Фитоценоздардың классификациясы және ординациясы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Фитоценоздардың классификациясы және ординациясы.

9. 1. Жалпы түсінік

Ежелден адамдар өсімдіктер жабының орман шалғындық тағы сол сияқты әр түрлі формаларын ажыратты. Орман танудың ғыылми негізгі пайда болғанға дейін тайғаның тұғындары ормандарының әр түрлі типтерін мысалы, қарағайлы, шыршалы және олардың варианттарын ажырата білді. Шындықтарды өсімдіктеріне және өскен ортасының жағдайына қарай аңғар шалғындары орманды алқап, шалғындары, сай - сала шалғындары сулы алқап шығындағы деп бөле білді. Бұдан біз шаруашылықпен айналысқан алық үшін әр түрлі өсімдіктер жабындарын бір - бірінен көрнекті бегілерімен құрамымен, өсімдіктердің шаруашылықтағы маңызымен тіршілік орындарының ерекшелігімен тағы с. с. ажыратылады. Негізгі типтерге біріктіру қажеттігін көреміз.

Осы қажеттілікпен, пайдаланатын жерлерді типтерге бөлуде өсімдіктер жабыны белгіреіне сүйене отырып, өсімдіктер жабының класификациялаудың тпкі негізгі мақсаты анықталады.

Халықтың өсімдіктер жабының типтеріне қойған аттарының және берген түсініктерінің біреулері көлемі және мазмұны жағынан өте кең мысалы, орман, ерекшеліктері - тар көлемді және жеке қалқан жапырақты орман немесе қызыл орман, жалпақ жапырақты ағаштар орманы немесе қара орман үшіншілері оданда тар мағынада қараған орманы шара орманы болады.

Осылайша өсімдіктер жабының халық класификациясы пайда болды. Бұл класификацияда тым жалпы ұғымдар мысалы, орман шалғындық және т. б. оған бағынышты ұғымдарға бөілінп, яғни жоғарғы және оған төменгі рангтерден тұратын жүйеге келтіру бірліктерінің «Ирархиясы» пайда болды.

Мұндай жүйеге келтірудің стихиялық процесі кезінде әртүрлі аудандарда және өлдерде анықталған өсімдік жабындарының типтері әртүрлі атпен аталады. Бұл кезеңде өсімдіктер жабына берілген бір ұғымның әртүрлі аудандарда мағынасы бірдей болмады. Бір жағдайда өсімдіктер жабынын бөлгенде жүйеге келтіру бірліктерінің жоғарғы рынгын анықтаумен шектелсе басқа жағдайда оларды оларға бағынышты майда рыноктарға бөлшектеді. Өсімдіктер жабыны туралы ілімінің алға дауына байланысты олардың классификациялық бірліктерін флоралар жүйесіндегі түр, туыс, тұқымдас сияқты барлық жерге бірдей келтіру қажет болады. Бірақ фитоценоздар типін бөліп жүйеге және келтіру өте күрделі проблема. Бұл жұмыстың күрделілігі фитоценоздардың әртүрлі тіршілік формаларына жататын түрлерден құралатындығында. Сонымен қатар фитоценоздар өте динамикалы құбылыс. Кез - келген уаытта фитоценозда оның маусымдық функциялық немесе сукцессиялық күйлері бейнеленеді. Қазіргі кезде адамдардың әртүрлі әсер етуінің нәтижесінде өсімдіктер жабындарында фитоценоздардың көптеген байырғы және туынды модификациялары кездеседі. Табиғаты әртүрлі фитоценоздарда бір типке жатқызатын, яғни конвергенция әртүрлі текті организмдердің ұқсас белгілерінің болуы, құбылыстарын жиі кездестіруге болады. Әрине мұндай жағдайларда фитоценоздардың конвергенциясы емес доминанттардың конвергенциясысмен қатар табиғатта дивергенциясы деп түсінген дұрыс. Конвергенциямен қатар табиғатта дивергенцияны да организмдердің ортақ белгілердің ортақ белгілердің ұқсастық қасиеттерінің жойыла бастауы байқауға болады. Соның салдарынан өсімдіктердің өскен жерінің жағдайының өзгеруіне байланысты доминанттарымен ажыратылатын фитоценоз ға бөлініп келетіндігін көруге болады. Бұл нені көресеті. Бұл тек қана доминантарды негізге алып фитоценоздар типтерін бөлу мақсатқа сәйкес келмейтіндігін көрсетеді.

Фитоценоздар типтерін бөлудің тағы бір қиыншылығы олардың көбісінің бір - біріне ұласып жатқандығында. Осыған байланысты олардың арасында шекараларды бтек түрде ғана жүргізуге болады. Бұл жағдай геобатаникада бұрын басым болып келген бағыт - фитоценоздардың дискре тігімен үзілмелік қатар табиғатта өсімдіктер жабындары үсздіктер жабындары үздіксіз деген ұғымның шығуына алып келеді. Фитоценоздардың дискреттігін мойындаған гиоботаниктер бөлінген фитоценоздар типтерін жүйеге келтіру үшін организмдер систематикасындағыдай классификациялау тәсілін қолданады. Ал, екінші бағытта, яғни фитоценоздардың үздіксідігін мойындаған геоботаниктер оларды жүйеге келтіру үшін ординация тәсілін қолданады.

Өсімдіктер жабының негізгі бірліктері ретінде фитоценоздар типтерін белгілеу үшн әртүрлі терминдер ұсынылады. Біздің елімізде ХІХ ғасырдың соңында және ХХ ғасырдың басында «фармация» терминін пайдаланылады. Ол кезде формация деп физиологиялық сыртқы көрініс типтер алады. Сол кезден бастап «формация» термині өсімдіктер жабының систематикалық бірлігі ретінде ботаник географтар арасында кең тарады. Ботанико - географиялық зерттеу жұмыстарында өсімдіктер жабындары, олардағы басым болатын өсімдік формаларына байланысты физиологиялық типтерге біріктірілді.

Бірақ өсімдіктің негізгі формаларын түсінуде бірауыздылық болғандықтан мысалы, А. Гумболдт - 19 формасын ажыратса Грезобак 60, ал Кернер 11 формасын бөлді. Формация көлемін түсінуде да бружуазиялық болмады. Бұл өсімдіктер жабындарын бөлшектеп бөлуге ғана физономиялық принциптің жеткіліксіз екендігін көрсетті. 1960 жыл Брюсельде өткен 3 - ші халықаралық ботаник конгресте өсімдіктер жабындарының негізгі бірлігі ретінде ассоцация қабылданды.

9. 2. Өсімдіктер ассоциациясы туралы түсінік.

Ассоциация алғашында қосу, құрама фотоциноздардың класификациясындағы негізгі синтаксон. Ассоциация терминің бірінші неміс ғалымы А. Гумбольда 1805 ж. Брюссельдегі 1910 конгресте ассоциацияға мынандай анықтама берді. Ассоциация - тіршілік ететін орын жағдайлары біркелкі және сырт көрінісі біркелкі белгілі бір флоралық құрамы бар өсімдіктер қауымы. Со уақыттан бері «ассоциация» термині көрсетілген елдерде өсімдіктер жабындарының негізіг өлшем ретінде пайдаланылып келеді. Ассоциация өзінен кіші майда бөлшектерге бөлінеді. Сонымен субассоциация, ассоциациялар варианттары сонымен бірге флоралық ортақтығынан ірі синтаксондарға одақтар, қатарлар, кластар тобы, дивизиондар біріктіріледі. Біздің елімізде бұрынғы ССРО ұзақ уақыт бойы ассоциациялар доминаттарының орьақтығана байланысты бөлініп келеді. Содан кейін олар сыртқы физиономиялық белгілеріне қарай топтастырылады. Мысалы, ассоциациялар тобы, ассоциациялар класы, формациялар тобы формациялар класы өсімдіктер жабындарының типтері. Өсімдіктер жабының классификациялаудың бүкілоақтық үшінші кеңесінде ассоциацияны анықтағанда флоралық белгіге ерекше көңіл аудару керек деген қарар қабылданды. Бұл жағдайда әрине ассоциацияның атын қою үшін синаксондар номенклатурасын білу керек. Синтаксндар номенклатурасы - бөлінген синтаксондарды атаудың ережесі.

Классификация принциптеріне байланысты әртүрлі бағыттарда синтаксондар әр қалай аталады. Бұл проблеманы дұрыс Браын - Бланке мектебі үлкен табысқа жетті, олар бұл жұмыста идиостематика тәжірибесін табыспен пайдаланды браун - Бланке және оны қоштаушылардың дамытып келе жатқан бағыты - фитоценоздар классификациясы флоралық сигматизм деп атайды.

Бұл жағдайда әртүрлі ранктағы бірліктер өз аттарын таксондар туыстар немесе алады. Таксондар өсіп, тіршілік ететін ортасының жағдайын немесе сырт көрінісін физиологиясы бейнелейді. Синтаксондар атын құрастыру жөніндегі соңғы нұсқауды. Фитосоциологиялық номенклатуралар кодексі деген атпен Баркиан, Моравец Роще 1983 дайындап ұсынды. Ол нұсқау 1979 жылдың І январынан күшіне енді. Бұл кодекстің негізіг ережелері мыналар. Синтаксонды атау ережесінің негізгі болып приоритет принципі алынған, оны синтаксон авторы анықтаған жылын көрсетіп белгілеп қояды. Синтаксон атының объектіге толық сәйкес келуі етілмейді, ол тек жтикетка ғана. Синтаксономияның негізгі рангісі ассоциация саналады. Ассоциациядан төмен субассоциациялар варианттар және фациялар, жоғары, одақтар, қатарлар және кластар бөлінеді. Жоғары синтаксомиялық рангты білмей - ақ төменгі синтаксонды бөлуге бөледі, ал керісінше болмайды. Мысалы, ассоциацияны оның қай класқа белгісіз болсада болады, бірақ класты, егерде оған жататын бірде - бір ассоциация белгісіз болса бөлуге болмайды. Синтаксон атын жариялау заңды болып саналады егерде оған нақтылау бейнелеудің фитоценологиялық таблицасы қоса берілсе. Табилицада фитоценологиялық таблицасы қоса берілсе. Таблицада деференциалды немесе оларға тән, ерекше түрлер бөлініп көрсетілу қажет.

Біздің елімізде ассоциацияны атаудың өте қарапайым жүйесі кең тараған. Оның әдісі бар. Бірінші әдісіне бірнеше диагностикалық түрлерді немесе әртүрлі белгілерімен біріктіру арқылы құрастырылады. Синтаксон атына кірген түрлер атау септігінде беріледі.

Егер вегатациялық маусымда бір яруста доминантар алмасатын болса, онда олар стрелка арқылы қосылады. Жыл сайын доминаттары ауысып отыратын ассоцацияларда ол доминаттар тобы белгісімен қосылады.

Ассоциацияны атаудың екінші әдісіне келетін болсақ, басын ярустағы доминант түрдің латынша атынан туыс аты алынады да оның түбіріне деген жұрнақ қосылады.

Біздің елімізде қосылатын осы екі әдістің әрине жоғарыда айтылып өткен біріншісі оңай әрі ыңғайлы. Бұл екі әдістеде ассоцияға ат қою үшін доминанттар пайдаланады. Біздің ойымызша жоғарыда айтылып өткен Брау - Бланке мектебі - сигматизмді қолдаушылардың тәжірибелерін, принциптерін пайдаланған мақсатқа сәйкес, орынды болар еді.

Тәуелсіз мектептер достығы елдерінде таксономиялық бірліктер иерархиясында ассоциациялар тобы, формация, формациялар тобы, формациялар класы және өсімдіктер жабыны типі деп бөліп қабылданған. Негізгі таксономиялық бірліктер болып ассоциация, формация және өсімдіктер жабыны типі саналады.

Формация латын тілінде фитоценоздарды сыртқы көрінісіне қарап классификациялаудың рангісі. Бұл терминді немістің табиғат зерттеушісі Гризебах енгізді, формацияны бір доминаттың барлығына байланысы бөледі.

Өсімдіктер жабыны типі- фортоценоздардың сырт көздеріне қарай классификациялауда ең жоғарғы ранг. Өсімдіктер жабыны типі доминантары бір тіршілік формасына латын формациялар жиынтығы мысалы, ормандар, шалғындықтар және с. с . Кейбір өрік - шөліктеріне қарамай маңызды белгілерінің ұқсастығына байланысты барлық бір түрге жатқызылады. Сол сияқты кейбір өзіндік ерекшеліктеріне қарамай жалпы белгілерінің ұқсастығына байланысты фитоценоздар ассоциацияларға біріктіріледі. Бұл жағдайда ассоциацияны фитоценоздарды кейде ассоциацияның учаскесі деп атайды. Бұл онша дұрыс түсінік емес, өйткені бұлай санау фотоценоз ассоциацияның өкілі емес әшейін бір бөлшегі деген сайға келтіреді дедік. Бұндай біріктіруде әрина әрине заңды сұрақтар туады. Фитоценоздардың ұқсастығын қандай белгілері арқылы анықтау керек. Ұқсастық дәрежесіннің шамасы қандай болуы керек.

Жоғарыда келтірілген ассоциацияның анықтамасы халықаралық ботаникалық конгрестегі бәірінші жауап береді береді. Бұл анықтамада негізгі белгілері флоралық құрамы, тіршілік ету орны жағдайы, сырт көрінісі көрсетілген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.