Имам Раббани Ахмед Сирхинди

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1 Ислам ой-пікір тарихындағы сопылықтың қалыптасуының алғы шарттары

Тасаууфтың шығу тарихы . . . 7
Тасаууфтың қайнар көздері - құран, хадис (ислам ғалымдары) . . . 14
Тасаууф тарихындағы атақты суфилер және олардың сопылыққа көзқарастары . . . 21

2 Имам Раббани және сопылықтағы болмыс ұғымының қарастырылуы

2. 1 Имам Раббанидің өмірбаянына шолу . . . 33

2. 2 Имам Раббанидің «Мәктубәт» еңбегіндегі қарастырылатын басты тақыртар және болмыс (уәхдәтуш-шухуд) ұғымының қарастырылуы . . . 42

2. 3 Ибн Араби мен Имам Раббани арасындағы болмыс (уәхдәтул-ужуд пен уәхдәтуш-шухуд) ұғымындағы пікірталастары . . . 47

Қорытынды . . . 59

Пайдаланған әдебиеттер . . . 61

Кіріспе

Зерттелу жұмысының өзектілігі. «Біздің елімізде мұсылман қауымы исламдағы сүннит жолын ұстанушылар. Қазақстан аумағындағы Ислам Ханафиттік деп аталатын діни құқықтық мектеп пен сопылықты насихаттайтын идеологиның негізінде қалыптасқан. Осылайша қазақтар өздері үшін жаңа Ислам дінін қабылдағанымен, өз бабалары - түркінің көшпелі тайпаларының рухани мұрасынан да көз жазған жоқ. Қазақстан аумағында сопылық дәстүрдің негізін салып, оны түркілік дәстүрмен үндестірген әйгілі тұлға Қожа Ахмет Иассауи» делінген. [1, 27]

Адамзат санасын сарсаң қылған сұрақтар (тіршіліктің жаратылысы, оның пайда болуының себебі т. б. ) қашанда заман ғалымдарының, ойшылдарының, ақындарының көзқарас жүйесінің ұйытқысы болды. Сондай маңызды сұрақтардың бірі: сопылық ілім, оның шығуы, мақсаты, мәні, қажеттілігі жайында әр түрлі пікірлер айтылуда.

«Сопылық - өмірге нәр беруші ілім, оны тек сопылық жолмен ғана тануға болады», - дейді Сейд Идрис Шах. Әр дәуірдің ғалым даналары сопылық жолдың ерекшелігін анықтап, ой тұжырымдарын жасаған. Сопылық ұстанған сайын дәмі сезіліп, түсініле беретін ілім болғандықтан, оны шектеулі сөздермен айтып жеткізу қиын. Сопылық - мүминдердің ішкі жан дүниесін түзетіп, оларды рухани жетілдіріп, құлды мақтаулы ахлаққа бөлеп, Хаққа жақындататын, сөйтіп Жаратушыны шынайы тануға жеткізетін ілім. Сопылық - көркем мінез бен әдеп. Көркем мінез - иманды еліктеушіліктен құтқарып, пікір мен іс - әрекеттерге жөн беретін ихсан сезімін, яғни Жаратушыны көріп тұрғандай бір халді жүрекке орнықтырып, бойдағы бөлінбес әрі басым қасиетке айналдырып, осы дәстүр бойынша өмір сүру деген сөз. Әбул - Хусайн ән - Нури: «сопылық - түрде, ілімде емес, ол тек қана мінез - құлық. Егер түр болса, күресумен, ілім болса, үйренумен қол жеткізілер еді. Сол себепті тек қана түр мен ілім мақсатқа жеткізбейді. Сопылық - Жаратушының ахлағын жамылу» - деп оның ахлақпен ажырағысыз байланысына ишарат еткен. Әбу Мұхаммед Жарири «сопылық - көркем мінезді ұстанып, жаман ахлақтан арылу» - дегенде осыны меңзеген.

Жүректі көркем мінезбен безендіріп, жаман мінезден қорғау - мәңгілік бақыттылық пен сәлемет үшін аса қажетті болғаны сияқты өте ауыр іс. Көрнекті сопылардың бірі Әбу Хашим Суфи: «жүректе орныққан тәкаппарлықты шығару, тауды инемен қазудан да қиын» - деген. Әбу Хафс әл - Хаддад дегеніміз - әдеп» - деп тоқсан ауыздың тобықтай түйіні ретінде түсіндерген.

Сопылық философиясында ибн Араби насихаттаған «уахдат ул-ужуд» (болмыстың бірлігі) концепциясының өзіндік орны бар. Оның «әл-Футухат әл-Маккия» және «Фусус әл-Хикам» атты шығармаларында «болмыстың бірлігі» ілімі жинақталған. Ибн Арабидің философиясы ежелгі Александрия мектебінің концепцияларына жақын келгенімен ол өз көзқарастарын исламдық діни ілімдермен сабақтастырды. Құран аяттарының эзотеориялық мәніне түсініктеме жасай отырып, ибн Араби бүкіл жаратылыстың теңдесі жоқ абсолюттік болмыстан бастау алатынын, абсоюттік мәннің көрініс табуы арқылы шексіз көптік пайда болғандығын, бірақ, олар өз алдына шынайы болмыс емес, абсолюттік мәннің алуан түрлі көріністері екендігін қуаттады. Құдайлық мән өзін болмыстар мен әлем формасында жарыққа шығарды. Бастапқылық пен соңғылық та, айқындық пен құпиялық та оған тән. Одан басқа шынайы болмыс жоқ. Болмыстар мен әлем құдайдың сыртқы, ал құдай болмыстар мен әлемнің ішкі мәні, оның рухы. Жаратушы да, жаратылыс та - оның өзі, себебі, болмыс - біреу ғана. Ибн Арабидің пікірі бойынша әлем - адам санасындағы дүние, оның шынайы мәні жоқ, демек ол - қиялдың жемісі.

Ибн Арабидің ужудшылдық философиясын ибн Таймия сияқты теологтардан өзге сопылардың өз ішінде де жоққа шығарылғандығы кездесті. Атақты суфи Симнани (ө. 1336 ж. ) ибн Арабиді құдай мен адамды теңестіргендіктен, әлем мен құдайды біріктіргендіктен сынға алды. Сопылық философия үндістандық сопы - ойшыл Ахмед Сирхинди (ө. 1624) арқылы одан ары жаңа сипат ала бастады. Нақшбанди тариқатының өкілі Имам Раббани атымен танымал Ахмед Сирхинди уахдат ул - ужуд ілімін практикалық деңгейде мойындаумен қатар сопылық танымның дамуында соңғы белес емес екендігін дәлелдеуге тырысты. Имам Раббанидің жарыққа шығарған «уахдат аш - шухуд» концепциясын Үндістан мен Орта Азиядағы муридтеріне жазған хаттарында баяндады.

Зерттелу жұмысының мақсаты мен міндеті: Имам Раббаниді, оның еңбектерін бұрын соңды және қазіргі уақытта да арнайы зерттелмеген басты тақырып болып есептеледі. Осыны ескере отырып, төмендегі тақырыптарды зерттеуді мақсат еттім.

Сопылық ілімінде өзіндік салған жолы бар Ахмед Сирхиндидің тұлғасын, оның көзқарастарын және енгізген терминдерін ғылыми тұрғыда нақты дәлелдермен көрсету;
«Мактубат» және де т. б еңбектерінде берілген басынан өткерген тәжірибелері мен халдерін нақты тұжырымдары арқылы зерделеу;
Сирхиндидің «уахдат ул -вужуд» пен «уахдат аш - шухуд» ұғымдары жайындағы көзқарастарының айырмашылықтары мен ұқсастықтарын көрсете отырып талдау;

Зерттеудiң әдiс-тәсiлдерi. Зерттеу жұмысында салыстырмалы әдіс, талдау әдісі, герменевтикалық әдіс пайдаланылды.

Зерттелу жұмысының деңгейі: Ахмед Сирхинди жайында Шығыс және Батыста бірнеше мақалалар мен шығармалар жарияланған. Бурхан Ахмад Фаруқи оның барлық көзқарастарын, Иоханан Фридман кейбір және сопылық көзқарастарын, Ж. Г. Ж Хаар және т. б да ғалымдар сопылық көзқарастарын зерттеген. Бірақ бұл шығармаларда Сирхиндидің «сопылық ілім» (сейр сүлүк) және «болмыс» (вужуд) тақырыбындағы көзқарастары жүйелі, толық және ауқымды жазылмаған.

Түркияда Ахмед Сирхинди хақында жасалған алғашқы ізденістер Жабир Сунардың Имам Раббани - Ибн Араби: «уахдат - ул ужуд - уахдат - аш шухуд» мәселесі атты 1954 жылы дайындалған және 1960 жылы Анкарада жарияланған докторлық диссертациясы еді. Бұл шығармада Сирхиндидің сопылық ілімге қатысты көзқарастары қолға алынбаған, тек қана «болмыс» (ужуд) тақырыбы сөз етілген. Шығармада Сирхиндидің Мактубаттан басқа шығармалары пайдаланылмағаны сияқты, ең маңызды қайнар көздің бірі болған «Хазаратұл-құдс» еңбегі де қолданылмаған. Әсіресе Сирхиндидің болмыс және мәртебелері тақырыбындағы көзқарастары жүйелі түрде болмағандықтан, оқырманға түсінікті хәлде ұсыну қиын. Түркияда бұдан басқа Ахмед Сирхинди жайындағы жазылған еңбек Етхем Жебежиоглының Имам Раббанидың әрекеті мен ықпалдары (Стамбул 1999) атты шығармасы. Бұл шығармада Сирхиндидің өмір сүрген кезеңі, өмірі, шығармалары, кейбір пікірлері қозғалған. Шығарма, Сирхинди жайындағы еңбек болғанымен, Сирхиндидің сопылық көзқарастарына қатысты бөлігі қысқа жазылған және оған қарсы сындар қамтылмаған.

Отандық ғалымдар бұл тақырыпты тыңғылықты зерттемеген. Тек ғылыми мақала көлемінде зерттеп, жариялаған. Соның ішінде Д. Кенжетай, Қ. Қаратышқанова, Б. Сайфунов сынды ғалымдардың зерттеулеріне иек арттық.
Зерттелу жұмысының құрылымы:Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Ислам ой-пікір тарихындағы сопылықтың қалыптасуының алғы шарттары

1. 1 Тасаууфтың шығу тарихы

Исламда сопылық тақырыбы қозғалғанда танымдық мәннің басты нысана болатындығын тасаууф сөзінің шығу төркіні мен теориялық мағыналарынан байқап болжауға болады деп шештік. Сопылық сөзінің шығуын «әхл-и суффамен» байланыстырған авторлар, «әхл-и суффа» тіркесін «тас орындық адамдары» деп аударған. Бұлай деп Пайғамбар дәуіріндегі Мадина мешітінің жанындағы тас орындықтарды паналап, осы жерде ислам тәрбиесін алып, діни ғылымдарды зерттеген алғаш мұсылмандарды атаған. Пайғамбар мәжілістерінде болған сахабилерге қатысты айтылған «асхаб-ы суффа» деген атаудың әрі хадис пен сүннет, әрі сопылық пен ислам мәдениеті тұрғысынан маңыздылығы жоғары. Яғни, бұдан сопылықтың қасиеттері мен сипаттарының «әхл-и суффаның» ерекшеліктеріне жақын болғандығы, суффа адамдарының кедейлігімен және құдайға берілгендіктерімен айқындалады. [1, 18]

Шындығында сопылар құдайды тану жолындағы күш-жігерлері арқасында жүректері, рухтары құдайға жақын болғандар, сол үшін де бірінші дәрежеде маңызды орынды иеленгендер. Батыс Европа зерттеушілері ғасырымыздың басына дейін тасаууф сөзінің түбірі грек тіліндегі «данышпандық» (софия) сөзінен шыққан деген ойды ұстанды. Қазір кеңінен жайылып, көбірек қабылданған пікір бойынша, тасаууф сөзі «суф» сөзінен (арап тілінен аударғанда «жүн» мағынасында) шыққан. Жүн мағынасын беретін «суфтан» жасалған киімдер кигендіктері үшін сопылардың сопы (қазақша варианты сопы) атын алғандығын сопылардың көпшілігі құптаған. Шейх Әли Ибн Шайх Осман әл-Жұллаби әл-Хүжвири «Кашф әл-Махжуб» («Жасырынды ашықтау») деген еңбегінде «суфи» сөзінің суфтан, жүннен келетінін айтқан. Сол жерде Ахмад-и Жамның бұл турасында пікірі айтылған: «Сопыны сопы деп атау себебі, олардың жүннен тоқылған киім кигендіктерінен». Осыдан келіп, тасаууф сөзі «суф» сөзінен алынған, қатал жүннен тоқылған киім киген құдай адамының, тақуаның дәстүрлі белгісі ретінде қабылданған деген қорытынды шығардық. [1, 27]

Дегенмен, ислам дінінің тарала бастаған алғашқы дәуірлерінде сопылардың түрлі атпен танылғандары мәлім. Мәселен, дүниелік азаптар мен жоқшылыққа қарсы төтеп берулері және материалдық игіліктерден безгендері үшін оларды «фуқара» (араб т. «фақир», яғни пақыр сөзінің көпше түрі) деп атаған. Үнемі ел кезіп, өмірінің көп бөлігін далада өткізгені үшін «ғұраба» (ғариб, яғни ғәріп, бөгде сөзінің көпше түрі. ), «сайиахун» (ел кезуші), «шикәфтия» (хорасандықтардың тілінде «үңгір» сөзінен, яғни далада кезіп, қажеттілік туғанда үңгірлерді паналаған) деп атаған. Түркі мемлекеттеріне таралған сопылық «футууәт» құрылымы деп те танылған. Түркі халықтарының ислам дінін қабылдауына және исламның көптеген қауымдар тарапынан жылы қабылданылуына сопылық ықпал еткені мәлім. Сопылықтың негізгі мақсаты рухани және ахлақ тұрғысынан байыпты және тәртіпті адам типін жетілдіруден құралса, көптеген ислам діні төңірегінде пайда болған ойшылдық ағымдардың мақам, принцип, әдіс, т. б. элементтерін сопылықтан алғанына таң қалуға болмайды. Түркі мемлекеттеріне тараған сопылық тариқаттары қала, ауыл демей бірдей таралып, барлық дерлік әлеуметтік құрылымды қамтып отырған. Сондықтан, сопылықтағы футуует қозғалысы түгелімен дерлік ислам ахлағын жүзеге асыруды мақсат тұтқанын араб тілінде «фата» сөзінің жас, бозбала, құл, қызметші, жомарт сияқты мағыналарының болуынан байқадық. Көпше түрі фитиян және фитие. Түбірі осы сөзден шыққан футууеттің тілдік мағынасы жомарттылық, сезімталдық сияқты терең де, бай мағыналары бар. Футууетті тақырып еткен шығармалардың қай-қайсысынан да ислам діні насихаттап келген көркем мінез-құлық негіздерін табуға болады. Сондай шығармалардың алғашқысы ретінде ұлы сопы әс-Сұхравардидің (632/1234 өл. ) «Ауариф'ул-Мағариф» атты шығармасын келтіруге болады. Бұл кітап «Сопылық негіздері» деген атпен Түркияда 1989 жылы Хасан Камил Йылмаз бен Ирфан Гүндүз тарапынан аударылып, шығарылды.

Күшейридің «Рисалесінде» футуует ұғымын түсіндіру Кахф сүресінің 13 аятымен басталып, хадистермен жалғасады: «Бір құл мұсылман бауырының мұқтаждықтарын көріп, көмек берсе, Аллах сол құлына көмек береді».

Егер сопыдан «Сопы деген кім?» деп сұралса, ол «Сопы ешбір затқа ие емес, бір нәрсеге ие болған жағдайда оны басқаға береді» (Ла малику уа лайса мамлук) деп жауап беретін болған. Әбу Хүрейра мен Фұдала бин Убайда әхл-и суффаны суреттегенде мыналарды еске алған: «Олар аш күйінде, жерге сүйретіліп әрең қозғалатын. Терлеген уақыттарында үстерінен жаңбыр астында қалған қойлардың иісіне ұқсас иіс шығатын». Жүннен тоқылған киім пайғамбарлар мен әулиелердің әдеттегі киімі екенін Хасан Басри да айқындап өткен: «Иса жүннен тоқылған киімдер киді, жемістерді жеді, кешті қарсы алған жерінде қонуға қалатын . . . Бәдір соғысына қатысқан жетпіс мың сахабаны көрдім. Ешқайсысы да жүннен басқа киім кимеген». Теориялық тұрғыда, бұл жерде тасаууф сөзінің «суф» яғни, жүннен келгендігінің басымдылығы айқындалып тұр демекпіз. [1, 135]

«Үмбетімнен бір қауым (қияметке дейін) Алланың әмірін орындауды жалғастырады. Оларды қабылдамағандар және оларға қарсы болғандар, оларға зиян келтіре алмайды. Бұл - Алланың әмірі (қиямет) келгенге дейін жалғасады. Олар адамдардан үнемі жоғары тұрады» - деп, пайғамбар хадисінде айтылғандай, сопылар үмбетінің рухани құндылықтары мен қағидалары қандай болған деген сауалға жауапты іздестіріп көрейік.

Танымдық негізде сопылықты теориялық және методологиялық негіздерін, әсіресе, руханилық тұрғыдан тану, сопылық зерттеушілерін ислам өркениеті кеңістігінде сопылық ілімінің қалыптасып дамуына қатысты түрлі жорамалдар айтуларына арқау болды. ХХ ғасырдың басына дейін батыс зерттеушілері сопылық ілімінің шығуына исламнан тыс діни-философиялық жүйелер ықпал етті деген көзқарасты ұстанды. Солардың ішінде Ф. А. Толук, Р. Броун, Д. Макдональд, А. Вензинк, Р. Дози сияқты сопылықты зерттеушілер сопылық генезисінің үш басты теориясын айқын көрсетті, бұлар: 1. христиандық, немесе христиандық-неоплатондық, 2. ирандық, 3. үнділік. Біздің пікірімізше, сол уақытта сопылық негіздерінің терең зерттелмеуіне байланысты және еуроорталықтық көзқарастардың үстем келуі себепті, сопылықтың сырттай көрінісіне қарай еуропалық ойшылдардың басқа пікірде болулары да мүмкін емес еді. Өйткені, азды-көпті батыс жұртшылығына танымал болған буддистік, зороастрлық және христиандық әдіснама тұрғырнамасынан сопылықты бағалау әлдеқайда оңай түсетін еді. Өз кезегінде бұл түрлі формалистік тұжырымдарға, атүсті саралауға, трансформацияларға жол берді. [2, 165]

Дегенмен, сопылық таным адам табиғатына ғана тән ерекше әрекет болғандықтан, тарих қойнауларынан бүгінге дейін ол түрлі формаларда көріне алды. Себебі, сопылықтың негізгі құндылықтық тірегі арлылық, әділеттілік, рухани байлық сияқты қасиеттер екенін мойындасақ, бұл қасиеттерді түрлі діндердің құрамында көре аламыз. Соған орай, көне замандарда Үндістандағы Брахман, Египеттегі Гермес, Грекиядағы Пифагор, Сократ және Платон тәсілдері, яхудилік дініндегі каббализм және христиандықтағы тылсымшыл тәсілдер мен құралдарда сопылыққа ұқсас белгілер көрінді.

Тасаууф - Исламның санасы. Оның жүректегі өмірі. Оның асылы мен руханияты. Мұнда еш шүбә жоқ. Яғни, ислам ішкі сырындағы бұл асылдығы мен руханияты қабілеті бар адамдарда көрініс тауып, мүмин көңіліндегі руханият пен фейз (рухани нәр, рухани күш), махаббат пен шаттық ерекшеліктерін өз шыңына жеткізеді. Демек, тасаууф - Ислам бағындағы ұлы білім мен парасат бәйтерегінің ең жемісті бұтақтарының бірі. Сондай-ақ бүгінге дейін тасаууф туралы:

-зиялы, терең ойшылдарға (хауасқа),

-хауасқа әрі көпшілікке (ауамға),

-тек ауамға ғана, яғни қарапайым адамдарға арнап, талай көркем шығармалар жазылған. [2, 37]

Бұл шығармалардың бір бөлігі ФусусулХикем мен Инсаны Кәміл сияқты, тек терең де ұлы ойшылдар (хауас) аңғара алатын деңгейде жазылған. Кей бөлігі болса, Мәуләнәнің Мәснәуи атты кітабы секілді ойшылдар мен орташа деңгейдегі көпшілікке үндейтін мәнде жазылған. Бұлар - заһири яғни шариғат білімдерін толықтырғандардың жеткен білімдерін толықтырғандардың жеткен білімдерінің аясында кең, терең әрі рухани ойлау мен фәйзге бөленіп, Хаққа, ақиқат пен мағрифатуллаһқа жетулері үшін жазылған еді. Бұлардан басқа Әнуәрул Ашықин, Мұхаммедия және Нәфәхатул-унс секілді қарапайым халық үшін жазылған тасаууф кітаптары да бар. Бұлар шариғат үкімдерін сырттай аңғарып, білген қарапайым көпшіліктің сезу, түсіну және іс-әрекет жағынан азды-көпті бір деңгей қалыптастырулары үшін жазылған.

Тасаууф туралы шығармалардың мұндай бірнеше түрлі болуы - қоғамдағы қарапайым (ауам) да, зиялылардың (хауас) да түсініктері мен қабілеттерінің, шама-шарқтарының әр-түрлі болуына қарай Исламды, Исламның кең де ауқымды кемелдігіне жарасатындай түсініп әрі іске асыру күштерін қамтамасыз ету үшін еді. Осылайша адамдар қос қанатты болады.

Барлық осы ерекшеліктерімен қоғамның әр сатысына Исламды үндеген тасаууф халықтың әлеуметтік тұрмысы жақсарған кездеріндегі жалқаулықтары мен босаңсуларын бөгеп, қоғамның сергектігін арттырып, жалғастырған һәм басқыншылық пен зұлымдыққа толы қиын-қыстау кезеңдердің былықпалықтары мен күйзелістерінің арасында тарайып, қысылған көңілдеге терезе ашып, тыныс алдырады. Әрі жабырқаулы көңілдер мен шаршаған саналарға жұбату, кеуіп қалған рухтарға кәусар суы болады. Ол тағы бір жағынан көркем ахлақ пен ғибадатта шыңға жеткен жандарға қарапайымдылықты, «ештік» сезімін ұсынып, менмендік пен тәкәппарлыққа және мақтаншақтыққа салынуына тосқауыл болған. Ал, екінші жағынан күнә шұңқырында тұншығып бара жатқан пенделерге кеңінен кешірім, хош көрушілік, мейірбандық пен рахмет секілді құтқарушы мүмкіндіктер ұсынған. Расында Моңғол шапқыншылығынан кейін Орта Азия мен бүкіл Анадолыны жаулап алған былықпалықтан пайда болған қайғы-қасіретті, тынышсыздықты сейілтіп, жұбатушы ретінде сол дәуірде, тасаууфтық ағымдардың күш-қуат тапқаны және көптеген мұтасаууфтың (сопы, дәруіш) жетіліп, үлкен қызметтер атқарғаны тарихи шындық. [2, 75]

Қазіргі таңда барлық адамзат баласы бір түрлі қорқынышты рухани күйзеліс пен тауқыметтердің иірімінде малтығуда. Осындай бір кезеңде көңілдерге шипа тарататын тасаууфи көркемдіктер мен қасиеттерге деген қажеттілік әсте жоққа шығарылмайтын шындық. Өйткені атейзмнің басқыншылығынан жаңа құтылған бір жаралы құс тәрізді рухани емге мұқтаж адамдардың шаршаған рухтары мен көңілдері бір-түрлі Абыл Хаяттың талапкер ісбеттес. Расында материялизмнен жалыққан шығыс пен батыс ілімінің адамдары исламды ең алғашында үлкег мутасаууфтардың тартымдылығы мен әдемі қасиеттерінің арқасында танып сүйіп жатыр. Ақыры бұл ұлық дінді жан тәнімен қабылдап бекем ұстанып жатыр.

Бұлардың барлығы тасаууфтың тұңғиық рухани құрамы және мәні мен имандылардың қолындағы баға жетпес бір ислами көрініс, фәйізбен кемелдік нығметі екенін айқындап тұр сондықтан ол мұсылмандардың кемелденуі мен мұсылман еместердің хидаятына дәнекер бола білу және оларға исламды дұрыс түсіндіріп шағылыстыра алу үшін аса үлкен маңыздылық танытады. [2, 35]

Өйткені, шын мәніндегі тасаууф Расулулаһтың (с. а. у) мүбәрәк өмірінің шындығын қияметке дейін келетін ғасырлар мен нәсілдерге шағылыстыруды қамтамасыз ететін бір көңіл айнасы.

Солай болғандығынан хақ тағала мен хазіреті пайғамбардың (с. а. у) мүбәрәк фәйізі мен махабаттары көңілдері ғасырлар бойы тірі күйде өміршеңдікпен жасаған. Қазірде жасауда. Болашақта да жасай береді.

Сол үшінде Исламның жасырын не ашық, қас, жауыз дұшпандары рух пен бір-бірінен ажыратқан болғандай тасаууфты, Ислам дінінен бөлек бір ұғым жүйесі ретінде көрсету үшін тырбанып бағуда. Сондықтан мәселенің анық-қанығына жете алмаған адамдар тасаууф туралы жаңылып, орынсыз қарсы келушілікке салынатындығын тасаууф туралы ақиқат пен шындықтарды әрқашан дұрыс кем-кетіксіз түсіндіру, теріс не қате түсініктердің түзетілуі аса маңызды зәру жағдай болып тұр. Әрине тек қана бұл зәрулік жағдайға байланысты болып емес, жоғарыда баяндалған әдеміліктердің де көңілдерге ұсыныла білу үшін де тасаууф арнасы бейне бір шығармалар дариясы іспеттес. [3, 45]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.