Мұғалімдердің кәсіптік бағытын қалыптастыру мәселелері

Мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді. Қазақстандағы жалпы және кәсіби білім беретін мектептердегі жүргізіліп жатқан реформалар педагогикалық үрдіске жүйелі өзгерістер енгізеді. Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары күрделеніп, оқу ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары және педагогикалық әсер етудің объектісі - оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы факторлардың барлығы мұғалімнің педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін жоғарылатады. Оқу үрдісі жаңаруының басты шарты – кез келген педагогикалық жүйенің тұлғасы болып табылатын мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін арттыру.
Педагог-мамандар белгілі бір пән мұғалімі ретінде ғана танылмай, ол қоғамдық іс-шараларды ұйымдастырушы, үлкенді-кішілі ұжым басқарушысы, оқу-тәрбие ісін жетілдіруші, қоғамдағы әлеуметтік маңызы бар тұлға деп қаралғаны жөн.
Осы тұрғыдан қарағанда педагог тек «бала жетектеуші» ғана емес, педагог-гуманистік сапа кешенін түзетін өнер иесі. Ал ондай сапаның болмауы кәсіби іс-әрекеттің тиімді орындалуын болдыра алмайды. Мұндай сапаларға педагогтің кері адамгершілік тұрпаты, жоғары теориялық және әлеуметтік ойлау қабілеті, өмірге оң көзқарасы, адамдардың гуманистік қуатына сенімі жатады. Осы мағынада педагог рухани азамат болуы тиіс [1].
Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы – оның кәсіби шеберлігі мен білімінің жоғары сапасын қамтамасыз етеді.
Қазіргі педагогтардың жұмыстарында мұғалімдерді кәсіби даярлау үрдісінің психологиялық-педагогикалық негіздері, педагогикалық мамандықтың мәні, ерекшеліктері, функциялары, мұғалім әрекетінің профессиограммасы зерттеледі.
Мұғалімдерге кәсіптік бағыт берудің теориялық негізін жасап, оның ерекшелігін айқындау үшін танысып, талдаған педагогикалық еңбектердің және жоғары білім беруге арналған оқу жоспарларының мазмұнын тұжырымдау барысында байқағанымыз, мұғалімдер дайындауға қойылатын талап негізінен мамандық бойынша оқытылатын пәндердің мазмұнын меңгеруге бағытталады. Әрбір жеке пәндердің әдістемесін меңгеру арқылы мұғалімдердің кәсіби шеберлігі артады.
Сондықтан да маман даярлау мәселесіне кешенді қарау ұсынылады. Болашақ маман әр жеке пәннің әдістемесін ғана емес, бүкіл педагогикалық жүйенің мақсатын, міндетін, мазмұнын, негізін, түрін, оқытудың жаңа әдістерін және тәрбие жүйесін біртұтас қабылдап меңгеруге тиіс. Педагогикалық үрдісте мұғалімнің іс-әрекеті мен кәсіби шеберлігіне бағыт беру сабақтастықта жүзеге асатын жағдайда ғана болашақ мамандарды өз дәрежесінде дайындау жүзеге аспақ [2].
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі мұғалімдердің кәсіби шеберлігі мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда оқушылардың жалпы және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Көптеген шығарылымдарда педагогикалық шеберлікке берілетін анықтама бойынша мұғалім өз жағынан балаларды сүюге, тәрбиелеу және білім беруін барлық уақытта жоғары деңгейде жаңалап отыруға тиіс. Педагог - өз ісінің шебері. Бұл дегеніміз жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет салаларымен жақсы таныс, психологиялық мәселелерін тәжірибелік түрде талдай білетін, тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің маңыздылығын кәсіби әрекеттерді ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің жиынтығы деп көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері және педагогикалық техникасы жатады.
Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі – маманның соңғы қол жеткізетін дайындық деңгейі. Ол өмірлік тәжірибелер негізінде қалыптасып жүзеге асырылатын үрдіс.

А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2-3, 2010

Батырова А. Мұғалімдердің кәсіптік бағытын қалыптастыру мәселелері


Мұғалім мамандарын дайындауда, ең алдымен қойылатын талап – мектеп бітірушінің мамандық түріне қызығушылығының, ынта-ықыласының болуы. Бұл әрі шарт ретінде қарастырылуы тиіс. Себебі, жоғары оқу орындарын бітірген болашақ педагогтар өз мамандық сапасы бойынша қызмет етпей басқа салаға ауысуы көптеп орын алады. Сол себепті де мектеп қабырғасынан бастап педагогикалық қызметке кәсіптік бағдар жұмыстарының жүргізілуі, кәсіптік жарамдылықты, үйлесімділікті анықтауға бағдарланған жұмыстардың ұйымдастырылуы үлкен мәселе.
Мұғалімнің кәсіби білімі мен біліктілігі жоғары деңгейде болып, оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту мәселелерін шешуге шығармашылық қабілеттері болуға тиіс. Мұғалімнің кәсіби даярлығын жетілдіруде екі негізгі міндетті орындау қажет:
- Бірінші мәселе – ұстаз қызметінде тәрбие беру мәселесі;
- Екінші мәселе – дидактикалық даярлығын арттыру [3].
Еліміздің жоғары оқу орындарында мұғалім-тәрбиешіні даярлау барысында бірнеше бағыт анық байқалады. Дәстүрлі педагогикада олардың ең негізгі бағыттары - әлеуметтік сұраныстың өсуіне сәйкес жеке тұлғалық мінез-құлықтары, қоғамдық тәрбие саласындағы мақсатты талаптардың өзгеруімен қатар тәрбиелік жұмысына қажетті дағдылар, мүмкіндіктер, білім ауқымын анықтау, мұғалім даярлаудың мінсіз нәтижесін ұсыну болып табылады. Мұғалімді даярлау мақсатына қызмет етіп, оның бағдарламасын айқындайтын өлшемдік бейнелерге мамандық моделін, кәсіби паспортын және біліктілік сипаттамаларын жатқызуға болады.
Педагогикалық қызметті, оның құрылымдарын, міндеттік бөлшектерін, жүйелік ұйымдастыру қағидаларын зерттеу мәселелерін қамтитын басқаша бағыт саласында маңызды теориялық және тәжірибелік мәліметтер де баршылық. Демек, бұл жерде ғылыми білімдерді теңестіру кезеңін көрсететін мәліметтердің жеткілікті көлемде жинақталғанын айтуға болады. Мұғалімнің еңбекке деген ықыласы, өмірлік көзқарасы, кәсіби бағыты сияқты жеке жинақылық сапалық мінезін зерттеу және іздестіруді сипаттайтын қарсы үрдістегі пікірлер де жоқ емес.
Педагогикалық ғылымның үздіксіз білім беру мәселелерінің ойысуы мұғалім-тәрбиеші қызметіне байланысты тақырыптарды жаңа қырынан қарастыруға мүмкіндік туғызды. Нәтижеде мұғалім даярлаудың әдістемелік мүмкіндіктері мен кәсіби мазмұнына баса назар аударатын оқытудың мақсатты тәсілі де дами түсті.
Болашақ мұғалім-тәрбиеші жұмысының мазмұндық және міндеттік қырларын нақтылау қажетті мәліметтерді таңдап алу негізінде жүргізіледі. Негізгі педагогикалық ережелерді ғылыми пайдалану дәрежесін арттыру, педагогикалық қызметті игерудің сапасын жетілдіру де осы мақсатқа қызмет етуге тиісті.
Дидактикалық дайындық – кәсіби-педагогикалық даярлықтың негізгі және маңызды саласы.
Дидактикалық даярлықты қалай түсіну қажет? Бұл – күрделі ұғым. Мұғалімдердің дидактикалық даярлығына жататындар: олардың оқыту үрдісінің теориясы мен тәжірибесі бойынша игерген білімдері, педагогикалық қызметке деген ынтасы мен мүмкіндіктері. Нақты айтқанда, оқытудың мақсаты мен мазмұны оны ұйымдастырудағы қолданатын тиімді әдіс-тәсілдерді жете біліп, іске асырудың жолдарын меңгеруді дидактикалық даярлықты анықтайтын белгілер деуге болады. Осыған орай, педагогикалық қызметті атқаруға қажет мұғалімнің бойында мынадай дидактикалық қабілеттер болуы қажет: оқыту үрдісін жоспарлай білу, оны мақсатты түрде бақылау мен бағалау ісін орындап отыру.
Мектептегі оқыту дидактикалық үрдіс болғандықтан, болашақ мұғалім өзіне тән психологиялық, педагогикалық ерекшеліктерді білуі міндетті. Оқыту үрдісінің басты құралы – оқытудың мақсаты мен мазмұны. Оқушылардың рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың ғылыми мазмұны мен гуманитарлық бағыты орасан зор ықпал етеді.
Мұғалімдердің дидактикалық дайындығын арттыру үшін оларды оқыту үрдісінің заңдылықтары туралы психологиялық тұжырымдармен, белгілі теориялармен қаруландыру қажет. Соңғы курстың студенттері мен мұғалімдер арнаулы пәндерден алған білімдер дағдыларының сапасы мен деңгейі психология, педагогика, әдістемелік пәндерге қарағанда жоғары екенін айтады. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен әрекетінің дербес әдісінің құрылымдық негіздері оқытудың құрылымына қатысты толық және жүйелік жобаларды қамтиды.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Жолдасбекова С.А. Еңбек технологиясы және кәсіпкерлік мұғалімін кәсіби даярлау. Алматы: Жаршы, 2008.
2. Аубакиров С.А. Қазіргі заманғы мұғалім //Қазақстан мектебі. №6. Алматы, 2005.
3. Пошаев Д. Қ. Мамандыққа кіріспе. Оқу құралы. Шымкент, 2004.