Сопылықтағы кейбір ұғымдар мен түсініктер

1 Сопылықтағы кейбір ұғымдар мен түсініктер
2 Әдебиеттер тiзiмi

Сопылық жолға түскен адамның рухани шынығуы (риязет), тырысуы (мүжаһеде) арқылы жеткен дәрежесі болады. Мұны сопылықта “мақам” деп атайды. Белгілі бір мақамға өз күшімен жеткен сопы, сол мақамда тұрақтап қалмай, келесі мақамға жетуге тырысуы шарт. Ал ол мақамның белгілі шарттарын толық орындамайынша мақам дәрежесін иемдену мүмкін емес.
Сопылыққа кірудің алғашқы мақамы – тәубе, кейін кезегімен құдай жолына кіру - “инабе”, арам нәрселерден ұзақ болу - “уәра”, дүние ләззатынан бас тарту - “зүһд”, ырза болу - “риза”, қанағатты болу - “қанағат”, тәуекел ету “тәуәккүл” болып келеді.
Сонымен қатар сопылықта “халь” деген тағы бір ұғым бар. Халь құлдың жеткен рухани жетістігінен кейін ие болған жақсы мінез-құлықтардың онда орналасуы нәтижесінде құдайдың рақымшылығымен жүректе пайда болатын шаттық, мұң, қайғы, жайдарылық, айбат, шабыттылық, есінен тану және толқыныс сияқты жағдай, яғни бұл құлдың өз еркінсіз пайда болады. Бұл хальдер құдайдан келгендіктен құл өз еркімен хальді жүрегінен кетіре алмайды.
Сопылық көзқарас бойынша адам рухани метафизикалық әлемнен қазіргі өмір сүріп жатқан мына көрінетін, жаралған әлемге түсірілген. Сонымен қатар адам нәпсінің жетегінде кеткеніне байланысты өзіне лайықты мақамнан төменгі дәрежеге түсіп, өзінің негізгі құндылығын жоғалтқан. Ал сопылықтың мақсаты - өзін тану, сосын адамды өз дәрежесіне (мақам) көтеру. Сопылық түсінігі бойынша адамды өз дәрежесіне жеткізу үшін оның көңiл көзiн ашуға, рухын тәрбиелеуге, мағнауи шынығуға, көңіл кірлерінен арылуға мән берiледi. Міне, сонда ғана инсан камиль-кемел адам дәрежесiне жетерi анық.
Сопылықтың ең төменгі дәрежесі “нәпсі әммаре (әмір етуші)ден” адам рухани дәрежеде биіктей отырып, “кәмиле нәпсі” сипатына, яғни сопылықтағы ең жоғарғы рухани дәрежеге жоғарылай алады. Бірақ бұл дәрежеге жететін сопылар өте сирек. Өйткені, бұл дәрежеге жетемін деп мақсат қойған сопы сопылықтың қиын да шерлі, соқпақты жолдарынан өтуі керек және бұл өте ауыр жол.

А) Негiзгi әдебиеттер
1. Ислам энциклопедиясы, Алматы, 1995
2. Атик М.К., Дәуренқұлов Қ., Мырзабеков М. Ясауитану оқу құралы. Түркiстан, 2002
3. Пьлев А. Ходжа Ахмед Ясави: Суфиский поэт его эпоха, творчества. Алматы, 1997
4. Яблоков И.Н. Основы религиоведения. Москва, 1994
5. Абуов А. Мировозрение Ходжа Ахмета Ясави. Алматы, 1997
6. Құран, қазакша мағынасы және түсінігі. Ауд. Алтай Х.
7. Антология мысли, Суфизм. Москва, 2002
8. Эрнест К. Суфизм. Москва, 2001
9. Ахметбек А. Қожа Ахмет Ясауи. Алматы, 1998

Ә) Қосымша әдебиеттер
1. Бегалинова К.К. Суфизм как религиозно-философская концепция мира и человека. Алматы, 1999
2. Тирмэнгэм Дж. Суфийские ордена в Исламе. М.,1989
3. Шах И. Суфизм. М, 1994
4. Жандарбеков З. Түркістанның қысқаша тарихы. Түркістан, 2000.
5. Нұртазина Н. Қазақ мәдениетi және Ислам.
6. Түркiстан халықаралық энциклопедиясы. Алматы, 2000
7. Түркістан тарихы мен мәдинеті. Түркістан, 2000
8. Есім.Ғ. Суфизмге кіріспе/Сана болмысы/Саясат пен мадениет туралы ой. Алматы, 1998
9. Жармұхамедұлы М. Қожа Ахмет Иасауи және Түркістан. Алматы, 1999
10. Иасауи жолы журналы. Түркiстан, 2004
11. Бүгiнгi дiнтану мәселелерi. Түркiстан, 2004
12. Шакизадұлы Н., Ералиева Ж. Әдептiлiк қағидалары. Алматы, 2000
13. Cebecioglu E. Tasavvuf Terimleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara, 1997
14. Köprülü F. Türk edebiyatinda İlk Mutasavvıflar. İstanbul, 1993
15. Mert H. Hoca Ahmet Yesevi. Ankara, 1999
16. Eraslan K. Divan-i Hikmetten seçmeler. Ankara, 1983
17. Eraydın S. Tasavvuf ve Tarikatlаr. İstanbul, 1981