М. В. Ломоносовтың өмірі мен қызметі

М. В. Ломоносов өмірі
М. В. Ломоносов еңбектері

М. В. Ломоносов Россияның солтүстігінде, Двина өзенінің Ақ теңізге құяр сағасына жүз елу кйлометрдей таяу жерде туды.
XVIII ғасырдық бірінші жартысында орыс халқьша құйрықты жұлдыздай болып көрінген Ломоносовтың азаматтық емірі мен туған жері кептеген ұрпақтың на-зарын аударды. Сонау Карамзиннен Плехановке дейін Ломоносовтың әлеуметтік өмірге келуі жөнінде әралуан пікірлер айтылды. Солардын, ішінде бірсыдырғы дұрысы Г. В. Плехановтыц пікірі болды. «Архангельск мұжығы-ның ақылды, данышпан болуы,— деп жазды Г. В. Пле-ханов,— тек қана өзінің немесе қүдайдың құдіретімен болғ^ан құбылыс емес, онын, сол Архангельск мұжығы болуының өзі, крепостной шаруаның бұғалығын мойнына кимеген Ақ теңіз мұжығы болуы оған өте-мөте қолайлы жағдай жасады». Плеханов бұл пікірін XVIII ғасырдың бас кезінде солтүстік Россияның тарихи-әлеуметтік жағ-дайына сүйеніп айтқан еді. Мұның тарий-і себептері де жоқ емсс-ті.
Орыс халқы сонау көне заманда Мүзды мұхит жаға-лауларын мекендеп келді. Орталық Россиямен екі ара-дағы мүлгіген ормандар мен шексіз батпақтар Ақ теңіз жағасындағы елдің Москва, Киев сияқты ірі мәдени орталықтарымен экономикалық байланыс жасауына XVIII ғасырға дейін мүмкіндік бермеді. Осының нәти-жееінде Ақ теңіз жағалауындағы халықтар баяғы татар езушілігінен до аман калды. Қарамағындағы елдердің қоғамдық дамуына көп жылдар бойы кедергі жасап келген татар шапқыншылығы солтүстік өлкенің саяси-әлеуметтік еміріне зиянды әсеріи тигізе алмады. Елдің коғамдық тұрмысындағы үлкен өзгеш-еліктердің бірі осы болса, екіншіден, крепостнойлық право бұл өлкеде Орталық Россиядағыдай тағылық түріне жеткен жоқ. Халықтың басым көпшілігі шаруа болды да, олар түгел дерлік өз еқбегімен тіршілік етіп келді. Сөйтіп XVIII ға-сырда Россиянық орталығы мен оңтүстігінде кең етек алған крепостнойлық право солтүстікке сол күйінде та-рай алмады. Бұл екі жағдайдың қайсысы да теңіз жа-ғалауларындағы елдердің қоғамдық дамуына едәуір жағдай жасап, пайдалы әсерін тигізді.
Ақ теңіз XVIII ғасырдьщ соңғы кезіңен бастап Рос-сияның солтүстігіндегі үлкен сауда жолы болды. Орта-лық Россияға дейін баратын сауда кемелері Холмогор, Архангельск қалалары арқылы өтті. Мұның өзі солтүс-тік аудандардың шет елдермен, сондай-ақ ішкі Россия-мен де байланысын күшейте түсті, бүл олардың эконо-микалық және мәдени тұрмысынын, жақсаруңна қолай-лы жағдай жасады. Архангельск каласын шетелдіктер «Орыс мемлекетінің бірінші қақпасы» деп дәл осы кезде атаған-л,ы.
Орыс мәдениетінің тарихындағы Новгород мәдение-ті де Ақ теңіз жағалауындағы елдерге ғасырлар бойы ықпалын тигізіп келді. Соның нәтижесінде мүнда мүсін-деу өнері, ағаштан әртүрлі бұйымдар жасау, зергерлік, тігіншілік т. б. қоленерлері кең өріс алды.
Россияньщ солтүстік елкесінде орыстың ауыз әдеби-еті де кеңінен сақталып, халық емірінде ерекше орын | алды. Монғол басқыншыларына қарсы соғыста орыс г батырларының көрсеткен ерлік қимылдарын жырлау, мадақтау терістіктегі орыс деревнялары емірінің дәстүрі болды. Бүл ойда мекендеген халықтардың отанын сүю, ерлік сезімдерімен үштасып жатты.