«Материалдық емес активтердің есебі мен аудиты»
КІРІСПЕ
МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН «ҚАЗАҚМЫС» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық көрсеткіштері
1.3 Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен есеп саясаты
2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Материалды емес активтердің жіктелуі мен бағалау әдістері
2.2 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгендеу.
2.3 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгенделуі
2.4 Материалды емес активтердің амортизация есебі
2.5 ҚХЕС . на сәйкес материалдық емес активтердің есебін жүргізудің ерекшеліктері.
3. КӘСІПОРЫННЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРІНІҢ АУДИТІ
3.1 Аудиттің мақсаты мен ұйымдастырылу жолдары.
3.2. Материалдық емес активтерді есептеу аудитін ұйымдастыру жолдары
3.3 Материалдық емес активтердің есебі мен аудитін жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН «ҚАЗАҚМЫС» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық көрсеткіштері
1.3 Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен есеп саясаты
2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Материалды емес активтердің жіктелуі мен бағалау әдістері
2.2 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгендеу.
2.3 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгенделуі
2.4 Материалды емес активтердің амортизация есебі
2.5 ҚХЕС . на сәйкес материалдық емес активтердің есебін жүргізудің ерекшеліктері.
3. КӘСІПОРЫННЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРІНІҢ АУДИТІ
3.1 Аудиттің мақсаты мен ұйымдастырылу жолдары.
3.2. Материалдық емес активтерді есептеу аудитін ұйымдастыру жолдары
3.3 Материалдық емес активтердің есебі мен аудитін жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы шаруашылық әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін тудырады. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан елде ғылыми-техникалық саясат, әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде. Елдің микроэкономикасын басқаруға аса қажетті әртүрлі бизнес салаларындағы шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметін талдау, аудит және басқару есебі сияқты арнайы қолданбалы ғылымдарға ерекше маңыз беріліп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің мәні мен ролі күнннен күнге артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпараттарды қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі орны бар пәндердің бірі, әрі оны кәсіби мамандығым деп таңдаған тұлғалар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, қаржылық жағдайы ашық көрсетіледі.
Микроэкономикалық деңгейдегі даму туралы айтар болсақ, өндіріс тиімділігінің маңызды бағыттарының бірі – субъектінің активтерін пайдалануын жетілдіру, олардың қайтарымдылығын өсіру, олардың тұрақты және реттелген кеңейтілген ұдайы өндірісін жетілдіру. Бұл кез-келген шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстарының шектеулілігімен тікелей байланысты. Субъектінің активтерін толық пайдалану еңбек өнімділігін өсіруге, ағымдағы өндіріс шығындарын азайтуға, оның басқа сапалық көрсеткіштерін жақсартуға және пайда үлесін арттыруға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты активтердің есебі мен экономикалық мазмұнын, кәсіпкерлік қызметтегі ролі мен орнын дұрыс түсіну оларды тиімді пайдалану жолдарын анықтау өндірістің экономикалық нәтижелеріне оң әсер тигізеді.
Әр қоғамның өмірінде материалды өндірістен басқа рухани өмір маңызды орын алады. Адам туылған кезінен бастап ойлауға, шығармашылыққа, ғылым мен өнер туындыларын жасауға қабілетті болып келеді. Мұндай әрекеттердің нәтижелері әрбір халықтың, мемлекеттің сонымен қатар жалпы адамзаттың рухани және интеллектуалдық потенциалын құрайды және арттырады. Ол жетістіктер интеллектуалдық меншік деп аталады, ал есеп жүйелерінің мақсатында оларды материалдық емес активтерге жатқызады.
Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен бірге қоғамның алға қойған мақсаттарына жетуін қамтамасыз етеді. Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болып отыр.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің мәні мен ролі күнннен күнге артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпараттарды қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі орны бар пәндердің бірі, әрі оны кәсіби мамандығым деп таңдаған тұлғалар үшін аса маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, қаржылық жағдайы ашық көрсетіледі.
Микроэкономикалық деңгейдегі даму туралы айтар болсақ, өндіріс тиімділігінің маңызды бағыттарының бірі – субъектінің активтерін пайдалануын жетілдіру, олардың қайтарымдылығын өсіру, олардың тұрақты және реттелген кеңейтілген ұдайы өндірісін жетілдіру. Бұл кез-келген шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстарының шектеулілігімен тікелей байланысты. Субъектінің активтерін толық пайдалану еңбек өнімділігін өсіруге, ағымдағы өндіріс шығындарын азайтуға, оның басқа сапалық көрсеткіштерін жақсартуға және пайда үлесін арттыруға мүмкіндік береді.
Осыған байланысты активтердің есебі мен экономикалық мазмұнын, кәсіпкерлік қызметтегі ролі мен орнын дұрыс түсіну оларды тиімді пайдалану жолдарын анықтау өндірістің экономикалық нәтижелеріне оң әсер тигізеді.
Әр қоғамның өмірінде материалды өндірістен басқа рухани өмір маңызды орын алады. Адам туылған кезінен бастап ойлауға, шығармашылыққа, ғылым мен өнер туындыларын жасауға қабілетті болып келеді. Мұндай әрекеттердің нәтижелері әрбір халықтың, мемлекеттің сонымен қатар жалпы адамзаттың рухани және интеллектуалдық потенциалын құрайды және арттырады. Ол жетістіктер интеллектуалдық меншік деп аталады, ал есеп жүйелерінің мақсатында оларды материалдық емес активтерге жатқызады.
Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық саясатпен бірге қоғамның алға қойған мақсаттарына жетуін қамтамасыз етеді. Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болып отыр.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы. 28.02.2007 жыл.
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
3. Бухгалтерлiк есептiң типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2007ж.
4. Бухгалтерлiк есептiң ұлттық стандарттары-2. Алматы, 2007 ж.
5. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2008 ж.
6. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2009 ж.
7. Әбдіманапов Ә., «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері». Оқулық, - Алматы 2009 ж
8. Баймұханова С.Б., Балапанова Ж., «Бухгалтерлiк есеп», Алматы
2001ж., 236б.
9. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж
10. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
11. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
12. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
13. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
14. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2008ж-15. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002г.
16. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2008.-282с
17. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
18. Андреев В.Д- Практический аудит. Мәскеу: -Экономика, 1994ж.
19. Андросов А.М. Бухгалтерский учет. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1996ж.
20. Ержанов М.С. Аудит-1. -Алматы, 2008ж.
21. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. Мәскеу: - Финансы и статистика, 2000ж.
22. Грей С., Нидлз Б. Финансовый учет: Глобальный подход. Редакторская группа корпораций «Прагма» - Бишкек, 2007.
23. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит. Мәскеу: - Перспектива, 1994ж.
24. Кеулімжаев Қ.К. Корреспонденция счетов. Алматы: - БИКО, 2000ж.
26. Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. Алматы: - Экономика, 1998ж.
27. Кутер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета. Мәскеу: -Финансы и статистика, Экспертное бюро, 2000ж.
28. Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. Бухгалтерский учет основы теории. Мәскеу: - Маркетинг, 1999ж.
29. Нидлз Б., Андерсон X., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Соколова Я.В. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1999ж.
30. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансовый учет. Мәскеу: - ФБК Прес, 1998ж.
31. Подольский В.И. Аудит, Мәскеу: -Аудит, ЮНИТИ, 1997ж.
32. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: - Центраудит - Қазахстан, 1998ж.
33. Тасмаганбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Э., Радостовец В.К. Қаржы есебі. - Алматы: - Дәуір, 1998ж.
34. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы: -Сөздік-Словаръ, 1999ж.
35. Шишкин А.К., Микрюков В.А., Дышкант И.А. Учет, анализ, аудит на предприятии. Мәскеу: - Аудит, ЮНИТИ, 1996ж.
36. Хорнгрен Ч.Т., Дж. Фостер. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект. Мәскеу: - Финансы и статистика, 2000ж.
37. Энтони Р., Рис Дж. Учет: ситуации и примеры. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1999ж.
38. Энциклопедия общего аудита, Мәскеу: - Дело и сервис, 1999ж.
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы
3. Бухгалтерлiк есептiң типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2007ж.
4. Бухгалтерлiк есептiң ұлттық стандарттары-2. Алматы, 2007 ж.
5. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2008 ж.
6. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2009 ж.
7. Әбдіманапов Ә., «Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері». Оқулық, - Алматы 2009 ж
8. Баймұханова С.Б., Балапанова Ж., «Бухгалтерлiк есеп», Алматы
2001ж., 236б.
9. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2004ж
10. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
11. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
12. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
13. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
14. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2008ж-15. Радостовец В.К. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп». Алматы 2002г.
16. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2008.-282с
17. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
18. Андреев В.Д- Практический аудит. Мәскеу: -Экономика, 1994ж.
19. Андросов А.М. Бухгалтерский учет. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1996ж.
20. Ержанов М.С. Аудит-1. -Алматы, 2008ж.
21. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. Мәскеу: - Финансы и статистика, 2000ж.
22. Грей С., Нидлз Б. Финансовый учет: Глобальный подход. Редакторская группа корпораций «Прагма» - Бишкек, 2007.
23. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит. Мәскеу: - Перспектива, 1994ж.
24. Кеулімжаев Қ.К. Корреспонденция счетов. Алматы: - БИКО, 2000ж.
26. Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының корреспонденциясы. Алматы: - Экономика, 1998ж.
27. Кутер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета. Мәскеу: -Финансы и статистика, Экспертное бюро, 2000ж.
28. Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. Бухгалтерский учет основы теории. Мәскеу: - Маркетинг, 1999ж.
29. Нидлз Б., Андерсон X., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Соколова Я.В. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1999ж.
30. Палий В.Ф., Палий В.В. Финансовый учет. Мәскеу: - ФБК Прес, 1998ж.
31. Подольский В.И. Аудит, Мәскеу: -Аудит, ЮНИТИ, 1997ж.
32. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. Алматы: - Центраудит - Қазахстан, 1998ж.
33. Тасмаганбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаева Н.Э., Радостовец В.К. Қаржы есебі. - Алматы: - Дәуір, 1998ж.
34. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. Алматы: -Сөздік-Словаръ, 1999ж.
35. Шишкин А.К., Микрюков В.А., Дышкант И.А. Учет, анализ, аудит на предприятии. Мәскеу: - Аудит, ЮНИТИ, 1996ж.
36. Хорнгрен Ч.Т., Дж. Фостер. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект. Мәскеу: - Финансы и статистика, 2000ж.
37. Энтони Р., Рис Дж. Учет: ситуации и примеры. Мәскеу: - Финансы и статистика, 1999ж.
38. Энциклопедия общего аудита, Мәскеу: - Дело и сервис, 1999ж.
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім Министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және Аудит кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Материалдық емес активтердің есебі мен аудиты
Орындаған
Ғылыми жетекші э.ғ.к., аға
оқытушы,Бейсенбаева А.К.
Норма бақылаушы
Оңдаш А.О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к.,доцент Товма Н.А.
Алматы – 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
❖ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ҚАЗАҚМЫС
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
➢ Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық
көрсеткіштері
1.3 Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен есеп саясаты
2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Материалды емес активтердің жіктелуі мен бағалау әдістері
2.2 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгендеу.
2.3 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгенделуі
2.4 Материалды емес активтердің амортизация есебі
2.5 ҚХЕС – на сәйкес материалдық емес активтердің есебін жүргізудің
ерекшеліктері.
3. КӘСІПОРЫННЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРІНІҢ АУДИТІ
3.1 Аудиттің мақсаты мен ұйымдастырылу жолдары.
3.2. Материалдық емес активтерді есептеу аудитін ұйымдастыру жолдары
3.3 Материалдық емес активтердің есебі мен аудитін жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы шаруашылық
әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін
тудырады. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан елде ғылыми-
техникалық саясат, әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық
бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде. Елдің
микроэкономикасын басқаруға аса қажетті әртүрлі бизнес салаларындағы
шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметін талдау, аудит және басқару есебі
сияқты арнайы қолданбалы ғылымдарға ерекше маңыз беріліп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің
мәні мен ролі күнннен күнге артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына, әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, субъектінің
нарықтағы іс-қимылын анықтауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және
шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпараттарды қалыптастыру
бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі орны бар
пәндердің бірі, әрі оны кәсіби мамандығым деп таңдаған тұлғалар үшін аса
маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын
алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
қызметтің іс-әрекеті сипатталып, қаржылық жағдайы ашық көрсетіледі.
Микроэкономикалық деңгейдегі даму туралы айтар болсақ, өндіріс
тиімділігінің маңызды бағыттарының бірі – субъектінің активтерін
пайдалануын жетілдіру, олардың қайтарымдылығын өсіру, олардың тұрақты және
реттелген кеңейтілген ұдайы өндірісін жетілдіру. Бұл кез-келген
шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстарының шектеулілігімен
тікелей байланысты. Субъектінің активтерін толық пайдалану еңбек
өнімділігін өсіруге, ағымдағы өндіріс шығындарын азайтуға, оның басқа
сапалық көрсеткіштерін жақсартуға және пайда үлесін арттыруға мүмкіндік
береді.
Осыған байланысты активтердің есебі мен экономикалық мазмұнын,
кәсіпкерлік қызметтегі ролі мен орнын дұрыс түсіну оларды тиімді пайдалану
жолдарын анықтау өндірістің экономикалық нәтижелеріне оң әсер тигізеді.
Әр қоғамның өмірінде материалды өндірістен басқа рухани өмір маңызды
орын алады. Адам туылған кезінен бастап ойлауға, шығармашылыққа, ғылым мен
өнер туындыларын жасауға қабілетті болып келеді. Мұндай әрекеттердің
нәтижелері әрбір халықтың, мемлекеттің сонымен қатар жалпы адамзаттың
рухани және интеллектуалдық потенциалын құрайды және арттырады. Ол
жетістіктер интеллектуалдық меншік деп аталады, ал есеп жүйелерінің
мақсатында оларды материалдық емес активтерге жатқызады.
Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық
саясатпен бірге қоғамның алға қойған мақсаттарына жетуін қамтамасыз етеді.
Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болып отыр. Елімізде шикізат пен энергия
тасымалдаушыларды сыртқа шығаруға ғана сеніп қоймай, міндетті түрде ғылыми
сиымды және күрделі өндірістерді дамыту керек, әлемдік технологиялық еңбек
бөлінісінде өз орнын табуға көңіл бөлу керектігін Елбасы Н.Ә.Назарбаев жыл
сайын жолдауында атап өтіп өтіп міндеттеп отырады.
Материалдық емес активтер Қазақстанның есеп жүйесінде ең алғаш Кеңестік
Социалистік Республикалар Одағының Қаржы министрлігінің 1991 ж. 1
қарашадағы № 56 бұйрығымен енгізілді. Сол кезге дейін материалдық емес
активтер жалған капитал деп есептелді.
Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің болмауы кәсіпорындардың
қаржылық көрсеткіштерінің бұрмалануына ұшыратты. Өндірісте бірінші рольде
тұратын нақты бар капитал – интеллектуалдық меншіктің болуы теріске
шығарылды, ал бұл активтерді мойындап, олардың бағасын білгендер үшін үлкен
пайдаларға қол жеткізуге мүмкіндік болды.
Дамыған елдерде тауар белгілері, фильмдер мен кітаптар, күрделі химиялық
өнімдер, дәрі-дәрмектер мен тағамдық қоспалар, үнемді экологиялық таза
технологиялар, электронды есептеуіш машиналарға арналған интегралдық
микросхемалар мен бағдарламалық өнімдер сияқты шығармашылық интеллектуалдық
әрекет нәтижелерімен сауда жүргізуде басты табыс көзіне айналуда.
Қазақстан Республикасы орын тепкен нарықтық қатынастардың ақиқатын
түсіне отырып, интеллектуалдық меншік мәселелерін реттеудің нормативтік-
құқықтық негізін жасады, адамның шығармашылығының барынша елеулі
объектілерінің мәртебесін анықтады. Бұл саладағы нормативтік құқықтық
актілер жеткілікті базаны қалыптастырады және әлемде белгілі материалдық
емес активтерді толық дерлік қамтиды.
Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметінде материалдық емес активтерді
сауатты және дұрыс анықтау, рәсімдеу, бағалау мен есептеу бизнес нәтижелері
мен фирма бағасына тікелей әсер етіп өте маңызды роль ойнайды.
Материалдық емес активтерді зерттей отырып мынандай шарттарды орындау
тиіс екендігіне көз жеткіздім:
- халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген
анықтамасына сәйкес келуі;
- болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың
жоғары мүмкіншіліктерін анықтау;
- активтердің құны нақты анықталғанда ғана мойындалуы;
- мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағалануы.
Материалдық емес активтерді №2 Ұлттық Қаржылық есептілік стандартының 17
бабында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі сенімді бағаланып кәсіпорын
ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда талаптарға жауап беретіндей болуы
тиіс деп көрсетілген.
Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақмыс Акционерлік
Қоғамының Балхаш бөлімшесі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорын қызметіндегі, бухгалтерлік
есептегі материалдық емес активтердің алатын орнын қарастыру, олардың
түрлерін, бағалау тәсілдерін, Қазақмыс Акционерлік Қоғамының Балхаш
бөлімшесіндегі есебін ұйымдастыруды, аудитін жүргізуді меңгеру болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың алдына қойған мақсатқа жету үшін жұмысты орындау
барысында келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:
– материалдық емес активтер туралы әртүрлі әдебиеттер мен ғылыми
жарияланымдарды пайдалана отырып, материалдық емес активтердің
экономикалық мәнін айқындау мен нақтылау;
– материалдық емес активтердің түрлері мен қолданылу аясын қарастыру;
– материалдық емес активтерді есепте тану мен бағалаудың іске асырылуын
меңгеру;
– кәсіпорындағы материалдық емес активтердің есебін ұйымдастыруды
меңгеру;
– материалдық емес активтердің есебін халықаралық стандарттарға сай
жетілдіру жолдарын қарастыру;
– материалдық емес активтердің аудитін жүргізуді меңгеру.
Дипломдық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда материалдық емес
активтердің халықаралық және отандық тәжірибеде бөліну түрлері және
кәсіпорынның экономикалық-өндірістік сипаттамасы мен есеп саясаты
қарастырылады.
Екінші тарауда материалдық емес активтердің есебін жүргізудің жалпы
ережелері және оларды есептеу мен бағалау, олардың қозғалысының есебін
ұйымдастыру және халықаралық стандарттар бойынша жетілдіру жолдары
қарастырылады.
Үшінші тарауда материалдық емес активтердің аудитінің ақпараттық көздері
мен тәртіптері және талдау жолдарын жетілдіру қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорындағы материалдық емес активтердің
құрылымы мен өндірістегі маңызы, есебінің және аудиттеу тәртібі, жетілдіру
жолдарын зерттеу, сонымен қатар оның есебін жетілдіру бойынша ұсыныстар
жасау.
Ал, маңыздылығына келетін болсақ, кәсіпорын балансындағы материалдық
емес активтердің кәсіпорын шаруашылық қаржылық жағдайына әсер етуі немесе
қаржылық жағдайын жақсартуға ықпалдылығының зор екендігін білеміз.
1. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ҚАЗАҚМЫС
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
1.1 Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
Бухгалтерлік есепті Ұлттық стандарттар мен бухгалтерлік есептің типтік
шоттар жоспарын жасау және өндіру жолымен қайта құруы, алғашқы рет отандық
бухгалтерияның тарихында материалды-заттық мазмұны жоқ объектілерді
белгілеу үшін, материалды емес активтер түсінігі қалыптасты.
Материалды емес активтер есебі БЕҰС-да 17 стандартына сәйкес материалды
емес активтер – бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын өнімді
сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт
пайдалануына арналған ақшалай емес активтер. Оларды:
1) анықтауға болады;
2) ұйыммен өткен жағдайлары бойынша бақылауға болады;
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек
Стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер
жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы,
объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы
табу қабілеттігін бөлуге болады.
Материалдық емес активтер теңестіріледі, егер:
- кәсіпорын оны сатуға немесе жалға беруге байланысты бөлінетін
болса;
- бөлінетін болғанда заңды құқықтары болған жағдайда;
Материалдық емес активтер бақылауға төмендегі жағдайда:
- материалдық емес активтерден экономикалық тиімділікті алуға
құқылы болғанда;
- материалдық емес активтен алыңған пайданы басқа тұлғалардың
пайдалануынан қорғаса.
Материалдық емес активтердің кәсіпорындағы маңызы өте үлкен, себебі кез
келген кәсіпорын шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін рұқсат немесе
лицензия алуы шарт. Осы шарт бойынша болашақта қызметті жетілдіру үшін
жаңалықтар ашып оны заңдастырып құқық берілуі экономикалық жағдайын
жақсартуға әсер етуші басты фактор. Кәсіпорындағы шығатын тауардың маркасын
заңдастыру оның имиджін, яғни нарықтағы беделін жоғарлатады.
Материалдық емес активтерді мынандай шартты орындағанда мойындайды:
- халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген
анықтамасына сәйкес келгенде;
- болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың
жоғары мүмкіншілігі болса;
- активтердің құны нақты анықталғанда;
- мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағаланса.
Материалдық емес активтерді Бухгалтерлік есептің Ұлттық
стандарттарындағы 17 стандартында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі
сенімді бағаланып кәсіпорын ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда
талаптарға жауап беретіндей болуы тиіс деп көрсетілген.
Материалдық емес активтер.
Материалды емес активтер есебі 28 халықаралық стандартына сәйкес
материалды емес активтер – бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын
өнімді сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт
пайдалануына арналған ақшалай емес активтер.
Оларды:
1) анықтауға болады;
2) ұйыммен бақылауға болады;
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек
Стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер
жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы,
объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы
табу қабілеттігін бөлуге болады.
Келтірілген шарттарға сәйкес материалды емес активтерге интеллектуалды
меншік объектісіне, табиғи ресурстарды пайдалану құқығы, тауар белгісі және
қызмет белгісі, тауардың атауы мен орналасу жері, тауарлық марка, лицензия,
патенттер, ЭЕМ бағдарламасы және т.б. жатқызылады. Қаржылық-шаруашылық
қызметінде, орындалған бағыты мен қызметіне байланысты материалды емес
активтер халықаралық тәжірибеде 5 негізгі топқа бөлінеді:
Яғни негізгі капиталдың бір бөлігін материалдық емес активтер құрайды:
патенттер, тауар маркалары және тауардың белгілері, табиғи және басқа
ресурстары, ЭВМ программалары, жаңа технологиялық шешімдер, шаруашылық
үрдісіне пайда әкеледі. Материалдық емес активтер инвестициясы белгілі бір
уақытта ол қосымша пайдамен сатылып алынады, алынған кәсіпорынмен
қолданылады және амортизациялық шоттың шығарылуы арқылы. Нарықтық қатынас
дамыған сайын көлемі мен материалдық емес активтертердің бір бөлігі ұлғайып
кәсіпорынның негізгі капиталының көлеміне әсер етеді.
Балхашмыс Акционерлік ҚоғамындаҒЫ тәжірибелік есебінде материалдық емес
активтер келесі топтарға жіктеледі:
1. Жеке интеллектуалдық нысандар:
- патенттік иегердің құқығы;
- ЭВМ программасына авторлық құқығы;
- интегралдық микросхемалардың топологиясың авторлық құқығы;
- тауарлық және қызмет көрсету белгісі иегерінің құқығы;
- патенттік иегерінің селекциондық табыстарына құқығы.
2. Ұйымның іскерлік репутациясы - ол ұйымның сатып алу бағасы мен таза
активтер бағасының айырмашылығында. Айырмашылық не тиімді, не тиімсіз
болады. Тиімді іскерлік репутацияны жеке инвентарлық нысан ретінде
қарастырамыз .
3. Ұйымдық шығыстар - заңды тұлғаның біліміне байланысты шығыстар,
ұйымның жарғылық капиталына қосқан үлестері бар құрылтайшылардың құжаттары:
- құрылтайшы құжаттардың пакетін және оны ары қарай жүргізуге
кеткен шығындар;
- құрылтайшы құжаттарды даярлау, фирманы тіркеу жұмыстары үшін
заңгерлерге төленетін қаражат;
- делдал және кеңесші фирмалардың қызметі үшін төлем шығындары.
Ұйым материалдық емес активтерді келесі келісімшарт түрлері арқылы
иемдене алады:
- авторлық келісімшарт бойынша;
- жеке меншік концессия келісімшарты бойынша;
- патенттік заң арқылы бекітілген келісімшарт бойынша;
-тауар белгісі мен маркасын қорғау жөніндегі заң арқылы
бекітілген келісімшарт бойынша;
- құрылтайшы келісімшарт бойынша.
Ұйымның есеп саясатының құрамындағы мәліметтердің бухгалтерлік есеп
минимум келесі мәліметтерді ашыуы тиіс:
- материалдық емес активтердің (ақшалай құралға алынбаған)
бағалану жолдары;
- материалдыќ емес активтердің (жеке топтары бойынша) ұйым
қабылдаған пайдалы мерзімі туралы;
- материалдық емес активтердің жеке топтары бойынша есеп айырысу
амортизациясының жолдары;
- материалдық емес активтер амортизациясының бухгалтерлік есепте
бейнелену жолдары.
Материалдық емес активтерді бағалау жарлығы Қазақстан Республикасының
Әділет Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 91, Қазақстан
Республикасының білім және ғылым Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен №
290, Қазақстан Республикасы индустрия және сауда Министрлігінің 2004 жылдың
6 сәуірінен № 79, Қазақстан Республикасының энергетика және минералды
ресурстар Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 79 бұйрығымен
бекітілген.
Балқашмыс Акционерлік Қоғамы нақты бағалау тәсілі, бағалау мақсаты мен
қолда бар мәліметтермен жүргізіледі. Әрбір жүрісті қолдану алдында
экономикалық және заңдылық нысанның интеллектуалдық жеке қызмет мерзімі
ескеріледі.
Кіріс экономикалық күту принциптерінде құралып, жеке интеллектуалдық
нысанды қолдану кезіндегі болашақ кірістерді бағалау анықтамасымен
бекітіледі.
Кірістерді капиталдау келесі жұмыстармен жүргізіледі:
1) нысандарға баға әкелетін таза кірістің мөлшері мен пайда болу
көздері анықталады;
2) таза кіріс капиталының салымдары анықталады.
Кіріс капиталдауының тәсілі интеллектуалдық жеке нысан бағасының
тікелей берілген нысанның қолдануынан түскен кіріспен бекітіледі.
Берілген тәсілдердің бағаланатын нысандар арасында қолданылады, бұл
нысандар бірдей уақыт кезеңі ішінде интеллектуалдық жеке нысанды
қолдануда бірдей ақшалай ағыспен жылжиды.
Кіріс капиталдануы жеткілікті дәлдікпен жеке интеллектуалды нысанның
құнын анықтай алады.
Кіріс капиталдауын жүргізуде келесі жұмыстар атқарылады:
1) нысанға баға әкелетін таза табыстың мөлшері мен пайда болу көздері
анықталады;
2) таза табыс капиталының салымдары анықталады;
3) капиталдау салымынан алынған таза табыстан нысан бағасының құны
саналады.
Интеллектуалды жеке нысанды қолданудағы нарықтық бағасын анықтау үшін
әкелетін кіріс, жылдық кіріс, осы жылы бағаланған нысанды қолданудан
алынған кіріс келесі арнайы көбейткішке (мультипликатор) көбейтіледі М :
Сд = Е х М (1)
мұндағы, Сд - кіріс жүрісі негізінде бағаланып отырған жеке
интеллектуалдық объектінің есептелген бағасының мөлшері;
Е - жеке интеллектуалдық нысанды қолданудан түскен таза кіріс;
М - мультипликатор;
Егер пайда әрқашан түсіп отырса , онда мультипликатор келесі
формуламен есептеледі:
М = 1 r0, (2)
мұндағы, r0 - берілген ұйымның қызметкерлеріне арналған капиталдық
салымы.
Үлеспен бейнеленген капиталдық салымы келесі формуламен жүргізіледі:
r0 = r 100 (3)
мұндағы, r - пайызбен көрсетілген капиталдық салымы.
Егер пайда бір қалыппен өссе, онда
М = 1 ( r0 - g) (4)
мұндағы, g - пайда көрсеткіші.
Бір қалыпты немесе бір қалыпты өсетін кірістердің жеке интеллектуалды
нысан бағасын алу үшін арнайы нарық қорындағы мәліметтер тәсілі
қолданылатын мультипликаторлар және капитализация салымдары бар.
Дисконттық тәсіл - бірдей уақыт кезеңінда әр түрлі ақшалай ағыс
әкелетін бағаланған нысандар үшін қолданылады.
Ақшалай ағысты дисконттаған кезде келесі жұмыстар жүргізіледi:
1) баға нысандарын қолданғаннан түскен таза кірісті құрайтын болашақ
ақшалай ағыстың бағалануы;
2) дисконттық салымы анықталады;
3) болашақ кірістердің сол кездегі соммалық бағасы есептеледі;
4) алынған қорытындыға сол кезеңдегі нысанды бағалаудың құны
қосылады
Берілген жылдың кіріс ағысы 1 коэффициентімен есептеледі, бұл
коэффициент не түскен, не тез арада төленетін құралдардан тұрады. Әр
келесі жыл үшін дисконттық коэффициент өткен жылға 1 (1+ ад)
мөлшеріне көбейткіш болады, мұндағы ад - үлеспен есептелген дисконт салымы
.
Үлеспен есептелген дисконт салымы келесі формуламен есептеледі:
ад = а 100 ,(5)
мұндағы а - пайызбен есептелген дисконт салымы.
Көрсетілген баға (Бк) мына формуламен есептеледі:
Бк = Дп0 + 1(1+ ад) х Дп1 + [1(1+ ад)]² х Дп2 + ...[1(1+) ад] т х
Дпт, (6)
мұндағы, Бк - Дп0, Дп1, Дп2, Дпт - көрсетілген соңғы ақшалай ағым
бағасы;
0 индексі - берілген жылдағы қолданылып, бағаланған актив көрсеткіші;
1, 2 және ... индекстері - келесі жылдардағы қолданылып, бағаланатынактив
көрсеткіштері;
Т индексі - соңғы жылдағы қолданылып, бағаланған актив;
Дисконттық кіріс ретінде таза кіріс, не ақшалай ағыс қолданылуы
мүмкін. Лицензиондық марапаттаудан босату тәсілі лицензиондық
келісімшартта бекітілген.
Лицензиондық төлемдерді роялти не паушаль түрінде төлейді.
Роялти салымы мына формуламен анықталады:
R = (Дл 100) х (∆ Э Р) = [(0,1 + 35)100] х (∆ЭР) = 0,35 х (∆ ЭР),
(7) мұндағы, R - есептелген роялти салымы;
Дл - лицензиат пайдасына түскен лицензиар үлесі;
Р - лицензиялық есептің бірлік құны;
∆ Э - экономикалық әсер;
Лицензиялық келісімшарт бойынша нысан қолдану кезіндегі лицензиаттың
өз үлесіне алатын экономикалық әсері немесе кірісі өнімнің сату соммасы
мен таза өз бағасының арасындағы айырмашылықпен анықталады.
Роялти есебінің мөлшерін білу үшін ең бірінші роялтидің базасын
анықтап алу қажет. Роялти базасын анықтаған кезде лицензиар мен
лицензиат нысанның лицензияланған келісім шартынан міндетті түрде
кіріс, пайда табуы керек.
Егер роялти базасы үшін өндірілген өнімнің бағасы алынса, онда
роялти түріндегі лицензиондық марапаттаудың есеп мөлшері келесі
формуламен есептеледі:
ТСR = ∑ Рi х Vi х Ri
i = 1 , (8)
мұндағы, СR - роялти түріндегі лицензиялық марапаттаудың есеп
мөлшері;
Рi - лицензиялы i - жылындағы өнімнің баға бірлігі;
Vi - лицензиялы i - жылындағы жоспарланып отырған өнімнің көлемі;
Ri - i - жылындағы роялти салымы;
Т - жылдардағы лицензияның мерзімі;
i = 1,2,3 ... (Т - 1)
Т - лицензия мерзімінің жылы;
Егер роялти базасына лицензия арқылы өнім бірлігі алынса, онда
роялти түріндегі лицензиялық марапаттау келесі формуламен есептеледі :
Т СR = ∑ ∆ Р х Vi
i = 1 , (9)
мұндағы, ∆ Р - лицензия арқылы өндірілген өнімнің бірлігінен
алынған сомма.
Егер, роялти базасына лицензияны қолданудан түскен қосымша кіріс
алынса, онда роялти түріндегі лицензиялық марапаттау төмендегідей
формуламен есептеледі:
Т СR = ∑ В х Ri
i = 1 , (10)
мұндағы, В - лицензиаттың қосымша кірісі;
Ri - роялти салымының i - жылындағы лицензиат кірісіндегі
лицензиар үлесі;
Бағаланып отырған нысанның баға көлемі келесі жолмен есептеледі:
марапаттаудың көлемі үшін көрсетіліп отырған интеллектуалдық жеке
нысанды қолдану құқығы, белгіленген мерзім ішінде роялти түрінде
мына формуламен төленеді:
Т Сд = ∑ СRi (1+ ад) і
i = 1 , (11)
Паушаль төлемін қолданған кезде, лицензиат - кредитор ретінде, ал
лицензиар - несие алушы рөлінде жүреді.
Лицензияның есептік құн формуласын паушаль төлемдерін келесі
түрде көрсетуге болады :
СЛп = СR х Кi , (12)
мұндағы, СЛп - паушаль төлемдерін төлеу кезіндегі лицензияның
есептік құны;
Кi - роялти төлем түрінен, паушаль төлем түріне өтетін
коэффициент, бұл коэффициент мына формуламен есептеледі:
Кi = 1(1+ ад) i , (13)
мұндағы, i - келісімшартқа қол қойылған күннен бастап, берілген
жылда лицензиардың роялти алуына дейінгі уақыт кезеңі.
Шығынды есептеу келесі тәсілдермен қолданылады:
1) нақты шығындар тәсілі;
2) қайта құру құнының тәсілі;
3) шығындарды көрсету тәсілі.
Жеке интеллектуалды нысандардың құнын анықтайтын факторлар:
1) жеке интеллектуалды нысандарды құруға, иеленуге иегердің
шығындары;
2) жеке интеллектуалды нысанды құруға, тіркеуге және басқа да
күзету құжаттарына және өзгертулер мен толықтырулар қосқаны үшін
кеткен иегердің шығындары;
3) жеке интеллектуалдық нысандарға соның ішінде маркетинг жағынан
шығындар;
4) жеке интеллектуалды нысандармен байланысты қорғауға, сақтандыруға
кеткен шығындар;
5) лицензиялық келісімшарттың сол сәттегі құнын бағалаудың мерзімі;
6) жеке интеллектуалдық нысанымен байланысты иегердің
келіспеушілікке, соттық тәртіпке тартылуы;
7) жеке интеллектуалдық нысанының лицензиялық төлемін күту
түсімдері;
8) жеке интеллектуалдық нысанының компенсация формасындағы күтілу
төлемдері;
9) нысанды тиімді қолданудың мерзімі;
10) бағаланып отырған нысанның моральді ескеруі;
11) инфляция.
Нақты шығындар тәсілі барлық нақты шығындар, яғни жеке
интеллектуалдық нысанды құруға кеткен және оны толық пайдалануға
болатындай жағдайға жеткізгенге дейін кеткен шығындардың қосындысынан
тұрады. Нақты шығындар тәсілі жеке интеллектуалдық нысанның баланстық
құнын анықтауға қолданылады.
Жеке интеллектуалдық нысанның бағасын анықтау тәсілі төмендегідей
формуламен есептейді:
Сш(нақты) = С1 + С2 + С3 + С4, (14)
мұндағы, Сш(нақты) - бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысанның
шығын жүрісі, тәсілі арқылы бағаланып отырған есептік көлемі;
С1 - жеке интеллектуалдық нысанды құруға кеткен шығындар, соның
ішінде ғылыми - зерттеулер жұмыстарына кеткен, техникалық, құжаттау
жұмыстарына кеткен шығындар;
С2 - жеке интеллектуалдық нысанның құқықтық күзетке кеткен
шығындары, С2 ноу-хау, ҒЗЖ, ТҚ сияқты жеке интеллектуалдық нысандарға
жатпайды;
С3 - маркетингтік зерттеулерге кеткен шығындар;
С4 - жеке интеллектуалдық нысанды коммерциялық реализацияға, не
толық қолдануға дайын дәрежеге жеткенге дейін кеткен шығындар;
Көрсетілген баға құны - бұл есептік жылдағы бағалар (шығындар,
кірістер, т.б.).
Көрсетілген шығындар тәсілі көмегімен жеке интеллектуалдық
нысанның бағасын анықтау келесі формуламен анықталады:
t CШ(кш) = CШ(нақты) Е Кi Di100,
i = 1 , (15)
мұндағы, CШ (кш) - келтірілген шығындар;
CШ (нақты) - нақты шығындар;
Di - i - жылындағы нақты шығындардың үлесі, %;
Кi - коэффициенттің сандық мәні мына формуламен анықталады:
1) есептік жылдың уақыт кезеңі үшін:
Кi = (1 + Е) T-tp
2) келесі есептік жылдың кезеңі үшін:
Кi = 1(1 + Е) T-tp
мұндағы, Е - әр түрлі уақыт аралығында көрсетілген нормативтік
бағалау құны мына формуламен есептеледі:
Е = α 100, (16)
мұндағы, α - банктік пайыз;
tp - есептік құнды бағалау жылы;
Егер де, нысандар арасында сауда - саттық келісімшарты туралы нарықтық
мәліметтер жеткілікті мөлшерде болса, онда бағаланудағы нысанға сатудың
салыстыру тәсілі қолданылады.
Сатудың салыстыру тәсілін қолдану кезінде келесі жұмыстар
жүргізіледі:
1) бағалау нысанында жасалған келісімшарттар туралы мәліметтер
жиналады;
2) барлық көрсеткіштер анықталып, нысанды бағалау жұмыстары басталады;
3) жеке интеллектуалдық нысанның нақты келісімшарт құны ескеріле
отырып, бағаланып отырған нысанмен салыстырылады;
4) нақты мәліметтер мен келісімшарттар ескеріле отырып бағаланып
отырған нысан құны анықталады;
Жеке интеллектуалды нысан құны салыстырмалы сату тәсілі жүйесінде
мына формуламен анықталады:
Қср = Қс х Тс , (17)
мұндағы, Қср - жеке интеллектуалдық бағаланып отырған нысан құнын
салыстырмалы сату тәсілдерін қолданғандағы есептік мөлшері;
Қс - жеке интеллектуалдық нысанды құнымен салыстырғандағы, сол мерзімге
дейінгі нысанның мөлшері;
Тс - бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысаны мен салыстырылып
отырған нысанның сандық және сапалық айырмашылықтарындағы түзетулер;
Жеке интеллектуалдық нысандарды бағалаудың қайта құру тәсілі
төмендегідей формуламен анықталады:
ТҚз = Kе Е Шi х Кi х Киi
i = t , (18)
мұндағы, Қз - жеке интеллектуалды нысанды қайта құру құны;
Kе - жылдық есеп кезеңінің аяғына қарай жеке интеллектуалдық
нысанның моральді ескіру коэффициенті;
Шi - i - жылындағы жеке интеллектуалдық нысанына құруға кеткен
шығын;
Кi - i - есептік жылындағы баға коэффициентінің сандық мәні;
Киi - i - есептік жылындағы индекс құнының өзгеру коэффициенті;
Ке - мына формуламен анықталады:
Ке = 1 - ТфТн; (19)
мұндағы, Тн – күзету құжаты мен лицензияның номиналдық қызмет
мерзімі;
Та – есеп кезеңінің жыл аяғындағы күзету құжаты мен лицензияның
айғақтылық қызмет мерзімі;
t – есеп кезеңінің бастапқы жылы;
Т – есеп кезеңіның соңғы жылы;
Нысан – аналогтың бағалану нысанына ауысуының құн мөлшері келесі
формуламен анықталады:
Сс = Са х К – А, (20)
мұндағы, Са - келісімшарт мерзіміне байланысты нысан - аналогоның
сату бағасы;
К - коэффициент;
А - келісімшарт құрғаннан бастап амортизацияның есептелген мөлшері
, ол мына формуламен анықталады :
А =Са х mk , (21)
мұндағы, m - объект - баламасының келісімшарты құралған мерзімінен
бастап, салыстырмалы сату бағасына дейінгі кезең;
k - бағаланып отырған нысанның толық экономикалық қызметінің
мерзіміндегі амортизациясы;
Жеке интеллектуалдық нысан - баламасының Тб бағалауды түзету
мөлшері бағаланып отырған нысанның сандық және сапалық
айырмашылықтары мына функция болып табылады :
Тб = f (Ио, Оқ, Бт, Қт, Ққ, Тф, Тқ, Зқм, Мкқ, Әс ), (22)
мұндағы,
Ио - жеке интеллектуалдық нысанның иегері;
Оқ - жеке интеллектуалдық нысанды қолдану аумағы;
Бт - жеке интеллектуалдық нысанды қолдана отырып өндірген бұйым
түрі;
Қт - өткізілетін құқықтың толықтығы;
Ққ - құқықтық қорғау;
Тф - төлем формасы (паушаль, роялти немесе аралас);
Тқ - күзет құжаты немесе лицензияның заңдылы қызмет көрсету
мерзімі;
Зқм - күзет құжаты немесе лицензияның заңдылы қызмет көрсету
мерзімі;
Мкқ - көрсетіліп отырған құқықтар мерзімі ;
Әс - өндіріліп отырған бұйымға жеке интеллектуалдық объектінің
әсер ету сатысы;
Бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысанды әртүрлі әдістері
қолданып бағаланғанда алынған қорытынды есебі әр түрлі мағыналарға
ие болады.
Нысанның қорытынды мөлшері "орта арифметикалық" тәсілімен немесе
"орталай өлшеу" пропорционалдық салыстыру әдістерімен бағалануы
мүмкін .
Нысанның қорытынды бағалау мөлшері "орта арифметикалық" негізінде
төмендегідей формуламен анықталады:
Сқ = (ΣS) n, (23)
мұндағы, Сқ - бағаланып отырған нысанның қорытынды мөлшері,
"статистикалық орта бағасы";
S - әр түрлі бағалау әдістерімен алынған бағаның мәні;
n - бағалау әдістерімен сандық көрсеткіші;
Нысанның қорытынды бағалау мөлшері "орта өлшеу" негізінде келесі
формуламен анықталады:
Сқ =Вд х Сд + Вз, х Сз + Ворт х Сорт, (24)
мына шарттар бойынша:
0≤Вд≤1,0≤Вз≤1,0≤Ворт≤1 , Вд + Вз + Ворт = 1;
Вд, Вз, В орт - шығын және салыстыру кезінде анықталған бағаның
құны (Сд, Сз, Сорт);
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық
көрсеткіштері
Қазақмыс Тобы (Қазақмыс ПЛС) табиғи ресурстарды өндіру және қайта өңдеу
жөніндегі жетекші халықаралық компания болып табылады және мыс, алтын,
мырыш, күміс, электр энергиясын, сонымен қатар мұнай өндіру салаларында аса
қомақты қатысу үлесі бар.
Қазақмыс Тобы, қатарына 15 кеніш, 10 тау-кен фабрикалары және 2 мыс
балқытушы өндірістік кешендері қосылатын Қазақстандағы әлемдегі алда келе
жатқан он мыс өндірушілердің бірі болып табылады. Мысты өндіру руда
өндіруден бастап мыс катанкасын және катодты мыс түріндегі дайын өнім
шығаруға дейін толығымен интеграцияланған. 2009 жылы Топ меншікті рудасынан
320 мың тонна катодты мыс өндірді. Бұл өндіріс ішкі қажетіне электр
энергиясын жеткізумен және ауқымды теміржол инфрақұрылымымен қамтылған.
Қазақмыс Тобы басқа да металлдардың ауқымды көлемін, оның ішінде мырыш,
күміс және алтын өндіреді. 2009 жылы Қазақмыс 149 мың тонна мырыш
концентратын өндіріп шығарды. Қазақмыс әлемде ең ірі деген төртінші күміс
өндіруші болып табылады (2009 жылы 17 млн унция күміс өндірді).
Құрамына 2007 жылының шілдесінде сатылып алынған Eurasia Gold Inc
компаниясы кіретін Kazakhmys Gold бөлімшесі, кен игеру және кен
орындарын барлау жөнінде ірі жобаларды жүзеге асырып отыр. 2009 жылы Топ
182 мың унция алтын өндірді, оған тиесілі есептелінген әрі болжанып отырған
2,3 млн унция ресурстары бар.
“Kazakhmys Power” теңгерімді қуаттылығы 4000 МВт құрайтын Қазақстандағы
ең ірі деген Екібастұз көмір электр станциясының (ЕГРЭС-1) 50 пайыздық
қатысу үлесін иеленіп отыр.
Kazakhmys Petroleum бөлімшесі 2007 жылдың сәуір айында иелігіне сатып
алған Каспий маңы ойпатының шығыс шекарасында орын тепкен Шығыс Ақжар
барлау блогында өзінің жұмысын жалғастырып отыр.
Топ айналымға қабілетті FTSE-100 компаниялар тізіміне кіреді. Топтың
акциялары Лондон Қор биржасында, сондай-ақ Қазақстан Қор биржасында
саудаланады. 2009 жылы ол EBITDA 1,6 млрд доллар көрсеткішімен Топтың
өнімдерін сату көлемі 3,7 млрд доллар шамасында болды. Топта шамамен 62000
адам жұмыс істейді, яғни басым көпшілігі қазақстандық азаматтар.
Қазақмыстың стратегиялық мақсаты – Орталық Азияда ауқымды табиғи
ресурстарды игеру мүмкіндіктерін диверсификациялау және кеңейте түсуде
белсене қатысу.
Бүгін Қазақмыс Тобы 2010 жылдың бірінші тоқсанындағы өндірістік
нәтижелерін және менеджментінің аралық есебін жариялады.
Бірінші тоқсанда мыс өндірісі бойынша көрсеткіштер алға қойылған жылдық
міндеттерге сәйкес болып отыр. Өндірістік нәтижелерге Топтың бірнеше
кенішіндегі өндірістің артуы, сондай-ақ алдыңғы тоқсан аяқталған сәтте әлі
орындалу сатысында болған жұмыстардың соңына жетуіне жағымды әсерін
тигізді.
Осы жылдың бастапқы үш айында катодты теңгерімдегі мыс өндірісі 78.4 мың
тоннаны құрады (1 тоқс. 2009: 85.6 мың тонна; 4 тоқс. 2009: 69.1 мың
тонна). Өндірілген қосарлы өнімдердің ауқымы жылдық жоспарда көзделген
көрсеткіштер елеусіз ғана артып отыр. Әсіресе, алтын өндірісі 33 мың
унцийді, күміс өндірісі – 3, 127 мың унцийді құрады. Мырыш концентратының
39 мыңнан аса тоннасы өндіріліп шығарылды, ол 2009 жылдың осындай
кезеңіндегімен салыстырғанда сәйкес болып отыр.
2010 жылы Қазақмыс Тобы экономикалық және қоғамдық зор маңызы бар
бағдарламаларды іске асыруын жалғастырып отыр. Солардың арасында өндірістің
тиімділігін арттыру, Бозымчак алтын-мыс жобасы және Бозшакөл мен Ақтоғай
сияқты ірі мыс жобаларының, Екібастұздың ГРЭС-1 белгіленген қуаттылығын
арттыру жобалары және кең ауқымды әлеуметтік бағдарламалар.
Қазақмыстың есептік түсініктемесінде: - осы жылдың бастапқы үш айындағы
көрсеткіштермен қанағаттанып отырғаны және Қазақмыстың операциялық
бөлімшелері өндірістік жоспарды сенімді орындап келетіні айтылса.
Қабылданған тәжірибеге сәйкес осы жылғы өндірілген өнімдердің 90 пайызына
жуығы келісім-шарттар бойынша тұтынушыларға сатылып жобаларды
қаржыландыруға кепіл бере отырып, Қазақстан экономикасы мен өзінің
акционерлерінің мүдделеріне қарай, Топтың стратегиялық міндеттерін іске
асыруға бар күшімізді жұмсап отырғаны атап өтілген.
Бүгінде акционерлік қоғам төмендегі құрылым бойынша қаржылық
шаруашылығын жүргізіе отырып қызмет атқаруда.
Сурет 1.
Қоғамның қаржылық-шаруашылық іс-әрекеттеріне бақылау жүргізу үшін
Қоғамның ішкі құжаттарында қарастырылған тәртіппен Қоғамның барлық
ақпараттарына және құжаттамаларына сөзсіз қатынасуға құқылы.
Ішкі аудит Қызметінің қызметкерлеріне Қоғамның Диркеторлар Кеңесіне
сайланбалы және Қоғам Президентінің лауазымында болмауы керек. Ішкі аудит
Қызметі тікелей Директрлар Кеңесіне бағынады және істеген жұмысы бойынша
оның алдында есеп береді. Ішкі аудит қызметінің басшысы лауазымына
Директорлар Кеңесі Төрағасының ұсынысымен және Қоғамның Директорлар Кеңесі
келісімі бойынша Қоғамның Президенті тағайындайды. Ішкі аудит Қызметі
басшысымен жасалған Жекеше еңбек шартына Директорлар Кеңесінің Төрағасы
немесе Директорлар Кеңесінің шешімімен өкілеттілік берілген тұлға қол
қояды.
Ішкі аудит Қызметі Директорлар Кеңесінің белгілемесі бойынша
Директрлар Кеңесіне Қоғамның іс-әрекеттері туралы тәуелсіз шынайы ақпарат
береді, сондай-ақ өзінің құзырына кіретін басқа да міндеттер атқарады. Ішкі
аудит Қызметі келесі жылғы жұмыс жоспарының жобасын жасайды және ағымдағы
жылдың 15 желтоқсанынан кешіктірмей Қоғамның Директорлар Кеңесінің
бекітуіне ұсынады. Ішкі аудит Қызметі жұмысының тәртібі Директорлар Кеңесі
бекіткен тиісті Ережемен айқындалады.
Қазақмыс АҚ- ның ұйымдық құрылымына Орталық аппарат және 15 кеніш, 10
тау-кен фабрикалары және 2 мыс балқытушы өндірістік кешендері кіреді.
Компанияның Орталық аппаратындағы бухгалтерлік есеп құрылымдық
бөлімшесі – бас бухгалтерге бағынатын Бухгалтерлік есеп және есептілік
Қызметі көмегімен жүзеге асырылады.
Қоғам Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік ҚР Заңына, ҚЕХС,
ҚЕХС пайдалану нұсқасы, есеп саясаты негізінде бухгалтерлік есептің жұмыс
шот жаспарына сәйкес активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және
олармен жүзеге асырылатын шаруашылық операциялардың есебін жүргізеді.
Бухгалтерлік есептің жүйесіндегі барлық жазулар Қоғамның жұмыс щот
жоспары жіктелуіне сәйкес жүзеге асырылады. Егер Жұмыс шот жоспарымен
қарастырылмаған операция пайда болған жағдайда, Қоғам жоспарды толықтырады.
Жұмыс шот жоспары және оған енгізілген өзгертулер Қоғамның Бас бухгалтер
бекітеді.
Бухгалтерлік жазулардың кезеңділігі келесі тәртіпте анықталады:
1. бастапқы құжаттар негізінде бухгалтерлік жазулармен болған
операциялардың фактілері тіркеледі;
2. Операциялардың болуына қарай бастапқы құжаттардың мәліметтері журнал-
ордерлерінде, ведомостарында, және басқа да бухгалтерлік есептің
регистрлерінде жинақталады;
3. бухгалтерлік есептің регистрларында есепті кезең ішінде жинақталған,
өңделген мәліметтері негізінде қаржылық есептілік құрастырылады.
Қоғамда бухгалтерлік есептің жүргізілуі келесі әдістер қолданылады:
– Автоматтандырылған, персоналды компьютер негізінде – талдамалы және
жинақтамалы есептік регистрлерді және қаржылық есептіліктерді жүргізу
үшін;
– Автоматтандырылмаған, қағазды тасушыларында, - шаруашылық
операциялардың пайда болу сәтінде бастапқы құжаттарды рәсімдеу үшін;
– Автоматтандырылған есепті жүргізу кезінде Қоғам келесіні қамтамасыз ету
қажет:
1. ай сайын бухгалтерлік есеп мәліметтерін бөлек журналдарына
тіркелетін және қол қойылған, қағазды тасушыларына апару;
2. магнитті тасушыларындағы мәліметтерді қорғау;
3. әр бір айдың соңында есеп мәліметтері сақталатын қосымша
дискеталардың (СD) болуы;
4. электрондық жазуларды пайдаланған кезде - бақылау және
сақтандыру шаралардың болуы.
Бухгалтерлік есептің бастапқы құжаттары мен регистрларының мазмұны
коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады.
Қоғамның бухгалтерлік қызметін ұйымдастыруда толық және әкімшілік
қамсыздандыру талаптарын орындау үшін Қоғам келесі ішкі құжаттарды дайындап
бекітеді:
– БЕЕҚ (Бухгалтерлік есеп және есептілік Қызметі) туралы ереже;
– Филиалдардың бухгалтерлік есеп және есептілік туралы ереже;
– Қоғам Бас бухгалтерінің қызметтік нұсқаулықтары;
– Филиалдардың бас бухгалтерлерінің қызметтік нұсқаулықтары;
– НҚ, МЕА, ТМҚ, ақша қаражаттары, инвестициялар, төлем құжаттары және
баланстан тыс есептелген басқа да активтер мен міндеттемелердің
түгенделуі бойынша бөлек нұсқаулықтары;
– Ішкі бақылау жүйесі.
Қоғамның қаржылық есебі және аудиті
Қоғамның қаржылық есебіне Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру заңдары бойынша Қоғамның бухгалтерлік балансы,
пайда және зиян туралы есеп, ақша қаражат қозғалысы туралы есеп және басқа
да есептіліктер кіреді. Қоғамның бухгалтерлік есебін жүргізу мен қаржылық
есептілікті дайындау Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және және
қаржылық есептілік заңдарымен және халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарымен белгіленеді.
Құрылымдар жыл сайын Жалғыз акционері Қазақмыс АҚ-на өткен жылдың
қаржылық есептілігін талқылау және бекіту үшін береді. Қаржылық
есептіліктен тыс Президент Қазақмыс АҚ-на аудиторлық есепті, оның ішінде
аудитордың ұсыныстарын береді. Жылдық қаржылық есептілік оны Жалғыз
акционері Қазақмыс бекіткенге дейін отыз күннен кешіктірілмей Директорлар
Кеңесінің алдын-ала бекітуіне жатады.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігін түпкілікті бекітуін Жалғыз
акционер атқарады.
Қоғам жыл сайын өкілетті органдар белгілеген мерзімде баспасөз
бетінде жылдық қаржылық есепті басып шығаруға міндетті. Қоғамның Президенті
мен бас бухгалтері бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің жүргізу
тәртібі мен шынайлылығына жеке жауап береді.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігін, сондай-ақ күнделікті жұмыс
жағдайын тексеру және растау үшін Қоғам жыл сайын тәуелсіз аудитін жүргізу
қажет. Қоғам аудиторды таңдау және оның қызметі үшін оған берілетін төлемді
бекіту тәртібі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік заңдарына және Қоғамның Жарғысына сәйкес белгіленеді.
Қоғам аудиты Директорлар Кеңесінің, Президенттің бастамасымен Қоғам
есебінен немесе Жалғыз акционердің талабы бойынша оның есебінен кез келген
уақытта жүргізілуі мүмкін.
Аудитор Қоғамның лауазымды тұлғаларынан қаржылық-шаруашылық іс-
әрекеттері туралы барлық қажетті құжаттарды және жеке түсініктемелерді
талап етуге құқылы. Аудитор өз жұмысына сарапшылар мен кеңесшілерді тартуға
құқылы, олардың жұмыстары Қоғам есебінен немесе аудит жүргізуді талап еткен
Жалғыз акционердің есебінен төленеді.
Аудитор Қоғамның мүддесіне айтарлықтай қатер төнген жағдайда ол
туралы Жалғыз акционерге хабарлауға міндетті. Тиісті лицензиясы бар азамат
немесе аудиторлық ұйым, Қоғамның аудиторы бола алады. Аудитор Қазақстан
Республикасының заңдарына және халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына
сәйкес қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерге тексеру жүргізеді.
Қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерді тексеру қорытындылары бойынша Қоғам
аудиторы қорытынды жасайды. Егерде Қоғамның Президенті Қоғамда аудит
жүргізуден жалтаратын болса. Аудитты кез келген мүдделі тұлғаның талап қою
арызы соттың шешімімен аудит тағайындалуы мүмкін.
Акционерлік қоғамның негізгі көрсеткіштері.
31 желтоқсанмен біткен жылдардың көрсеткіштері келесі түрде келтірілген,
млн.тенгемен:
Кесте №1
2009 2008
1. Табыс 7 691 274 328 745
2. көрсетілген қызметтің өзіндік құны 6 116 532 6 470 940
3. жалпы және әкімшілік шығындар 637 199 856 876
4. Сату шығындары 574 706 389 166
5. Басқа да операциондық табыстар, нетто 144 368 129 147
6. Басқа да шығындар, нетто (14 020) (48 447)
Кәсіпорынның есептен шығарылуы.
КарГРЭС-А ЖШС қаржылық есептілігі 2008 жылы 31 желтоқсанмен біткен
Комапнияның шоғырландырылған есептілікке кірген болатын. 2006 жылы КарГРЭС-
А компаниясы жойылды. 154 119 мың теңге соммасындағы шығысталудан түскен
табыс 2009 жылдың операциялық қызмет туралы есептілікте есепке алынды.
Қаржыландыру шығындары, нетто бойынша:
31 желтоқсанмен біткен жылдардағы қаржыланжыру шығындары, нетто
келесідей келтірілген:
Кесте №2
2009 2008
Пайыссыз қарыз бойынша пайыздық табыс 26 240 15 600
Депозит бойынша пайыздық табыс - 2 005
Банк қарызыбойынша пайыздық шығын (467 936) (347 161)
Байланыс жақтан алынған қарыз бойынша пайыздық (50 212) (127 790)
шығын
Пайыссыз қарызды дисконттау - (61 974)
(491 908) (519 320)
Төменде 31 желтоқсанға кейінге қалдырылған салықтық активтер мен
міндеттемелерді туғызатын негізгі уақытша айырмаларға салықтық эффект
келтірілген:
Кесте №3
2009 2008
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша
активтер
Зиянды аудару 726 679 384 353
Негізгі құралдардың баланстық құнындағы айырма 654 079 445 588
Резервтер 173 376 157 281
Материалды емес активтердің амортизациялық 83 179 80 448
құнындағы айырма
Қосылу үшін кейінге қалдырылған комиссия 25 365 26 682
Есептелген шығындар 4 130 703 976
Басқа да 5 850 3 612
1 672 658 1 801 940
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша (1 672 658) (1 788 599)
активтер резервтерін алып тастағанда
- 13 341
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша
міндеттемелер
Байланыс жақтардан алынған дисконтталған - (32 376)
қарыздар
- (32 376)
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша - (19 035)
міндеттемелер, нетто
Мойындалмаған салықтық зияндардың аударылуы толығымен 2009 жылда мерзімі
өтеді.
Кейінге қалдырылған салықтар бойынша міндеттемелер, нетто, кезең
ішіндегі байланыс жақтардан алынған қосымша дисконтталған қарыздармен
байланысты міндеттемелерден тұрады. Кейінге қалдырылған табыс салығы
бойынша шығындар капитал құрамында көрсетіледі.
Кесте №4
2009 2008
1 қаңтар айына 19 035 10 072
Операциялық қызмет туралы туралы есептілікте - -
танылған
Меншік капиталда танылған (19 035) 8 963
31 желтоқсан айына - 19 035
2008 және 2009 жылдары Қазақстан Республикасында тіркелген салық
қойылымы 20 % құрады. Төменде 20 % қойылымы бойынша теориялық табыс
салығы мен табыс салығының нақты соммасы салыстырылуы келтірілген:
Кесте №5
2009 2008
Салық салынуға дейінгі пайда(зиян) 353 742 (3 826 151)
30% белгіленген қойылымы бойынша табыс салығы
бойынша шығындар
Түзетулер: 106 123 (1 147 845)
Бағалық резервтертің өзгеруі (115 941) 904 409
Тұрақты айырмадан п.б. салықтық эффект 9 818 243 436
Табыс салығы бойынша шығындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және Аудит кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Материалдық емес активтердің есебі мен аудиты
Орындаған
Ғылыми жетекші э.ғ.к., аға
оқытушы,Бейсенбаева А.К.
Норма бақылаушы
Оңдаш А.О.
Қорғауға жіберілді
кафедра меңгерушісі
э.ғ.к.,доцент Товма Н.А.
Алматы – 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
❖ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ҚАЗАҚМЫС
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
➢ Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық
көрсеткіштері
1.3 Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы мен есеп саясаты
2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖҮРГІЗУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Материалды емес активтердің жіктелуі мен бағалау әдістері
2.2 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгендеу.
2.3 Материалды емес активтердің талдамалы есебі және түгенделуі
2.4 Материалды емес активтердің амортизация есебі
2.5 ҚХЕС – на сәйкес материалдық емес активтердің есебін жүргізудің
ерекшеліктері.
3. КӘСІПОРЫННЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРІНІҢ АУДИТІ
3.1 Аудиттің мақсаты мен ұйымдастырылу жолдары.
3.2. Материалдық емес активтерді есептеу аудитін ұйымдастыру жолдары
3.3 Материалдық емес активтердің есебі мен аудитін жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы шаруашылық
әдістерін және формаларын қайта өзгертудің объективті қажеттілігін
тудырады. Нарық жағдайына бейімделудің қиындығына қарамастан елде ғылыми-
техникалық саясат, әлеуметтік-экономикалық қызметтің жаңа әрі озық нарықтық
бағытын түбегейлі және қолданбалы зерттеу белсенділікпен жүргізілуде. Елдің
микроэкономикасын басқаруға аса қажетті әртүрлі бизнес салаларындағы
шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметін талдау, аудит және басқару есебі
сияқты арнайы қолданбалы ғылымдарға ерекше маңыз беріліп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің
мәні мен ролі күнннен күнге артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына, әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, субъектінің
нарықтағы іс-қимылын анықтауға, сондай-ақ субъектілердің қаржылық және
шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпараттарды қалыптастыру
бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп – экономикалық білім жүйесіндегі негізгі орны бар
пәндердің бірі, әрі оны кәсіби мамандығым деп таңдаған тұлғалар үшін аса
маңызды. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын
алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
қызметтің іс-әрекеті сипатталып, қаржылық жағдайы ашық көрсетіледі.
Микроэкономикалық деңгейдегі даму туралы айтар болсақ, өндіріс
тиімділігінің маңызды бағыттарының бірі – субъектінің активтерін
пайдалануын жетілдіру, олардың қайтарымдылығын өсіру, олардың тұрақты және
реттелген кеңейтілген ұдайы өндірісін жетілдіру. Бұл кез-келген
шаруашылықтың материалдық және қаржылық ресурстарының шектеулілігімен
тікелей байланысты. Субъектінің активтерін толық пайдалану еңбек
өнімділігін өсіруге, ағымдағы өндіріс шығындарын азайтуға, оның басқа
сапалық көрсеткіштерін жақсартуға және пайда үлесін арттыруға мүмкіндік
береді.
Осыған байланысты активтердің есебі мен экономикалық мазмұнын,
кәсіпкерлік қызметтегі ролі мен орнын дұрыс түсіну оларды тиімді пайдалану
жолдарын анықтау өндірістің экономикалық нәтижелеріне оң әсер тигізеді.
Әр қоғамның өмірінде материалды өндірістен басқа рухани өмір маңызды
орын алады. Адам туылған кезінен бастап ойлауға, шығармашылыққа, ғылым мен
өнер туындыларын жасауға қабілетті болып келеді. Мұндай әрекеттердің
нәтижелері әрбір халықтың, мемлекеттің сонымен қатар жалпы адамзаттың
рухани және интеллектуалдық потенциалын құрайды және арттырады. Ол
жетістіктер интеллектуалдық меншік деп аталады, ал есеп жүйелерінің
мақсатында оларды материалдық емес активтерге жатқызады.
Қоғамның ғылыми және рухани потенциалы дұрыс әлеуметтік-экономикалық
саясатпен бірге қоғамның алға қойған мақсаттарына жетуін қамтамасыз етеді.
Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болып отыр. Елімізде шикізат пен энергия
тасымалдаушыларды сыртқа шығаруға ғана сеніп қоймай, міндетті түрде ғылыми
сиымды және күрделі өндірістерді дамыту керек, әлемдік технологиялық еңбек
бөлінісінде өз орнын табуға көңіл бөлу керектігін Елбасы Н.Ә.Назарбаев жыл
сайын жолдауында атап өтіп өтіп міндеттеп отырады.
Материалдық емес активтер Қазақстанның есеп жүйесінде ең алғаш Кеңестік
Социалистік Республикалар Одағының Қаржы министрлігінің 1991 ж. 1
қарашадағы № 56 бұйрығымен енгізілді. Сол кезге дейін материалдық емес
активтер жалған капитал деп есептелді.
Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің болмауы кәсіпорындардың
қаржылық көрсеткіштерінің бұрмалануына ұшыратты. Өндірісте бірінші рольде
тұратын нақты бар капитал – интеллектуалдық меншіктің болуы теріске
шығарылды, ал бұл активтерді мойындап, олардың бағасын білгендер үшін үлкен
пайдаларға қол жеткізуге мүмкіндік болды.
Дамыған елдерде тауар белгілері, фильмдер мен кітаптар, күрделі химиялық
өнімдер, дәрі-дәрмектер мен тағамдық қоспалар, үнемді экологиялық таза
технологиялар, электронды есептеуіш машиналарға арналған интегралдық
микросхемалар мен бағдарламалық өнімдер сияқты шығармашылық интеллектуалдық
әрекет нәтижелерімен сауда жүргізуде басты табыс көзіне айналуда.
Қазақстан Республикасы орын тепкен нарықтық қатынастардың ақиқатын
түсіне отырып, интеллектуалдық меншік мәселелерін реттеудің нормативтік-
құқықтық негізін жасады, адамның шығармашылығының барынша елеулі
объектілерінің мәртебесін анықтады. Бұл саладағы нормативтік құқықтық
актілер жеткілікті базаны қалыптастырады және әлемде белгілі материалдық
емес активтерді толық дерлік қамтиды.
Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметінде материалдық емес активтерді
сауатты және дұрыс анықтау, рәсімдеу, бағалау мен есептеу бизнес нәтижелері
мен фирма бағасына тікелей әсер етіп өте маңызды роль ойнайды.
Материалдық емес активтерді зерттей отырып мынандай шарттарды орындау
тиіс екендігіне көз жеткіздім:
- халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген
анықтамасына сәйкес келуі;
- болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың
жоғары мүмкіншіліктерін анықтау;
- активтердің құны нақты анықталғанда ғана мойындалуы;
- мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағалануы.
Материалдық емес активтерді №2 Ұлттық Қаржылық есептілік стандартының 17
бабында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі сенімді бағаланып кәсіпорын
ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда талаптарға жауап беретіндей болуы
тиіс деп көрсетілген.
Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қазақмыс Акционерлік
Қоғамының Балхаш бөлімшесі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорын қызметіндегі, бухгалтерлік
есептегі материалдық емес активтердің алатын орнын қарастыру, олардың
түрлерін, бағалау тәсілдерін, Қазақмыс Акционерлік Қоғамының Балхаш
бөлімшесіндегі есебін ұйымдастыруды, аудитін жүргізуді меңгеру болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың алдына қойған мақсатқа жету үшін жұмысты орындау
барысында келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:
– материалдық емес активтер туралы әртүрлі әдебиеттер мен ғылыми
жарияланымдарды пайдалана отырып, материалдық емес активтердің
экономикалық мәнін айқындау мен нақтылау;
– материалдық емес активтердің түрлері мен қолданылу аясын қарастыру;
– материалдық емес активтерді есепте тану мен бағалаудың іске асырылуын
меңгеру;
– кәсіпорындағы материалдық емес активтердің есебін ұйымдастыруды
меңгеру;
– материалдық емес активтердің есебін халықаралық стандарттарға сай
жетілдіру жолдарын қарастыру;
– материалдық емес активтердің аудитін жүргізуді меңгеру.
Дипломдық жұмыс үш тараудан тұрады. Алғашқы тарауда материалдық емес
активтердің халықаралық және отандық тәжірибеде бөліну түрлері және
кәсіпорынның экономикалық-өндірістік сипаттамасы мен есеп саясаты
қарастырылады.
Екінші тарауда материалдық емес активтердің есебін жүргізудің жалпы
ережелері және оларды есептеу мен бағалау, олардың қозғалысының есебін
ұйымдастыру және халықаралық стандарттар бойынша жетілдіру жолдары
қарастырылады.
Үшінші тарауда материалдық емес активтердің аудитінің ақпараттық көздері
мен тәртіптері және талдау жолдарын жетілдіру қарастырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорындағы материалдық емес активтердің
құрылымы мен өндірістегі маңызы, есебінің және аудиттеу тәртібі, жетілдіру
жолдарын зерттеу, сонымен қатар оның есебін жетілдіру бойынша ұсыныстар
жасау.
Ал, маңыздылығына келетін болсақ, кәсіпорын балансындағы материалдық
емес активтердің кәсіпорын шаруашылық қаржылық жағдайына әсер етуі немесе
қаржылық жағдайын жақсартуға ықпалдылығының зор екендігін білеміз.
1. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ҚАЗАҚМЫС
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ БАЛХАШ БӨЛІМШЕСІНІҢ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕБІНДЕГІ ОРНЫ.
1.1 Материалдық емес активтер: мәні мен мағынасы
Бухгалтерлік есепті Ұлттық стандарттар мен бухгалтерлік есептің типтік
шоттар жоспарын жасау және өндіру жолымен қайта құруы, алғашқы рет отандық
бухгалтерияның тарихында материалды-заттық мазмұны жоқ объектілерді
белгілеу үшін, материалды емес активтер түсінігі қалыптасты.
Материалды емес активтер есебі БЕҰС-да 17 стандартына сәйкес материалды
емес активтер – бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын өнімді
сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт
пайдалануына арналған ақшалай емес активтер. Оларды:
1) анықтауға болады;
2) ұйыммен өткен жағдайлары бойынша бақылауға болады;
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек
Стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер
жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы,
объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы
табу қабілеттігін бөлуге болады.
Материалдық емес активтер теңестіріледі, егер:
- кәсіпорын оны сатуға немесе жалға беруге байланысты бөлінетін
болса;
- бөлінетін болғанда заңды құқықтары болған жағдайда;
Материалдық емес активтер бақылауға төмендегі жағдайда:
- материалдық емес активтерден экономикалық тиімділікті алуға
құқылы болғанда;
- материалдық емес активтен алыңған пайданы басқа тұлғалардың
пайдалануынан қорғаса.
Материалдық емес активтердің кәсіпорындағы маңызы өте үлкен, себебі кез
келген кәсіпорын шаруашылық қызметін жүзеге асыру үшін рұқсат немесе
лицензия алуы шарт. Осы шарт бойынша болашақта қызметті жетілдіру үшін
жаңалықтар ашып оны заңдастырып құқық берілуі экономикалық жағдайын
жақсартуға әсер етуші басты фактор. Кәсіпорындағы шығатын тауардың маркасын
заңдастыру оның имиджін, яғни нарықтағы беделін жоғарлатады.
Материалдық емес активтерді мынандай шартты орындағанда мойындайды:
- халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарындағы берілген
анықтамасына сәйкес келгенде;
- болашақтағы материалдық емес активтерден алынатын пайданың
жоғары мүмкіншілігі болса;
- активтердің құны нақты анықталғанда;
- мойындалған сәтте активтердің құны бастапқы бағасымен бағаланса.
Материалдық емес активтерді Бухгалтерлік есептің Ұлттық
стандарттарындағы 17 стандартында активтерден пайдаланылуы тиімді, әрі
сенімді бағаланып кәсіпорын ішінде қалыптасқанда және сатып алынғанда
талаптарға жауап беретіндей болуы тиіс деп көрсетілген.
Материалдық емес активтер.
Материалды емес активтер есебі 28 халықаралық стандартына сәйкес
материалды емес активтер – бұл физикалық мәні жоқ, өндірісте немесе дайын
өнімді сатуда, әкімшілік мақсатта және басқа ұйымға жалға беруге ұзақ уақыт
пайдалануына арналған ақшалай емес активтер.
Оларды:
1) анықтауға болады;
2) ұйыммен бақылауға болады;
3) пайдаланудан ұйым болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Бухгалтерлік есеп мақсаты үшін материалды емес активтердің құрамына тек
Стандартта ғана аталған шарттардың барлығы орындалған кезіндегі обектілер
жатқызылады, соның ішінде физикалық (материалды-заттық) мәннің жоқтығы,
объектіні бір жылдан аса пайдалану мүмкіндігі және экономикалық пайданы
табу қабілеттігін бөлуге болады.
Келтірілген шарттарға сәйкес материалды емес активтерге интеллектуалды
меншік объектісіне, табиғи ресурстарды пайдалану құқығы, тауар белгісі және
қызмет белгісі, тауардың атауы мен орналасу жері, тауарлық марка, лицензия,
патенттер, ЭЕМ бағдарламасы және т.б. жатқызылады. Қаржылық-шаруашылық
қызметінде, орындалған бағыты мен қызметіне байланысты материалды емес
активтер халықаралық тәжірибеде 5 негізгі топқа бөлінеді:
Яғни негізгі капиталдың бір бөлігін материалдық емес активтер құрайды:
патенттер, тауар маркалары және тауардың белгілері, табиғи және басқа
ресурстары, ЭВМ программалары, жаңа технологиялық шешімдер, шаруашылық
үрдісіне пайда әкеледі. Материалдық емес активтер инвестициясы белгілі бір
уақытта ол қосымша пайдамен сатылып алынады, алынған кәсіпорынмен
қолданылады және амортизациялық шоттың шығарылуы арқылы. Нарықтық қатынас
дамыған сайын көлемі мен материалдық емес активтертердің бір бөлігі ұлғайып
кәсіпорынның негізгі капиталының көлеміне әсер етеді.
Балхашмыс Акционерлік ҚоғамындаҒЫ тәжірибелік есебінде материалдық емес
активтер келесі топтарға жіктеледі:
1. Жеке интеллектуалдық нысандар:
- патенттік иегердің құқығы;
- ЭВМ программасына авторлық құқығы;
- интегралдық микросхемалардың топологиясың авторлық құқығы;
- тауарлық және қызмет көрсету белгісі иегерінің құқығы;
- патенттік иегерінің селекциондық табыстарына құқығы.
2. Ұйымның іскерлік репутациясы - ол ұйымның сатып алу бағасы мен таза
активтер бағасының айырмашылығында. Айырмашылық не тиімді, не тиімсіз
болады. Тиімді іскерлік репутацияны жеке инвентарлық нысан ретінде
қарастырамыз .
3. Ұйымдық шығыстар - заңды тұлғаның біліміне байланысты шығыстар,
ұйымның жарғылық капиталына қосқан үлестері бар құрылтайшылардың құжаттары:
- құрылтайшы құжаттардың пакетін және оны ары қарай жүргізуге
кеткен шығындар;
- құрылтайшы құжаттарды даярлау, фирманы тіркеу жұмыстары үшін
заңгерлерге төленетін қаражат;
- делдал және кеңесші фирмалардың қызметі үшін төлем шығындары.
Ұйым материалдық емес активтерді келесі келісімшарт түрлері арқылы
иемдене алады:
- авторлық келісімшарт бойынша;
- жеке меншік концессия келісімшарты бойынша;
- патенттік заң арқылы бекітілген келісімшарт бойынша;
-тауар белгісі мен маркасын қорғау жөніндегі заң арқылы
бекітілген келісімшарт бойынша;
- құрылтайшы келісімшарт бойынша.
Ұйымның есеп саясатының құрамындағы мәліметтердің бухгалтерлік есеп
минимум келесі мәліметтерді ашыуы тиіс:
- материалдық емес активтердің (ақшалай құралға алынбаған)
бағалану жолдары;
- материалдыќ емес активтердің (жеке топтары бойынша) ұйым
қабылдаған пайдалы мерзімі туралы;
- материалдық емес активтердің жеке топтары бойынша есеп айырысу
амортизациясының жолдары;
- материалдық емес активтер амортизациясының бухгалтерлік есепте
бейнелену жолдары.
Материалдық емес активтерді бағалау жарлығы Қазақстан Республикасының
Әділет Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 91, Қазақстан
Республикасының білім және ғылым Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен №
290, Қазақстан Республикасы индустрия және сауда Министрлігінің 2004 жылдың
6 сәуірінен № 79, Қазақстан Республикасының энергетика және минералды
ресурстар Министрлігінің 2004 жылдың 6 сәуірінен № 79 бұйрығымен
бекітілген.
Балқашмыс Акционерлік Қоғамы нақты бағалау тәсілі, бағалау мақсаты мен
қолда бар мәліметтермен жүргізіледі. Әрбір жүрісті қолдану алдында
экономикалық және заңдылық нысанның интеллектуалдық жеке қызмет мерзімі
ескеріледі.
Кіріс экономикалық күту принциптерінде құралып, жеке интеллектуалдық
нысанды қолдану кезіндегі болашақ кірістерді бағалау анықтамасымен
бекітіледі.
Кірістерді капиталдау келесі жұмыстармен жүргізіледі:
1) нысандарға баға әкелетін таза кірістің мөлшері мен пайда болу
көздері анықталады;
2) таза кіріс капиталының салымдары анықталады.
Кіріс капиталдауының тәсілі интеллектуалдық жеке нысан бағасының
тікелей берілген нысанның қолдануынан түскен кіріспен бекітіледі.
Берілген тәсілдердің бағаланатын нысандар арасында қолданылады, бұл
нысандар бірдей уақыт кезеңі ішінде интеллектуалдық жеке нысанды
қолдануда бірдей ақшалай ағыспен жылжиды.
Кіріс капиталдануы жеткілікті дәлдікпен жеке интеллектуалды нысанның
құнын анықтай алады.
Кіріс капиталдауын жүргізуде келесі жұмыстар атқарылады:
1) нысанға баға әкелетін таза табыстың мөлшері мен пайда болу көздері
анықталады;
2) таза табыс капиталының салымдары анықталады;
3) капиталдау салымынан алынған таза табыстан нысан бағасының құны
саналады.
Интеллектуалды жеке нысанды қолданудағы нарықтық бағасын анықтау үшін
әкелетін кіріс, жылдық кіріс, осы жылы бағаланған нысанды қолданудан
алынған кіріс келесі арнайы көбейткішке (мультипликатор) көбейтіледі М :
Сд = Е х М (1)
мұндағы, Сд - кіріс жүрісі негізінде бағаланып отырған жеке
интеллектуалдық объектінің есептелген бағасының мөлшері;
Е - жеке интеллектуалдық нысанды қолданудан түскен таза кіріс;
М - мультипликатор;
Егер пайда әрқашан түсіп отырса , онда мультипликатор келесі
формуламен есептеледі:
М = 1 r0, (2)
мұндағы, r0 - берілген ұйымның қызметкерлеріне арналған капиталдық
салымы.
Үлеспен бейнеленген капиталдық салымы келесі формуламен жүргізіледі:
r0 = r 100 (3)
мұндағы, r - пайызбен көрсетілген капиталдық салымы.
Егер пайда бір қалыппен өссе, онда
М = 1 ( r0 - g) (4)
мұндағы, g - пайда көрсеткіші.
Бір қалыпты немесе бір қалыпты өсетін кірістердің жеке интеллектуалды
нысан бағасын алу үшін арнайы нарық қорындағы мәліметтер тәсілі
қолданылатын мультипликаторлар және капитализация салымдары бар.
Дисконттық тәсіл - бірдей уақыт кезеңінда әр түрлі ақшалай ағыс
әкелетін бағаланған нысандар үшін қолданылады.
Ақшалай ағысты дисконттаған кезде келесі жұмыстар жүргізіледi:
1) баға нысандарын қолданғаннан түскен таза кірісті құрайтын болашақ
ақшалай ағыстың бағалануы;
2) дисконттық салымы анықталады;
3) болашақ кірістердің сол кездегі соммалық бағасы есептеледі;
4) алынған қорытындыға сол кезеңдегі нысанды бағалаудың құны
қосылады
Берілген жылдың кіріс ағысы 1 коэффициентімен есептеледі, бұл
коэффициент не түскен, не тез арада төленетін құралдардан тұрады. Әр
келесі жыл үшін дисконттық коэффициент өткен жылға 1 (1+ ад)
мөлшеріне көбейткіш болады, мұндағы ад - үлеспен есептелген дисконт салымы
.
Үлеспен есептелген дисконт салымы келесі формуламен есептеледі:
ад = а 100 ,(5)
мұндағы а - пайызбен есептелген дисконт салымы.
Көрсетілген баға (Бк) мына формуламен есептеледі:
Бк = Дп0 + 1(1+ ад) х Дп1 + [1(1+ ад)]² х Дп2 + ...[1(1+) ад] т х
Дпт, (6)
мұндағы, Бк - Дп0, Дп1, Дп2, Дпт - көрсетілген соңғы ақшалай ағым
бағасы;
0 индексі - берілген жылдағы қолданылып, бағаланған актив көрсеткіші;
1, 2 және ... индекстері - келесі жылдардағы қолданылып, бағаланатынактив
көрсеткіштері;
Т индексі - соңғы жылдағы қолданылып, бағаланған актив;
Дисконттық кіріс ретінде таза кіріс, не ақшалай ағыс қолданылуы
мүмкін. Лицензиондық марапаттаудан босату тәсілі лицензиондық
келісімшартта бекітілген.
Лицензиондық төлемдерді роялти не паушаль түрінде төлейді.
Роялти салымы мына формуламен анықталады:
R = (Дл 100) х (∆ Э Р) = [(0,1 + 35)100] х (∆ЭР) = 0,35 х (∆ ЭР),
(7) мұндағы, R - есептелген роялти салымы;
Дл - лицензиат пайдасына түскен лицензиар үлесі;
Р - лицензиялық есептің бірлік құны;
∆ Э - экономикалық әсер;
Лицензиялық келісімшарт бойынша нысан қолдану кезіндегі лицензиаттың
өз үлесіне алатын экономикалық әсері немесе кірісі өнімнің сату соммасы
мен таза өз бағасының арасындағы айырмашылықпен анықталады.
Роялти есебінің мөлшерін білу үшін ең бірінші роялтидің базасын
анықтап алу қажет. Роялти базасын анықтаған кезде лицензиар мен
лицензиат нысанның лицензияланған келісім шартынан міндетті түрде
кіріс, пайда табуы керек.
Егер роялти базасы үшін өндірілген өнімнің бағасы алынса, онда
роялти түріндегі лицензиондық марапаттаудың есеп мөлшері келесі
формуламен есептеледі:
ТСR = ∑ Рi х Vi х Ri
i = 1 , (8)
мұндағы, СR - роялти түріндегі лицензиялық марапаттаудың есеп
мөлшері;
Рi - лицензиялы i - жылындағы өнімнің баға бірлігі;
Vi - лицензиялы i - жылындағы жоспарланып отырған өнімнің көлемі;
Ri - i - жылындағы роялти салымы;
Т - жылдардағы лицензияның мерзімі;
i = 1,2,3 ... (Т - 1)
Т - лицензия мерзімінің жылы;
Егер роялти базасына лицензия арқылы өнім бірлігі алынса, онда
роялти түріндегі лицензиялық марапаттау келесі формуламен есептеледі :
Т СR = ∑ ∆ Р х Vi
i = 1 , (9)
мұндағы, ∆ Р - лицензия арқылы өндірілген өнімнің бірлігінен
алынған сомма.
Егер, роялти базасына лицензияны қолданудан түскен қосымша кіріс
алынса, онда роялти түріндегі лицензиялық марапаттау төмендегідей
формуламен есептеледі:
Т СR = ∑ В х Ri
i = 1 , (10)
мұндағы, В - лицензиаттың қосымша кірісі;
Ri - роялти салымының i - жылындағы лицензиат кірісіндегі
лицензиар үлесі;
Бағаланып отырған нысанның баға көлемі келесі жолмен есептеледі:
марапаттаудың көлемі үшін көрсетіліп отырған интеллектуалдық жеке
нысанды қолдану құқығы, белгіленген мерзім ішінде роялти түрінде
мына формуламен төленеді:
Т Сд = ∑ СRi (1+ ад) і
i = 1 , (11)
Паушаль төлемін қолданған кезде, лицензиат - кредитор ретінде, ал
лицензиар - несие алушы рөлінде жүреді.
Лицензияның есептік құн формуласын паушаль төлемдерін келесі
түрде көрсетуге болады :
СЛп = СR х Кi , (12)
мұндағы, СЛп - паушаль төлемдерін төлеу кезіндегі лицензияның
есептік құны;
Кi - роялти төлем түрінен, паушаль төлем түріне өтетін
коэффициент, бұл коэффициент мына формуламен есептеледі:
Кi = 1(1+ ад) i , (13)
мұндағы, i - келісімшартқа қол қойылған күннен бастап, берілген
жылда лицензиардың роялти алуына дейінгі уақыт кезеңі.
Шығынды есептеу келесі тәсілдермен қолданылады:
1) нақты шығындар тәсілі;
2) қайта құру құнының тәсілі;
3) шығындарды көрсету тәсілі.
Жеке интеллектуалды нысандардың құнын анықтайтын факторлар:
1) жеке интеллектуалды нысандарды құруға, иеленуге иегердің
шығындары;
2) жеке интеллектуалды нысанды құруға, тіркеуге және басқа да
күзету құжаттарына және өзгертулер мен толықтырулар қосқаны үшін
кеткен иегердің шығындары;
3) жеке интеллектуалдық нысандарға соның ішінде маркетинг жағынан
шығындар;
4) жеке интеллектуалды нысандармен байланысты қорғауға, сақтандыруға
кеткен шығындар;
5) лицензиялық келісімшарттың сол сәттегі құнын бағалаудың мерзімі;
6) жеке интеллектуалдық нысанымен байланысты иегердің
келіспеушілікке, соттық тәртіпке тартылуы;
7) жеке интеллектуалдық нысанының лицензиялық төлемін күту
түсімдері;
8) жеке интеллектуалдық нысанының компенсация формасындағы күтілу
төлемдері;
9) нысанды тиімді қолданудың мерзімі;
10) бағаланып отырған нысанның моральді ескеруі;
11) инфляция.
Нақты шығындар тәсілі барлық нақты шығындар, яғни жеке
интеллектуалдық нысанды құруға кеткен және оны толық пайдалануға
болатындай жағдайға жеткізгенге дейін кеткен шығындардың қосындысынан
тұрады. Нақты шығындар тәсілі жеке интеллектуалдық нысанның баланстық
құнын анықтауға қолданылады.
Жеке интеллектуалдық нысанның бағасын анықтау тәсілі төмендегідей
формуламен есептейді:
Сш(нақты) = С1 + С2 + С3 + С4, (14)
мұндағы, Сш(нақты) - бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысанның
шығын жүрісі, тәсілі арқылы бағаланып отырған есептік көлемі;
С1 - жеке интеллектуалдық нысанды құруға кеткен шығындар, соның
ішінде ғылыми - зерттеулер жұмыстарына кеткен, техникалық, құжаттау
жұмыстарына кеткен шығындар;
С2 - жеке интеллектуалдық нысанның құқықтық күзетке кеткен
шығындары, С2 ноу-хау, ҒЗЖ, ТҚ сияқты жеке интеллектуалдық нысандарға
жатпайды;
С3 - маркетингтік зерттеулерге кеткен шығындар;
С4 - жеке интеллектуалдық нысанды коммерциялық реализацияға, не
толық қолдануға дайын дәрежеге жеткенге дейін кеткен шығындар;
Көрсетілген баға құны - бұл есептік жылдағы бағалар (шығындар,
кірістер, т.б.).
Көрсетілген шығындар тәсілі көмегімен жеке интеллектуалдық
нысанның бағасын анықтау келесі формуламен анықталады:
t CШ(кш) = CШ(нақты) Е Кi Di100,
i = 1 , (15)
мұндағы, CШ (кш) - келтірілген шығындар;
CШ (нақты) - нақты шығындар;
Di - i - жылындағы нақты шығындардың үлесі, %;
Кi - коэффициенттің сандық мәні мына формуламен анықталады:
1) есептік жылдың уақыт кезеңі үшін:
Кi = (1 + Е) T-tp
2) келесі есептік жылдың кезеңі үшін:
Кi = 1(1 + Е) T-tp
мұндағы, Е - әр түрлі уақыт аралығында көрсетілген нормативтік
бағалау құны мына формуламен есептеледі:
Е = α 100, (16)
мұндағы, α - банктік пайыз;
tp - есептік құнды бағалау жылы;
Егер де, нысандар арасында сауда - саттық келісімшарты туралы нарықтық
мәліметтер жеткілікті мөлшерде болса, онда бағаланудағы нысанға сатудың
салыстыру тәсілі қолданылады.
Сатудың салыстыру тәсілін қолдану кезінде келесі жұмыстар
жүргізіледі:
1) бағалау нысанында жасалған келісімшарттар туралы мәліметтер
жиналады;
2) барлық көрсеткіштер анықталып, нысанды бағалау жұмыстары басталады;
3) жеке интеллектуалдық нысанның нақты келісімшарт құны ескеріле
отырып, бағаланып отырған нысанмен салыстырылады;
4) нақты мәліметтер мен келісімшарттар ескеріле отырып бағаланып
отырған нысан құны анықталады;
Жеке интеллектуалды нысан құны салыстырмалы сату тәсілі жүйесінде
мына формуламен анықталады:
Қср = Қс х Тс , (17)
мұндағы, Қср - жеке интеллектуалдық бағаланып отырған нысан құнын
салыстырмалы сату тәсілдерін қолданғандағы есептік мөлшері;
Қс - жеке интеллектуалдық нысанды құнымен салыстырғандағы, сол мерзімге
дейінгі нысанның мөлшері;
Тс - бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысаны мен салыстырылып
отырған нысанның сандық және сапалық айырмашылықтарындағы түзетулер;
Жеке интеллектуалдық нысандарды бағалаудың қайта құру тәсілі
төмендегідей формуламен анықталады:
ТҚз = Kе Е Шi х Кi х Киi
i = t , (18)
мұндағы, Қз - жеке интеллектуалды нысанды қайта құру құны;
Kе - жылдық есеп кезеңінің аяғына қарай жеке интеллектуалдық
нысанның моральді ескіру коэффициенті;
Шi - i - жылындағы жеке интеллектуалдық нысанына құруға кеткен
шығын;
Кi - i - есептік жылындағы баға коэффициентінің сандық мәні;
Киi - i - есептік жылындағы индекс құнының өзгеру коэффициенті;
Ке - мына формуламен анықталады:
Ке = 1 - ТфТн; (19)
мұндағы, Тн – күзету құжаты мен лицензияның номиналдық қызмет
мерзімі;
Та – есеп кезеңінің жыл аяғындағы күзету құжаты мен лицензияның
айғақтылық қызмет мерзімі;
t – есеп кезеңінің бастапқы жылы;
Т – есеп кезеңіның соңғы жылы;
Нысан – аналогтың бағалану нысанына ауысуының құн мөлшері келесі
формуламен анықталады:
Сс = Са х К – А, (20)
мұндағы, Са - келісімшарт мерзіміне байланысты нысан - аналогоның
сату бағасы;
К - коэффициент;
А - келісімшарт құрғаннан бастап амортизацияның есептелген мөлшері
, ол мына формуламен анықталады :
А =Са х mk , (21)
мұндағы, m - объект - баламасының келісімшарты құралған мерзімінен
бастап, салыстырмалы сату бағасына дейінгі кезең;
k - бағаланып отырған нысанның толық экономикалық қызметінің
мерзіміндегі амортизациясы;
Жеке интеллектуалдық нысан - баламасының Тб бағалауды түзету
мөлшері бағаланып отырған нысанның сандық және сапалық
айырмашылықтары мына функция болып табылады :
Тб = f (Ио, Оқ, Бт, Қт, Ққ, Тф, Тқ, Зқм, Мкқ, Әс ), (22)
мұндағы,
Ио - жеке интеллектуалдық нысанның иегері;
Оқ - жеке интеллектуалдық нысанды қолдану аумағы;
Бт - жеке интеллектуалдық нысанды қолдана отырып өндірген бұйым
түрі;
Қт - өткізілетін құқықтың толықтығы;
Ққ - құқықтық қорғау;
Тф - төлем формасы (паушаль, роялти немесе аралас);
Тқ - күзет құжаты немесе лицензияның заңдылы қызмет көрсету
мерзімі;
Зқм - күзет құжаты немесе лицензияның заңдылы қызмет көрсету
мерзімі;
Мкқ - көрсетіліп отырған құқықтар мерзімі ;
Әс - өндіріліп отырған бұйымға жеке интеллектуалдық объектінің
әсер ету сатысы;
Бағаланып отырған жеке интеллектуалдық нысанды әртүрлі әдістері
қолданып бағаланғанда алынған қорытынды есебі әр түрлі мағыналарға
ие болады.
Нысанның қорытынды мөлшері "орта арифметикалық" тәсілімен немесе
"орталай өлшеу" пропорционалдық салыстыру әдістерімен бағалануы
мүмкін .
Нысанның қорытынды бағалау мөлшері "орта арифметикалық" негізінде
төмендегідей формуламен анықталады:
Сқ = (ΣS) n, (23)
мұндағы, Сқ - бағаланып отырған нысанның қорытынды мөлшері,
"статистикалық орта бағасы";
S - әр түрлі бағалау әдістерімен алынған бағаның мәні;
n - бағалау әдістерімен сандық көрсеткіші;
Нысанның қорытынды бағалау мөлшері "орта өлшеу" негізінде келесі
формуламен анықталады:
Сқ =Вд х Сд + Вз, х Сз + Ворт х Сорт, (24)
мына шарттар бойынша:
0≤Вд≤1,0≤Вз≤1,0≤Ворт≤1 , Вд + Вз + Ворт = 1;
Вд, Вз, В орт - шығын және салыстыру кезінде анықталған бағаның
құны (Сд, Сз, Сорт);
1.2 Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметі мен экономикалық
көрсеткіштері
Қазақмыс Тобы (Қазақмыс ПЛС) табиғи ресурстарды өндіру және қайта өңдеу
жөніндегі жетекші халықаралық компания болып табылады және мыс, алтын,
мырыш, күміс, электр энергиясын, сонымен қатар мұнай өндіру салаларында аса
қомақты қатысу үлесі бар.
Қазақмыс Тобы, қатарына 15 кеніш, 10 тау-кен фабрикалары және 2 мыс
балқытушы өндірістік кешендері қосылатын Қазақстандағы әлемдегі алда келе
жатқан он мыс өндірушілердің бірі болып табылады. Мысты өндіру руда
өндіруден бастап мыс катанкасын және катодты мыс түріндегі дайын өнім
шығаруға дейін толығымен интеграцияланған. 2009 жылы Топ меншікті рудасынан
320 мың тонна катодты мыс өндірді. Бұл өндіріс ішкі қажетіне электр
энергиясын жеткізумен және ауқымды теміржол инфрақұрылымымен қамтылған.
Қазақмыс Тобы басқа да металлдардың ауқымды көлемін, оның ішінде мырыш,
күміс және алтын өндіреді. 2009 жылы Қазақмыс 149 мың тонна мырыш
концентратын өндіріп шығарды. Қазақмыс әлемде ең ірі деген төртінші күміс
өндіруші болып табылады (2009 жылы 17 млн унция күміс өндірді).
Құрамына 2007 жылының шілдесінде сатылып алынған Eurasia Gold Inc
компаниясы кіретін Kazakhmys Gold бөлімшесі, кен игеру және кен
орындарын барлау жөнінде ірі жобаларды жүзеге асырып отыр. 2009 жылы Топ
182 мың унция алтын өндірді, оған тиесілі есептелінген әрі болжанып отырған
2,3 млн унция ресурстары бар.
“Kazakhmys Power” теңгерімді қуаттылығы 4000 МВт құрайтын Қазақстандағы
ең ірі деген Екібастұз көмір электр станциясының (ЕГРЭС-1) 50 пайыздық
қатысу үлесін иеленіп отыр.
Kazakhmys Petroleum бөлімшесі 2007 жылдың сәуір айында иелігіне сатып
алған Каспий маңы ойпатының шығыс шекарасында орын тепкен Шығыс Ақжар
барлау блогында өзінің жұмысын жалғастырып отыр.
Топ айналымға қабілетті FTSE-100 компаниялар тізіміне кіреді. Топтың
акциялары Лондон Қор биржасында, сондай-ақ Қазақстан Қор биржасында
саудаланады. 2009 жылы ол EBITDA 1,6 млрд доллар көрсеткішімен Топтың
өнімдерін сату көлемі 3,7 млрд доллар шамасында болды. Топта шамамен 62000
адам жұмыс істейді, яғни басым көпшілігі қазақстандық азаматтар.
Қазақмыстың стратегиялық мақсаты – Орталық Азияда ауқымды табиғи
ресурстарды игеру мүмкіндіктерін диверсификациялау және кеңейте түсуде
белсене қатысу.
Бүгін Қазақмыс Тобы 2010 жылдың бірінші тоқсанындағы өндірістік
нәтижелерін және менеджментінің аралық есебін жариялады.
Бірінші тоқсанда мыс өндірісі бойынша көрсеткіштер алға қойылған жылдық
міндеттерге сәйкес болып отыр. Өндірістік нәтижелерге Топтың бірнеше
кенішіндегі өндірістің артуы, сондай-ақ алдыңғы тоқсан аяқталған сәтте әлі
орындалу сатысында болған жұмыстардың соңына жетуіне жағымды әсерін
тигізді.
Осы жылдың бастапқы үш айында катодты теңгерімдегі мыс өндірісі 78.4 мың
тоннаны құрады (1 тоқс. 2009: 85.6 мың тонна; 4 тоқс. 2009: 69.1 мың
тонна). Өндірілген қосарлы өнімдердің ауқымы жылдық жоспарда көзделген
көрсеткіштер елеусіз ғана артып отыр. Әсіресе, алтын өндірісі 33 мың
унцийді, күміс өндірісі – 3, 127 мың унцийді құрады. Мырыш концентратының
39 мыңнан аса тоннасы өндіріліп шығарылды, ол 2009 жылдың осындай
кезеңіндегімен салыстырғанда сәйкес болып отыр.
2010 жылы Қазақмыс Тобы экономикалық және қоғамдық зор маңызы бар
бағдарламаларды іске асыруын жалғастырып отыр. Солардың арасында өндірістің
тиімділігін арттыру, Бозымчак алтын-мыс жобасы және Бозшакөл мен Ақтоғай
сияқты ірі мыс жобаларының, Екібастұздың ГРЭС-1 белгіленген қуаттылығын
арттыру жобалары және кең ауқымды әлеуметтік бағдарламалар.
Қазақмыстың есептік түсініктемесінде: - осы жылдың бастапқы үш айындағы
көрсеткіштермен қанағаттанып отырғаны және Қазақмыстың операциялық
бөлімшелері өндірістік жоспарды сенімді орындап келетіні айтылса.
Қабылданған тәжірибеге сәйкес осы жылғы өндірілген өнімдердің 90 пайызына
жуығы келісім-шарттар бойынша тұтынушыларға сатылып жобаларды
қаржыландыруға кепіл бере отырып, Қазақстан экономикасы мен өзінің
акционерлерінің мүдделеріне қарай, Топтың стратегиялық міндеттерін іске
асыруға бар күшімізді жұмсап отырғаны атап өтілген.
Бүгінде акционерлік қоғам төмендегі құрылым бойынша қаржылық
шаруашылығын жүргізіе отырып қызмет атқаруда.
Сурет 1.
Қоғамның қаржылық-шаруашылық іс-әрекеттеріне бақылау жүргізу үшін
Қоғамның ішкі құжаттарында қарастырылған тәртіппен Қоғамның барлық
ақпараттарына және құжаттамаларына сөзсіз қатынасуға құқылы.
Ішкі аудит Қызметінің қызметкерлеріне Қоғамның Диркеторлар Кеңесіне
сайланбалы және Қоғам Президентінің лауазымында болмауы керек. Ішкі аудит
Қызметі тікелей Директрлар Кеңесіне бағынады және істеген жұмысы бойынша
оның алдында есеп береді. Ішкі аудит қызметінің басшысы лауазымына
Директорлар Кеңесі Төрағасының ұсынысымен және Қоғамның Директорлар Кеңесі
келісімі бойынша Қоғамның Президенті тағайындайды. Ішкі аудит Қызметі
басшысымен жасалған Жекеше еңбек шартына Директорлар Кеңесінің Төрағасы
немесе Директорлар Кеңесінің шешімімен өкілеттілік берілген тұлға қол
қояды.
Ішкі аудит Қызметі Директорлар Кеңесінің белгілемесі бойынша
Директрлар Кеңесіне Қоғамның іс-әрекеттері туралы тәуелсіз шынайы ақпарат
береді, сондай-ақ өзінің құзырына кіретін басқа да міндеттер атқарады. Ішкі
аудит Қызметі келесі жылғы жұмыс жоспарының жобасын жасайды және ағымдағы
жылдың 15 желтоқсанынан кешіктірмей Қоғамның Директорлар Кеңесінің
бекітуіне ұсынады. Ішкі аудит Қызметі жұмысының тәртібі Директорлар Кеңесі
бекіткен тиісті Ережемен айқындалады.
Қазақмыс АҚ- ның ұйымдық құрылымына Орталық аппарат және 15 кеніш, 10
тау-кен фабрикалары және 2 мыс балқытушы өндірістік кешендері кіреді.
Компанияның Орталық аппаратындағы бухгалтерлік есеп құрылымдық
бөлімшесі – бас бухгалтерге бағынатын Бухгалтерлік есеп және есептілік
Қызметі көмегімен жүзеге асырылады.
Қоғам Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік ҚР Заңына, ҚЕХС,
ҚЕХС пайдалану нұсқасы, есеп саясаты негізінде бухгалтерлік есептің жұмыс
шот жаспарына сәйкес активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және
олармен жүзеге асырылатын шаруашылық операциялардың есебін жүргізеді.
Бухгалтерлік есептің жүйесіндегі барлық жазулар Қоғамның жұмыс щот
жоспары жіктелуіне сәйкес жүзеге асырылады. Егер Жұмыс шот жоспарымен
қарастырылмаған операция пайда болған жағдайда, Қоғам жоспарды толықтырады.
Жұмыс шот жоспары және оған енгізілген өзгертулер Қоғамның Бас бухгалтер
бекітеді.
Бухгалтерлік жазулардың кезеңділігі келесі тәртіпте анықталады:
1. бастапқы құжаттар негізінде бухгалтерлік жазулармен болған
операциялардың фактілері тіркеледі;
2. Операциялардың болуына қарай бастапқы құжаттардың мәліметтері журнал-
ордерлерінде, ведомостарында, және басқа да бухгалтерлік есептің
регистрлерінде жинақталады;
3. бухгалтерлік есептің регистрларында есепті кезең ішінде жинақталған,
өңделген мәліметтері негізінде қаржылық есептілік құрастырылады.
Қоғамда бухгалтерлік есептің жүргізілуі келесі әдістер қолданылады:
– Автоматтандырылған, персоналды компьютер негізінде – талдамалы және
жинақтамалы есептік регистрлерді және қаржылық есептіліктерді жүргізу
үшін;
– Автоматтандырылмаған, қағазды тасушыларында, - шаруашылық
операциялардың пайда болу сәтінде бастапқы құжаттарды рәсімдеу үшін;
– Автоматтандырылған есепті жүргізу кезінде Қоғам келесіні қамтамасыз ету
қажет:
1. ай сайын бухгалтерлік есеп мәліметтерін бөлек журналдарына
тіркелетін және қол қойылған, қағазды тасушыларына апару;
2. магнитті тасушыларындағы мәліметтерді қорғау;
3. әр бір айдың соңында есеп мәліметтері сақталатын қосымша
дискеталардың (СD) болуы;
4. электрондық жазуларды пайдаланған кезде - бақылау және
сақтандыру шаралардың болуы.
Бухгалтерлік есептің бастапқы құжаттары мен регистрларының мазмұны
коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады.
Қоғамның бухгалтерлік қызметін ұйымдастыруда толық және әкімшілік
қамсыздандыру талаптарын орындау үшін Қоғам келесі ішкі құжаттарды дайындап
бекітеді:
– БЕЕҚ (Бухгалтерлік есеп және есептілік Қызметі) туралы ереже;
– Филиалдардың бухгалтерлік есеп және есептілік туралы ереже;
– Қоғам Бас бухгалтерінің қызметтік нұсқаулықтары;
– Филиалдардың бас бухгалтерлерінің қызметтік нұсқаулықтары;
– НҚ, МЕА, ТМҚ, ақша қаражаттары, инвестициялар, төлем құжаттары және
баланстан тыс есептелген басқа да активтер мен міндеттемелердің
түгенделуі бойынша бөлек нұсқаулықтары;
– Ішкі бақылау жүйесі.
Қоғамның қаржылық есебі және аудиті
Қоғамның қаржылық есебіне Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп
және қаржылық есеп беру заңдары бойынша Қоғамның бухгалтерлік балансы,
пайда және зиян туралы есеп, ақша қаражат қозғалысы туралы есеп және басқа
да есептіліктер кіреді. Қоғамның бухгалтерлік есебін жүргізу мен қаржылық
есептілікті дайындау Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және және
қаржылық есептілік заңдарымен және халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарттарымен белгіленеді.
Құрылымдар жыл сайын Жалғыз акционері Қазақмыс АҚ-на өткен жылдың
қаржылық есептілігін талқылау және бекіту үшін береді. Қаржылық
есептіліктен тыс Президент Қазақмыс АҚ-на аудиторлық есепті, оның ішінде
аудитордың ұсыныстарын береді. Жылдық қаржылық есептілік оны Жалғыз
акционері Қазақмыс бекіткенге дейін отыз күннен кешіктірілмей Директорлар
Кеңесінің алдын-ала бекітуіне жатады.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігін түпкілікті бекітуін Жалғыз
акционер атқарады.
Қоғам жыл сайын өкілетті органдар белгілеген мерзімде баспасөз
бетінде жылдық қаржылық есепті басып шығаруға міндетті. Қоғамның Президенті
мен бас бухгалтері бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің жүргізу
тәртібі мен шынайлылығына жеке жауап береді.
Қоғамның жылдық қаржылық есептілігін, сондай-ақ күнделікті жұмыс
жағдайын тексеру және растау үшін Қоғам жыл сайын тәуелсіз аудитін жүргізу
қажет. Қоғам аудиторды таңдау және оның қызметі үшін оған берілетін төлемді
бекіту тәртібі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік заңдарына және Қоғамның Жарғысына сәйкес белгіленеді.
Қоғам аудиты Директорлар Кеңесінің, Президенттің бастамасымен Қоғам
есебінен немесе Жалғыз акционердің талабы бойынша оның есебінен кез келген
уақытта жүргізілуі мүмкін.
Аудитор Қоғамның лауазымды тұлғаларынан қаржылық-шаруашылық іс-
әрекеттері туралы барлық қажетті құжаттарды және жеке түсініктемелерді
талап етуге құқылы. Аудитор өз жұмысына сарапшылар мен кеңесшілерді тартуға
құқылы, олардың жұмыстары Қоғам есебінен немесе аудит жүргізуді талап еткен
Жалғыз акционердің есебінен төленеді.
Аудитор Қоғамның мүддесіне айтарлықтай қатер төнген жағдайда ол
туралы Жалғыз акционерге хабарлауға міндетті. Тиісті лицензиясы бар азамат
немесе аудиторлық ұйым, Қоғамның аудиторы бола алады. Аудитор Қазақстан
Республикасының заңдарына және халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына
сәйкес қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерге тексеру жүргізеді.
Қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерді тексеру қорытындылары бойынша Қоғам
аудиторы қорытынды жасайды. Егерде Қоғамның Президенті Қоғамда аудит
жүргізуден жалтаратын болса. Аудитты кез келген мүдделі тұлғаның талап қою
арызы соттың шешімімен аудит тағайындалуы мүмкін.
Акционерлік қоғамның негізгі көрсеткіштері.
31 желтоқсанмен біткен жылдардың көрсеткіштері келесі түрде келтірілген,
млн.тенгемен:
Кесте №1
2009 2008
1. Табыс 7 691 274 328 745
2. көрсетілген қызметтің өзіндік құны 6 116 532 6 470 940
3. жалпы және әкімшілік шығындар 637 199 856 876
4. Сату шығындары 574 706 389 166
5. Басқа да операциондық табыстар, нетто 144 368 129 147
6. Басқа да шығындар, нетто (14 020) (48 447)
Кәсіпорынның есептен шығарылуы.
КарГРЭС-А ЖШС қаржылық есептілігі 2008 жылы 31 желтоқсанмен біткен
Комапнияның шоғырландырылған есептілікке кірген болатын. 2006 жылы КарГРЭС-
А компаниясы жойылды. 154 119 мың теңге соммасындағы шығысталудан түскен
табыс 2009 жылдың операциялық қызмет туралы есептілікте есепке алынды.
Қаржыландыру шығындары, нетто бойынша:
31 желтоқсанмен біткен жылдардағы қаржыланжыру шығындары, нетто
келесідей келтірілген:
Кесте №2
2009 2008
Пайыссыз қарыз бойынша пайыздық табыс 26 240 15 600
Депозит бойынша пайыздық табыс - 2 005
Банк қарызыбойынша пайыздық шығын (467 936) (347 161)
Байланыс жақтан алынған қарыз бойынша пайыздық (50 212) (127 790)
шығын
Пайыссыз қарызды дисконттау - (61 974)
(491 908) (519 320)
Төменде 31 желтоқсанға кейінге қалдырылған салықтық активтер мен
міндеттемелерді туғызатын негізгі уақытша айырмаларға салықтық эффект
келтірілген:
Кесте №3
2009 2008
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша
активтер
Зиянды аудару 726 679 384 353
Негізгі құралдардың баланстық құнындағы айырма 654 079 445 588
Резервтер 173 376 157 281
Материалды емес активтердің амортизациялық 83 179 80 448
құнындағы айырма
Қосылу үшін кейінге қалдырылған комиссия 25 365 26 682
Есептелген шығындар 4 130 703 976
Басқа да 5 850 3 612
1 672 658 1 801 940
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша (1 672 658) (1 788 599)
активтер резервтерін алып тастағанда
- 13 341
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша
міндеттемелер
Байланыс жақтардан алынған дисконтталған - (32 376)
қарыздар
- (32 376)
Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша - (19 035)
міндеттемелер, нетто
Мойындалмаған салықтық зияндардың аударылуы толығымен 2009 жылда мерзімі
өтеді.
Кейінге қалдырылған салықтар бойынша міндеттемелер, нетто, кезең
ішіндегі байланыс жақтардан алынған қосымша дисконтталған қарыздармен
байланысты міндеттемелерден тұрады. Кейінге қалдырылған табыс салығы
бойынша шығындар капитал құрамында көрсетіледі.
Кесте №4
2009 2008
1 қаңтар айына 19 035 10 072
Операциялық қызмет туралы туралы есептілікте - -
танылған
Меншік капиталда танылған (19 035) 8 963
31 желтоқсан айына - 19 035
2008 және 2009 жылдары Қазақстан Республикасында тіркелген салық
қойылымы 20 % құрады. Төменде 20 % қойылымы бойынша теориялық табыс
салығы мен табыс салығының нақты соммасы салыстырылуы келтірілген:
Кесте №5
2009 2008
Салық салынуға дейінгі пайда(зиян) 353 742 (3 826 151)
30% белгіленген қойылымы бойынша табыс салығы
бойынша шығындар
Түзетулер: 106 123 (1 147 845)
Бағалық резервтертің өзгеруі (115 941) 904 409
Тұрақты айырмадан п.б. салықтық эффект 9 818 243 436
Табыс салығы бойынша шығындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz