002.-728с.
4.«Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы. №2732 , 26 желтоқсан, 1995ж.
5.Қазақстан Республикасы Президентінің 1998.28.01. № 3838 Жарлығы. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998 – 2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
6.Бухгалтерлік есеп стандарттары, 2005 ж.
7.Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік әдістемесі және әдістемелік ұсынымдары, - Алматы: Кәусар бұлақ, 1999.
8.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері.-Алматы, Экономика,2001-184бет.
9.Вещунова Н.Л., Фомина Л.В. Бухгалтерский учет на предриятиях различных форм собственности.-М.: МАГИС,1993.
10.Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета– Алматы: Центраудит-Казахстан, 2000.
11.Друри К. Введение в управленческий и производственный учет: М: Аудит.
12.Ниддлз Б, Андерсон Х, Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. М: Финансы и статистика, 2002.
13.Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект: М: Финансы и статистика, 2001.
14.Бухгалтер бюллетені.
15.Қаржы және қаражат.
1.Кеулімжаев Қ.К.,Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. – Алматы,2003.
2.Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы, 2003. -655 бет.
3.Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Буххгалтерский учет на предриятиях.-Алматы: Центраудит –Казахстан ,2002.-728с.
4.«Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының заңы. №2732 , 26 желтоқсан, 1995ж.
5.Қазақстан Республикасы Президентінің 1998.28.01. № 3838 Жарлығы. Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998 – 2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
6.Бухгалтерлік есеп стандарттары, 2005 ж.
7.Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік әдістемесі және әдістемелік ұсынымдары, - Алматы: Кәусар бұлақ, 1999.
8.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері.-Алматы, Экономика,2001-184бет.
9.Вещунова Н.Л., Фомина Л.В. Бухгалтерский учет на предриятиях различных форм собственности.-М.: МАГИС,1993.
10.Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета– Алматы: Центраудит-Казахстан, 2000.
11.Друри К. Введение в управленческий и производственный учет: М: Аудит.
12.Ниддлз Б, Андерсон Х, Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. М: Финансы и статистика, 2002.
13.Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект: М: Финансы и статистика, 2001.
14.Бухгалтер бюллетені.
15.Қаржы және қаражат.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.САЛЫҚ
ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .5
2.БЮДЖЕТТІК ЕСЕП-АЙРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.1.Корпоративтік табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..18
2.3.Әлеуметтік салық есебі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .27
2.4.Қосымша құн салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3. БЮДЖЕТТЕН ТЫС ЕСЕП АЙЫРЫСУ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
4. БЮДЖЕТТІК ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ
ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕРДI ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ТОЛТЫРУ ТӘРТIБI ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .50
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының салық қызметінің
дамуы, салық жүйесінің тұрақтылығы, салық салу қызметінің мақсаты
тұрғысындағы кең ауқымды мәселелерді ашып көрсету.
Жалпы, салық дегеніміз не? деген сұраққа жауап ретінде, мемлекет
қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне тән
міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға пайдаланатын
қаржылық ресурстар мемлекеттік кіріс болып саналатынын дәлелдей келе, осы
мақсаттағы жайттар мәлім етіледі. .
Айтып өткенімздей, сол мемлекеттік кірістердің қатарынан салықтар да
өзіне тиісті өте маңызды орынды алады. Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің
негізгі көзі - Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Салық Кодексіне сәйкес корпоративтік
табыс салығы және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Салық Кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа міндетті төлемдерді төлеудің келесі принциптеріне негізделеді:
-салық салудың міндеттілігі;
- салық салудың айқындығы;
- салық салудың әділдігі;
- салық жүйесінің біртұтастығы;
- салық заңдарының жариялылығы.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық Кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің
табыс бөлігіне қосымша жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдар енгізіледі.
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында
мемлекеттік жоғарғы өкіл органдары қабылдаған нормативті акт заң негізінде,
сондай-ақ белгіленген мөлшер мен уақытта заңды және жеке тұлғалардан
міндетті түрде бюджетке алынатын ақшалай төлемдерді Салық саясаты жүзеге
асырады.
Осы курстық жұмыста қаралатын мәселе – жалпы салық жайлы ұғым, оның
түрлері. Бюджеттік есеп айырысу мен бюджеттен тыс есеп айырысу мемлекеттік
салық саясатының жалпы ірі құрамды бөлігі бола тұра, корпоративтік табыс
салығының есебі, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі,
әлеуметтік салық есебі, қосымша құн салығының есебі осы арқау етілген
тақырыптың мазмұнын ашып көрсетеді.
Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс
салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды
тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған, яғни дербестелген бөлімшелер
кіреді. Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Негізге алынып отырған әлеуметтік салықтың ерекшелігі — оның салық
салу объектісі еңбекақы төлеу қоры болып табылатындығы жайлы айтылады.
Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады. Ал әлеуметтік салық
салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың барлық түрлері
кіреді; оның ішінде: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке әлеуметтік
жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер жататындығы ескеріледі.
1.САЛЫҚ ҰҒЫМЫ.
Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар 2001 - жылғы 12
маусымда № 209 Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін
басқада міндетті төлемдері туралы Салық Кодекске сәйкес мемлекеттік
бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Салық Кодексі Республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдармен салымдарды және басқада міндетті төлемдерді
белгілейді. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден бөлім
салығы, алымымен төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан
Республикасындағы барлық салықтың қатынастарды реттейтін бірден - бір заңды
құжаты болып табылады.
Салық Кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдармен басқада міндетті төлемдер деп Кодекісте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген қаражаттарды) айтамыз.
Салықтағы, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттігіне жүктелген. Бұл құқық тек қане салық кодекісіне өзгерістермен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде, салық салатын объектісі және салық алумен
байланысты объектілері мүлік жән әрекет болып табылады, егер де олар
бар болса, онда салық төлеушінің міндеттемесі де пайда болады.
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де салық
салу объектісіне басқада сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін.
Салық базасының негізінде салық сапасы және басқа да төлеулердің мөлшерлері
анықталады.[1]
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайдасыздық немесе абсалюттік
өлшем бірлігіне қарап белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және салық
кодекісінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төлеуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы - мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақстында жөнелтілген, қызметтің, көрсетілген жұмыстың
атқарылған кезеңі мен есептелген шығысы мен төленген табыстың кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орай есептеу әдісі бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да
бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
Корпоративтік табыс салығы салықтың классикалық бір түрі болып
келеді.
Рим империясында бұл салықты комуналдық салық деп қолданған-жер
салығының 110 бөлігі шаруашылық субъектілерден алатын болған.
Бірақта С.Г Пепеляевтің айтуы бойынша табыс салығы басқа салықтарға
қарағанда әлде қайда жас деген. Ол алғаш рет 1798-жылы Англияда қолданған
яғни бұл салық 1861-жылдан бастап іс-жүзінде жүргізілген.
Ал 1842-жылы салық екі түрде енгізілген. Басқа мемлекеттерде табыс
салығы XIX ғасырдың соңында XX ғасырдың басында қолданылды. (перуссияда
1891-жылы, Францияда 1914-жылы).
Ал Ресейде 1812-жылы жылжымайтын мүліктерден алынатын прогресивті
табысты жинау процентін енгізген болатын. Табыс салығын қабылдау заңы 1916-
жылдың 6-сәуірінде Ресейде қабылданған. Қазақстан Республикасындағы заңның
бір табыс салығына арналған болатын, бұл заң 24-желтоқсанның 1991-жылы
қабылданған.
Әлемде кіріс немесе пайдаға салық салынбайтын бірде бір ел жоқ. Осы
экономикалық категория салық салу объектісі ретінде болғанда олардың мәні
өте тұрақсыз болып келеді.
Жалпы алғанда, пайда дегеніміз кірістен шығыстарды алып тастағанда
шығатын көрсеткіш, ол-кіріс бұл шаруашылық етуші суъбекті өзінің тауарын
(жұмыс қызмет) өткізгеннен алған түсімі. Кез-келген жағдайда кіріс
категориясы пайда түсінігінен кеңірек болып келеді. Қазақстан
Республикасының өзінің салыстырмалы түрде қысқа тарихында салық салудың 2
жүйесінде қолданады.
Қазақстан Республикасының салықтар мен міндетті төлеушілер туралы
жарлығына сай кіріс салығы формуласына тоқталады. Бұл жерде салық салудың
ерекше категориясы салық салынатын табыс бөлініп алынады. Сонымен бірге осы
салық заңды жөне жеке тұлғаларды қамтитын бір текті табыс салығын жасап
шығарады.
Алайда, субъектілердің сапалық айырмашылықтары, олардың табыс түрлері
мен алу жолдары арасындағы ерекшеліктері біртекті механикалыққа
айналдырғандықтан қайтадан заңды және жеке тұлғалар үшін режимді қолдануға
тиіс болады.
Соған сәйкес қаржы министрлігі заңды жөне жеке тұлғалар үшін табыс
салығын есептеудің және төлеудің реттері көрсетілген нұсқауларды шығарады.
Табыс салығының негізгі жөне басты функциясы фискалдық функция болып
табылады, яғни мемлекеттің кірісіне ақша қосу. Әдетте салықтың белсендіруші
функциясы туралы сөз қозғалады, яғни қандай да бір салықтың жеңілдіктерді
беру арқылы белгілі бір сомада өндірістік қызметті белсендіруге үлес қосу.
Заңды тұлға өзінің қатысушыларынан (құрылтайшы) тыс салық салуға
жатады. Қарапайым серіктестіктердің келісімі бойынша алынған кіріс, сонымен
бірге консорциумнан алынғандар оған қатысушылар арасында бөлінеді жөне
әрқайсысының кіріс құрамына салық салынады.
Қазіргі уақытта, Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізі
енгізілген:
1)Бұны әр уақытта мемлекет орнатады. мемлекеттен басқа ешкім оны
енгізуге құқығы жоқ. Салықты енгізу бір жақты ақшалай қозғалыс орыны бар,
төлеушіден мемлекеттік ақша қорына. Бұл салық қайтарылатын төлеммен
ерекшеленеді.
2)Салық-бұл мемлекеттің орнатуы бойынша орындалады. Сонымен қатар
оның келісімін салық төлеушілерден сұрайды.
3)Салық-бұл ақшалай төлем. Онымен қатар табыс салығы осылайша
басталған, яғни субъект мемлекетте өндірлген өнімдерді бөлуді талап етеді.
4)Салық-бұл әр уақытта да ақшаны алушы болып табылады, яғни табыс
салығы осымен ерекшеленеді. Былайша айтқанда мемлекттік займ немесе
төлеушілер ақшаларын мемлекетке төлеу болып табылады.
5)Салық-бұл ақшаны алу құқығы. Осыған қарамастан салық-бұл мемлекет
жеке тұлғалардан ақшасын иемдену болып табылады, яғни жеке тұлға мемлекетке
салық төлемін төлеу болып табылады.
6)Салық-бұл міндетті төлем, салықты орнатудан бастап салық
төлеушілердің нақты бір мемлекет алдында қаржы міндеті яғни төлеушілер
мемлекетке нақты белгіленген ақша сомасын төлейді. Бенжамин Франклин
айтқандай Өмірде міндетті екі нәрсе бар деді оның бірі өлім ал екіншісі
салық деген.
7) Салық-бұл қайтарылмайтын ақшалай алым. Табыс салығын төлеу кезінде
бір жақты ақшалай қозғалыс орны бар: төлеушіден мемлекеттік ақша
қорына.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
[2]салығы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
2. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ.
2.1.Корпоративтік табыс салығы
Корпоративтік табыс салығы салықтың кең тараған түрі болып келеді.
Бұл салықтың заңды тұлғаға қатынасы бар, тұлғаларға арналған сонымен қатар
табыс салығын жеке тұлғаларда төлейді, себебі олар қандайда бір табыс
алғаны үшін.
Табыс салығы кең тараған сонымен қатар салық салудың маңызды түрі,
табыс салығының ставкасы басқа салықтармен салыстырғанда жоғары болып
келеді. Сондықтан да табыс салығын төлеу салық төлеушінің қауіпсіздігі
болып келеді яғни бұл салық тұрғындарға да қатысты.
-Салық салынатын табыс;
-Төлем кезінен салық салынатын табыс;
-Қазақстан республикасындағы қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс
салығы салынатын объектілер болып табылады.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыстан шегерімдерді алғанға
тең,
ССТ=ЖЖТ-Ш
Мұндағы: ССТ – салық салынатын табыс;
ЖЖТ – жылдық жиынтық табыс;
Ш – шегерім.
Жылдық жиынтық табыс дегеніміз-резидент заңды тұлғаның салық кезеңі
ішінде Қазақстан республикасы мен одан тыс жерлерде алынатын табыстардан
тұрады.
Шегерімдер яғни салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты алумен
байланысты шығыстары. Олар шығыстарды растайтын құжаттар болған кезде ғана
салық төлеуші жүргізеді.
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкпен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Рспубликасында тұрақты мекеме
арқылы қызмет жасайтын немесе Қазақстан Рспубликасындағы көздерден табыс
алатын резидент емес заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып
табылады.
Табыс салығы салық кезеңі үшін кодексте көрсетілген баптарға сәйкес
есептеп шығарады.
Салық төлеушілер корпорациясының табыс салығын төлеуді өзінің тұрып
жатқан орны бойынша жүзеге асырылады. Төлеушілер табыс салығы бойынша
аванстық төлемдерді бюджетке белгіленген салық кезеңі ішінде, анықталған
мөлшерде ағымдағы айдың 20-сынан кешіктірмей ай сайын төлеп тұруға
міндетті.
Салық төлеуші салық кезеңінің қортындысы бойынша, табыс салығы
бойынша түпкілікті есеп айырысуды(төлемді) декларация тапсыру үшін
белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады.
Салық төлеушінің салық салатын табыстың екі проценті шегінде мынадай
шығыстар алып тастауға тиіс.
-Әлеуметтік сала объектілерін ұстауға салық төлеушінің нақты жұмсаған
шығыстары;
-Коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
-Жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген
атаулы әлеуметтік көмек.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салатын
табысты мүгедектердің еңбегіне ақы төлеуге шығарылған шығыстар сапаларынан
екі еселенген және мүгедектерге төленетін жалақы мен басқада төлемдердің
есептелген әлеуметтік салық сомасына 50% мөлшеріндегі соманы азайтуға
құқығы бар. Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық
мерзімге берілген негізгі құралдардың қаржы лизинг бойынша алынған сыиақы
сомасына, кейіннен олардың лизинг алушыға бере отырып, азайтады.
Қызметтің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит беру болып
табылатын, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар,
салық салынатын табысты қызметтің осындай түрімен алынған табыс сомасына
азайтады.
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығару
пайдалануға алғаш енгізілген тіркелген активтерді үш жылдық кезең
аяқталғанға дейін өткізген жағдай да жасалған қосымша шегерім сомасы салық
төлеушінің тіркелген активтерді өткізген салық кезеңіндегі салық салынатын
табысын арттыруға қатысты болады.
Салық структурасының құрылымы біріңғай олар өздеріне салық
төлеушілерді салық салу обьектісін анықтайды,салық ставкасы және тағы
басқалар. Ауыл шаруашылығының кризистік жағдайын анықтай отырып, ауыл
шаруашылығындағы тауарлы өндірістегі салық салуды қолдану.
Табыс салығы ауыл шаруашылығындағы тауарлы өндірістегі, заңды тұлға
ретінде тіркелгендер кірісінің 10% көлемінде төлейді, жерді қолданғаны үшін
табысы 20% төмен, басқа заңды тұлғалармен салыстырғанда.
Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 631
Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы-
шот 632-шоттарда қарастырылады.
631Төленетін ағымдағы табыс салығы-шот төлеуге арналған
корпорациялық табыс салығы.
632-Кейінге қалдырылған корпорациялық табыс салығы бұлар пассивтік
шот болып табылады.
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер қосымша-1 де көрсетілген.
Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көздерден алынатын
табыстары:
1)Қазақстан Республикасында тауарларды өткізуден, жұмыстарды
онындаудан, қызыметтер көрсетуден түскен табыстар;
2)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікті жалға беруден түскен
табыстар;
3)Қазақстан Республикасында орналасқан жылжымайтын мүліктен алынатын
табыстар;
4)Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметіне
байланысты борышты қайтаруды талап ету құқығын басқаға беруден түскен
табыстар;
5)Қазақстан Республикасындағы қызымет барысында туындаған
міндеттемелерін оның ішінде жұмыстарды орындауға жасасқан келісім шарттар
тауарларды жеткізуге сыртқы сауда келісім шарттары бойынша міндеттемелерін
резиденттерімен резидент еместердің орындалмағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін тұрақсыздық айыбы (айыппұлдар, өсімпұлдар);
6)Резидент заңды тұлғадан дивиденттер түрінде түсетін табыстар жєне
осындай заңды тұлғаға қатысу үлесінен тұсетін табыстар;
7)Резиденттерден; егер осы резидент еместердің берешегі олардың
тұрақты мекемесіне немесе мүлікке қатысты болса, Қазақстан Республикасында
орналасқан тұрақты мекемесі немесе мүлкі бар осы резидент еместерден
алынған, борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақыларды қоспағанда, сыйақылар
нысанындағы табыстар;
8)Қазақстан Республикасында орналасқан тұрақты мекемесі немесе мүлкі
бар резидент емес эмитенттерден алынатын табыстар;
9)Қазақстан Республикасындағы қызыметіне байланысты резиденттер
немесе резидент еместерден алынатын роялти түріндегі табыстар;
10)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікке қатысу үлесін өткізу
нәтижесінде алынған құн өсімінен түскен табыстар;[3]
11)Қазақстан Республикасында резидент шығарған қағаздарды резидент
заңды тұлғаға, консорциумға немесе мүлікке қатысу үлесін өткізу нәтежесінде
алынған құн өсімінен түскен табыстар;
12) Қазақстан Республикасында туындайтын тәуекелдерді сақтандыру
немесе қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақылары нысанындағы
табыстар;
13)Тараптардың бірі Қазақстан Республикасы болып табылатын
халықаралық тасымалдарда көлік қызыметін көрсетуден түскен табыстар;
14)Қазақстан Республикасында жеке еңбек шарты бойынша немесе өзгеде
азаматтық – құқықтық сипаттағы шарт бойынша қызыметтен түскен табыстар;
15)Басшылардың қаламақы және басқару міндеттерін нақты орындау
орынына қарамастан резидент заңды тұлғаның жоғарғы басқару органының
мүшелері алатын өзге де төлемдер;
16)Қазақстан республикасында тұрыуға байланысты төленетін үстем
ақылар;
17)Қазақстан Республикасында жұмыс жасайтын резидент емес жеке
тұлғалардың өзге де материалдық пайдалары, оның ішінде демалысқа байланысты
шығыстар;
18)Резидент жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге асыратын зейнетақы
төлемдері;
19)Кімге төлем жүргізетініне қарамастан, өнер қызыметкерлеріне
Қазақстан Республикасындағы қызыметтен төленетін табыстар;
20) Резиденттер төлейтін ұтыстар;
21)Қазақстан Республикасында жеке тәуелсіз қызмет көрсетуден алынған
табыстар;
22)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікті тегін алу нысанындағы
табыстар оның ішінде осындай мүліктен түсетін табыстар;
23)Қазақстан Республикасындағы қызымет негізінде туындайтын табыстар
резидент еместердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстары
деп танылады.
Корпоративтік табыс салығының объектісі, субъектісі.
Салық атауына қарай оның объектісі кіріс екенін байқауға болады.
Алайда салық құқығы теориясында салық салудың объектісі мен пәнін бөліп
көрсетеді.
Салық салу объектісі-бұл субъектіге төлеу міндетін негіздейтін заңдық
фактілер (іс-әрекет жағдай оқиға).
Салық салу пәні салық төлеуді негіздейтін іс жүзіндегі сипаттардың
белгілерін білдіреді.
Жоғарыда аталған түсінік позициясынан қарастырғанда біз табыс
салығының объектісі ретінде салық төлеушінің мүлік құнының өсуі, ол табыс
салығының пәніне ақша, сонымен бірге заттардың ақшалай формада қаражаттануы
және салық төлеушінің мүлік құнын өсіретін мүліктік құқықтары жатады.
Алайда салық салудың объектісі ретінде барлық кіріс саналмайды, тек
оның белгілі бір бөлігі-салық салынатын табыс, яғни жылдық жиынтық табыс
пен осы жарлықта көрсетілген сапа арасындағы айырмашылық ретінде
есептелетін табыс саналады.
Салық салынатын кіріс бөлігін есептеу жолы, яғни Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес табыс салығын салу объектісі осы
жұмыстың бөлімдерінде көрсетілген.
Табыс салығын салу объектісі ретінде мемлекеттің салық юрисдикациясы
тарайтын салық төлеушінің кірістері ғана жатады. Бұл резиденттер кез-келген
көзден алынған табыс үшін салық төлейтінен (яғни Қазақстанда жөнеде одан
тыс жақтарда) көрінеді, ол резидент еместер Қазақстандық көздерден алынған
кіріс үшін төлейді.
Мемлекет өзінің азаматтарының шет елден алып жатқан кірістеріне салық
заңдарын тарта алмайды.
Бірқатар жағдайларда салық салынуға көзі анықталмаған немесе
қылмыстық жолмен келген табыстар жатады. Бұл ірі-сауда жасаған азаматтар
декларация тапсырғанда анықталуы мүмкін. Алу көзіне қарай кірістер салық
төлеушінің шегінде болған мүліктен келген табыс не салық төлеушінің
өндірістік қызметінің табыстары деп бөлінеді.
Еңбек ақы түрінде алған табыс және кәсіпкерлік қызмет табысы,
соңғыларын активтік табыс деп атайды. Заңнама табыс салығын есептеу жолында
салық салу жүйесінің элементтерін қолданады.
Бұл жүйесінің мәні мынада, яғни көздеріне тәуелділік бойынша барлық
бір істер әр түрлі топтар бөлінеді
Бұдан ерекшеленген әлемдік салық салу жүйесінде табыстар түрлерге
бөлінбейді жөне біртекті ставка бойынша салық салынады.
Осы сияқты элементтер дивиденттер мен 15 пайыздық ставкада салық
салатын пайыздар, жер өндірістік негізгі құралы болып табылатын заңды
тұлғалардың табыстары 10 пайыздық ставка бойынша салық салуынан сонымен
бірге тұрақты мекемемен байланыстырылған Қазақстандық көздерден табыс
алатын резидент еместердің 4 түрлі табыстарына әр-түрлі ставкалар бойынша
салық салуынан байқауға болады.
Қазақстанда қолданылатын табыс салығының конструкциясы табыстың салық
салынбайтын минимумы деп аталатын көрсеткішті белгілейді алайда жеке
тұлғалардың кірістеріне салық есептегенде бұл көрсеткіш іс жүзінде
қолданылады.
Заңды тұлғалардың ішінде табыс салығын төлеушілер ретінде заңды
тұлғалар саналады, яғни меншік құқығы бар, шаруашылық жүргізуге немесе
ортақ мүлікті жедел басқаруға және осы мүлік арқылы міндеттемелеріне жауап
беретін, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар алуға және
жүзеге асыруға, сотта талапкер жөне жауап беруші бола алатын ұйым саналады.
Заңды тұлғаның жеке баламасы немесе сметкасы, сонымен бірге атауы бар
мөрі болуға тиісті. Табыс салығын төлеушілерді анықтай отыра, коммерциялық
жөне коммерциялық емес ұйымдар арасындағы айырмашылық салық юрисдикциясы
(заңдары) резиденттерге жөне мемлекеттің территориясында көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, одан кіріс алып отырған жағдайда резидент еместерге
де тарайды.
Сәйкесінше салық төлеушінің ұлтқа жатқызылуы, оның заңды тұлға
ретінде тіркелген орыны басшылық органдарының тұрғылықты жері, жарғылық
капиталының қалыптасу көзі жөне оның құрылтайшылары үлкен мәнге ие емес,
ол егер есепке алынған жағдайда ол тек халықаралық шарт деңгейінде ғана
жүзеге асады.
Бұл 2 рет салық салынбау үшін, шет ел нивесторларына салықтық
жеңілдік беру, преференция алу мақсатымен жасалады. Бірқатар елдерде
қолданылатын жеке заң принципіне сөйкес салықты төлеушілер тек резиденттер
ғана саналады, яғни ұлттық заңды тұлғалар.
Олар өз мемлекетінің және шет мемлекеттерден алынған табыстары үшін
салық төленеді.
Салық кодекісіне сәйкес заңды тұлға резиденттерге Қазақстан
республикасының заңдарына сөйкес құрылған немесе олардың іс жүзіндегі
басқарушы органдары Қазақстан Республикасының территориясында орналасқаны
туралы жатады.
Оны қабылдау шетел территориясын сынсыз түрде өзіне иемденіп алу және
өз мүдделерін есепке алмасуға өкеледі. Біздің құқық іс жүзіндегі басқару
органы (бізде тұрақты жұмыс атқаратын орган термині қолданылады), тиімді
басқару орыны (ол жалпы заңдық нақтылықтан айырылған); басқару органы
(біздің түсінігіміз бойынша құқық субъектісі болып табылады) деген
түсініктерді береді.
Бұл арада резидент деген түсінікке Қазақстан Республикасының
территориясында, оның заңдарына құрылған заңды тұлғаны кіргізу қажет.
Салық ставкасы салық формасы-салық салудың бір бірлігіне келетін
салық мөлшері. Салық салу бірлігі дегеніміз салық базасын сандық сипаттау
үшін қолданылатын шама. Табыс салығы кезінде салық салу бірлігі ретінде
ұлттық ақша бірлігі-Қазақстан теңгесі қолданылады. Алайда салық салатын
сомадан есептелетіндіктен, салық салу бірлігінің осы салықта елеулі мәнге
ие болмайды. Патентті сатып алу кезіне төленетін салықтың салық салу
бірлігі ретінде патент саналады.
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы есебі.
Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 634 Бюджетпен
басқадай есеп айырысу пассивтік шотында жүреді.
Салық және басқа да міндетті төлемдердің сомалары Бюджет жүйесі
туралы Қазақстан Республикасының Заңына және тиісті жылға арналған
республикалық бюджет туралы заңдарда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Жеке тұлғалардан жеке табыс салығы салынатын объектілер салық салу
әдісі бойынша екі топқа бөлінген келесі табыстар жатады:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Жеке тұлғалардың табыстарының салық салынуға тиіс емес түрлері:
әлеуметтік көмек, жәрдемақылар және өтемдер, балаларға және асырауындағы
адамдарға алынған алименттер. Бұлар негізінен жұмыс берушінің өндіріс
қажеттілігінен туындаған шығындары болып есептелген. Бұл төлемдер және
шығындар соммасы еңбектің ерекше жағдайлары үшін орын толтырулар болып
табылады.
Бұдан басқа салық салынуға жатпайтын табыстарға :
- лотерея бойынша 5 айлық есептік көрсеткіш шегіндегі ұтыстар;
- өткізілер күні қор биржасының А және В ресми тізімінде тұратын
акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен алынатын табысы;
- мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін біржолғы төлемдер
(еңбек ақы түріндегі төлемдерден басқа);
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын
дипломатиялық немесе консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;
- зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан берілетін
зейнетақы төлемдері;
- білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасынының
заңдарында белгіленген мемлекеттік стипендияларға арналған мөлшерде
төленетін стипендиялар;
- өздерінің қызметін жүзеге асыру мақсатында жеке кәсіпкер, жеке
нотариус, адвокат алған мүлікті қоспағанда, жеке тұлға басқа жеке тұлғадан
сыйға немесе мұраға алған мүліктің құны;
- ізгілік, қайырымдылық көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардың
құны және тағы басқалары.
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылардың және оларға
теңестірілетін адамдардың; I және II топтағы мүгедектердің; сондай – ақ
бала кезінен мүгедек адамның ата – аналарының біреуінің салық жылы ішіндегі
айлық есептік көрсеткіштің 480 еселенген шегіндегі табыстары;
III топтағы мүгедектердің бір жыл ішіндегі – айлық есептік
көрсеткіштің 240 еселенген шегіндегі табысы салық салынуға жатпайтын
табыстарға жатады және осы көрсетілген жеңілдіктерді алу үшін салық
төлеушілер тіркеу есебіндегі орны бойынша салық органына жеке табыс
салығы бойынша декларация тапсыруы қажет.
Жеке тұлғалардан жеке табыс салығы бекітілген прогрессивті (өсу)
ставкалары бойынша есептеледі. Бірақ бұған келесі көрсетілген табыстар
қосылмайды, яғни қызметкерлердің Қазақстан Республикасының тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында белгіленген, жылына ең
төменгі жалақының 12 еселенген мөлшерінен аспайтын жалақысының төлем
көздерінен салық салынатын кірістеріне, қызметкерлердің тоқсан ішіндегі
орташа айлық кірісі ең төменгі жалақы мөлшерінен аспайтын жағдайда 0
ставкасы бойынша, дивидендтер сыйақылар (жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша сыйақыларды қоспағанда) мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15
пайыздық ставка және адвокаттардың және нотариустардың табыстарына 10
пайыздық ставка бойынша салық салынады.
Жеке тұлғаның басқа табыстары жеке табыс салығының жалпы ставкалары
бойынша қосымша-2.
Жылдық есептік көрсеткішті есептеу үшін жыл сайын Бюджет жүйесі
туралы Қазақстан Республикасының Заңында қарстырылатын айлық есептік
көрсеткіш қолданылады.
Салық Кодексі келесі тарауында төлем көзінен салық салынатын
табыстарды қарастырады. Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын
табыстарына:
1) қызметкердің табысы;
2) біржолғы төлемдерден алынған табыстар;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем
көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізеді. Ал,
салық агенттері, егер өзгеше көзделмесе, төленген кірістер бойынша салықты
аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 5-іне дейін өзінің орналасқан
жері бойынша жүзеге асырады.
Салық агенттері тиісті бюджеттерге құрылымдық бөлімшелер бойынша
салық төлеуді Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
жүзеге асырады.
Депозитарлық қолхат бойынша кірістер төлеу көзі осындай депозитарлық
қолхаттың базалық активінің эмитенті болып табылады.
Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп – қисапты салық
органына салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-нен
кешіктірмей табыс етеді. Онда жеке тұлғаның төленген кірістері туралы
мәліметтері көрсетіледі.[4]
Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, салық шегерімдері сомасына
азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде
салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге келесілер жатқызылады:
Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға
белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома, асырауындағы
адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір
мүшесіне айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома.
Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына-отбасы мүшесіне
қолданылады.
Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де
материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші
төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез-келген табыстар қызметкердің
табыстарына жатады.
Қызметкердің заттай нысанда алған табысына: заттай нысандағы
еңбекақы, қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған
жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер, қызметкердің
үшінші тұлғалардан алған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) құнын жұмыс
берушінің төлеуі кіреді.
Қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда,
заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны қызметкердің
осындай нысандағы табысы болып табылады.
Салықты есептеу және ұстап қалу.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкердің
салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік
орган белгілеген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын жүргізіледі.
Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкерді жұмыстан шығару кезінде
салық агенті нақты жұмыс істелінген кезең үшін алынған табысты негізге ала
отырып, жеке табыс салығын қайта есептеуді жүргізуге және қызметкерге
алынған табыс пен төленген салық туралы есеп-қисап беруге міндетті.
Жұмыс орнын өзгерткен кезде жеке тұлға жаңа жұмыс орны бойынша салық
агентіне жұмыс істеген кезеңде алған табысы мен төленген салық туралы
бұрынғы жұмыс орнынан есеп-қисап беруге тиіс.
Төлем көзінен салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табыс.
Біржолғы төлемдерден түскен табысқа, өздерінің қызметіне байланысты
жеке кәсіпкердің, жеке нотариус пен адвокаттың кіріс бойынша төлемдерін
қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
салық агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша
табысы, сондай-ақ жеке тұлғалар төлейтін басқа да біржолғы төлемдер
жатады.
Жеке табыс салығының сомасы Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген мөлшерде және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына
аударылған міндетті зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен
салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табысқа белгіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын жинақтаушы зейнетақы қорларынан
берілетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын, табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң
актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер
жатады. Жеке табыс салығының сомасы сәйкес белгіленген тәртіппен
есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар
түріндегі табыс. Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін
дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстарға Салық Кодексінің 145-
бабының 2-тармағында белгіленген ставканы қолдану жолымен есептеледі.
Стипендиялар.
Білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған ақша сомасы,
сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат құралдары
қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша сомасы
табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады. Жеке табыс
салығының сомасы белгіленген ставкаларды төленетін стипендия сомасына
қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын, жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша
табыс.
Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері, олар
бойынша: жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинақтары есебінен; жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру
сыйлаықақыларының сомасынан асып кеткен сомасы да жатады.
Жеке табыс салығының сомасы белгіленген ставкаларды жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша төленетін табыс сомасына қолдану жолымен
есептеледі.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына,
табыстардың мынандай түрлері жатады:
- мүліктік табыс;
- жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы;
- адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы;
- төлем көзінен салық салынбайтын басқа табыстар.
Салық төлеушілердің мүліктік табысына: кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын, яғни бір жылдан аз уақыт меншік құқында болған
жылжымайтын мүлікті, бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу
үлесін, қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған
зергерлік бұйымдарды және құрамында қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы
металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен
антиквариаттарды сату кезіндегі олардың құнының өсімі; мүлікті жалға
беруден алынған табыс жатады.
Мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс болып табылады.
Заң көмегін, нотариаттық іс-әрекеттер ақысын қоса алғанда, адвокаттық
және нотариаттық қызметті жүзеге асырудан түскен табыстардың барлық
түрлері, сондай-ақ қорғау мен өкілділікке байланысты шығыстардың орнын
толтырудан алынған сомалар адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы болып
табылады.
Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары бойынша жеке табыс
салығының сомасы белгіленген ставканы алынған табыс сомасына қолдану
жолымен ай сайын есептеледі.
Есепті ай үшін жеке табыс салығының сомасы есепті айдан кейінгі айдың
5-інен кешіктірілмей төленуге тиіс.
Төлем көзінен салық салынбайтын басқа табыстарға, Қазақстан
Республикасының шегінен тыс жерлерден алынған табыстар жатады.
Жеке табыс салығы бойынша декларация
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушілер
табыс етеді:
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
- тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып
алуды қоспағанда, салық жылында 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары
сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырғандар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілеріне сәйкес декларация беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
- Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар.
Жеке табыс салығы бойынша декларация табыс ету мерзімдері
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша
декларация есепке тіркелген орны бойынша салық органына салық жылынан
кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер арнаулы салық
режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы
бойынша декларация табыс етпейді.
Резидент еместердің табысына салық салу ерекшеліктері.
Резидент емес жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасындағы
көздерден алынатын табыстарына корпорациялық және жеке табыс салығын салу
ерекшеліктерін ашады.
Қазақстан Республикасында тұрақты болатын немесе өмірлік мүдделерінің
орталығы Қазақстан Республикасында орныққан немесе Қазақстан
Республикасының азаматтары болып табылатын жеке тұлғалар, Қазақстан
Республикасының азаматтығына қабылдау туралы өтініш немесе Қазақстан
Республикасының азаматтығын қабылдамай, Қазақстан Республикасында тұрақты
тұруға рұқсат ету туралы өтініш берген мынадай жеке тұлғалар:
-мемлекеттік билік органдары шет елге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.САЛЫҚ
ҰҒЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .5
2.БЮДЖЕТТІК ЕСЕП-АЙРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.1.Корпоративтік табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..18
2.3.Әлеуметтік салық есебі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .27
2.4.Қосымша құн салығының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
3. БЮДЖЕТТЕН ТЫС ЕСЕП АЙЫРЫСУ. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
4. БЮДЖЕТТІК ҰЙЫМДАРДАҒЫ АҚША ҚАРАЖАТТАРЫ
ТУРАЛЫ ЕСЕПТЕРДI ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ТОЛТЫРУ ТӘРТIБI ... ... 37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .50
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасының салық қызметінің
дамуы, салық жүйесінің тұрақтылығы, салық салу қызметінің мақсаты
тұрғысындағы кең ауқымды мәселелерді ашып көрсету.
Жалпы, салық дегеніміз не? деген сұраққа жауап ретінде, мемлекет
қарамағына әртүрлі түсім көздерінен келіп түсетін және оның өзіне тән
міндеттерін шешуге, сондай-ақ функцияларын жүзеге асыруға пайдаланатын
қаржылық ресурстар мемлекеттік кіріс болып саналатынын дәлелдей келе, осы
мақсаттағы жайттар мәлім етіледі. .
Айтып өткенімздей, сол мемлекеттік кірістердің қатарынан салықтар да
өзіне тиісті өте маңызды орынды алады. Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің
негізгі көзі - Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Салық Кодексіне сәйкес корпоративтік
табыс салығы және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.
Салық Кодексі салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа міндетті төлемдерді төлеудің келесі принциптеріне негізделеді:
-салық салудың міндеттілігі;
- салық салудың айқындығы;
- салық салудың әділдігі;
- салық жүйесінің біртұтастығы;
- салық заңдарының жариялылығы.
Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Салық Кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік бюджеттің
табыс бөлігіне қосымша жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдар енгізіледі.
Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында
мемлекеттік жоғарғы өкіл органдары қабылдаған нормативті акт заң негізінде,
сондай-ақ белгіленген мөлшер мен уақытта заңды және жеке тұлғалардан
міндетті түрде бюджетке алынатын ақшалай төлемдерді Салық саясаты жүзеге
асырады.
Осы курстық жұмыста қаралатын мәселе – жалпы салық жайлы ұғым, оның
түрлері. Бюджеттік есеп айырысу мен бюджеттен тыс есеп айырысу мемлекеттік
салық саясатының жалпы ірі құрамды бөлігі бола тұра, корпоративтік табыс
салығының есебі, жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының есебі,
әлеуметтік салық есебі, қосымша құн салығының есебі осы арқау етілген
тақырыптың мазмұнын ашып көрсетеді.
Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс
салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды
тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған, яғни дербестелген бөлімшелер
кіреді. Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Негізге алынып отырған әлеуметтік салықтың ерекшелігі — оның салық
салу объектісі еңбекақы төлеу қоры болып табылатындығы жайлы айтылады.
Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады. Ал әлеуметтік салық
салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың барлық түрлері
кіреді; оның ішінде: әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке әлеуметтік
жеңілдіктер, тағы да басқадай төлемдер жататындығы ескеріледі.
1.САЛЫҚ ҰҒЫМЫ.
Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар 2001 - жылғы 12
маусымда № 209 Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке төленетін
басқада міндетті төлемдері туралы Салық Кодекске сәйкес мемлекеттік
бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Салық Кодексі Республикалық және жергілікті бюджетке түсетін
салықтарды, алымдармен салымдарды және басқада міндетті төлемдерді
белгілейді. Қазақстан Республикасы заңдарымен реттелетін кеден бөлім
салығы, алымымен төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан
Республикасындағы барлық салықтың қатынастарды реттейтін бірден - бір заңды
құжаты болып табылады.
Салық Кодексі салықтардың толық тізімін, оларды есептеу тәртібін,
салық салу объектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерін
анықтайды. Салықтар, алымдармен басқада міндетті төлемдер деп Кодекісте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген қаражаттарды) айтамыз.
Салықтағы, алымдарды және басқа да міндетті төлемдерді енгізу және
аудару немесе тоқтату құқығы Қазақстан Республикасының заң органдарының
өкілеттігіне жүктелген. Бұл құқық тек қане салық кодекісіне өзгерістермен
толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Салық төлеуші, салық міндеттемесін орындау барысында, салық салынатын
объектісін, салық базасын, салық мөлшерлемесін, салық кезеңін білуге
міндетті болады. Бұл кезде, салық салатын объектісі және салық алумен
байланысты объектілері мүлік жән әрекет болып табылады, егер де олар
бар болса, онда салық төлеушінің міндеттемесі де пайда болады.
Салық базасы деп құқықтық, физикалық базасын айтады және де салық
салу объектісіне басқада сипаттамасы бойынша салық салуға жатуы мүмкін.
Салық базасының негізінде салық сапасы және басқа да төлеулердің мөлшерлері
анықталады.[1]
Салық мөлшерлемесі салық базасының өлшем бірлігіне есептелген салық
деңгейі болып табылады. Салық мөлшерлемесі пайдасыздық немесе абсалюттік
өлшем бірлігіне қарап белгіленеді.
Салық кезеңі – бұл уақыт кезеңі, әрбір салық түріне және салық
кодекісінің басқа да міндетті төлемдеріне қолайлы етіп белгіленеді, сол
кезең біткеннен кейін салық базасы анықталынып бюджетке төлеуге жататын
салық пен басқа да міндетті төлемдері есептелінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық заңы - мүліктің кірістелген және
тауарды сату мақстында жөнелтілген, қызметтің, көрсетілген жұмыстың
атқарылған кезеңі мен есептелген шығысы мен төленген табыстың кезеңіне
қарамастан, салықтық есептің әдісіне орай есептеу әдісі бойынша құрылады.
Қазақстан Республикасында әрекет етіп тұрған салықтар мен басқа да
бюджетке төленетін міндетті төлемдердің сызбасы төменде көрсетілген.
Корпоративтік табыс салығы салықтың классикалық бір түрі болып
келеді.
Рим империясында бұл салықты комуналдық салық деп қолданған-жер
салығының 110 бөлігі шаруашылық субъектілерден алатын болған.
Бірақта С.Г Пепеляевтің айтуы бойынша табыс салығы басқа салықтарға
қарағанда әлде қайда жас деген. Ол алғаш рет 1798-жылы Англияда қолданған
яғни бұл салық 1861-жылдан бастап іс-жүзінде жүргізілген.
Ал 1842-жылы салық екі түрде енгізілген. Басқа мемлекеттерде табыс
салығы XIX ғасырдың соңында XX ғасырдың басында қолданылды. (перуссияда
1891-жылы, Францияда 1914-жылы).
Ал Ресейде 1812-жылы жылжымайтын мүліктерден алынатын прогресивті
табысты жинау процентін енгізген болатын. Табыс салығын қабылдау заңы 1916-
жылдың 6-сәуірінде Ресейде қабылданған. Қазақстан Республикасындағы заңның
бір табыс салығына арналған болатын, бұл заң 24-желтоқсанның 1991-жылы
қабылданған.
Әлемде кіріс немесе пайдаға салық салынбайтын бірде бір ел жоқ. Осы
экономикалық категория салық салу объектісі ретінде болғанда олардың мәні
өте тұрақсыз болып келеді.
Жалпы алғанда, пайда дегеніміз кірістен шығыстарды алып тастағанда
шығатын көрсеткіш, ол-кіріс бұл шаруашылық етуші суъбекті өзінің тауарын
(жұмыс қызмет) өткізгеннен алған түсімі. Кез-келген жағдайда кіріс
категориясы пайда түсінігінен кеңірек болып келеді. Қазақстан
Республикасының өзінің салыстырмалы түрде қысқа тарихында салық салудың 2
жүйесінде қолданады.
Қазақстан Республикасының салықтар мен міндетті төлеушілер туралы
жарлығына сай кіріс салығы формуласына тоқталады. Бұл жерде салық салудың
ерекше категориясы салық салынатын табыс бөлініп алынады. Сонымен бірге осы
салық заңды жөне жеке тұлғаларды қамтитын бір текті табыс салығын жасап
шығарады.
Алайда, субъектілердің сапалық айырмашылықтары, олардың табыс түрлері
мен алу жолдары арасындағы ерекшеліктері біртекті механикалыққа
айналдырғандықтан қайтадан заңды және жеке тұлғалар үшін режимді қолдануға
тиіс болады.
Соған сәйкес қаржы министрлігі заңды жөне жеке тұлғалар үшін табыс
салығын есептеудің және төлеудің реттері көрсетілген нұсқауларды шығарады.
Табыс салығының негізгі жөне басты функциясы фискалдық функция болып
табылады, яғни мемлекеттің кірісіне ақша қосу. Әдетте салықтың белсендіруші
функциясы туралы сөз қозғалады, яғни қандай да бір салықтың жеңілдіктерді
беру арқылы белгілі бір сомада өндірістік қызметті белсендіруге үлес қосу.
Заңды тұлға өзінің қатысушыларынан (құрылтайшы) тыс салық салуға
жатады. Қарапайым серіктестіктердің келісімі бойынша алынған кіріс, сонымен
бірге консорциумнан алынғандар оған қатысушылар арасында бөлінеді жөне
әрқайсысының кіріс құрамына салық салынады.
Қазіргі уақытта, Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізі
енгізілген:
1)Бұны әр уақытта мемлекет орнатады. мемлекеттен басқа ешкім оны
енгізуге құқығы жоқ. Салықты енгізу бір жақты ақшалай қозғалыс орыны бар,
төлеушіден мемлекеттік ақша қорына. Бұл салық қайтарылатын төлеммен
ерекшеленеді.
2)Салық-бұл мемлекеттің орнатуы бойынша орындалады. Сонымен қатар
оның келісімін салық төлеушілерден сұрайды.
3)Салық-бұл ақшалай төлем. Онымен қатар табыс салығы осылайша
басталған, яғни субъект мемлекетте өндірлген өнімдерді бөлуді талап етеді.
4)Салық-бұл әр уақытта да ақшаны алушы болып табылады, яғни табыс
салығы осымен ерекшеленеді. Былайша айтқанда мемлекттік займ немесе
төлеушілер ақшаларын мемлекетке төлеу болып табылады.
5)Салық-бұл ақшаны алу құқығы. Осыған қарамастан салық-бұл мемлекет
жеке тұлғалардан ақшасын иемдену болып табылады, яғни жеке тұлға мемлекетке
салық төлемін төлеу болып табылады.
6)Салық-бұл міндетті төлем, салықты орнатудан бастап салық
төлеушілердің нақты бір мемлекет алдында қаржы міндеті яғни төлеушілер
мемлекетке нақты белгіленген ақша сомасын төлейді. Бенжамин Франклин
айтқандай Өмірде міндетті екі нәрсе бар деді оның бірі өлім ал екіншісі
салық деген.
7) Салық-бұл қайтарылмайтын ақшалай алым. Табыс салығын төлеу кезінде
бір жақты ақшалай қозғалыс орны бар: төлеушіден мемлекеттік ақша
қорына.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс
[2]салығы, 633 Қосылған құн салығы, 634 Бюджетпен басқадай есеп
айырысу шоттары кіреді.
2. БЮДЖЕТПЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕБІНІҢ ТҮРЛЕРІ.
2.1.Корпоративтік табыс салығы
Корпоративтік табыс салығы салықтың кең тараған түрі болып келеді.
Бұл салықтың заңды тұлғаға қатынасы бар, тұлғаларға арналған сонымен қатар
табыс салығын жеке тұлғаларда төлейді, себебі олар қандайда бір табыс
алғаны үшін.
Табыс салығы кең тараған сонымен қатар салық салудың маңызды түрі,
табыс салығының ставкасы басқа салықтармен салыстырғанда жоғары болып
келеді. Сондықтан да табыс салығын төлеу салық төлеушінің қауіпсіздігі
болып келеді яғни бұл салық тұрғындарға да қатысты.
-Салық салынатын табыс;
-Төлем кезінен салық салынатын табыс;
-Қазақстан республикасындағы қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс
салығы салынатын объектілер болып табылады.
Салық салынатын табыс жылдық жиынтық табыстан шегерімдерді алғанға
тең,
ССТ=ЖЖТ-Ш
Мұндағы: ССТ – салық салынатын табыс;
ЖЖТ – жылдық жиынтық табыс;
Ш – шегерім.
Жылдық жиынтық табыс дегеніміз-резидент заңды тұлғаның салық кезеңі
ішінде Қазақстан республикасы мен одан тыс жерлерде алынатын табыстардан
тұрады.
Шегерімдер яғни салық төлеушінің жылдық жиынтық табысты алумен
байланысты шығыстары. Олар шығыстарды растайтын құжаттар болған кезде ғана
салық төлеуші жүргізеді.
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкпен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан Республикасының
резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Рспубликасында тұрақты мекеме
арқылы қызмет жасайтын немесе Қазақстан Рспубликасындағы көздерден табыс
алатын резидент емес заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып
табылады.
Табыс салығы салық кезеңі үшін кодексте көрсетілген баптарға сәйкес
есептеп шығарады.
Салық төлеушілер корпорациясының табыс салығын төлеуді өзінің тұрып
жатқан орны бойынша жүзеге асырылады. Төлеушілер табыс салығы бойынша
аванстық төлемдерді бюджетке белгіленген салық кезеңі ішінде, анықталған
мөлшерде ағымдағы айдың 20-сынан кешіктірмей ай сайын төлеп тұруға
міндетті.
Салық төлеуші салық кезеңінің қортындысы бойынша, табыс салығы
бойынша түпкілікті есеп айырысуды(төлемді) декларация тапсыру үшін
белгіленген мерзімнен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады.
Салық төлеушінің салық салатын табыстың екі проценті шегінде мынадай
шығыстар алып тастауға тиіс.
-Әлеуметтік сала объектілерін ұстауға салық төлеушінің нақты жұмсаған
шығыстары;
-Коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
-Жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген
атаулы әлеуметтік көмек.
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салатын
табысты мүгедектердің еңбегіне ақы төлеуге шығарылған шығыстар сапаларынан
екі еселенген және мүгедектерге төленетін жалақы мен басқада төлемдердің
есептелген әлеуметтік салық сомасына 50% мөлшеріндегі соманы азайтуға
құқығы бар. Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық
мерзімге берілген негізгі құралдардың қаржы лизинг бойынша алынған сыиақы
сомасына, кейіннен олардың лизинг алушыға бере отырып, азайтады.
Қызметтің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит беру болып
табылатын, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар,
салық салынатын табысты қызметтің осындай түрімен алынған табыс сомасына
азайтады.
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығару
пайдалануға алғаш енгізілген тіркелген активтерді үш жылдық кезең
аяқталғанға дейін өткізген жағдай да жасалған қосымша шегерім сомасы салық
төлеушінің тіркелген активтерді өткізген салық кезеңіндегі салық салынатын
табысын арттыруға қатысты болады.
Салық структурасының құрылымы біріңғай олар өздеріне салық
төлеушілерді салық салу обьектісін анықтайды,салық ставкасы және тағы
басқалар. Ауыл шаруашылығының кризистік жағдайын анықтай отырып, ауыл
шаруашылығындағы тауарлы өндірістегі салық салуды қолдану.
Табыс салығы ауыл шаруашылығындағы тауарлы өндірістегі, заңды тұлға
ретінде тіркелгендер кірісінің 10% көлемінде төлейді, жерді қолданғаны үшін
табысы 20% төмен, басқа заңды тұлғалармен салыстырғанда.
Корпоративтік табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 631
Төленетін ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы-
шот 632-шоттарда қарастырылады.
631Төленетін ағымдағы табыс салығы-шот төлеуге арналған
корпорациялық табыс салығы.
632-Кейінге қалдырылған корпорациялық табыс салығы бұлар пассивтік
шот болып табылады.
Корпоративтік табыс салығын төлеушілер қосымша-1 де көрсетілген.
Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көздерден алынатын
табыстары:
1)Қазақстан Республикасында тауарларды өткізуден, жұмыстарды
онындаудан, қызыметтер көрсетуден түскен табыстар;
2)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікті жалға беруден түскен
табыстар;
3)Қазақстан Республикасында орналасқан жылжымайтын мүліктен алынатын
табыстар;
4)Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы қызметіне
байланысты борышты қайтаруды талап ету құқығын басқаға беруден түскен
табыстар;
5)Қазақстан Республикасындағы қызымет барысында туындаған
міндеттемелерін оның ішінде жұмыстарды орындауға жасасқан келісім шарттар
тауарларды жеткізуге сыртқы сауда келісім шарттары бойынша міндеттемелерін
резиденттерімен резидент еместердің орындалмағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін тұрақсыздық айыбы (айыппұлдар, өсімпұлдар);
6)Резидент заңды тұлғадан дивиденттер түрінде түсетін табыстар жєне
осындай заңды тұлғаға қатысу үлесінен тұсетін табыстар;
7)Резиденттерден; егер осы резидент еместердің берешегі олардың
тұрақты мекемесіне немесе мүлікке қатысты болса, Қазақстан Республикасында
орналасқан тұрақты мекемесі немесе мүлкі бар осы резидент еместерден
алынған, борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақыларды қоспағанда, сыйақылар
нысанындағы табыстар;
8)Қазақстан Республикасында орналасқан тұрақты мекемесі немесе мүлкі
бар резидент емес эмитенттерден алынатын табыстар;
9)Қазақстан Республикасындағы қызыметіне байланысты резиденттер
немесе резидент еместерден алынатын роялти түріндегі табыстар;
10)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікке қатысу үлесін өткізу
нәтижесінде алынған құн өсімінен түскен табыстар;[3]
11)Қазақстан Республикасында резидент шығарған қағаздарды резидент
заңды тұлғаға, консорциумға немесе мүлікке қатысу үлесін өткізу нәтежесінде
алынған құн өсімінен түскен табыстар;
12) Қазақстан Республикасында туындайтын тәуекелдерді сақтандыру
немесе қайта сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру сыйақылары нысанындағы
табыстар;
13)Тараптардың бірі Қазақстан Республикасы болып табылатын
халықаралық тасымалдарда көлік қызыметін көрсетуден түскен табыстар;
14)Қазақстан Республикасында жеке еңбек шарты бойынша немесе өзгеде
азаматтық – құқықтық сипаттағы шарт бойынша қызыметтен түскен табыстар;
15)Басшылардың қаламақы және басқару міндеттерін нақты орындау
орынына қарамастан резидент заңды тұлғаның жоғарғы басқару органының
мүшелері алатын өзге де төлемдер;
16)Қазақстан республикасында тұрыуға байланысты төленетін үстем
ақылар;
17)Қазақстан Республикасында жұмыс жасайтын резидент емес жеке
тұлғалардың өзге де материалдық пайдалары, оның ішінде демалысқа байланысты
шығыстар;
18)Резидент жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге асыратын зейнетақы
төлемдері;
19)Кімге төлем жүргізетініне қарамастан, өнер қызыметкерлеріне
Қазақстан Республикасындағы қызыметтен төленетін табыстар;
20) Резиденттер төлейтін ұтыстар;
21)Қазақстан Республикасында жеке тәуелсіз қызмет көрсетуден алынған
табыстар;
22)Қазақстан Республикасында орналасқан мүлікті тегін алу нысанындағы
табыстар оның ішінде осындай мүліктен түсетін табыстар;
23)Қазақстан Республикасындағы қызымет негізінде туындайтын табыстар
резидент еместердің Қазақстан Республикасындағы көздерден алынған табыстары
деп танылады.
Корпоративтік табыс салығының объектісі, субъектісі.
Салық атауына қарай оның объектісі кіріс екенін байқауға болады.
Алайда салық құқығы теориясында салық салудың объектісі мен пәнін бөліп
көрсетеді.
Салық салу объектісі-бұл субъектіге төлеу міндетін негіздейтін заңдық
фактілер (іс-әрекет жағдай оқиға).
Салық салу пәні салық төлеуді негіздейтін іс жүзіндегі сипаттардың
белгілерін білдіреді.
Жоғарыда аталған түсінік позициясынан қарастырғанда біз табыс
салығының объектісі ретінде салық төлеушінің мүлік құнының өсуі, ол табыс
салығының пәніне ақша, сонымен бірге заттардың ақшалай формада қаражаттануы
және салық төлеушінің мүлік құнын өсіретін мүліктік құқықтары жатады.
Алайда салық салудың объектісі ретінде барлық кіріс саналмайды, тек
оның белгілі бір бөлігі-салық салынатын табыс, яғни жылдық жиынтық табыс
пен осы жарлықта көрсетілген сапа арасындағы айырмашылық ретінде
есептелетін табыс саналады.
Салық салынатын кіріс бөлігін есептеу жолы, яғни Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес табыс салығын салу объектісі осы
жұмыстың бөлімдерінде көрсетілген.
Табыс салығын салу объектісі ретінде мемлекеттің салық юрисдикациясы
тарайтын салық төлеушінің кірістері ғана жатады. Бұл резиденттер кез-келген
көзден алынған табыс үшін салық төлейтінен (яғни Қазақстанда жөнеде одан
тыс жақтарда) көрінеді, ол резидент еместер Қазақстандық көздерден алынған
кіріс үшін төлейді.
Мемлекет өзінің азаматтарының шет елден алып жатқан кірістеріне салық
заңдарын тарта алмайды.
Бірқатар жағдайларда салық салынуға көзі анықталмаған немесе
қылмыстық жолмен келген табыстар жатады. Бұл ірі-сауда жасаған азаматтар
декларация тапсырғанда анықталуы мүмкін. Алу көзіне қарай кірістер салық
төлеушінің шегінде болған мүліктен келген табыс не салық төлеушінің
өндірістік қызметінің табыстары деп бөлінеді.
Еңбек ақы түрінде алған табыс және кәсіпкерлік қызмет табысы,
соңғыларын активтік табыс деп атайды. Заңнама табыс салығын есептеу жолында
салық салу жүйесінің элементтерін қолданады.
Бұл жүйесінің мәні мынада, яғни көздеріне тәуелділік бойынша барлық
бір істер әр түрлі топтар бөлінеді
Бұдан ерекшеленген әлемдік салық салу жүйесінде табыстар түрлерге
бөлінбейді жөне біртекті ставка бойынша салық салынады.
Осы сияқты элементтер дивиденттер мен 15 пайыздық ставкада салық
салатын пайыздар, жер өндірістік негізгі құралы болып табылатын заңды
тұлғалардың табыстары 10 пайыздық ставка бойынша салық салуынан сонымен
бірге тұрақты мекемемен байланыстырылған Қазақстандық көздерден табыс
алатын резидент еместердің 4 түрлі табыстарына әр-түрлі ставкалар бойынша
салық салуынан байқауға болады.
Қазақстанда қолданылатын табыс салығының конструкциясы табыстың салық
салынбайтын минимумы деп аталатын көрсеткішті белгілейді алайда жеке
тұлғалардың кірістеріне салық есептегенде бұл көрсеткіш іс жүзінде
қолданылады.
Заңды тұлғалардың ішінде табыс салығын төлеушілер ретінде заңды
тұлғалар саналады, яғни меншік құқығы бар, шаруашылық жүргізуге немесе
ортақ мүлікті жедел басқаруға және осы мүлік арқылы міндеттемелеріне жауап
беретін, өз атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар алуға және
жүзеге асыруға, сотта талапкер жөне жауап беруші бола алатын ұйым саналады.
Заңды тұлғаның жеке баламасы немесе сметкасы, сонымен бірге атауы бар
мөрі болуға тиісті. Табыс салығын төлеушілерді анықтай отыра, коммерциялық
жөне коммерциялық емес ұйымдар арасындағы айырмашылық салық юрисдикциясы
(заңдары) резиденттерге жөне мемлекеттің территориясында көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, одан кіріс алып отырған жағдайда резидент еместерге
де тарайды.
Сәйкесінше салық төлеушінің ұлтқа жатқызылуы, оның заңды тұлға
ретінде тіркелген орыны басшылық органдарының тұрғылықты жері, жарғылық
капиталының қалыптасу көзі жөне оның құрылтайшылары үлкен мәнге ие емес,
ол егер есепке алынған жағдайда ол тек халықаралық шарт деңгейінде ғана
жүзеге асады.
Бұл 2 рет салық салынбау үшін, шет ел нивесторларына салықтық
жеңілдік беру, преференция алу мақсатымен жасалады. Бірқатар елдерде
қолданылатын жеке заң принципіне сөйкес салықты төлеушілер тек резиденттер
ғана саналады, яғни ұлттық заңды тұлғалар.
Олар өз мемлекетінің және шет мемлекеттерден алынған табыстары үшін
салық төленеді.
Салық кодекісіне сәйкес заңды тұлға резиденттерге Қазақстан
республикасының заңдарына сөйкес құрылған немесе олардың іс жүзіндегі
басқарушы органдары Қазақстан Республикасының территориясында орналасқаны
туралы жатады.
Оны қабылдау шетел территориясын сынсыз түрде өзіне иемденіп алу және
өз мүдделерін есепке алмасуға өкеледі. Біздің құқық іс жүзіндегі басқару
органы (бізде тұрақты жұмыс атқаратын орган термині қолданылады), тиімді
басқару орыны (ол жалпы заңдық нақтылықтан айырылған); басқару органы
(біздің түсінігіміз бойынша құқық субъектісі болып табылады) деген
түсініктерді береді.
Бұл арада резидент деген түсінікке Қазақстан Республикасының
территориясында, оның заңдарына құрылған заңды тұлғаны кіргізу қажет.
Салық ставкасы салық формасы-салық салудың бір бірлігіне келетін
салық мөлшері. Салық салу бірлігі дегеніміз салық базасын сандық сипаттау
үшін қолданылатын шама. Табыс салығы кезінде салық салу бірлігі ретінде
ұлттық ақша бірлігі-Қазақстан теңгесі қолданылады. Алайда салық салатын
сомадан есептелетіндіктен, салық салу бірлігінің осы салықта елеулі мәнге
ие болмайды. Патентті сатып алу кезіне төленетін салықтың салық салу
бірлігі ретінде патент саналады.
2.2.Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы есебі.
Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 634 Бюджетпен
басқадай есеп айырысу пассивтік шотында жүреді.
Салық және басқа да міндетті төлемдердің сомалары Бюджет жүйесі
туралы Қазақстан Республикасының Заңына және тиісті жылға арналған
республикалық бюджет туралы заңдарда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттердің кірісіне түседі.
Жеке тұлғалардан жеке табыс салығы салынатын объектілер салық салу
әдісі бойынша екі топқа бөлінген келесі табыстар жатады:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Жеке тұлғалардың табыстарының салық салынуға тиіс емес түрлері:
әлеуметтік көмек, жәрдемақылар және өтемдер, балаларға және асырауындағы
адамдарға алынған алименттер. Бұлар негізінен жұмыс берушінің өндіріс
қажеттілігінен туындаған шығындары болып есептелген. Бұл төлемдер және
шығындар соммасы еңбектің ерекше жағдайлары үшін орын толтырулар болып
табылады.
Бұдан басқа салық салынуға жатпайтын табыстарға :
- лотерея бойынша 5 айлық есептік көрсеткіш шегіндегі ұтыстар;
- өткізілер күні қор биржасының А және В ресми тізімінде тұратын
акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен алынатын табысы;
- мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін біржолғы төлемдер
(еңбек ақы түріндегі төлемдерден басқа);
- Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын
дипломатиялық немесе консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;
- зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан берілетін
зейнетақы төлемдері;
- білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасынының
заңдарында белгіленген мемлекеттік стипендияларға арналған мөлшерде
төленетін стипендиялар;
- өздерінің қызметін жүзеге асыру мақсатында жеке кәсіпкер, жеке
нотариус, адвокат алған мүлікті қоспағанда, жеке тұлға басқа жеке тұлғадан
сыйға немесе мұраға алған мүліктің құны;
- ізгілік, қайырымдылық көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- он алты жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардың
құны және тағы басқалары.
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қатысушылардың және оларға
теңестірілетін адамдардың; I және II топтағы мүгедектердің; сондай – ақ
бала кезінен мүгедек адамның ата – аналарының біреуінің салық жылы ішіндегі
айлық есептік көрсеткіштің 480 еселенген шегіндегі табыстары;
III топтағы мүгедектердің бір жыл ішіндегі – айлық есептік
көрсеткіштің 240 еселенген шегіндегі табысы салық салынуға жатпайтын
табыстарға жатады және осы көрсетілген жеңілдіктерді алу үшін салық
төлеушілер тіркеу есебіндегі орны бойынша салық органына жеке табыс
салығы бойынша декларация тапсыруы қажет.
Жеке тұлғалардан жеке табыс салығы бекітілген прогрессивті (өсу)
ставкалары бойынша есептеледі. Бірақ бұған келесі көрсетілген табыстар
қосылмайды, яғни қызметкерлердің Қазақстан Республикасының тиісті қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында белгіленген, жылына ең
төменгі жалақының 12 еселенген мөлшерінен аспайтын жалақысының төлем
көздерінен салық салынатын кірістеріне, қызметкерлердің тоқсан ішіндегі
орташа айлық кірісі ең төменгі жалақы мөлшерінен аспайтын жағдайда 0
ставкасы бойынша, дивидендтер сыйақылар (жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша сыйақыларды қоспағанда) мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15
пайыздық ставка және адвокаттардың және нотариустардың табыстарына 10
пайыздық ставка бойынша салық салынады.
Жеке тұлғаның басқа табыстары жеке табыс салығының жалпы ставкалары
бойынша қосымша-2.
Жылдық есептік көрсеткішті есептеу үшін жыл сайын Бюджет жүйесі
туралы Қазақстан Республикасының Заңында қарстырылатын айлық есептік
көрсеткіш қолданылады.
Салық Кодексі келесі тарауында төлем көзінен салық салынатын
табыстарды қарастырады. Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын
табыстарына:
1) қызметкердің табысы;
2) біржолғы төлемдерден алынған табыстар;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысы жатады.
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем
көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізеді. Ал,
салық агенттері, егер өзгеше көзделмесе, төленген кірістер бойынша салықты
аударуды төлем төленетін айдан кейінгі айдың 5-іне дейін өзінің орналасқан
жері бойынша жүзеге асырады.
Салық агенттері тиісті бюджеттерге құрылымдық бөлімшелер бойынша
салық төлеуді Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
жүзеге асырады.
Депозитарлық қолхат бойынша кірістер төлеу көзі осындай депозитарлық
қолхаттың базалық активінің эмитенті болып табылады.
Салық агенттері жеке табыс салығы бойынша есеп – қисапты салық
органына салық төленетін жер бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-нен
кешіктірмей табыс етеді. Онда жеке тұлғаның төленген кірістері туралы
мәліметтері көрсетіледі.[4]
Қызметкердің жұмыс беруші есептеген, салық шегерімдері сомасына
азайтылған табыстары төлем көзінен салық салынатын табысы болып табылады.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде
салық жылы ішіндегі әрбір ай үшін шегерімге келесілер жатқызылады:
Қазақстан Республикасының заң актісінде табысты есептеудің тиісті айға
белгіленген бір айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома, асырауындағы
адам пайда болған айдан бастап қызметкердің асырауындағы отбасының әрбір
мүшесіне айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сома.
Аталған шегерімдер бір салық төлеушінің табысына-отбасы мүшесіне
қолданылады.
Жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де
материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші
төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез-келген табыстар қызметкердің
табыстарына жатады.
Қызметкердің заттай нысанда алған табысына: заттай нысандағы
еңбекақы, қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған
жұмыстар, қызметкерге өтеусіз негізде көрсетілген қызметтер, қызметкердің
үшінші тұлғалардан алған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) құнын жұмыс
берушінің төлеуі кіреді.
Қосылған құн салығы мен акциздердің тиісті сомасын қоса алғанда,
заттай нысандағы тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны қызметкердің
осындай нысандағы табысы болып табылады.
Салықты есептеу және ұстап қалу.
Қызметкердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы қызметкердің
салық жылы ішінде төлем көзінен салық салынатын табысына белгіленген
ставкаларды қолдану жолымен есептеледі.
Жеке табыс салығын есептеу және ұстап қалу уәкілетті мемлекеттік
орган белгілеген тәртіппен ұлғаю нәтижесімен ай сайын жүргізіледі.
Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкерді жұмыстан шығару кезінде
салық агенті нақты жұмыс істелінген кезең үшін алынған табысты негізге ала
отырып, жеке табыс салығын қайта есептеуді жүргізуге және қызметкерге
алынған табыс пен төленген салық туралы есеп-қисап беруге міндетті.
Жұмыс орнын өзгерткен кезде жеке тұлға жаңа жұмыс орны бойынша салық
агентіне жұмыс істеген кезеңде алған табысы мен төленген салық туралы
бұрынғы жұмыс орнынан есеп-қисап беруге тиіс.
Төлем көзінен салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табыс.
Біржолғы төлемдерден түскен табысқа, өздерінің қызметіне байланысты
жеке кәсіпкердің, жеке нотариус пен адвокаттың кіріс бойынша төлемдерін
қоспағанда, салық төлеушілердің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
салық агенттерімен жасасқан азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша
табысы, сондай-ақ жеке тұлғалар төлейтін басқа да біржолғы төлемдер
жатады.
Жеке табыс салығының сомасы Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген мөлшерде және жағдайларда жинақтаушы зейнетақы қорларына
аударылған міндетті зейнетақы жарналары сомасына азайтылған төлем көзінен
салық салынатын біржолғы төлемдерден түскен табысқа белгіленген ставкаларды
қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын жинақтаушы зейнетақы қорларынан
берілетін зейнетақы төлемдері.
Төлем көзінен салық салынатын зейнетақы төлемдеріне салық
төлеушілердің зейнетақы жинақтарынан жинақтаушы зейнетақы қорлары жүзеге
асыратын, табыс есептеудің тиісті айына Қазақстан Республикасының заң
актісімен белгіленген айлық есептік көрсеткіш сомасына азайтылған төлемдер
жатады. Жеке табыс салығының сомасы сәйкес белгіленген тәртіппен
есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар
түріндегі табыс. Жеке табыс салығының сомасы жеке тұлғаларға төленетін
дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыстарға Салық Кодексінің 145-
бабының 2-тармағында белгіленген ставканы қолдану жолымен есептеледі.
Стипендиялар.
Білім беру ұйымдарында оқып жүргендерге төлеуге арналған ақша сомасы,
сондай-ақ мәдениет, ғылым қайраткерлеріне, бұқаралық ақпарат құралдары
қызметкерлеріне және басқа жеке тұлғаларға төлеуге арналған ақша сомасы
табыс көзінен салық салынатын стипендия болып табылады. Жеке табыс
салығының сомасы белгіленген ставкаларды төленетін стипендия сомасына
қолдану жолымен есептеледі.
Төлем көзінен салық салынатын, жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша
табыс.
Сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері, олар
бойынша: жинақтаушы зейнетақы қорларындағы жинақтары есебінен; жеке
тұлғалардың жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру
ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасының сақтандыру
сыйлаықақыларының сомасынан асып кеткен сомасы да жатады.
Жеке табыс салығының сомасы белгіленген ставкаларды жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша төленетін табыс сомасына қолдану жолымен
есептеледі.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына,
табыстардың мынандай түрлері жатады:
- мүліктік табыс;
- жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы;
- адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы;
- төлем көзінен салық салынбайтын басқа табыстар.
Салық төлеушілердің мүліктік табысына: кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын, яғни бір жылдан аз уақыт меншік құқында болған
жылжымайтын мүлікті, бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу
үлесін, қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалған
зергерлік бұйымдарды және құрамында қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы
металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен
антиквариаттарды сату кезіндегі олардың құнының өсімі; мүлікті жалға
беруден алынған табыс жатады.
Мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ оны сатып алу
құнынан кем болмайтын оң айырма, мүлікті сату кезіндегі құн өсімінен
алынған табыс болып табылады.
Заң көмегін, нотариаттық іс-әрекеттер ақысын қоса алғанда, адвокаттық
және нотариаттық қызметті жүзеге асырудан түскен табыстардың барлық
түрлері, сондай-ақ қорғау мен өкілділікке байланысты шығыстардың орнын
толтырудан алынған сомалар адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы болып
табылады.
Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары бойынша жеке табыс
салығының сомасы белгіленген ставканы алынған табыс сомасына қолдану
жолымен ай сайын есептеледі.
Есепті ай үшін жеке табыс салығының сомасы есепті айдан кейінгі айдың
5-інен кешіктірілмей төленуге тиіс.
Төлем көзінен салық салынбайтын басқа табыстарға, Қазақстан
Республикасының шегінен тыс жерлерден алынған табыстар жатады.
Жеке табыс салығы бойынша декларация
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушілер
табыс етеді:
- төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
- тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып
алуды қоспағанда, салық жылында 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары
сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырғандар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын
жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел
банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
- Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілеріне сәйкес декларация беру жөнінде міндеттеме жүктелген
адамдар;
- Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар.
Жеке табыс салығы бойынша декларация табыс ету мерзімдері
Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша
декларация есепке тіркелген орны бойынша салық органына салық жылынан
кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер арнаулы салық
режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы
бойынша декларация табыс етпейді.
Резидент еместердің табысына салық салу ерекшеліктері.
Резидент емес жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасындағы
көздерден алынатын табыстарына корпорациялық және жеке табыс салығын салу
ерекшеліктерін ашады.
Қазақстан Республикасында тұрақты болатын немесе өмірлік мүдделерінің
орталығы Қазақстан Республикасында орныққан немесе Қазақстан
Республикасының азаматтары болып табылатын жеке тұлғалар, Қазақстан
Республикасының азаматтығына қабылдау туралы өтініш немесе Қазақстан
Республикасының азаматтығын қабылдамай, Қазақстан Республикасында тұрақты
тұруға рұқсат ету туралы өтініш берген мынадай жеке тұлғалар:
-мемлекеттік билік органдары шет елге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz