«Материалдық емес активтердің есебі мен аудиты»

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Экономика және бизнес факультеті

«Есеп және Аудит» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Материалдық емес активтердің есебі мен аудиты»

Орындаған

Ғылыми жетекші э. ғ. к., аға оқытушы, Бейсенбаева А. К.

Норма бақылаушы Оңдаш А. О.

Қорғауға жіберілді

кафедра меңгерушісі э. ғ. к., доцент Товма Н. А .

Алматы - 2010

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН «ҚАЗАҚМЫС» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ. Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы

1. 2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық көрсеткіштері

1. 3 Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен есеп саясаты

2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ.

2. 1 Материалды емес активтердің жіктелуі мен бағалау әдістері
2. 2 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгендеу.

2. 3 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгенделуі

2. 4 Материалды емес активтердің амортизация есебі

2. 5 ҚХЕС - на сәйкес материалдық емес активтердің есебін жүргізудің ерекшеліктері .

3. КӘСІПОРЫННЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРІНІҢ АУДИТІ

3. 1 Аудиттің мақсаты мен ұйымдастырылу жолдары.

3. 2. Материалдық емес активтерді есептеу аудитін ұйымдастыру жолдары

3. 3 Материалдық емес активтердің есебі мен аудитін жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан елде ғылыми-техникалық саясат, әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде. Елдің микроэкономикасын басқаруға аса қажетті әртүрлі бизнес салаларындағы шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметін талдау, аудит және басқару есебі сияқты арнайы қолданбалы ғылымдарға ерекше маңыз беріліп отыр.

Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің мәні мен ролі күнннен күнге артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпараттарды қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.

Бухгалтерлік есеп - экономикалық білім жүйесіндегі негізгі орны бар пәндердің бірі, әрі оны кәсіби мамандығым деп таңдаған тұлғалар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, қаржылық жағдайы ашық көрсетіледі.

Микроэкономикалық деңгейдегі даму туралы айтар болсақ, өндіріс тиімділігінің маңызды бағыттарының бірі - субъектінің активтерін пайдалануын жетілдіру, олардың қайтарымдылығын өсіру, олардың тұрақты және реттелген кеңейтілген ұдайы өндірісін жетілдіру. Бұл кез-келген шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстарының шектеулілігімен тікелей байланысты. Субъектінің активтерін толық пайдалану еңбек өнімділігін өсіруге, ағымдағы өндіріс шығындарын азайтуға, оның басқа сапалық көрсеткіштерін жақсартуға және пайда үлесін арттыруға мүмкіндік береді.

Осыған байланысты активтердің есебі мен экономикалық мазмұнын, кәсіпкерлік қызметтегі ролі мен орнын дұрыс түсіну оларды тиімді пайдалану жолдарын анықтау өндірістің экономикалық нәтижелеріне оң әсер тигізеді.

Әр қоғамның өмірінде материалды өндірістен басқа рухани өмір маңызды орын алады. Адам туылған кезінен бастап ойлауға, шығармашылыққа, ғылым мен өнер туындыларын жасауға қабілетті болып келеді. Мұндай әрекеттердің нәтижелері әрбір халықтың, мемлекеттің сонымен қатар жалпы адамзаттың рухани және интеллектуалдық потенциалын құрайды және арттырады. Ол жетістіктер интеллектуалдық меншік деп аталады, ал есеп жүйелерінің мақсатында оларды материалдық емес активтерге жатқызады.

Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен бірге қоғамның алға қойған мақсаттарына жетуін қамтамасыз етеді. Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болып отыр. Елімізде шикізат пен энергия тасымалдаушыларды сыртқа шығаруға ғана сеніп қоймай, міндетті түрде ғылыми сиымды және күрделі өндірістерді дамыту керек, әлемдік технологиялық еңбек бөлінісінде өз орнын табуға көңіл бөлу керектігін Елбасы Н. Ә. Назарбаев жыл сайын жолдауында атап өтіп өтіп міндеттеп отырады.

Материалдық емес активтер Қазақстанның есеп жүйесінде ең алғаш Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Қаржы министрлігінің 1991 ж. 1 қарашадағы № 56 бұйрығымен енгізілді. Сол кезге дейін материалдық емес активтер жалған капитал деп есептелді.

Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің болмауы кәсіпорындардың қаржылық көрсеткіштерінің бұрмалануына ұшыратты. Өндірісте бірінші рольде тұратын нақты бар капитал - интеллектуалдық меншіктің болуы теріске шығарылды, ал бұл активтерді мойындап, олардың бағасын білгендер үшін үлкен пайдаларға қол жеткізуге мүмкіндік болды.

Дамыған елдерде тауар белгілері, фильмдер мен кітаптар, күрделі химиялық өнімдер, дәрі-дәрмектер мен тағамдық қоспалар, үнемді экологиялық таза технологиялар, электронды есептеуіш машиналарға арналған интегралдық микросхемалар мен бағдарламалық өнімдер сияқты шығармашылық интеллектуалдық әрекет нәтижелерімен сауда жүргізуде басты табыс көзіне айналуда.

Қазақстан Республикасы орын тепкен нарықтық қатынастардың ақиқатын түсіне отырып, интеллектуалдық меншік мәселелерін реттеудің нормативтік-құқықтық негізін жасады, адамның шығармашылығының барынша елеулі объектілерінің мәртебесін анықтады. Бұл саладағы нормативтік құқықтық актілер жеткілікті базаны қалыптастырады және әлемде белгілі материалдық емес активтерді толық дерлік қамтиды.

Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметінде материалдық емес активтерді сауатты және дұрыс анықтау, рәсімдеу, бағалау мен есептеу бизнес нәтижелері мен фирма бағасына тікелей әсер етіп өте маңызды роль ойнайды.

Материалдық емес активтерді зерттей отырып мынандай шарттарды орындау тиіс екендігіне көз жеткіздім:

халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген анықтамасына сәйкес келуі;
болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың жоғары мүмкіншіліктерін анықтау;
активтердің құны нақты анықталғанда ғана мойындалуы;
мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағалануы.

Материалдық емес активтерді №2 Ұлттық Қаржылық есептілік стандартының 17 бабында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі сенімді бағаланып кәсіпорын ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда талаптарға жауап беретіндей болуы тиіс деп көрсетілген.

Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі «Қазақмыс» Акционерлік Қоғамының Балхаш бөлімшесі болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәсіпорын қызметіндегі, бухгалтерлік есептегі материалдық емес активтердің алатын орнын қарастыру, олардың түрлерін, бағалау тәсілдерін, «Қазақмыс» Акционерлік Қоғамының Балхаш бөлімшесіндегі есебін ұйымдастыруды, аудитін жүргізуді меңгеру болып табылады.

Дипломдық жұмыстың алдына қойған мақсатқа жету үшін жұмысты орындау барысында келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:

материалдық емес активтер туралы әртүрлі әдебиеттер мен ғылыми жарияланымдарды пайдалана отырып, материалдық емес активтердің экономикалық мәнін айқындау мен нақтылау;
материалдық емес активтердің түрлері мен қолданылу аясын қарастыру;
материалдық емес активтерді есепте тану мен бағалаудың іске асырылуын меңгеру;
кәсіпорындағы материалдық емес активтердің есебін ұйымдастыруды меңгеру;
материалдық емес активтердің есебін халықаралық стандарттарға сай жетілдіру жолдарын қарастыру;
материалдық емес активтердің аудитін жүргізуді меңгеру.

Дипломдық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда материалдық емес активтердің халықаралық және отандық тәжірибеде бөліну түрлері және кәсіпорынның экономикалық-өндірістік сипаттамасы мен есеп саясаты қарастырылады.

Екінші тарауда материалдық емес активтердің есебін жүргізудің жалпы ережелері және оларды есептеу мен бағалау, олардың қозғалысының есебін ұйымдастыру және халықаралық стандарттар бойынша жетілдіру жолдары қарастырылады.

Үшінші тарауда материалдық емес активтердің аудитінің ақпараттық көздері мен тәртіптері және талдау жолдарын жетілдіру қарастырылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - кәсіпорындағы материалдық емес активтердің құрылымы мен өндірістегі маңызы, есебінің және аудиттеу тәртібі, жетілдіру жолдарын зерттеу, сонымен қатар оның есебін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.

Ал, маңыздылығына келетін болсақ, кәсіпорын балансындағы материалдық емес активтердің кәсіпорын шаруашылық қаржылық жағдайына әсер етуі немесе қаржылық жағдайын жақсартуға ықпалдылығының зор екендігін білеміз.

1. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН «ҚАЗАҚМЫС» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.

1. 1 Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы

Бухгалтерлік есепті Ұлттық стандарттар мен бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспарын жасау және өндіру жолымен қайта құруы, алғашқы рет отандық бухгалтерияның тарихында материалды-заттық мазмұны жоқ объектілерді белгілеу үшін, «материалды емес активтер» түсінігі қалыптасты. «Материалды емес активтер есебі» БЕҰС-да 17 стандартына сәйкес материалды емес активтер - бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын өнімді сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт пайдалануына арналған ақшалай емес активтер. Оларды:

анықтауға болады;
ұйыммен өткен жағдайлары бойынша бақылауға болады;
пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.

Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек Стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы, объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы табу қабілеттігін бөлуге болады.

Материалдық емес активтер теңестіріледі, егер:

кәсіпорын оны сатуға немесе жалға беруге байланысты бөлінетін болса;
бөлінетін болғанда заңды құқықтары болған жағдайда;

Материалдық емес активтер бақылауға төмендегі жағдайда:

материалдық емес активтерден экономикалық тиімділікті алуға құқылы болғанда;
материалдық емес активтен алыңған пайданы басқа тұлғалардың пайдалануынан қорғаса.

Материалдық емес активтердің кәсіпорындағы маңызы өте үлкен, себебі кез келген кәсіпорын шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін рұқсат немесе лицензия алуы шарт. Осы шарт бойынша болашақта қызметті жетілдіру үшін жаңалықтар ашып оны заңдастырып құқық берілуі экономикалық жағдайын жақсартуға әсер етуші басты фактор. Кәсіпорындағы шығатын тауардың маркасын заңдастыру оның имиджін, яғни нарықтағы беделін жоғарлатады.

Материалдық емес активтерді мынандай шартты орындағанда мойындайды:

халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген анықтамасына сәйкес келгенде;
болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың жоғары мүмкіншілігі болса;
активтердің құны нақты анықталғанда;
мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағаланса.

Материалдық емес активтерді Бухгалтерлік есептің Ұлттық стандарттарындағы 17 стандартында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі сенімді бағаланып кәсіпорын ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда талаптарға жауап беретіндей болуы тиіс деп көрсетілген.

Материалдық емес активтер.

«Материалды емес активтер есебі» 28 халықаралық стандартына сәйкес материалды емес активтер - бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын өнімді сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт пайдалануына арналған ақшалай емес активтер.

Оларды:

анықтауға болады;
ұйыммен бақылауға болады;
пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.

Келтірілген шарттарға сәйкес материалды емес активтерге интеллектуалды меншік объектісіне, табиғи ресурстарды пайдалану құқығы, тауар белгісі және қызмет белгісі, тауардың атауы мен орналасу жері, тауарлық марка, лицензия, патенттер, ЭЕМ бағдарламасы және т. б. жатқызылады. Қаржылық-шаруашылық қызметінде, орындалған бағыты мен қызметіне байланысты материалды емес активтер халықаралық тәжірибеде 5 негізгі топқа бөлінеді:

Яғни негізгі капиталдың бір бөлігін материалдық емес активтер құрайды: патенттер, тауар маркалары және тауардың белгілері, табиғи және басқа ресурстары, ЭВМ программалары, жаңа технологиялық шешімдер, шаруашылық үрдісіне пайда әкеледі. Материалдық емес активтер инвестициясы белгілі бір уақытта ол қосымша пайдамен сатылып алынады, алынған кәсіпорынмен қолданылады және амортизациялық шоттың шығарылуы арқылы. Нарықтық қатынас дамыған сайын көлемі мен материалдық емес активтертердің бір бөлігі ұлғайып кәсіпорынның негізгі капиталының көлеміне әсер етеді.

Балхашмыс Акционерлік ҚоғамындаҒЫ тәжірибелік есебінде материалдық емес активтер келесі топтарға жіктеледі:

1. Жеке интеллектуалдық нысандар:

- патенттік иегердің құқығы;

- ЭВМ программасына авторлық құқығы;

- интегралдық микросхемалардың топологиясың авторлық құқығы;

- тауарлық және қызмет көрсету белгісі иегерінің құқығы;

- патенттік иегерінің селекциондық табыстарына құқығы.

2. Ұйымның іскерлік репутациясы - ол ұйымның сатып алу бағасы мен таза активтер бағасының айырмашылығында. Айырмашылық не тиімді, не тиімсіз болады. Тиімді іскерлік репутацияны жеке инвентарлық нысан ретінде қарастырамыз .

3. Ұйымдық шығыстар - заңды тұлғаның біліміне байланысты шығыстар, ұйымның жарғылық капиталына қосқан үлестері бар құрылтайшылардың құжаттары:

- құрылтайшы құжаттардың пакетін және оны ары қарай жүргізуге кеткен шығындар;

- құрылтайшы құжаттарды даярлау, фирманы тіркеу жұмыстары үшін заңгерлерге төленетін қаражат;

- делдал және кеңесші фирмалардың қызметі үшін төлем шығындары.

Ұйым материалдық емес активтерді келесі келісімшарт түрлері арқылы иемдене алады:

- авторлық келісімшарт бойынша;

- жеке меншік концессия келісімшарты бойынша;

- патенттік заң арқылы бекітілген келісімшарт бойынша;

-тауар белгісі мен маркасын қорғау жөніндегі заң арқылы бекітілген келісімшарт бойынша;

- құрылтайшы келісімшарт бойынша.

Ұйымның есеп саясатының құрамындағы мәліметтердің бухгалтерлік есеп минимум келесі мәліметтерді ашыуы тиіс:

- материалдық емес активтердің (ақшалай құралға алынбаған) бағалану жолдары;

- материалдыќ емес активтердің (жеке топтары бойынша) ұйым қабылдаған пайдалы мерзімі туралы;

- материалдық емес активтердің жеке топтары бойынша есеп айырысу амортизациясының жолдары;

- материалдық емес активтер амортизациясының бухгалтерлік есепте бейнелену жолдары.

Материалдық емес активтерді бағалау жарлығы Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 91, Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 290, Қазақстан Республикасы индустрия және сауда Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 79, Қазақстан Республикасының энергетика және минералды ресурстар Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 79 бұйрығымен бекітілген.

Балқашмыс Акционерлік Қоғамы нақты бағалау тәсілі, бағалау мақсаты мен қолда бар мәліметтермен жүргізіледі. Әрбір жүрісті қолдану алдында экономикалық және заңдылық нысанның интеллектуалдық жеке қызмет мерзімі ескеріледі.

Кіріс экономикалық күту принциптерінде құралып, жеке интеллектуалдық нысанды қолдану кезіндегі болашақ кірістерді бағалау анықтамасымен бекітіледі.

Кірістерді капиталдау келесі жұмыстармен жүргізіледі:

1) нысандарға баға әкелетін таза кірістің мөлшері мен пайда болу көздері анықталады;

2) таза кіріс капиталының салымдары анықталады.

Кіріс капиталдауының тәсілі интеллектуалдық жеке нысан бағасының тікелей берілген нысанның қолдануынан түскен кіріспен бекітіледі.

Берілген тәсілдердің бағаланатын нысандар арасында қолданылады, бұл нысандар бірдей уақыт кезеңі ішінде интеллектуалдық жеке нысанды қолдануда бірдей ақшалай ағыспен жылжиды.

Кіріс капиталдануы жеткілікті дәлдікпен жеке интеллектуалды нысанның құнын анықтай алады.

Кіріс капиталдауын жүргізуде келесі жұмыстар атқарылады:

1) нысанға баға әкелетін таза табыстың мөлшері мен пайда болу көздері анықталады;

2) таза табыс капиталының салымдары анықталады;

3) капиталдау салымынан алынған таза табыстан нысан бағасының құны саналады.

Интеллектуалды жеке нысанды қолданудағы нарықтық бағасын анықтау үшін әкелетін кіріс, жылдық кіріс, осы жылы бағаланған нысанды қолданудан алынған кіріс келесі арнайы көбейткішке (мультипликатор) көбейтіледі М :

Сд = Е х М (1)

мұндағы, Сд - кіріс жүрісі негізінде бағаланып отырған жеке интеллектуалдық объектінің есептелген бағасының мөлшері;

Е - жеке интеллектуалдық нысанды қолданудан түскен таза кіріс;

М - мультипликатор;

Егер пайда әрқашан түсіп отырса, онда мультипликатор келесі формуламен есептеледі:

М = 1 / r0, (2)

мұндағы, r0 - берілген ұйымның қызметкерлеріне арналған капиталдық салымы.

Үлеспен бейнеленген капиталдық салымы келесі формуламен жүргізіледі:

r0 = r / 100 (3)

мұндағы, r - пайызбен көрсетілген капиталдық салымы.

Егер пайда бір қалыппен өссе, онда

М = 1 / ( r0 - g) (4)

мұндағы, g - пайда көрсеткіші.

Бір қалыпты немесе бір қалыпты өсетін кірістердің жеке интеллектуалды нысан бағасын алу үшін арнайы нарық қорындағы мәліметтер тәсілі қолданылатын мультипликаторлар және капитализация салымдары бар.

Дисконттық тәсіл - бірдей уақыт кезеңінда әр түрлі ақшалай ағыс әкелетін бағаланған нысандар үшін қолданылады.

Ақшалай ағысты дисконттаған кезде келесі жұмыстар жүргізіледi:

1) баға нысандарын қолданғаннан түскен таза кірісті құрайтын болашақ

ақшалай ағыстың бағалануы;

2) дисконттық салымы анықталады;

3) болашақ кірістердің сол кездегі соммалық бағасы есептеледі;

4) алынған қорытындыға сол кезеңдегі нысанды бағалаудың құны қосылады

Берілген жылдың кіріс ағысы 1 коэффициентімен есептеледі, бұл коэффициент не түскен, не тез арада төленетін құралдардан тұрады. Әр келесі жыл үшін дисконттық коэффициент өткен жылға 1 / (1+ а _д ) мөлшеріне көбейткіш болады, мұндағы а _д - үлеспен есептелген дисконт салымы .

Үлеспен есептелген дисконт салымы келесі формуламен есептеледі:

а _д = а / 100, (5)

мұндағы а - пайызбен есептелген дисконт салымы.

Көрсетілген баға (Бк) мына формуламен есептеледі:

Бк = Дп0 + 1/(1+ а _д ) х Дп1 + [1/(1+ а _д ) ] ² х Дп ₂ + . . . [1/(1+) а _д ] ^т х Дпт, (6)

мұндағы, Бк - Дп0, Дп1, Дп2, Дп _т - көрсетілген соңғы ақшалай ағым бағасы;

0 индексі - берілген жылдағы қолданылып, бағаланған актив көрсеткіші; 1, 2 және . . . индекстері - келесі жылдардағы қолданылып, бағаланатынактив көрсеткіштері;

Т индексі - соңғы жылдағы қолданылып, бағаланған актив;

Дисконттық кіріс ретінде таза кіріс, не ақшалай ағыс қолданылуы мүмкін. Лицензиондық марапаттаудан босату тәсілі лицензиондық келісімшартта бекітілген.

Лицензиондық төлемдерді роялти не паушаль түрінде төлейді.

Роялти салымы мына формуламен анықталады:

R = (Дл / 100) х (∆ Э / Р) = [(0, 1 + 35) /100] х (∆Э/Р) = 0, 35 х (∆ Э/Р), (7) мұндағы, R - есептелген роялти салымы;

Дл - лицензиат пайдасына түскен лицензиар үлесі;

Р - лицензиялық есептің бірлік құны;

∆ Э - экономикалық әсер;

Лицензиялық келісімшарт бойынша нысан қолдану кезіндегі лицензиаттың өз үлесіне алатын экономикалық әсері немесе кірісі өнімнің сату соммасы мен таза өз бағасының арасындағы айырмашылықпен анықталады.

Роялти есебінің мөлшерін білу үшін ең бірінші роялтидің базасын анықтап алу қажет. Роялти базасын анықтаған кезде лицензиар мен лицензиат нысанның лицензияланған келісім шартынан міндетті түрде кіріс, пайда табуы керек.

Егер роялти базасы үшін өндірілген өнімнің бағасы алынса, онда роялти түріндегі лицензиондық марапаттаудың есеп мөлшері келесі формуламен есептеледі:

ТСR = ∑ Рi х Vi х Ri

i = 1, (8)

мұндағы, СR - роялти түріндегі лицензиялық марапаттаудың есеп мөлшері;

Рi - лицензиялы i - жылындағы өнімнің баға бірлігі;

Vi - лицензиялы i - жылындағы жоспарланып отырған өнімнің көлемі;

Ri - i - жылындағы роялти салымы;

Т - жылдардағы лицензияның мерзімі;

i = 1, 2, 3 . . . (Т - 1)

Т - лицензия мерзімінің жылы;

Егер роялти базасына лицензия арқылы өнім бірлігі алынса, онда роялти түріндегі лицензиялық марапаттау келесі формуламен есептеледі :

Т СR = ∑ ∆ Р х Vi

i = 1, (9)

мұндағы, ∆ Р - лицензия арқылы өндірілген өнімнің бірлігінен алынған сомма.

Егер, роялти базасына лицензияны қолданудан түскен қосымша кіріс алынса, онда роялти түріндегі лицензиялық марапаттау төмендегідей формуламен есептеледі:

Т СR = ∑ В х Ri

i = 1, (10)

мұндағы, В - лицензиаттың қосымша кірісі;

Ri - роялти салымының i - жылындағы лицензиат кірісіндегі лицензиар үлесі;

Бағаланып отырған нысанның баға көлемі келесі жолмен есептеледі: марапаттаудың көлемі үшін көрсетіліп отырған интеллектуалдық жеке нысанды қолдану құқығы, белгіленген мерзім ішінде роялти түрінде мына формуламен төленеді:

Т Сд = ∑ СRi /(1+ а _д ) і

i = 1, (11)

Паушаль төлемін қолданған кезде, лицензиат - кредитор ретінде, ал лицензиар - несие алушы рөлінде жүреді.

Лицензияның есептік құн формуласын паушаль төлемдерін келесі түрде көрсетуге болады :

СЛп = СR х Кi, (12)

мұндағы, СЛп - паушаль төлемдерін төлеу кезіндегі лицензияның есептік құны;

Кi - роялти төлем түрінен, паушаль төлем түріне өтетін коэффициент, бұл коэффициент мына формуламен есептеледі: