Соңғы орта ғасырлардағы Еуропа (жаңа тарихтың ерте кезеңі), (ХҮІ-ХҮІI ғ. бірінші жартысы)
1. Х ғ. аяғы жєне Х‡І ғ. µнеркєсіп пен ауыл шаруашылығында µндіргіш к‰штердің дамуы.
2. Капиталистік µндіріс тєсілінің пайда болуы, каптиалдың алғашќы ќорлануы.
3. Капиталистік мануфакутура, єрт‰рлі оның формалары.
4. Буржуазия мен пролетариат табының ќалыптаса бастауы.
2. Капиталистік µндіріс тєсілінің пайда болуы, каптиалдың алғашќы ќорлануы.
3. Капиталистік мануфакутура, єрт‰рлі оның формалары.
4. Буржуазия мен пролетариат табының ќалыптаса бастауы.
Батыс Европа мемлекетiнiң (ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жартысында, яғни соңғы орта ғасырдағы) ең бiрiншi өзiндiк ерекшелiгi феодалдыққұрылыс ыдырап капиталистiк құрылыстың пайда болуы болды. Әсiресе бұл процесс Англия мен Нидерландыда ерекше көрiндi. Дегенмен бұл кезеңде дерлiк Батыс Европада дамыған феодализм үстемдiк еттi. Осы феодалдыққұрылыс кезiнде жай товарлы өндiрiс ұлғаюы, өндiргiш күштердiң өсуi, қоғамдық еңбек бөлiнiсiнiң дамуы бiрте-бiрте капиталистiк укладтың қалыптасуына жағдайлар жасады. Бiрақ бұл процесс Батыс Европадағы алдыңғықатарлы елдерiнде бiрдейқарқынмен болмады. мысалы, Англия, Нидерланды және Францияда буржуазияның өндiрiс тәсiлi мен айырбас тұрақты түрде дамып отырды. Ал Испания мен Португалияда феодалдың құрылыс өз дәрежесiн берiк ұстады. Германия, Италияда бiржуазия iрi қалалар мен аймақтарда пайда болды. Скандинавия елдерi жайқарқынмен дамыды. Бүл мемлекеттер шетел саудагерлерi мен капиталистерi көмегiмен тау-металлургияда бiршама жетiстiктерге жеттi. Орталық Европа мемлекеттерiнде феодалдық реакцияқалыптасып келе жатқан капиталистiк құрылысқа ашық қарсылық көрсеттi. Балкан түбегi, Молдава, Валахия толығымен Осман империясының қол астында болды. Осылайша Европадағы даму ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жар. өз мүмкiндiктерiне байланысты түрде дамыды.
Ал жаңа құрылыстың пайда болуы жаңа екi бiр-бiрiне қарсы екi тақпың - буржуазия мен пролетариаттың пайда болуына алып келдi. Мұндай процестер өзiндiк ерекшелiктерменқабаттасып жүрiп жатты. Мысалы: буржуазиялық революциялар, реформация және µлы шаруалар соғысы т.б.
Капитализмнiң тарихи алғыштары бұл - товар өндiру мен товар қатынасының (айналысының) өсуi натуралды шаруашылықты бiрте-бiрте ығыстыруы болды. қалалардағы қолөнер цехтарға бiрiге отырып жай товар өндiрiсiнiң басты негiзiне айналды. Ал қалалардағы саудагер-iскерлер қаланың негiзгi топтарынқұрады. Олар байлықтың (капитал)қорлану процесiн жүзеге асырды. Саудагерлер белгiлi салалар бойынша корпорацияларға бiрiктi. Себебi ХҮ ғ. соңына қарай цехтық ұйымдардың сауда экспорт салалары ыдыраумен күйреудi бастан кешiрдi. Саудагерлердiң капиталы бұл салада елеулi орынға ие бола бастады. Әрбiр товарды өндiрудеқосымшақұн пайдалана бастады. Осылайша саудагерлер екi жақтама жұмыс атқарды. 1-ден Цехтыққұрылысты мүдделесе, 2-ден, аз көлемде еңбекшi капиталы бағындырғанымен, жалпы цехтыққұрылысты сақтапқалуға мүдделi болды. Дегенмен осы кезеңдерде қолөнершiлердiң бiршама бөлiмiнiң ғана капиталқорландырып өз тәуелсiздiгiн сақтапқалды. Ал жекелеген цехтарда да капиталистiк мануфактураның дамуына қарсылық көрсеттi. Сөйтiп ХҮІ-ХҮІIғ. I-жартысында капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң дамуы ең алдымен өндiргiш күштердiң дамуы мен еңбек құралдарының дамуынан көрiндi. Әсiресе қолөнер өндiрiсiнде даму ерекше көрiндi. Мысалы өнеркәсiпте су диiрмендерi энергиялық күш ретiнде пайдалана бастады. Бұл процестер шұға өндiру iсiнде, таукен жұмыстарында, металлургия жәнеқағаз өндiруде кеңiнен пайдаланылды. Нәтижеде тоқыма өнеркәсiбi дамыды. Жiңiшке жүн маталар тоқыла бастады. Оларды әртүрлi бояуларға бояу меңгерiлдi. ХҮІ ғ. қарай жiптi әрi ирiп, әрi орауқұралы кеңiнен пайдаланылды. Сөйтiп еңбек өнiмдiлiгi бiрнеше есе артты. Европаның бiрнеше мемлекетiнде жiбек және х/б маталар тоқылды. Тау кен жұмыстары мен металлургия дами бастады. Әсiресе еңбек құралдары мен станоктар жасау үшiнқажет болғанқара металлургияға сұраныстың күшеюi темiр, шойын, болат өндiрудi күшейттi. Сонымен бұл рудаларды өндiру ХҮІ ғ. бастап жер бетiнде емес терең тайпаларды игеру басталды. Бүрынғы пайдаланып жүрген металды балқыту әдiсi ендi биiк домен пештерiне мүмкiндiк жасады. Өте жоғары температурада балқытылатын шойын мен болат балқыту зеңбiректер мен оның оқтарын жасауға мүмкiндiк бердi. Металлургия өнеркәсiбi осындай жетiстiктергеқол жеткiздi. Кiтап басып шығару iсiнiң дамуы өнеркәсiптiң жаңа саласы типография өндiрiсiн дамытты. Мұндай өнеркәсiп салаларының дамуы жұмыстардың техникалық шеберлiктерi мен бiлiмдерiнiң жетiлiп отыруына итермеледi. Бұл процесс өнеркәсiптен еңбек бөлiнiсiн одан әрi тереңдеттi.
ХҮ-ХҮІ ғ. кеме жасау мен теңiзде жүзу iстерiнде де бiршама жетiстiктер болды. Кемелердiң ұзындығы көбейдi, техникалық жағдайы жақсартылды. Нәтижеде теңiздегi тасымал жүктiң көлемi ұлғайды.
Ал жаңа құрылыстың пайда болуы жаңа екi бiр-бiрiне қарсы екi тақпың - буржуазия мен пролетариаттың пайда болуына алып келдi. Мұндай процестер өзiндiк ерекшелiктерменқабаттасып жүрiп жатты. Мысалы: буржуазиялық революциялар, реформация және µлы шаруалар соғысы т.б.
Капитализмнiң тарихи алғыштары бұл - товар өндiру мен товар қатынасының (айналысының) өсуi натуралды шаруашылықты бiрте-бiрте ығыстыруы болды. қалалардағы қолөнер цехтарға бiрiге отырып жай товар өндiрiсiнiң басты негiзiне айналды. Ал қалалардағы саудагер-iскерлер қаланың негiзгi топтарынқұрады. Олар байлықтың (капитал)қорлану процесiн жүзеге асырды. Саудагерлер белгiлi салалар бойынша корпорацияларға бiрiктi. Себебi ХҮ ғ. соңына қарай цехтық ұйымдардың сауда экспорт салалары ыдыраумен күйреудi бастан кешiрдi. Саудагерлердiң капиталы бұл салада елеулi орынға ие бола бастады. Әрбiр товарды өндiрудеқосымшақұн пайдалана бастады. Осылайша саудагерлер екi жақтама жұмыс атқарды. 1-ден Цехтыққұрылысты мүдделесе, 2-ден, аз көлемде еңбекшi капиталы бағындырғанымен, жалпы цехтыққұрылысты сақтапқалуға мүдделi болды. Дегенмен осы кезеңдерде қолөнершiлердiң бiршама бөлiмiнiң ғана капиталқорландырып өз тәуелсiздiгiн сақтапқалды. Ал жекелеген цехтарда да капиталистiк мануфактураның дамуына қарсылық көрсеттi. Сөйтiп ХҮІ-ХҮІIғ. I-жартысында капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң дамуы ең алдымен өндiргiш күштердiң дамуы мен еңбек құралдарының дамуынан көрiндi. Әсiресе қолөнер өндiрiсiнде даму ерекше көрiндi. Мысалы өнеркәсiпте су диiрмендерi энергиялық күш ретiнде пайдалана бастады. Бұл процестер шұға өндiру iсiнде, таукен жұмыстарында, металлургия жәнеқағаз өндiруде кеңiнен пайдаланылды. Нәтижеде тоқыма өнеркәсiбi дамыды. Жiңiшке жүн маталар тоқыла бастады. Оларды әртүрлi бояуларға бояу меңгерiлдi. ХҮІ ғ. қарай жiптi әрi ирiп, әрi орауқұралы кеңiнен пайдаланылды. Сөйтiп еңбек өнiмдiлiгi бiрнеше есе артты. Европаның бiрнеше мемлекетiнде жiбек және х/б маталар тоқылды. Тау кен жұмыстары мен металлургия дами бастады. Әсiресе еңбек құралдары мен станоктар жасау үшiнқажет болғанқара металлургияға сұраныстың күшеюi темiр, шойын, болат өндiрудi күшейттi. Сонымен бұл рудаларды өндiру ХҮІ ғ. бастап жер бетiнде емес терең тайпаларды игеру басталды. Бүрынғы пайдаланып жүрген металды балқыту әдiсi ендi биiк домен пештерiне мүмкiндiк жасады. Өте жоғары температурада балқытылатын шойын мен болат балқыту зеңбiректер мен оның оқтарын жасауға мүмкiндiк бердi. Металлургия өнеркәсiбi осындай жетiстiктергеқол жеткiздi. Кiтап басып шығару iсiнiң дамуы өнеркәсiптiң жаңа саласы типография өндiрiсiн дамытты. Мұндай өнеркәсiп салаларының дамуы жұмыстардың техникалық шеберлiктерi мен бiлiмдерiнiң жетiлiп отыруына итермеледi. Бұл процесс өнеркәсiптен еңбек бөлiнiсiн одан әрi тереңдеттi.
ХҮ-ХҮІ ғ. кеме жасау мен теңiзде жүзу iстерiнде де бiршама жетiстiктер болды. Кемелердiң ұзындығы көбейдi, техникалық жағдайы жақсартылды. Нәтижеде теңiздегi тасымал жүктiң көлемi ұлғайды.
1. История средних веков /Под ред. З.В.Удальцовой и С.П.Карпова М., 1991 т.1, 2.
2. Орта ғасырлар тарихы т.1, 2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
3. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М., 1995.
4. Хрестоматия по истории средних веков т.1, 2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
5. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
6. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
7. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІII-ХҮ вв. М., 1952.
8. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
9. Всемирная история I-III том. М., 1958
10. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.IҮ-Ү М., 1898
2. Орта ғасырлар тарихы т.1, 2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
3. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М., 1995.
4. Хрестоматия по истории средних веков т.1, 2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
5. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
6. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
7. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІII-ХҮ вв. М., 1952.
8. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
9. Всемирная история I-III том. М., 1958
10. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.IҮ-Ү М., 1898
Соњѓы орта ѓасырлардаѓы Еуропа (жања тарихтыњ ерте кезењі),
(Х‡-Х‡ІІ ѓ. бірінші жартысы)
Х‡І-Х‡ІІ ѓ. бірінші жартысында Батыс Еуропа елдерінде uндіргіш к%.штердіњ дамуы жєне капиталистік ќатынастардыњ тууы.
Жоспар
1. Х‡ ѓ. аяѓы жєне Х‡І ѓ. uнеркєсіп пен ауыл шаруашылыѓында uндіргіш к%.штердіњ дамуы.
2. Капиталистік uндіріс тєсілініњ пайда болуы, каптиалдыњ алѓашќы ќорлануы.
3. Капиталистік мануфакутура, єрт%.рлі оныњ формалары.
4. Буржуазия мен пролетариат табыныњ ќалыптаса бастауы.
Батыс Европа мемлекетiнiң (ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жартысында, яғни соңғы орта ғасырдағы) ең бiрiншi өзiндiк ерекшелiгi феодалдыққұрылыс ыдырап капиталистiк құрылыстың пайда болуы болды. Әсiресе бұл процесс Англия мен Нидерландыда ерекше көрiндi. Дегенмен бұл кезеңде дерлiк Батыс Европада дамыған феодализм үстемдiк еттi. Осы феодалдыққұрылыс кезiнде жай товарлы өндiрiс ұлғаюы, өндiргiш күштердiң өсуi, қоғамдық еңбек бөлiнiсiнiң дамуы бiрте-бiрте капиталистiк укладтың қалыптасуына жағдайлар жасады. Бiрақ бұл процесс Батыс Европадағы алдыңғықатарлы елдерiнде бiрдейқарқынмен болмады. мысалы, Англия, Нидерланды және Францияда буржуазияның өндiрiс тәсiлi мен айырбас тұрақты түрде дамып отырды. Ал Испания мен Португалияда феодалдың құрылыс өз дәрежесiн берiк ұстады. Германия, Италияда бiржуазия iрi қалалар мен аймақтарда пайда болды. Скандинавия елдерi жайқарқынмен дамыды. Бүл мемлекеттер шетел саудагерлерi мен капиталистерi көмегiмен тау-металлургияда бiршама жетiстiктерге жеттi. Орталық Европа мемлекеттерiнде феодалдық реакцияқалыптасып келе жатқан капиталистiк құрылысқа ашық қарсылық көрсеттi. Балкан түбегi, Молдава, Валахия толығымен Осман империясының қол астында болды. Осылайша Европадағы даму ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жар. өз мүмкiндiктерiне байланысты түрде дамыды.
Ал жаңа құрылыстың пайда болуы жаңа екi бiр-бiрiне қарсы екi тақпың - буржуазия мен пролетариаттың пайда болуына алып келдi. Мұндай процестер өзiндiк ерекшелiктерменқабаттасып жүрiп жатты. Мысалы: буржуазиялық революциялар, реформация және uлы шаруалар соғысы т.б.
Капитализмнiң тарихи алғыштары бұл - товар өндiру мен товар қатынасының (айналысының) өсуi натуралды шаруашылықты бiрте-бiрте ығыстыруы болды. қалалардағы қолөнер цехтарға бiрiге отырып жай товар өндiрiсiнiң басты негiзiне айналды. Ал қалалардағы саудагер-iскерлер қаланың негiзгi топтарынқұрады. Олар байлықтың (капитал)қорлану процесiн жүзеге асырды. Саудагерлер белгiлi салалар бойынша корпорацияларға бiрiктi. Себебi ХҮ ғ. соңына қарай цехтық ұйымдардың сауда экспорт салалары ыдыраумен күйреудi бастан кешiрдi. Саудагерлердiң капиталы бұл салада елеулi орынға ие бола бастады. Әрбiр товарды өндiрудеқосымшақұн пайдалана бастады. Осылайша саудагерлер екi жақтама жұмыс атқарды. 1-ден Цехтыққұрылысты мүдделесе, 2-ден, аз көлемде еңбекшi капиталы бағындырғанымен, жалпы цехтыққұрылысты сақтапқалуға мүдделi болды. Дегенмен осы кезеңдерде қолөнершiлердiң бiршама бөлiмiнiң ғана капиталқорландырып өз тәуелсiздiгiн сақтапқалды. Ал жекелеген цехтарда да капиталистiк мануфактураның дамуына қарсылық көрсеттi. Сөйтiп ХҮІ-ХҮІIғ. I-жартысында капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң дамуы ең алдымен өндiргiш күштердiң дамуы мен еңбек құралдарының дамуынан көрiндi. Әсiресе қолөнер өндiрiсiнде даму ерекше көрiндi. Мысалы өнеркәсiпте су диiрмендерi энергиялық күш ретiнде пайдалана бастады. Бұл процестер шұға өндiру iсiнде, таукен жұмыстарында, металлургия жәнеқағаз өндiруде кеңiнен пайдаланылды. Нәтижеде тоқыма өнеркәсiбi дамыды. Жiңiшке жүн маталар тоқыла бастады. Оларды әртүрлi бояуларға бояу меңгерiлдi. ХҮІ ғ. қарай жiптi әрi ирiп, әрi орауқұралы кеңiнен пайдаланылды. Сөйтiп еңбек өнiмдiлiгi бiрнеше есе артты. Европаның бiрнеше мемлекетiнде жiбек және хб маталар тоқылды. Тау кен жұмыстары мен металлургия дами бастады. Әсiресе еңбек құралдары мен станоктар жасау үшiнқажет болғанқара металлургияға сұраныстың күшеюi темiр, шойын, болат өндiрудi күшейттi. Сонымен бұл рудаларды өндiру ХҮІ ғ. бастап жер бетiнде емес терең тайпаларды игеру басталды. Бүрынғы пайдаланып жүрген металды балқыту әдiсi ендi биiк домен пештерiне мүмкiндiк жасады. Өте жоғары температурада балқытылатын шойын мен болат балқыту зеңбiректер мен оның оқтарын жасауға мүмкiндiк бердi. Металлургия өнеркәсiбi осындай жетiстiктергеқол жеткiздi. Кiтап басып шығару iсiнiң дамуы өнеркәсiптiң жаңа саласы типография өндiрiсiн дамытты. Мұндай өнеркәсiп салаларының дамуы жұмыстардың техникалық шеберлiктерi мен бiлiмдерiнiң жетiлiп отыруына итермеледi. Бұл процесс өнеркәсiптен еңбек бөлiнiсiн одан әрi тереңдеттi.
ХҮ-ХҮІ ғ. кеме жасау мен теңiзде жүзу iстерiнде де бiршама жетiстiктер болды. Кемелердiң ұзындығы көбейдi, техникалық жағдайы жақсартылды. Нәтижеде теңiздегi тасымал жүктiң көлемi ұлғайды.
Капиталдың алғашқықорлануы феодалдыққоғамдыққұрылыстан капиталистiң өндiрiс тәсiлiнiң бүтiндей өзгеше екендiгiн көрсетiп бердi. Мысалы: феодал - феодалдық рента алу үшiн оның жеке еңбек құралдары мен өз жерiне бекiтiлген шаруалары болуықажет. Бұл жағдайда феодал экономикалық емес жағдайда күшқолданылады. Ал капиталистiк феодал емес жағдайда күшқолданылады. Ал капиталистiк өндiрiс болса барлық өндiрiсқұрал жабдықтарынан айрылған, бiрақ жеке басы бос жолдамалы жұмысты күшiн (пролетариатт) капиталистердiң өздерiнiң қолына капитал мен өндiрiсқұрал жадбықтарының иесi ретiндеқанаушы болады. Ал басы бос жалдамалы жұмысшылар аштан өлмеу үшiн (күн көрiс үшiн) өздерiнiң жұмыс күшiн жеке меншiк иесi болған капиталистке сатады. Соныменқатар жұмысшыларқосымшақұн өтеушiлер болады (Мысалы Т-А-Т). Алғашқы капиталдың жеке адамдарқолынақорлануы капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң тарихи алғышарттарын тездеттi. Бұл процестер Батыс Европада әртүрлi мемлекеттерде түрлiқарқынмен дамыды. Мысалы: Испания, Португалия, Нидерланды, Англия және Францияда күштiқарқынмен тарихи негiзде дамыды. Мұның нәтижесiнде шараулар жерсiзқалды. Әсiресе бұл Англиядақоршау саясаты арқылы жүзеге асырылды. Цехтыққұрылыстарда да капиталистке өту процесi болды. Феодалдық мемлекеттер мен қала билiгi кiшi қолөнершiлер мен шәкiртердi әртүрлi салықтарды төлеуге мәжбүр еттi. Нәтижеде олар бiршамасы тарқатылып кетсе бiршамасы тәуелсiздiгiн жоғалтып өте кем мөлшерде капиталистерден жалақы алып отырды. Мұндай эволюциялық процестер күштеу саясаты арқылы жүзеге асырылды. Ал жаңақалыптасып келе жатқанқұрылысқа феодалдық мемлекеттер әскер күшiмен қарсылық көрсеттi. Осылайша капиталистiк құрылыс бүкiл Батыс Европа үстемдiгiне бiрден жете алмады. Әсiресе казармалық жүйеде өмiр сүрген мануфактуралардағы жұмысшылар қарсылық көрсеттi. Елдерде жаппайқарақшылық күшейдi. Мұндайқарақшылықтарға қарсы ХҮІ ғ. Англияда, Нидерландыда, Франциядақатал заңдарқаылдады.қарақшылық жолына тсүкендер күйзелiкке түскен шараулар мен қолөнершiлер едi. Бұл заңның салдарынан көптеген қарақшыларқолына астына алынды, жер айдалуы кей жағдайларда өлiм жазасына кесiлдi. Бұл заңдарды кезiнде қанды заңдар деп атаған. Алқолдарына аздаған капиталқорландырған жаңа таптар өз кәсiпорындарын ашып, резерв жұмысты күштерiн шоғырландырды. Көптеген капиталистер, жаңа жерлерге отарға ұмтылды. Бұл процестi әсiресе Испания мен Португалияның конкистадорлары мен саудагерлерi бастады. Олар жаңа жерлерде отарлық, тонау саясатын күшейттi. Оспандықтар мен португалдықтардан кейiн мұндай тонаушылық саясатқа голландықтар мен ағылшындар ұмтылды. Отарлық негiзден бұлардың капиталы көбейе түстi. жаңа тап буржуазия монархтарғақарыз капитал беру арқасында алғашқықорлану процесiнiң қарқынын күшейттi. Буржуазияның баюы мен халықтың кедейленуi баға революциясының барысына алып келдi. яғни отарлаушы мемлекеттер тегiн және орта арзан еңбекпен өндiрiлгенқымбат бағалы тастар алтын мен күмiс отар елдерден Батыс Европаға тасыды. Сөйтiп буржуазияның жеке меншiгi мен кәсiпорындарықорлана бастады. Бұл жағдай iшкi сауда көлемiн ұлғайтты. Осылайша кешегi шаруалар мен қолөнершiлер iшкi сауда тұтынушысы мен жұмыс күшiн сатушыларға айналды. Отарлық системаның күшеюi дүние жүзiлiк сауданың маңызын күшейттi.
Капиталистiк өндiрiстiң алғашқы формасы бұл мануфактура болды. Бүл алғашқы шеберхана болды. Мануфактурақол еңбегiне сүйенiп оның белгiлi жұмыс обúектiсi болды. Әрбiр жұмысшы өзiне тиесiлi жұмыс операциясын жасады. Мануфактура басшысының негiзгi мақсаты-көп товар шығару болды. Сол себептi жұмыстың қарқынын күшейттi, жұмыс күнiн ұзартты, жалақыны азайтты, соныменқатар жұмысшылардықатаң тәртiптегi казармаларда ұстады. Бiрақмануфактурақоғамдық өндiрiстiң барлық саласынқамти алмады. Капиталистiк мануфактура бұл кезеңде феодалдыққұрылыстың қоршауында болды. Олардың көпшiлiгi дворяндар мемлекеттiң қыспағанда болды. Мысалы, Испанияда абсалюттiк монархия үстемдiк еттi. Бiрақ ХҮІI ғасырдан бастап Англияда, Нидерланды мен Францияда капиталистiк мануфактураның негiзi қаланып маңызы күннен-күнге арта түстi.
Батыс Европаның ауылшаруашылығында ХҮІ-ХҮІI ғасырларда қалалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(Х‡-Х‡ІІ ѓ. бірінші жартысы)
Х‡І-Х‡ІІ ѓ. бірінші жартысында Батыс Еуропа елдерінде uндіргіш к%.штердіњ дамуы жєне капиталистік ќатынастардыњ тууы.
Жоспар
1. Х‡ ѓ. аяѓы жєне Х‡І ѓ. uнеркєсіп пен ауыл шаруашылыѓында uндіргіш к%.штердіњ дамуы.
2. Капиталистік uндіріс тєсілініњ пайда болуы, каптиалдыњ алѓашќы ќорлануы.
3. Капиталистік мануфакутура, єрт%.рлі оныњ формалары.
4. Буржуазия мен пролетариат табыныњ ќалыптаса бастауы.
Батыс Европа мемлекетiнiң (ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жартысында, яғни соңғы орта ғасырдағы) ең бiрiншi өзiндiк ерекшелiгi феодалдыққұрылыс ыдырап капиталистiк құрылыстың пайда болуы болды. Әсiресе бұл процесс Англия мен Нидерландыда ерекше көрiндi. Дегенмен бұл кезеңде дерлiк Батыс Европада дамыған феодализм үстемдiк еттi. Осы феодалдыққұрылыс кезiнде жай товарлы өндiрiс ұлғаюы, өндiргiш күштердiң өсуi, қоғамдық еңбек бөлiнiсiнiң дамуы бiрте-бiрте капиталистiк укладтың қалыптасуына жағдайлар жасады. Бiрақ бұл процесс Батыс Европадағы алдыңғықатарлы елдерiнде бiрдейқарқынмен болмады. мысалы, Англия, Нидерланды және Францияда буржуазияның өндiрiс тәсiлi мен айырбас тұрақты түрде дамып отырды. Ал Испания мен Португалияда феодалдың құрылыс өз дәрежесiн берiк ұстады. Германия, Италияда бiржуазия iрi қалалар мен аймақтарда пайда болды. Скандинавия елдерi жайқарқынмен дамыды. Бүл мемлекеттер шетел саудагерлерi мен капиталистерi көмегiмен тау-металлургияда бiршама жетiстiктерге жеттi. Орталық Европа мемлекеттерiнде феодалдық реакцияқалыптасып келе жатқан капиталистiк құрылысқа ашық қарсылық көрсеттi. Балкан түбегi, Молдава, Валахия толығымен Осман империясының қол астында болды. Осылайша Европадағы даму ХҮІ-ХҮІI ғ. I-жар. өз мүмкiндiктерiне байланысты түрде дамыды.
Ал жаңа құрылыстың пайда болуы жаңа екi бiр-бiрiне қарсы екi тақпың - буржуазия мен пролетариаттың пайда болуына алып келдi. Мұндай процестер өзiндiк ерекшелiктерменқабаттасып жүрiп жатты. Мысалы: буржуазиялық революциялар, реформация және uлы шаруалар соғысы т.б.
Капитализмнiң тарихи алғыштары бұл - товар өндiру мен товар қатынасының (айналысының) өсуi натуралды шаруашылықты бiрте-бiрте ығыстыруы болды. қалалардағы қолөнер цехтарға бiрiге отырып жай товар өндiрiсiнiң басты негiзiне айналды. Ал қалалардағы саудагер-iскерлер қаланың негiзгi топтарынқұрады. Олар байлықтың (капитал)қорлану процесiн жүзеге асырды. Саудагерлер белгiлi салалар бойынша корпорацияларға бiрiктi. Себебi ХҮ ғ. соңына қарай цехтық ұйымдардың сауда экспорт салалары ыдыраумен күйреудi бастан кешiрдi. Саудагерлердiң капиталы бұл салада елеулi орынға ие бола бастады. Әрбiр товарды өндiрудеқосымшақұн пайдалана бастады. Осылайша саудагерлер екi жақтама жұмыс атқарды. 1-ден Цехтыққұрылысты мүдделесе, 2-ден, аз көлемде еңбекшi капиталы бағындырғанымен, жалпы цехтыққұрылысты сақтапқалуға мүдделi болды. Дегенмен осы кезеңдерде қолөнершiлердiң бiршама бөлiмiнiң ғана капиталқорландырып өз тәуелсiздiгiн сақтапқалды. Ал жекелеген цехтарда да капиталистiк мануфактураның дамуына қарсылық көрсеттi. Сөйтiп ХҮІ-ХҮІIғ. I-жартысында капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң дамуы ең алдымен өндiргiш күштердiң дамуы мен еңбек құралдарының дамуынан көрiндi. Әсiресе қолөнер өндiрiсiнде даму ерекше көрiндi. Мысалы өнеркәсiпте су диiрмендерi энергиялық күш ретiнде пайдалана бастады. Бұл процестер шұға өндiру iсiнде, таукен жұмыстарында, металлургия жәнеқағаз өндiруде кеңiнен пайдаланылды. Нәтижеде тоқыма өнеркәсiбi дамыды. Жiңiшке жүн маталар тоқыла бастады. Оларды әртүрлi бояуларға бояу меңгерiлдi. ХҮІ ғ. қарай жiптi әрi ирiп, әрi орауқұралы кеңiнен пайдаланылды. Сөйтiп еңбек өнiмдiлiгi бiрнеше есе артты. Европаның бiрнеше мемлекетiнде жiбек және хб маталар тоқылды. Тау кен жұмыстары мен металлургия дами бастады. Әсiресе еңбек құралдары мен станоктар жасау үшiнқажет болғанқара металлургияға сұраныстың күшеюi темiр, шойын, болат өндiрудi күшейттi. Сонымен бұл рудаларды өндiру ХҮІ ғ. бастап жер бетiнде емес терең тайпаларды игеру басталды. Бүрынғы пайдаланып жүрген металды балқыту әдiсi ендi биiк домен пештерiне мүмкiндiк жасады. Өте жоғары температурада балқытылатын шойын мен болат балқыту зеңбiректер мен оның оқтарын жасауға мүмкiндiк бердi. Металлургия өнеркәсiбi осындай жетiстiктергеқол жеткiздi. Кiтап басып шығару iсiнiң дамуы өнеркәсiптiң жаңа саласы типография өндiрiсiн дамытты. Мұндай өнеркәсiп салаларының дамуы жұмыстардың техникалық шеберлiктерi мен бiлiмдерiнiң жетiлiп отыруына итермеледi. Бұл процесс өнеркәсiптен еңбек бөлiнiсiн одан әрi тереңдеттi.
ХҮ-ХҮІ ғ. кеме жасау мен теңiзде жүзу iстерiнде де бiршама жетiстiктер болды. Кемелердiң ұзындығы көбейдi, техникалық жағдайы жақсартылды. Нәтижеде теңiздегi тасымал жүктiң көлемi ұлғайды.
Капиталдың алғашқықорлануы феодалдыққоғамдыққұрылыстан капиталистiң өндiрiс тәсiлiнiң бүтiндей өзгеше екендiгiн көрсетiп бердi. Мысалы: феодал - феодалдық рента алу үшiн оның жеке еңбек құралдары мен өз жерiне бекiтiлген шаруалары болуықажет. Бұл жағдайда феодал экономикалық емес жағдайда күшқолданылады. Ал капиталистiк феодал емес жағдайда күшқолданылады. Ал капиталистiк өндiрiс болса барлық өндiрiсқұрал жабдықтарынан айрылған, бiрақ жеке басы бос жолдамалы жұмысты күшiн (пролетариатт) капиталистердiң өздерiнiң қолына капитал мен өндiрiсқұрал жадбықтарының иесi ретiндеқанаушы болады. Ал басы бос жалдамалы жұмысшылар аштан өлмеу үшiн (күн көрiс үшiн) өздерiнiң жұмыс күшiн жеке меншiк иесi болған капиталистке сатады. Соныменқатар жұмысшыларқосымшақұн өтеушiлер болады (Мысалы Т-А-Т). Алғашқы капиталдың жеке адамдарқолынақорлануы капиталистiк өндiрiс тәсiлiнiң тарихи алғышарттарын тездеттi. Бұл процестер Батыс Европада әртүрлi мемлекеттерде түрлiқарқынмен дамыды. Мысалы: Испания, Португалия, Нидерланды, Англия және Францияда күштiқарқынмен тарихи негiзде дамыды. Мұның нәтижесiнде шараулар жерсiзқалды. Әсiресе бұл Англиядақоршау саясаты арқылы жүзеге асырылды. Цехтыққұрылыстарда да капиталистке өту процесi болды. Феодалдық мемлекеттер мен қала билiгi кiшi қолөнершiлер мен шәкiртердi әртүрлi салықтарды төлеуге мәжбүр еттi. Нәтижеде олар бiршамасы тарқатылып кетсе бiршамасы тәуелсiздiгiн жоғалтып өте кем мөлшерде капиталистерден жалақы алып отырды. Мұндай эволюциялық процестер күштеу саясаты арқылы жүзеге асырылды. Ал жаңақалыптасып келе жатқанқұрылысқа феодалдық мемлекеттер әскер күшiмен қарсылық көрсеттi. Осылайша капиталистiк құрылыс бүкiл Батыс Европа үстемдiгiне бiрден жете алмады. Әсiресе казармалық жүйеде өмiр сүрген мануфактуралардағы жұмысшылар қарсылық көрсеттi. Елдерде жаппайқарақшылық күшейдi. Мұндайқарақшылықтарға қарсы ХҮІ ғ. Англияда, Нидерландыда, Франциядақатал заңдарқаылдады.қарақшылық жолына тсүкендер күйзелiкке түскен шараулар мен қолөнершiлер едi. Бұл заңның салдарынан көптеген қарақшыларқолына астына алынды, жер айдалуы кей жағдайларда өлiм жазасына кесiлдi. Бұл заңдарды кезiнде қанды заңдар деп атаған. Алқолдарына аздаған капиталқорландырған жаңа таптар өз кәсiпорындарын ашып, резерв жұмысты күштерiн шоғырландырды. Көптеген капиталистер, жаңа жерлерге отарға ұмтылды. Бұл процестi әсiресе Испания мен Португалияның конкистадорлары мен саудагерлерi бастады. Олар жаңа жерлерде отарлық, тонау саясатын күшейттi. Оспандықтар мен португалдықтардан кейiн мұндай тонаушылық саясатқа голландықтар мен ағылшындар ұмтылды. Отарлық негiзден бұлардың капиталы көбейе түстi. жаңа тап буржуазия монархтарғақарыз капитал беру арқасында алғашқықорлану процесiнiң қарқынын күшейттi. Буржуазияның баюы мен халықтың кедейленуi баға революциясының барысына алып келдi. яғни отарлаушы мемлекеттер тегiн және орта арзан еңбекпен өндiрiлгенқымбат бағалы тастар алтын мен күмiс отар елдерден Батыс Европаға тасыды. Сөйтiп буржуазияның жеке меншiгi мен кәсiпорындарықорлана бастады. Бұл жағдай iшкi сауда көлемiн ұлғайтты. Осылайша кешегi шаруалар мен қолөнершiлер iшкi сауда тұтынушысы мен жұмыс күшiн сатушыларға айналды. Отарлық системаның күшеюi дүние жүзiлiк сауданың маңызын күшейттi.
Капиталистiк өндiрiстiң алғашқы формасы бұл мануфактура болды. Бүл алғашқы шеберхана болды. Мануфактурақол еңбегiне сүйенiп оның белгiлi жұмыс обúектiсi болды. Әрбiр жұмысшы өзiне тиесiлi жұмыс операциясын жасады. Мануфактура басшысының негiзгi мақсаты-көп товар шығару болды. Сол себептi жұмыстың қарқынын күшейттi, жұмыс күнiн ұзартты, жалақыны азайтты, соныменқатар жұмысшылардықатаң тәртiптегi казармаларда ұстады. Бiрақмануфактурақоғамдық өндiрiстiң барлық саласынқамти алмады. Капиталистiк мануфактура бұл кезеңде феодалдыққұрылыстың қоршауында болды. Олардың көпшiлiгi дворяндар мемлекеттiң қыспағанда болды. Мысалы, Испанияда абсалюттiк монархия үстемдiк еттi. Бiрақ ХҮІI ғасырдан бастап Англияда, Нидерланды мен Францияда капиталистiк мануфактураның негiзi қаланып маңызы күннен-күнге арта түстi.
Батыс Европаның ауылшаруашылығында ХҮІ-ХҮІI ғасырларда қалалар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz