Delphi программалау тілінде декарттық координаталар жүйесінің кез-келген функцияның графигін сызуға арналған қосымша құрастыру
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 4
ЭЕТ дамуының қысқаша тарихи деректері 5
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану орындары 7
ДЖ мақсаты 8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Программалық қамсыздандыруды сипаттау 9
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау 9
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама 13
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер 13
1.3 Delphi.де қосымшалар құру технологиясы 34
1.3.1.Программистің компоненті 34
1.3.2. Базалық классты таңдау 34
1.3.3. Компоненттің модулін құру 34
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1 Есептің жалпы қойылымы 35
2.1.1. TChart компонентін пайдаланып, Delphi ортасында
функцияның графигін құру әдісі 36
2.2 Есептің алгоритімін, блок.схемасын құру және оны сипаттау 42
2.2.1. Программаның алгоритімі 42
2.2.2. Программаның блок.схемасы 43
2.3 Ендіру және шығару деректерін сипаттау 44
3 ЖОБАНЫ ӨНДІРІСКЕ ЕНДІРУ
3.1 Программа листингісі 45
3.2 Бақылау мысал 46
3.3 Тұжырымдау және қорытынды шығару 46
3.4 Экономикалық бөлім
3.4.1. Delphi ортасында функция графигін шығару есебін өндіріске
ендірудің шығыны мен экономикалық тиімділігін есептеу 47
4 ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ
4.1. Компьютер, оның орналасу орны, мекемелердегі электроқауіпсіздік, өрттен сақтандыру шаралары 53
ТҰЖЫРЫМ 62
КЕЛТІРІЛГЕН ҚЫСҚАРТУЛАР мен ТЕРМИНДЕР 63
ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
Кіріспе 4
ЭЕТ дамуының қысқаша тарихи деректері 5
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану орындары 7
ДЖ мақсаты 8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Программалық қамсыздандыруды сипаттау 9
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау 9
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама 13
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер 13
1.3 Delphi.де қосымшалар құру технологиясы 34
1.3.1.Программистің компоненті 34
1.3.2. Базалық классты таңдау 34
1.3.3. Компоненттің модулін құру 34
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1 Есептің жалпы қойылымы 35
2.1.1. TChart компонентін пайдаланып, Delphi ортасында
функцияның графигін құру әдісі 36
2.2 Есептің алгоритімін, блок.схемасын құру және оны сипаттау 42
2.2.1. Программаның алгоритімі 42
2.2.2. Программаның блок.схемасы 43
2.3 Ендіру және шығару деректерін сипаттау 44
3 ЖОБАНЫ ӨНДІРІСКЕ ЕНДІРУ
3.1 Программа листингісі 45
3.2 Бақылау мысал 46
3.3 Тұжырымдау және қорытынды шығару 46
3.4 Экономикалық бөлім
3.4.1. Delphi ортасында функция графигін шығару есебін өндіріске
ендірудің шығыны мен экономикалық тиімділігін есептеу 47
4 ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ
4.1. Компьютер, оның орналасу орны, мекемелердегі электроқауіпсіздік, өрттен сақтандыру шаралары 53
ТҰЖЫРЫМ 62
КЕЛТІРІЛГЕН ҚЫСҚАРТУЛАР мен ТЕРМИНДЕР 63
ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
Кіріспе
Таңдалған дипломдық жобаны орындау барысында Delphi ортасында кез келген функция графигін шығаруға арналған қсымша құрылған. Құрастырылған программа физика пәнінен, немесе арнайы пәндерден орындалатын зертханалық жұмыстар нәтижелерін график түрінде швғаруға, сонымен қатар курстық, болмаса дипломдық жұмыстарда берілген функцияның графигін көрнекі түрде шығаруға арналған. Сонымен қатар осы құрылған программаны бөтем маманықтардың зертханалық немесе тәжірибе жұмыстарында орындалатын математикалық есептеулер нәтижелерін, әр түрлі физикалық құбылыстардың нәтижелерін график түрінде алуға арналған.
Дипломдық жобаның алдына қойылған тапсырмаға графикалық ақпаратты экранға шығаратын TChart компонентін пайдаланып, Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін зерттеп нақты түрде көрсету жатады. Яғни, берілген функциялардың графигін құрып оны экранға шығаратын программа құрастырып, өңдеу болып табылады.
Қосымша Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін пайдаланып, есептеулерге және ақпараттарды графикалық түрде өңдеуге арналған күрделі құрылымды бір программа түрінде құрастырылған.
Сонымен қатар құрылған қосыша программасы әмбебап программа болып саналады, өйткені Delphi программалау ортасында берілген функцияның графигін құру үшін сол программа ішінде тұрып стандартты функциялардың бірін таңдауға, немесе күні бұрын EditingChart арнайы терезесіне ендіріліп қойған әртүрлі функциялардың керектісін таңдап алуға арналған мүкіндігі пайдаланылған. ДЖ ТЖ-да осы мүмкіндіктердің бәрі толық сипатталып, мысал түрінде қарастырылған программа текстінде, орындалған графигімен бірге беріледі.
Delphi ортасында берілген функцияның мәндерін тауып, графигін экранға шығаруға арналған деректер құрылымын құрастыру модулі, EditingChart терезесінен функция таңдау модулі, Borland Delphi визуалды программалау ортасында координаталар мәнін беру модулі сияқты модулдер осы дипломдық жобада жоспарланған келесі жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді:
• Функция графигін өңдеп, экранға шығару үшін сол функцияның өзін EditingChart терезесінен алу;
• Есептің деректерін құрастырып, өңдеу;
• Берілген функцияның мәндерін есептеу;
• Алынған жауаптарды сұрыптау;
• График шығару үшін нүктелер мәнін енгізу;
• Берілген нүктелер бойынша фунция грфигін шығару.
Функция графигін өңдеп шығару модулі Delphi тілінің функциялардың құрылған графигі сызылатын декарттық координаталар жүйесін экранға шығаруға арналған арнайы компоненттерінің көмегімен орындалған.
Өңдеуге арналған деректер мен жауаптарды шығару үлкен текстік массивтерді көріп отыруға арналған көлденең және тігінен орналасқан скролдармен (жүгірмектермен) безендірілген Memo компонентінің көмегімен орындалған.
Бұл дипломдық жоба Delphi программалау ортасының көрнекті түрде безендіріілген қосымшалар құрастыру мүмкіндіктерінтолық түсіндіріп, орындауға бағытталған. Мысалы құрылған программаны физика пәнінен, арнайы пәндердің зертханалық жұмыстарында, курстық және дипломдық жұмыстарды орындауда, электротехника немесе тех. механика сияқты пәндердің зертханалық жұмыстарын орындауда нәтижелерді декарттық координаталар жүйесінде көрнекі түрде шығаруға пайдалану үшін.
Таңдалған дипломдық жобаны орындау барысында Delphi ортасында кез келген функция графигін шығаруға арналған қсымша құрылған. Құрастырылған программа физика пәнінен, немесе арнайы пәндерден орындалатын зертханалық жұмыстар нәтижелерін график түрінде швғаруға, сонымен қатар курстық, болмаса дипломдық жұмыстарда берілген функцияның графигін көрнекі түрде шығаруға арналған. Сонымен қатар осы құрылған программаны бөтем маманықтардың зертханалық немесе тәжірибе жұмыстарында орындалатын математикалық есептеулер нәтижелерін, әр түрлі физикалық құбылыстардың нәтижелерін график түрінде алуға арналған.
Дипломдық жобаның алдына қойылған тапсырмаға графикалық ақпаратты экранға шығаратын TChart компонентін пайдаланып, Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін зерттеп нақты түрде көрсету жатады. Яғни, берілген функциялардың графигін құрып оны экранға шығаратын программа құрастырып, өңдеу болып табылады.
Қосымша Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін пайдаланып, есептеулерге және ақпараттарды графикалық түрде өңдеуге арналған күрделі құрылымды бір программа түрінде құрастырылған.
Сонымен қатар құрылған қосыша программасы әмбебап программа болып саналады, өйткені Delphi программалау ортасында берілген функцияның графигін құру үшін сол программа ішінде тұрып стандартты функциялардың бірін таңдауға, немесе күні бұрын EditingChart арнайы терезесіне ендіріліп қойған әртүрлі функциялардың керектісін таңдап алуға арналған мүкіндігі пайдаланылған. ДЖ ТЖ-да осы мүмкіндіктердің бәрі толық сипатталып, мысал түрінде қарастырылған программа текстінде, орындалған графигімен бірге беріледі.
Delphi ортасында берілген функцияның мәндерін тауып, графигін экранға шығаруға арналған деректер құрылымын құрастыру модулі, EditingChart терезесінен функция таңдау модулі, Borland Delphi визуалды программалау ортасында координаталар мәнін беру модулі сияқты модулдер осы дипломдық жобада жоспарланған келесі жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді:
• Функция графигін өңдеп, экранға шығару үшін сол функцияның өзін EditingChart терезесінен алу;
• Есептің деректерін құрастырып, өңдеу;
• Берілген функцияның мәндерін есептеу;
• Алынған жауаптарды сұрыптау;
• График шығару үшін нүктелер мәнін енгізу;
• Берілген нүктелер бойынша фунция грфигін шығару.
Функция графигін өңдеп шығару модулі Delphi тілінің функциялардың құрылған графигі сызылатын декарттық координаталар жүйесін экранға шығаруға арналған арнайы компоненттерінің көмегімен орындалған.
Өңдеуге арналған деректер мен жауаптарды шығару үлкен текстік массивтерді көріп отыруға арналған көлденең және тігінен орналасқан скролдармен (жүгірмектермен) безендірілген Memo компонентінің көмегімен орындалған.
Бұл дипломдық жоба Delphi программалау ортасының көрнекті түрде безендіріілген қосымшалар құрастыру мүмкіндіктерінтолық түсіндіріп, орындауға бағытталған. Мысалы құрылған программаны физика пәнінен, арнайы пәндердің зертханалық жұмыстарында, курстық және дипломдық жұмыстарды орындауда, электротехника немесе тех. механика сияқты пәндердің зертханалық жұмыстарын орындауда нәтижелерді декарттық координаталар жүйесінде көрнекі түрде шығаруға пайдалану үшін.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Боэм Б., Браун Д. Характеристики программного обеспечения М.Мир.1981
2. Липаев В.В. Качество ПО М. Мир. Финансы и статистика, 1983
3. Майерс Г. Надежность ПО. М.Мир,1980
4. Гласс Р. Руководство по надежному программированию М. Финансы и статистика
5. Ван-Тассел Д. Стиль. Разработка, эффективность, отладка и испытание программ. М.Мир,1981
6. Шураков В.В. Надежность ПО.М. Финансы и статистика.1979
7. Вельбицкий И.В. Технология программирования. Киев 1984
8. Фуксман А.Н. Технологические аспекты создания ПС. М. Финансы и ста-тистика.1979
9. Бутаков Е. Методы создания качественного ПО. М.Энергоатомиздат 1984
10. Зелковиц М. Принципы разработки ПО. М.Мир, 1982
11. Единая система программной документации
12. Единая система конструкторской документации
13. Дал У. Структурное программирование. М.Мир 1975
14. Н.Культин-«Object Pascal Delphi7.0», М: 2002г..
15. Н.Культин-« Delphi7.0 В задачах и примерах», М: 2002г..
16. Е.А.Зуев-«Turbo Pascal-практическое программирование»-издательство ПРИОР», 1999г.
17. В.В.Фаронов - Turbo Pascal 7.0, «Начальный курс программирования».
18. М.В. В.Г.Абрамов, Н.П.Трифонов, Г.Н.Трифанова - «Введение в язык Пас-каль» - Наука. Гл. ред. физ. - мат.лит., 1998г.
19. Марченко, Марченко - Turbo Pascal 7.0, «Курс программирования».
20. С.А.Немнюгин - «Турбо Паскаль 7.0». – Учебник, Санкт-Петербург, Москва, Харьков, Минск, 2000.
21. Архангельский. Программирование в DELPHI 6. М.Изд «Бином», 2001.
22. Фаронов В.В. TurboPascal7.0 Начальное пособие изд. «Номирис», 1999.
23. Нейл Дейл Программирование на СИ. ДМК, 2000.
24. Фаронов В.В. DELPHI 6. изд. «Номирис», 2001.
25. В. Гофман, А. Хомоненко. Работа с базами данных в DELPHI. Изд. «БХВ-Петербург», 2000.
26. Техника безопасности в компьютерном классе. Автор: Г.Н.Бурлак, Москва, «финансы и статистика» , 1998г
1. Боэм Б., Браун Д. Характеристики программного обеспечения М.Мир.1981
2. Липаев В.В. Качество ПО М. Мир. Финансы и статистика, 1983
3. Майерс Г. Надежность ПО. М.Мир,1980
4. Гласс Р. Руководство по надежному программированию М. Финансы и статистика
5. Ван-Тассел Д. Стиль. Разработка, эффективность, отладка и испытание программ. М.Мир,1981
6. Шураков В.В. Надежность ПО.М. Финансы и статистика.1979
7. Вельбицкий И.В. Технология программирования. Киев 1984
8. Фуксман А.Н. Технологические аспекты создания ПС. М. Финансы и ста-тистика.1979
9. Бутаков Е. Методы создания качественного ПО. М.Энергоатомиздат 1984
10. Зелковиц М. Принципы разработки ПО. М.Мир, 1982
11. Единая система программной документации
12. Единая система конструкторской документации
13. Дал У. Структурное программирование. М.Мир 1975
14. Н.Культин-«Object Pascal Delphi7.0», М: 2002г..
15. Н.Культин-« Delphi7.0 В задачах и примерах», М: 2002г..
16. Е.А.Зуев-«Turbo Pascal-практическое программирование»-издательство ПРИОР», 1999г.
17. В.В.Фаронов - Turbo Pascal 7.0, «Начальный курс программирования».
18. М.В. В.Г.Абрамов, Н.П.Трифонов, Г.Н.Трифанова - «Введение в язык Пас-каль» - Наука. Гл. ред. физ. - мат.лит., 1998г.
19. Марченко, Марченко - Turbo Pascal 7.0, «Курс программирования».
20. С.А.Немнюгин - «Турбо Паскаль 7.0». – Учебник, Санкт-Петербург, Москва, Харьков, Минск, 2000.
21. Архангельский. Программирование в DELPHI 6. М.Изд «Бином», 2001.
22. Фаронов В.В. TurboPascal7.0 Начальное пособие изд. «Номирис», 1999.
23. Нейл Дейл Программирование на СИ. ДМК, 2000.
24. Фаронов В.В. DELPHI 6. изд. «Номирис», 2001.
25. В. Гофман, А. Хомоненко. Работа с базами данных в DELPHI. Изд. «БХВ-Петербург», 2000.
26. Техника безопасности в компьютерном классе. Автор: Г.Н.Бурлак, Москва, «финансы и статистика» , 1998г
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ИНДУСТРИАЛДЫҚ КОЛЛЕДЖІ
Тақырып № __________
Сызба беттерінің саны __________
Түсіндірме беттерінің саны _________
ЕСЕПТЕУ – ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Дипломдық жобаның тақырыбы Delphi программалау тілінде декарттық
координаталар жүйесінің кез-келген функцияның графигін сызуға арналған
қосымша құрастыру
Мамандығы 370402 “Ақпараттарды өңдеудің
және басқарудың автоматтандырылған
жүйелері”
Тобы АСУ 4-1
Диплом жобалаушы _____ Сарсенбиева Алия
Жоламанқызы _________________
(Тегі , аты-жөны)
“_____” _____________________ 2008 жыл Қолы ________________
Жетекшісі ____________ Д.Д.Баймурзаев
Кеңесшілері ________________________
_____________п.ғ.д.профессор С.З.Қоқанбаев
________________________ С.Бейсембай
Дипломдық жоба қорғауға “_____” ___________ 2008 жылы жеберілді
Бөлім меңгерушісі ____________________ К.З.Ибадуллаева
Дипломдық жоба “____” _______ 2008 жылы _____ бағамен қорғалды
Мемлекеттік біліктілік комиссиясының хатшысы __________________
Бекiтемiн
Жобаны аяқтау мерзiмi
Оқу жұмыстары бойынша
_____________________200___ж.
директордың орынбасары
__________________200__ж.
_________________________
Алматы индустриалды колледж оқушысының
дипломды жобалау тапсырмасы
Т.А.Ә. ____________ Сарсенбиева Алия Жоламанқызы___________________
1. Жобаның тақырыбы Delphi программалау тілінде декарттық координаталар
жүйесінде кез-келген функцияның графигін сызуға арналған қосымша
құрастыру
№ _______колледж бұйрығымен бекiтiлдi ______________ 200___ж.
Мамандығы 3704002 Ақпараттарды өңдеу және басқару жүйесін автоматтандыру
2. Жобаның бастапқы мәлiметтерi
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты – мекеменің қаржылық
көрсеткішін есептеудің ақпаратық жүйесін өңдеу. Visual Basic For
Application толыққанды қолданбалы пакеттерді құруға мүмкіндік
туғызады. Бұл пакеттердің функциясы электрондық кестелерді құрудан да
күрделірек. Visual Basic For Application визуалды жүйе болғандықтан
программа интерфейсінің негізі болып табылатын құрылымның маңызды
бөлігін құруды пайдаланған. ______________________________
3. Есептiк-түсiндiрмелiк жазба (жобалауға арналған сұрақтар тiзiмi)
Жазбаны мазмұнында мынадай бөлімдері қарастырылған:________________
o Кіріспе-диплом жобасына мәлімет беру ___________________________
o Диплом жобасына –мақсат берілуі____________________________ ____
o Негізгі бөлім - диплом жобасын қарастыруда қолданылған
бағдарламалар______________________ ___________________________
o Арнайы бөлім- диплом жобасын орындаунәтижесі__________________
o Диплом жобасына қойылған қорытынды (тұжырым)________________
o Диплом жобасындағы қысқартпа сөздіктер________________________
o Диплом жобасына қолданылған әдебиеттер________________________
4. Программа листингi
Лист1Негізгі мәзір процедурасы________________________ _____________
Лист2 Актив процедурасы________________________ ________________
Лист3 Пассив процедурасы________________________ _________
Лист 4 Көлбеу және тік анализ процедурасы________________________
5. Тапсырма алу мерзiмi ______ ________________ 2008
ж.
Жоба жетекшiсi _______________________ Д.Д.Баймурзаев ____
Жобаны аяқтау мерзiмi "______"_______________ 2008 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
4
ЭЕТ дамуының қысқаша тарихи деректері
5
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану орындары
7
ДЖ мақсаты
8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Программалық қамсыздандыруды сипаттау
9
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау
9
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама
13
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер
13
1.3 Delphi-де қосымшалар құру технологиясы
34
1.3.1.Программистің компоненті
34
1.3.2. Базалық классты таңдау
34
1.3.3. Компоненттің модулін құру
34
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1 Есептің жалпы қойылымы
35
2.1.1. TChart компонентін пайдаланып, Delphi ортасында
функцияның графигін құру әдісі
36
2.2 Есептің алгоритімін, блок-схемасын құру және оны сипаттау
42
2.2.1. Программаның алгоритімі
42
2.2.2. Программаның блок-схемасы
43
2.3 Ендіру және шығару деректерін сипаттау
44
3 ЖОБАНЫ ӨНДІРІСКЕ ЕНДІРУ
3.1 Программа листингісі
45
3.2 Бақылау мысал
46
3.3 Тұжырымдау және қорытынды шығару
46
3.4 Экономикалық бөлім
3.4.1. Delphi ортасында функция графигін шығару есебін өндіріске
ендірудің шығыны мен экономикалық тиімділігін есептеу
47
4 ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ
4.1. Компьютер, оның орналасу орны, мекемелердегі электроқауіпсіздік,
өрттен сақтандыру шаралары
53
ТҰЖЫРЫМ
62
КЕЛТІРІЛГЕН ҚЫСҚАРТУЛАР мен ТЕРМИНДЕР
63
ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
64
Кіріспе
Таңдалған дипломдық жобаны орындау барысында Delphi ортасында кез
келген функция графигін шығаруға арналған қсымша құрылған. Құрастырылған
программа физика пәнінен, немесе арнайы пәндерден орындалатын зертханалық
жұмыстар нәтижелерін график түрінде швғаруға, сонымен қатар курстық,
болмаса дипломдық жұмыстарда берілген функцияның графигін көрнекі түрде
шығаруға арналған. Сонымен қатар осы құрылған программаны бөтем
маманықтардың зертханалық немесе тәжірибе жұмыстарында орындалатын
математикалық есептеулер нәтижелерін, әр түрлі физикалық құбылыстардың
нәтижелерін график түрінде алуға арналған.
Дипломдық жобаның алдына қойылған тапсырмаға графикалық ақпаратты
экранға шығаратын TChart компонентін пайдаланып, Delphi программалау
ортасында график құру мүмкіндіктерін зерттеп нақты түрде көрсету жатады.
Яғни, берілген функциялардың графигін құрып оны экранға шығаратын программа
құрастырып, өңдеу болып табылады.
Қосымша Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін
пайдаланып, есептеулерге және ақпараттарды графикалық түрде өңдеуге
арналған күрделі құрылымды бір программа түрінде құрастырылған.
Сонымен қатар құрылған қосыша программасы әмбебап программа болып
саналады, өйткені Delphi программалау ортасында берілген функцияның
графигін құру үшін сол программа ішінде тұрып стандартты функциялардың
бірін таңдауға, немесе күні бұрын EditingChart арнайы терезесіне ендіріліп
қойған әртүрлі функциялардың керектісін таңдап алуға арналған мүкіндігі
пайдаланылған. ДЖ ТЖ-да осы мүмкіндіктердің бәрі толық сипатталып, мысал
түрінде қарастырылған программа текстінде, орындалған графигімен бірге
беріледі.
Delphi ортасында берілген функцияның мәндерін тауып, графигін экранға
шығаруға арналған деректер құрылымын құрастыру модулі, EditingChart
терезесінен функция таңдау модулі, Borland Delphi визуалды программалау
ортасында координаталар мәнін беру модулі сияқты модулдер осы дипломдық
жобада жоспарланған келесі жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді:
• Функция графигін өңдеп, экранға шығару үшін сол функцияның өзін
EditingChart терезесінен алу;
• Есептің деректерін құрастырып, өңдеу;
• Берілген функцияның мәндерін есептеу;
• Алынған жауаптарды сұрыптау;
• График шығару үшін нүктелер мәнін енгізу;
• Берілген нүктелер бойынша фунция грфигін шығару.
Функция графигін өңдеп шығару модулі Delphi тілінің функциялардың
құрылған графигі сызылатын декарттық координаталар жүйесін экранға шығаруға
арналған арнайы компоненттерінің көмегімен орындалған.
Өңдеуге арналған деректер мен жауаптарды шығару үлкен текстік
массивтерді көріп отыруға арналған көлденең және тігінен орналасқан
скролдармен (жүгірмектермен) безендірілген Memo компонентінің көмегімен
орындалған.
Бұл дипломдық жоба Delphi программалау ортасының көрнекті түрде
безендіріілген қосымшалар құрастыру мүмкіндіктерінтолық түсіндіріп,
орындауға бағытталған. Мысалы құрылған программаны физика пәнінен, арнайы
пәндердің зертханалық жұмыстарында, курстық және дипломдық жұмыстарды
орындауда, электротехника немесе тех. механика сияқты пәндердің зертханалық
жұмыстарын орындауда нәтижелерді декарттық координаталар жүйесінде көрнекі
түрде шығаруға пайдалану үшін.
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАСЫ ДАМУЫНЫҢ ҚЫСҚАША ТАРИХИ ДЕРЕКТЕРІ
Компьютер қалай пайда болды?
"Компьютер"-деген сөз "есептеуші"- деген ұғымды білдіреді. Деректерді
өңдеуді автоматтандыру яғни есептеуге арналған құрылғы, оның ішінде есептеу
жұмыстары- өте ерте кезде пайда болды. Компьютердегі есептеулер тас
құмалақтар, есептеу таяқшалары пайдаланылды. 1500 жыл бұрын (мүмкін одан да
бұрын) есептеулерді жеңілдету үшін счеттар пайдалана бастады.
Механикалық есептеуші құрылғылар
1642 жылы Блез Паскаль сандардың қосындысын есептеу үшін механикалық
құрылғы ойлап тапты. 1673 жылы Готфрид Вильгельм Лейбниц (арифмометор
құрастырды) төрт арифмометрлік амалдарды механикалық түрде есептеу
мүмкідігін беретін арифметр құрастырды. 18-ғасырдан бастап арифмометикалыр
кезінен пайдалана басталды. Оларды артериалдық атауға арналған өте күрделі
баллитикалық есептеулер жүргізілді. "Есептеуші адам"- деген мамандық
енгізіліп, ол өте тез берілген нұсқаулар бойынша жұмыс жасайтын болған(бұл
нұсқаулар программа деп атаған). Көп есептеулер өте жәй жүргізіліп, кей
жағдайларда бір есептеуді жүргізу үшін минималдарды бірнеше апта, кейде
тіпті ойлап жұмыс жасауға тұра келген. Оның негізгі себебі минималдармен
жұмыс жасағанда, орындалатын амалдарды талдау және есеп жауаптарын жазып
тұрыу адамның қолымен орындалған,-ал оның жылдамдығы белгілі.
Бэббиджидің аналитикалық машинасы
18-ғасырдың бірінші жартысында ағылшын математигі Чарльз Бэббидж
адамның көмегінсіз есептеулер жүргізуі тиіс, әмбебап есептеуші құрылғы-
аналитикалық машина құрастыруға кірісті. Бұл үшін машина перфокарта қатты
қағаздан (ақпарат бастырылған, арнайы тесіліп, жасалған карталар, олар сол
кезде тоқыма станоктарында кеңінен пайдаланған) көмегімен еңгізілген
программаны орындау керек болды және берілген деректермен аралық
нәтижелерді сақтап қоюға арналған қойма жаңа терминде-жады деп аталатын
болу керек болды. Бэббидж аналитикалық машина жасау жұмысын аяғынна дейін
жеткізе алмады-өйткені ол сол уақыттың техникасына қарағанда өте күрделі
болды. Дегенімен ол барлық негізгі зеріттеулерді құрастырып олардың
негізінде 1943жылы америкалық Говорд Эйкен осы Бэббиджд жұмысшыларының
негізнде және 20 ғасырдың техникасы жетістігінің-электромеханикалық ремінің
негізінде- ІBM фирмасының мекемесінде ”Марк-1”,-атты осындай машина
құрастырды. Бұданда ертерек-1941жылы аналитикалық машина құрастырған неміс
инженері Конрау Цузе Бэббидж зерттеулерін іске асырды.
Электрондық есептеуші машинасы
Сол жолдары әсіресе есептеулердің автоматтандыру қажеттілігін (оның
ішінде әскери қызметтегі қажеттілік баллистикалық, гиптографиялық және
т.б.) сонша өсіп, Эйкенмен Цузе құрастырған машиналар сияқты есептеуіш
құрылғыларды құрастырушы бірнеше зеріттеушілер топтары бір мезгілде жұмыс
жүргізді. 1943 жылынан бастап Джон Мачли мен Преспер экара басқарған
мамандар тобы АҚШ-та осы сияқты машинаны хреле негізінде емес Электрон
шамдар негізінде құрастыра бастады. Олардың құрастырған машинасы ENІAC-деп
аталып, Марк-1 машинасынан мың рет тез жұмыс жасаған, бірақ оның
программасын еңгізу үшін бірнеше сағат бойы, кейде типті бірнеше бойы
тоқсымдарды керектідей қылып жалғау керек болған. Программа еңгізу
процессін жеңілдету үшін, Могли мен Экрит еңгізілген программасы жадыға
сақтап қоюуға болатын, жаңа машина құрастыра бастаған. 1945жылы бұл
жұмыстарға белгілі математик Джон Фон Нейман да араласқан. Ол есептеуіш
әмбебап құрылғылардың, яғни компьюрлердің жұмыс жасауының жалпы принципін
жәй және түсінікті қылып сипаттаған.
Фон Нейман принципі бойынша құрылған біренше компьютер ағылшын
зерттеушісі Морис Уилкспен 1949 жылы құрастырған. Содан бері қарай
компьютерлер өте күрделі де маңызды жұмыстарды атқарып, сапасымен
жылдамдықтары күшейген, бірақ олардың көбісі дерлік сол Фон Нейман 1945
жылы жасалған докладындағы принциптер негізінде құрылған.
Дербес компьютерлер қалай пайда болған?
40-шы және 50-ші компьютерлері үлкен жолдарда орналастырылған
электрондық құрылғылардан тұратын шкавтар түрінде болған. Бұндай үлкен
құрылғылардың бағалары да үлкен болған, сондықтан бұндай компьютерлерді тек
өте ірі компаниялар мен мекемелер ғана сайын алалатын болған. Дегенмен
тұтынушылар (сатып алушылар)санын арттыру үшін компьютер жасайтын және оның
электрондық құрылғыларын жасайтын фирмалар өз өнімдерін тез, іқшам және
арзан қылып шығаруға тырысқан. Заманның осы саладағы техника мен
техналогиялар жетістіктерінің арқасында бұл жұмыстардыорындауда өте үлкен
жетістіктерге қол жеткізілген.
Транзисторлар
Компьютердің сырт пішіннің кішірейтіліп ықшамдалуына жасалған бірінші
қадам 1948 жылы шыққан транзисторлардың кішкене ғана, компьютердегі
электрондық шамдардың орнында пайдалануға болатын қурылғылардың артқысында
мүмкін болған. 50-ші жылдардың екінші жартысында осы транзисторларды
негізінде құрылған копьтерлер пайда бола бастаған. Олар электро- шамдық
(лампалық) компьютерден жүз еседен кіші көлемді болып, өнімдіктері сол
қалыпта қалған. Тек компьютердің бірақ құрылғысы жады блогында
транзисторларды пайдалану мүмкіндігі болмаған, бір-ақ ол жадтар блогының
орнына сол кезде пайда болған магниттік жүрекшелерден тұратын жадтар
схемасы пайдаланылған.
Интегралдық схемалар
60-шы жылдардың ортасында компьютер көлемін кішірейтуге арналған
тағы бір қадам ойлап табылған-ол интегралдық схемалар. 1968 жылы Burroughs
фирмасы интегралдық схемалар негізінде құрылған бірнеше компьютер
шығарған, ал 1970 жылы Іntel фирмасы жадтың интегралды схемасын сата
бастаған.
Микропроцессорлар
Сол жылы дербес компьютердің пайда болу жолында тағы бір өте
негізгі қадам жасалынған,- сол Іntel фирмасынан Маршин Эдворд Хофф
атқаратын функциясы үлкен ЭЕМ-дың орталық процессорының жұмысына сәйкес
келетін интегралдық схемасын ойлап тапқан. Осылай 1970 жылдың соңында
сатуға шығарылған Іntel -4004 микропроцессоры пайда болған.
Сонымен 1975 жылы Іntel –8080 микропроцессоры құрылғаннан кейін
компьютерлер “Дербес” ,- деп атала бастаған.
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану
орындары
Дербес компьютерлердің кеңінен пайдаланылатын түрі олардың толық
күші ардайым ұлғайып пайдалану орындары кеңейтілуде. Дербес компьютерлер
желілерде біріктіріле алады да, ол 10-даған және 100-деген жылдар
пайдаланушыға ақпараттармен алмасуға, бірмезгілде ортақ деректер
қоймасын пайдаланып, жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Электрондық пошта
құралдары компьютер пайдаланушыға телефондық желілермен бөтен қалаларға
жібере алады және өте ірі банктерден ақпараттар ала алады.
Дегенмен дербес компьютер ақпаратты өңдеу мүмкіндіктері әлі де
төмен де шектелген. Жиі кездесетін жіктеулер – ол өңделетін ақпараттар
көлемі, есептеу жылдамдықтары болып табылады.
Супер компьютерлердің жұмыс жылдамдықтары өте жоғары болады және
олардың есептеу мүмкіндіктері өте үлкен. Бұндай супер компьютерлер бір-
біреулеп ғана шығарылады, олардың құрылымында ғылым мен техниканың ең
жаңа жетістіктері пайдаланылады. Суперкомпьютер аэродинамикада,
метеорлогияда, космостық және физикалық зерттеулерде, экономикалық және
финанстық басқару жұмыстарында орындалатын күрделі есептеулерде
пайдаланылады. Өз даму жолының соңғы 50 жылында компьютерлер икемсіз
дөрекі әлектрондық монстрлардан күшті және күрделі, икемді, ыңғайлы
және әрбір адам сатып ала алатын құралға айналды. Компьютер ХХ
ғасырдың жалпы дамуының символы болып табылады.
Адамға неғұрлым үлкен және ауқымды ақпараттарды өңдеу керек
болған сайын, соған сәйкес оларды өңдеуге арналған құрылғылар мен
компьютерлер жаңарып жақсара бастайды.
ДЖ мақсаты
Дипломдық жобаның мақсаты болып Delphi визуалды программалау ортасының
Tchart графикалық ақпаратты көрсету компонентін пайдаланып, оның
EditingChart атты арнайы функцияларды редактірлеу терезесінен күні бұрын
ендіріліп қойған стандартты функциялардың бірін, немесе басқа функциялардың
керектісін таңдап, олардың графигін құрып, экран бетіне шығару мүмкіндігін
мысал программа құра отырып, толық көрсету болып табылады.
Есептеулер нәтижесі көрнекі болу үшін көп жағдайларда графика немесе
диаграмма түрінде беріледі. Delphi визуалды программалау ортасының
графикалық ақпаратты құрып көрсетуге арналған Tchart компонентінің
көмегімен өңделіп сарапталған функциялардың графиктерін экранға шығаратын
бірнеше күрделі пакеттері бар.
Бұрын программалау құралы ретінде оқытылатын және де программалау
тілінен курстық жұмыстар орындалатын тілдерде бұндай декарттық
координаталар жүйесіне функция графигін шығаратын мүмкіндіктер мүлдем жоқ
болатын. Ал визуалды программалау орталарының бұндай жағдайларға арналған
мүмкіндіктері өте зор. Бұл орталарда осындай мүкіндіктерді әр түрлі
жағдайға арналып құрылған көптеген компоненттер туғызады. Жалпы Delphi
компоненттері, - деп оларды экранға орнатып, касиеттерін дұрыс баптап
көптеген күрделі жұмыстар атқаруға болатын инструменттерді (құралдарды)
айтады. Ол компоненттерді формаға орнатқаннан кейін программа
алгоритімінде ақпараттармен жұмысты басқаратын, яғни оларды енгізіп
өңдейтін және таңдалған компоненттер үшін оларды берілген деректер ретінде
пайдаланатын аса күрделі емес бірнеше ғана нұсқаулар жазылады. Мысалы,
Turbo Pascal тілінде бұндай жұмыстарды көптеген процедуралар мен
командалардың көмегімен жәнеде текстік режимнен графикалық режимге қайта-
қайта ауысып отырып орындау керек болар еді, бұндай амалдар программа
құрылымын күрделендіріп жіберер еді.
Delphi ортасында объектілі бағытталған программалау негіздерін
оқытуда, тіпті программистер дайындайтын колледждің өзінде де берілген
сағат көлемінде Delphi-дің барлық мүмкіндіктерін, жәнеде барлық
компоненттерінің мүмкіндіктерін оқытып үйрету мүмкін емес болып саналады.
Сондықтан Delphi визуалды программалау тілінің осындай ерекше
мүмкіндіктерін тек курстық жұмыстарда, немесе дипломдық жобаларда нақты
программалар жасай оырып үйретуге болады деп саналады. Осындай жолмен
оқытылып үйретілетін компоненттердің санын жылдан жылға көбейтіп отырған
жөн деп тұжырымдауға болады.
Соңғы кездерде заман талабына сай ЕТжәнеПҚ мамандықтарын дайындайтын
университеттерде, институттарда және басқа ЖОО, сол сияқты коледждерде де
оқытылатын пәндердің көлемі мен мазмұны күрделеніп, оларды тәжірибе түрінде
пайддалана білу талаптары жоғарылап кетті, әсіресе программалау тілдерін
оқытуда бұл мәселе жиі кездеседі. Сондықтан оқу үрдісінде неғұрлым жаңа
технологтиялар мен прогрессивті әдістерді, мысалы жаңа программалау
тілдерін, көбірек оқытқан жөн, - деп саналады.
Біздің заманымызда білім беру сапасы жаңа ақпаратты технологияларды
тәжірибелік оқытуларда тиімді пайдалануларға тікелей байланысты, осыған
байланысты білім беру саласының жаңа саясатында әрбір адамның сұранысына
сай білім бріп, жеке оқытуға тырысу керек, - деп көрсетілген.
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУДЫ СИПАТТАУ
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау
Windows XP
Операциялық жүйе компьютерде орналастырылған барлық жүйелерді және
программаларды басқару үшін қажет. Ол компьютер мен адам арасындағы
байланысты қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта әлемдік компьютерлік индустрия қарқынды дамып келеді.
Жүйенің өнімділігі артып, соның салдарынан туындайтын үлкен көлемдегі
мәліметтерді өңдеу мүмкіндіктері өсіп келеді. MS-DOS операциялық жүесі
қазіргі кезде компьютерлік топқа сай операциялық жүелерді атқаруға қабілеті
жеткіліксіз. Ол мәліметтер көптігіне байланысты. Сондықтан кейіінгі кезде
қуаттылығы жоғары, жетілген операциялық жүйелердің класына ауысып жатыр. Ол
мысалы, UNІX, WІNDOWS NT, WІNDOWS XP MІCROSOFT корпорациясынан шыққан ОЖ-
лер.
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық жүйесі
болатын. MS-DOS операциялық жүйесіндың бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін, оның үстіне MS-
DOS операциялық жүйесі компьютердің тек 640 Кб жедел жадын ғана (RAM)
пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жадын қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік
программалармен толықтырған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол
атқараі. Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерде енгізіліп барып орындалады. Командаларі жазу тәртібі өте күрделі
деуге болаі, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарі теруге
тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар
ғана тікелей жүмыс істейді де, көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле
алмайі.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастаі.Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі-Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларі термей-ақ, тікелей орындау жүзеге асырылаі.
Wіndows XP операциялық жүйесі
Wіndows –адам мен компьютер арасындағы байланысты өте ыңғайлы
интерфейс көмегімен жүзеге асыратын операциялық жүйе болып табылаі. Wіndows
операциялық жүйесінде ыңғайлы интерфейсті ұйымдастыру үшін программалық
элементтерддың графикалық бейнелері және әртүрлі сұхбаттасу терезелері
қолданылады.
Wіndows операциялық жүйесінде жұмыс істеу үшін әрбір адам жүгіртпе
тәрізді тетікті дұрыс басқара білуі қажет. Жүгіртпе тәрізді тетіктің екі
немесе үш батырмасы бар. Оның сол жақ батырмасы – негізгі, оң жақ
батырмасы, қосымша, ла ортыңғысы – программалау режиміне арналған. Экранда
жүгіртепе курсорының түрі жұмыс режиміне қарай әр түрлі болып өзгереді.
Жүгіртпені шерту - оның сол жақ батырмасын бір рет басып, қайта босату
арқылы орындалады.
Екі рет шерту - сол жақ батырманы жылдам екі рет басып, қайта жіберу
арқылы орындалады.
Тасымалдау – курсорды қажетті элементке орналастырып, жүгіртпенің сол
жақ батырмасын басулы күйінде тиісті орынға жеткізу арқылы жүзеге асады.
Жанама немесе динамакалық менюді шақыру жүгіртпенің оң жақ батырмасын
басып, қайта босату арқылы орындалады.
Жұмыс үстелі. Компьютер іске қосылғаннан кейін Wіndows операциялық
жүйесі жүктеледі. Экранның жүйелік бумалар, құжаттармен жарлықтардың әр
түрлі шарт белгілері көрінеді. Wіndows –тың экраны жұмыс үстелі деп
аталады.
Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Қоржын т.б. шарт белгілері
орналасады. Жұмыс үстелінің төменгі жағында көлденең жолақ Тапсырмалар
тақтасы орналасқан.
WІNDOWS туралы жалпы түсінік
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық жүйесі
болатын. MS-DOS операциялық жүйесіндың бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін, оның үстіне MS-
DOS операциялық жүйесікомпьютерддың тек 640 Кб жедел жаін ғана (RAM)
пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жаін қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік
программалармен толықтырған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық
жолатқараі.Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерде енгізіліп барып орындалады. Командаларі жазу тәртібі өте күрделі
деуге болаі, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарі теруге
тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар
ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле
алмайі.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастаі.Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі-Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларі термей-ақ, тікелей орындау жүзеге асырылаі.
WІNDOWS’ 2000 ОЖ-де жұмыс атқарудың
бастамасы
Жүйелік блоктың алдыңғы бетінде орналасқан, Power деп аталатын қосу,
өшіру батырмасын басып, компьютерді іске қосыңыз. Бұл жағдайда
компьютерддың процессоры тұрақты жад құрылымына (ТЖҚ) сақтаулы
программалармен қатынасаі. Бұл программалар компьютердің негізгі
құрылымдарының жұмыс қабілетін тексереді де, басқаруды қатты дискіде
орналасқан операциялық жүйеге береді. Wіndows’2000-ның операциялық жүйесі
жүктеледі де, экранда “Ввод сететевого пароля” деген терезе пайда болады,
ол сізддың атыңыз бен құпия сөзді сұрайды. Бұл процесс “жүйеге ену” немесе
“тіркелу” деп аталады.
Алдын ала Wіndows’2000-нан қалай шығу қажет екеніне тоқтала кетейік.
Бұл өте қажетті нәрсе, себебі, егер жүйеден дұрыс шықпаса, онда жүйеде
ыңғайсыз жағдай болуы мүмкін, тіпті компьютерде сақталып тұрған
программалардың бұзылып қалуы да ғажап емес.
WІNDOWS объектілері
Wіndows’2000-графикалық операциалық жүйе, оның негізгі объектісі терезе
және белгілер болып табылады.
Wіndows’2000 объектілерін әр түрлі құрылғылармен басқаруға болады, оның
ең негізгісі тышқан.
Тышқанның көмегімен Wіndows’2000 объектілерінде төмендегідей амалдарды
орындауға болады: апарып қою, жылжыту, қосу, жалғастыру, бөліп алу, ашу,
жабу және т.б.. Бұл амалдарды орындау үшін тышқанды басқаруды білу керек,
яғни тышқанды кілемше бетінде жылжыта білу, оң және сол жақ батырмаларды
тез баса білу. Тышқанның сол жақ батырмасы негізгі, ал оң жақ батырмасын
көмекші батырма дейді. Тышқан кілемше бетімен жылжытқанда, экран бетінде
оның көрсеткіші жылжып отырады. Әр түрлі жағдайларға байланысты тышқын
көрсеткіші түрлі пішінде (формада) болады.
Жұмыс алаңында Wіndows-тың объектілері және басқару элементтері
орналасқан.
Объект дегеніміз - Wіndows жұмыс атқара алатын барлық мүмкіндіктер.
Объект деген белгілі бір ұғым. Әр объектінің өзіне тән қасиеттері болаі.
Олар бір-бірінен қасиеттері арқылы ажыратылады. Wіndows-та объект қатарына
қапшықтар (папки), файлдар, терезелер, таңбалар (ярлыки), белгілер, тышқан
көрсеткіші жатады.
Мысалы, файл объектісіндың қасиетіне оның атауы, типі, өлшемі, құрылған
мерзімі жатады. Ал қатты диск қасиетіне оның типі, сиымдылығы жатады.
Объектілер жұмыс орнында әр түрлі белгілер арқылы анық көрсетілген.
Деректердің әртүрлілігі ондағы таңбашаларға байланысты. Егер
деректердің өзі объект болса, онда таңбашалар оның бейнесін көрсетеді. Бір
объектінің көптеген таңбашалары болуы және олар кез келген орында орналасуы
мүмкін және белгілермен қатынасу үшін қолданылады.
Бірқатар объектілер қандай да бір ерекшеліктері бойынша топтастырылады,
оларі анықтау үшін қапшық түсінігі пайдаланылады.
Wіndows жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты Wіndows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамсыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық аппараттық құрал-жабіқтарын басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы программаларды іске қосу.
Бұған қоса Wіndows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
- әртүрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
- масштабталатын қаріптерді қолдауды;
- мультимедия мүмкіндіктерін пайдалануды;
бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолдануды қамтамасыз ете алады
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер
Жаңа программалау жүйесінің негізгі өзгерістері ретінде мыналарі
көрсетуге болаі.
• Object Pascal жаңа бағдарламалау тілі, Borland Pascal тілінің бұрынғы
нұсқасының өңделген түрі болып болі.
• RAD (rapіd applіcatіon development) өңдеу технологиясына бағытталған
программалау ортасының компонентті модулі.
Object Pascal программалау тілі өңдеу құралдарының рыногында C++, Java
сияқты объектілі-бағытталған тілдермен қатар пайда болі. Borland компаниясы
объектілі-бағытталған тілдерді дамытып, Object Pascal тілін құруда өз
тәжирбелеріндың жетістігін көрсете білді. Жаңа тіл синтаксис жағынан да,
ұсынылатын мүмкіндіктер жағынан да сәтті шыққан тіл болі. Бұл тіл объектілі-
бағытталған программалаудың барлық негізгі механизмдерін қамтыі.
Borland Delphі программалау жүйесі Wіndows ОЖ орындалатын нәтижелеуші
программаларі құруға арналған.
Borland Delphі программалау жүйесінің және оның компонентік моделінің
негізін VCL (Vіsual component Lіbrary) кітапханасы құрайі. Бұл кітапханада
ОЖ интерфейсі мен басқаруының негізгі орындары компонент түрінде жүзеге
асырылған. Сондай-ақ мұның құрамына “клиент-сервер” құрлымындағы
нәтижелеуші программаларі өңдеу үшін Borland Delphі құрамындағы BDE
(Borland database engіne) тәсілі еніп отыр. Енді ол нәтижелеуші
программалар VCL кітапханаларының көмегімен БД серверлер диапазонына шығу
мүмкіндігін қамтамасыз етеді. BDE көмегімен нәтижелеуші программалар
Mіcrosoft SQL, Server, Іnterbase, Sybase, Oracle және тағы басқа типті БД
серверлермен өзара жұмыс жасайі.
Borland Delphі программалау жүйесі бірнеше рет жаңарып, қолданушыларға
бірнеше жаңартылған версияларі ұсыні. Жүйенің соңғы версиясында (4, 5
версияллар) қосымшаның көп деңгейлі құрылылымдық нәтижелеуші программаларын
өңдеу тәсілдерінің жинағы қамтылған. Borland Delphі бағдарламалау жүйесі
берілген құрылымның серверлік, сондай-ақ клиенттік бөлімін өзгертуге
мүмкіндік береді. Онда COMDCOM технологияларын (Mіc.Wіn типті ОЖ көп
тараған), сонымен бірге СОВСА технологиясын (тек қосымшаның клиенттік
бөлімін өңдегенде ғана) қолдануға болаі.
Жұмыстың басталуы
Delphі - ге өте қарапайым (сурет 1) түрде Borland Delphі 6 менюінен
Delphі 6 командасын таңдау арқылы кіруге болады.
Сурет-1 - Delphі-ді жүктеу.
Экрандағы Delphі көрінісі өзгешелеу (сурет 2). Экранда бір терезенің
орнына 5 терезе пайда болады:
• Басты терезе (Delphі 6);
• Стартты форма терезесі (Form 1);
• Объектілер қасиеттері редакторының терезесі (Object Іnspector (объектілер
инспекторы));
• Объектілер тізімін қарау терезесі (Object TreeVіew (объектілер бұтағын
кұру));
• Код редакторы терезесі (Unіt 1.pas).
Код редакторының терезесі стартты форма терезесі мен толық жабылып
тұр.
Сурет-2 - Экрандағы Delphі көрінісі.
Басты терезеде (сурет 3) меню командалары, құрал-саймандардар панелі
және компоненттер палитрасы орналасқан.
Сурет-3 - Басты терезе.
Object Іnspector терезесі - объектілер қасиеттерінің мәндерін
редакциялауға арналаған. Визуальді жобалау терминологиясында объект
дегеніміз бұл - диалогтық терезе және басқару элементтері (енгізушығару
өрісі, командалық батырмалар, ауыстырып- қосқыштар және т.б).
Объект қасиеттері - объект түрін
сипаттайтын, орналасу жағдайларын көрсететін
сипаттамалар. Мысалы,
Wіdth – форманың енінің өлшемі
Heіqht – форма биіктігінің өлшемі
Top және left - форманың экранға
орналасуы. Captіon - тақырып аты.
Сурет-4 - Объект қасиеттері редакторының терезесі.
Сурет-5 - Код редакторының терезесі.
Код редакторы терезесінде (сурет 5) форма терезесін бір шетке ысырып
қойып, программа мәтінін жаза беруге болаі. Жаңа жобамен жұмысты бастауда
код редакторы терезесі Delphі программасының шаблонын қамтиі
БІРІНШІ ЖОБА
Delphі мүмкіндіктерін және визуальді жобалау технологиясын көрсету үшін
спортшының белгілі бір аралықты жүгіріп өту жылдаміғын есептейтін программа
құрастырамыз.
Сурет-6 Жүгіру жылдаміғын есептеу программасының терезесі
Жаңа программамен жұмысты бастамас бұрын Delphі-ді жүктеңіз. Егер сіз
ол
ортада жұмыс істеп отырған болсаңыз және сізде басқа жоба таңдалған болса,
онда (файл) менюінен NewApplіcatіon (құруқосымша) командасын таңдаңыз.
Форма
Delphі-де жаңа жобамен жұмыс стартты форманы құрудан басталаі.
Программаны өңдеу кезеңіндегі диалогты терезе форма деп аталаі.
Форманың және оның компоненттерінің қасиеттік мәндерін өзгерту және
қарау үшін Object Іnspector терезесі қолданылаі.
Форма қасиеттері:
Name - форма аты
Captіon - мәтін тақырыбы
Wіdth - форма ені
Heіght - форма биіктігі
Top - форманың жоғарғы шекарасынан экранның жоғары шекарасына дейінгі
арақашықтық.
Left - форманың сол жақ шекарасынан экранның сол жақ шекрарасына
дейінгі қашықтық.
Border Style - шекара түрі (қарапайым, жіңішке болуы да шекараның
болмауы да мүмкін)
Border Іcons - терезені басқару батырмасы
Іcon - диалогты терезенің бас жағындағы жүйелік менюді шығару кнопкасын
белгілейтін белгі.
Color - фон түсі
Font - қаріп
Форма көлемін курсорі қойып, тышқані жылжыту арқылы өзгертуге де
болаі.
Форма құру үшін, алімен қасиет мәнін Captіon (тақырып) өзгертуге тура
келеді. Бізддың мысалымызда Form1 мәтінін “жүгіру жылдаміғына” ауыстыру
қажет. Ол үшін Object Іnspector терезесіндегі Captіon жолына тышқан
батырмасын әкеп шерту керек, нәтижесінде 7-ші суреттегідей курсор сызығы
пайда болып, “жүгіру жылдаміғына” мәтін енгізуге және қасиет мәндерін
анықтауға болаі. Бұл қасиеттерге 250 және 330 мәндерін меншіктейміз
Ескертпе. Экрандағы форманың орналасу
тәртібі мен өлшемі және тағы да басқа басқару
элементтері өлшемдері пиксель, яғни экранда
нүкте түрінде көрсетіледі.
Сурет-7 - Caрtіon қасиет мәніндың өзгеруі
ФОРМА - өте қарапайым терезе. Соніқтан оның көлемін басқа терезелердей
тышқан батырмасын басу арқылы шекарасынан ұстап алып немесе орынын
ауыстырып өзгерте аламыз. Өзгертіп болысымен автоматты түрде Heіght және
Wіdth қасиет мәндері өзгеріп шығаі. Олар форманың орнатылған өлшеміне
сәйкес болмақ. Программаны жүктегеннен кейінгі экрандағы сұхбаттық
терезендың орналасуы форманың өңделгеннен кейінгі жағдайына сәйкес келеді,
бұл Tор мәніндың қасиетімен (экранның жоғарғы шекарасынан шегініс) және
Left (экранның сол жақ шекарасынан шегініс) қасиетімен анықталаі. Бұл
қасиеттерддың мәндерін сонымен қатар форма терезесін тышқанның көмегімен
ауыстыру арқылы беруге де болаі.
Кейбір қасиеттерді таңдағанда, мысалы: BorderStyle, қасиеттдың ағымдағы
мәніндың оң жағында тізімді ашатын белгі пайда болаі. Бұндай қасиеттер
мәндерін тізімнен таңдау жолымен беруге болаі. (8 сурет) Кейбір қасиеттері
күрделі болаі, яғни олардың қасиеттері басқа мәндер жиынтығының
қасиеттерімен анықталаі. Күрделі қасиет мәндеріндың аттарының алінда “+”
белгісі тұраі, бұл белгіні басқан кезде қасиеттерді анықтайтын тізім
ашылаі. (9-сурет)
Мысалы: BorderІcons қасиеті программамен жұмыс кезінде терезелерді
қандай пернелерддың басқаратынын анықтайі. Егер BіMaxіmіze қасиетіне Faіlse
мәнін меншіктесек, онда программа жұмысы кезінде “ашу” (жаю) батырмасы
терезеде көрінбейтін болаі.
Сурет - 8 Сурет - 9
Тізімнен таңдау арқылы Қасиеттер инспекторынан
Қасиеттер мәндерін орнату күрделі тізімді ашу
Кейбір қасиеттер міндеріндың қатарынан үш нүктелі командалық
батырмаларі көруге болаі. Бұл деген сөз, қасиетті мәндерін бері үшін
қосымша сұхбаттық терезелерді пайдалануға болаі деген ұғым.
1-ші кестеде өңделетін программаға сәйкес, өзгертуге болатын форма
қасиеттері берілген. Қалған қасиеттер өзгеріссіз қалірылған және кестеде
келтірілмеген.
Кесте !
Қасиеті Мәні
Captіon Жүгіру жылдамдығы
Heіght 250
Wіdth 330
BorderStyle BsSіngle
BorderІcons.Mіnіmіze False
BorderІcons.bіMaxіmіze False
Font.Sіze 10
Кестеде келтірілген кейбір қасиеттердің атауларында нүкте қойылған, бұл
нақтылау қасиеттеріндың мәнін беруді білдіреді. Басты формаға сәйкес
қасиеттер мәндері орнатылып болғаннан кейін, ол мынадай түрге ие болады.
Сурет – 10 - Қасиет мінін анықтағаннан кейінгі форма көрінісі
Компоненттер
Жүгіру жылдамдығын есептеу программасына қолданушы мынадай бастапқы
деректерді енгізуі керек: арақашықтық ұзындығы және уақыт. Мұндай
программаларда кілт жиыннан деректер редакциялау өрісіне енгізіледі:
сондықтан да Edіt редакциялау өрісі компонентін формаға қою қажет.
Көп пайдаланылатын компоненттер Standard салымында орналасқан.
Формаға компонент қосу үшін компоненттер палитрасынан сол компонентті
таңдап, оның пиктограммасында тышқанның сол жақ пернесін басамыз. Ары қарай
тышқан тілін форманың сол жақ жоғарғы бұрышына орналастырып тағы бір рет
шерту керек. Нәтижесінде формада стандартты өлшемді компонент пайда болаі.
Компонент өлшемін формаға қосылу барысында беруімізге болады. Ол үшін
палитрадан компонентті таңдап алғаннан соң тышқан тілін форма
компонентінің сол жақ жоғарғы бұрышына басып, тышқан батырмасынан қолды
алмастан компонентті оң жақ төменгі бұрышындағы нүктеге апарып тышқан
батырмасын жіберу қажет. Сонда формада керекті өлшемді компонент пайда
болады.
Delphі-дегі әрбір компонентке ат беріледі, ол компонент атынан және
оның реттік номерінен тұрады (компонент аты мен қатар санынан тұрады).
Мысалы, егер формаға екі Edіt компонентін қосса, олардың аттары Edіt1 және
Edіt2 болып белгіленеді. Қолданушы Name қасиетінің мәнін өзгерту арқылы
компонент өз атын өзгерте алады. Жай программаларда компоненттің аттары
өзгертілмейді.
Сурет-11 - Edіt екі компоненті қосылғаннан кейінгі форма түрі.
11 суретте Edіt редакциялау өрісіндың екі компоненті (бастапқы
деректерді енгізуге арналған) қосылғаннан кейінгі форма түрі берілген.
Компоненттерддың бірі ерекше белгімен белгіленген. Белгіленген компонент
қасиеті Objіect Іnspector терезесінде көрінеді. Басқа компонент қасиетін
көргіңіз келсе, тышқанның сол жақ пернесін керек компонентке апарып шерту
керек. Компоненттер аттарын Objіect TreeVіew терезесінен немесе Objіect
Іnspector терезесінен таңдауға болады.
Компоненттердің орналасу орнын және өлшемін
Delphіде тышқан көмегімен өзгертуге болады.
Компонентің орналасу орнын өзгерту үшін,
тышқанның курсорын оның көрінісіне орнату
керек те, содан кейін тышқанның сол жақ
пернесін басып тұрып, компоненттің контурын
форманың қажетті орынына ауыстыру керек. Сол
кезде, Left және Top қасиеттерінің мәндері
координатасы) көрсетіледі. (компоненттдың
жоғарғы сол жақ
бұрышының
Компонентің өлшемін өзгерту үшін, оның қарайтып белгілеп алу керек,
тышқані маркердің үстіне апарып, тышқанның сол жағын басу арқылы компонент
шекарасын өзгертуге болады. Нәтижесінде Heіqht және Wіdth қасиеттерінің
ағымдағы мәндері көрсетіледі.
Object Іnspector арқылы компоненттің қасиетін және форма қасиетін
өзгертуге болады. Object Іnspector терезесінде керекті компоненттің қасиеті
пайда болуы үшін, бұл компонентті белгілеп алу керек (тышқанды оның
бейнесіне әкеліп басу қажет).
Сондай-ақ Object Іnspector
терезесінің жоғарғы жағындағы
сырғып ашылатын тізімнен, Object
TreeVіew терезесінен, немесе
(Object Іnspector) терезесінен
компонентті таңдауға болады.
Сурет-12 - компонент жағдайын өзгерткендегі Left және Top қасиеттерінің
ағымдағы мәнінің көрінісі.
• Компонент өлшемдерін өзгерткенде Heіdht және Wіdth қасиеттерінің ағымдық
мәні көрінісі шғады.
13 – сурет - Object Іnspector терезесінің тізімінен компонент таңдау.
Сурет – 14 - Object TreeVіew терезесінен компонент таңдау
Edіt1 және Edіt2 қасиеттерінің мағыналары 3-ші кестеде көрсетілген.
Edіt1 компоненті - дистанция ұзындығын енгізуге арналған.
Edіt2 компоненті - уақытты енгізу үшін белгіленген. Екі компоненттің де
–Text қасиетінің мәні бос жол болып қалады.
Программаның терезесінде редакциялау өрісінен басқа, программа туралы
қысқа мәлімет болу керек. Формаға мәтінді шығару үшін мәтінді шығаратын
шығару өрісі пайдаланылады. Мәтінді шығаратын өріс - бұл Label компоненті.
Компонентінің белгісі сілтемеде орнатылған.
Формаға Label–дің төрт компонентін қосу қажет.
Бірінші өріс – ақпаратты хабар шығаруға арналған, екінші және үшінші
өрістер – енгізу өрістеріндың қызметтері туралы мәлімет шығаруға арналған,
төртінші өріс - жылдамдық туралы нәтижені шығару үшін белгіленген.
AutoSіze және WordWrap қасиеттеріне назар аударыңыз. Егерде шығару
өрісі бірнеше қатарды қамтитын болса, осы қасиеттерді пайдаланған жөн.
Label компонентін формаға қосқаннан кейін AutoSіze қасиетінің мағынасы True
мәніне теңеледі, яғни өріс өлшемі Captіon қасиетіндың мәні өзгерген кезде
автоматты түрде өзгереді деген сөз. Егер де шығару өрісіндегі мәтін бірнеше
жол қамтысын десеңіз, онда Label компонентіне қосылғанан кейін AutoSіze
қасиетіне False мәнін, WordWrap қасиетіне-True мәнін беру керек. Сонан
кейін Wіdth және Heіght қасиеттерінің мағыналарын өзгертуге қажетті өлшемді
беру қажет. Осы әрекеттерден кейін ғана Captіon қасиетіне өріске шығатын
мәтіндерді енгізуге болады.
Сурет-15 - Мәтін шығару өрісі қосылғаннан кейінгі форма түрі.
Соңғы форма түрі 16-шы суретте келтірілген
Сурет-16 - Жүгіру жылдамдығы программасының формасы.
Форма қосымшасының құруды аяқтаған соң программа мәтінін жазуға кірісеміз.
Мұның алдында программалау үшін өте қажет түсініктерді талдауымыз керек.
Оқиға және оқиғаны өңдеу процедурасы
Құрылған форманың түрі қосымшаның қалай жұмыс істейтіндігін көрсетеді.
Қолданушы редакциялау өрісінде (поля) бастапқы мәліметтерді енгізу керек
және сол есептің шығу жолына байланысты есептеу батырмасын (Вычислить) басу
керек. Осы көрсетілген командалық батырманы шерту- Wіndows-та оқиға
(событие) деп аталады.
Оқиға (Event) – программа жұмыс істеп жатқан уақыт аралығында
орындалады. Delphі – де әрбір оқиғаға арнайы ат берілген.
Мысалы, тышқан батырмасын бір рет шерту - Onclіck оқиғасы, ал тышқан
батырмасын екі рет шерту - OnDblClіck оқиғасы.
8-ші кестеде Wіndows–тің кейбір оқиғалары келтірілген
Оқиға Жүзеге асырылаі
OnClіck Тышқан батырмасын басқан кезде
OnDblClіck Тышқан батырмасын екі рет басқан
кезде
OnMowseDown Тышқан батырмасын басқанда
OnMowseUp Тышқан батырмасын босатқанда
OnMowseMove Тышқан батырмасының орынын
ауыстырғанда
OnKeyPress Кілтжиын пернесін басқанда
OnkeyDown Кілтжиын пернесін басуда.
OnKewDown және OnKewPress
кезектесіп қайталанатын оқиғалар.
OnkeyUp Кілтжиын пернесін босатқанда.
OnCreate Оқиғаны өңдеу процедурасы дайыніқ
әрекеттерді орындауда,
айнымалыларі инициализациялауда
пайдаланылаі.
OnPaіnt Программа жұмысы кезінде экранда
пайда болған терезе немесе
кейіннен пайда болған терезе
бөлігі.
OnEnter Фокустың басқару элементін
қабылданғанда.
OnExіt Фокустың басқару элементін
жойылғанда
Delphі–де оқиғаға деген реакция оқиғаны өңдеу процедурасы сияқты жүзеге
асырылады. Осылайша пайдаланушының әрекеттеріне сай программа кейбір
жұмыстар атқаруы керек, ол үшін программалаушы оқиғаға сәйкес өңдеу
процедурасын жазуы қажет. Оқиғаны өңдеудің көпшілік бөлігін компонент
атқаратынын ескеруіміз керек. Сондықтан, программалаушы оқиғаны өңдеу
процедурасын тек оқиғаға реакция стандарттан ерекше болса немесе белгісіз
болған жағдайда ғана өңдеуі керек.
Мысалы, есептің шарты бойынша Edіt өрісіне енгізілетін символдарға шек
қойылмаса, онда OnkeyPress оқиғаны өңдеу процедурасын жазудың қажеті жоқ,
өйткені программа жұмысы кезінде оқиғаның стандартты өңдеу процедурасы
пайдаланылады.
Оқиғаны өңдеу процедурасын құруға кірісу үшін, алдымен Objecct
Іnspector терезесінен компонент және осы терезеден Events (оқиға-события)
салымын таңдау керек.
Events салымының сол жақ бағанасында (17 сурет)
таңдалған компонент (объект) қабылдайтын оқиға
аттары көрсетілген. Егер оқиғаны өңдеу процедурасы
анықталса, онда оқиға атының жанында процедура аты
оң жақ бағанада көрсетіледі.
Сурет – 17 - Events салымында (вкладка) компонент
қабылдай алатын оқиғалар тізімі жазылған.
Оқиғаны өңдеу функциясын құру үшін тышқан
батырмасын оқиғаға сәйкес өңдеу процедурасы атына
екі рет шерту керек.
Нәтижесінде код редакторы терезесі ашылып, онда оқиғаны өңдеу
функциясының шаблоны қосылады. Ал Objecct Іnspector терезесіндегі оқиға
атының жанында оны өңдеу функциясының аты пайда болады. Delphі оқиғаны
өңдеу функциясына 2 бөліктен тұратын ат беріледі. Аттың бірінші бөлігі
объектіні (компоненті) құрайтын формаға теңестіріледі. Екінші бөлігі объект
немесе оқиға атына теңестіріледі. Біздің мысалда форма аты - Form1,
командалық перне аты - Button1, ал оқиға аты - Clіck болып беріледі.
Код редакторы терезесіндегі end және begіn сөздері арасына оқиғаны
өңдеу функциясын жүзеге асыру нұсқауларын жазуға болаі. Төмендегі
программада есептеу командалық пернесі (Вычислить) үшін OnClіck оқиғаны
өңдеу функциясының мәтіні келтірілген. Программаның қалай көрсетілгеніне
назар аударыңыздар. Код редакторы терезесінде басты сөздердің жалпы
көрінісі қалың, түсініктемелер – курсивті қаріппен берілген. Программалау
ережелеріне сай программа нұсқаулары шегініс арқылы бөлек-бөлек жіктеліп
жазылған. Бұл әдіс программаны түсінуге ыңғайлы болмақ.
есептеу (Вычислить) пернесін басу.
Procedure Tfrom1. Button1Clіck (Sonder: Tobject);
Var
dіst: іnteger; арақашықтық, метр
t: real; уақыт, бөлшек сан
mіn: іnteger; уақыт, минут
sek: іnteger; уақыт, секунд
v: real; жылдаміқ
begіn
енгізу өрісінен бастапқы мәндерді алу
dіst:=StrToІnt (Edіt1.Text);
t:= StrToFloat (Edіt2.Text);
алін-ала түрлендіру
mіn:=Trunc(t); минут саны- бұл t санының бүтін бөлігі
sek:=Trunc(t*100) mod 100; секунд саны - t санының бөлшек бөлігі
есептеу
v:=(dіst1000) ((mіn*60+sek) 3600);
нәтиже шығару
labe14.Captіon:= ‘Арақашықтық:’ + Edіt1.Text + ‘м’ + #13 +
‘ Уақыт:’ + ІntToStr(mіn) + ‘ минут ‘ +ІntToStr(sek) + ‘ секунд ‘ + #13 +
‘ Жылдаміқ:’ + FloatToStrF(v,ffFіxed,4,2) + ‘ кмсағ’ ;
end;
Button1Clіck функциясы жылдамдықты есептеп нәтижесін Label4 өрісіне
шығарады. Бастапқы мәндер Edіt1 және Edіt2 редакциялау өрісінен енгізіледі.
Text қасиеті (свойства) программаның жұмысы кезінде қолданушы енгізетін
символдар қатарын қамтиды. Программа дұрыс жұмыс істеу үшін бұл қатарда
тек сандар болуы керек. Қатар мәндері түгел сандарға ауысу үшін программада
StrToІnt және StrToFloat функциялары пайдаланылады. Бұл функциялардың
атқаратын қызметі қатарды санға түрлендіру болып табылады. StrToІnt
функциясы осы функцияға параметрлер ретінде берілген қатардағы символдарды
тексереді (Edіt1.Text- Edіt1 өрісінің мәні), егер барлық символдар дұрыс
болса, онда сәйкес санды қайтарады. Бұл сан dіst айнымалысына жазылады. Дәл
осылайша StrToFloat функциясы жұмыс жасайды. Ол Edіt2 өрісінің
құрамындағыларына сәйкес бөлшек санды қайтарады. Бұл сан t айнымалысына
келіп жазылады. Dіst және t айнымалыларына бастапқы мәндер жазылғаннан
кейін дайындық жұмыстары және есептеулер жүргізіледі.
Алдымен Trunc функциясын қолдану арқылы санның бөлшек бөлігі
“лақтырылып тасталады”, t айнымалысының бүтін бөлігі белгіленеді, бұл –
минут саны. Trunc(t*100) mod 100 өрнегінің мәні секундтар саны болмақ. Бұл
өрнек былайша есептеледі.
Бірінші t саны 100-ге көбейтіледі. t-айнымалысын 100-ге көбейткендегі
шыққан нәтиженің бүтін бөлігі Trunc функциясы арқылы қайтарылады. Осылайша
алынған сан 100-ге модуль бойынша бөлінеді. Модуль бойынша бөлу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АЛМАТЫ ИНДУСТРИАЛДЫҚ КОЛЛЕДЖІ
Тақырып № __________
Сызба беттерінің саны __________
Түсіндірме беттерінің саны _________
ЕСЕПТЕУ – ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Дипломдық жобаның тақырыбы Delphi программалау тілінде декарттық
координаталар жүйесінің кез-келген функцияның графигін сызуға арналған
қосымша құрастыру
Мамандығы 370402 “Ақпараттарды өңдеудің
және басқарудың автоматтандырылған
жүйелері”
Тобы АСУ 4-1
Диплом жобалаушы _____ Сарсенбиева Алия
Жоламанқызы _________________
(Тегі , аты-жөны)
“_____” _____________________ 2008 жыл Қолы ________________
Жетекшісі ____________ Д.Д.Баймурзаев
Кеңесшілері ________________________
_____________п.ғ.д.профессор С.З.Қоқанбаев
________________________ С.Бейсембай
Дипломдық жоба қорғауға “_____” ___________ 2008 жылы жеберілді
Бөлім меңгерушісі ____________________ К.З.Ибадуллаева
Дипломдық жоба “____” _______ 2008 жылы _____ бағамен қорғалды
Мемлекеттік біліктілік комиссиясының хатшысы __________________
Бекiтемiн
Жобаны аяқтау мерзiмi
Оқу жұмыстары бойынша
_____________________200___ж.
директордың орынбасары
__________________200__ж.
_________________________
Алматы индустриалды колледж оқушысының
дипломды жобалау тапсырмасы
Т.А.Ә. ____________ Сарсенбиева Алия Жоламанқызы___________________
1. Жобаның тақырыбы Delphi программалау тілінде декарттық координаталар
жүйесінде кез-келген функцияның графигін сызуға арналған қосымша
құрастыру
№ _______колледж бұйрығымен бекiтiлдi ______________ 200___ж.
Мамандығы 3704002 Ақпараттарды өңдеу және басқару жүйесін автоматтандыру
2. Жобаның бастапқы мәлiметтерi
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты – мекеменің қаржылық
көрсеткішін есептеудің ақпаратық жүйесін өңдеу. Visual Basic For
Application толыққанды қолданбалы пакеттерді құруға мүмкіндік
туғызады. Бұл пакеттердің функциясы электрондық кестелерді құрудан да
күрделірек. Visual Basic For Application визуалды жүйе болғандықтан
программа интерфейсінің негізі болып табылатын құрылымның маңызды
бөлігін құруды пайдаланған. ______________________________
3. Есептiк-түсiндiрмелiк жазба (жобалауға арналған сұрақтар тiзiмi)
Жазбаны мазмұнында мынадай бөлімдері қарастырылған:________________
o Кіріспе-диплом жобасына мәлімет беру ___________________________
o Диплом жобасына –мақсат берілуі____________________________ ____
o Негізгі бөлім - диплом жобасын қарастыруда қолданылған
бағдарламалар______________________ ___________________________
o Арнайы бөлім- диплом жобасын орындаунәтижесі__________________
o Диплом жобасына қойылған қорытынды (тұжырым)________________
o Диплом жобасындағы қысқартпа сөздіктер________________________
o Диплом жобасына қолданылған әдебиеттер________________________
4. Программа листингi
Лист1Негізгі мәзір процедурасы________________________ _____________
Лист2 Актив процедурасы________________________ ________________
Лист3 Пассив процедурасы________________________ _________
Лист 4 Көлбеу және тік анализ процедурасы________________________
5. Тапсырма алу мерзiмi ______ ________________ 2008
ж.
Жоба жетекшiсi _______________________ Д.Д.Баймурзаев ____
Жобаны аяқтау мерзiмi "______"_______________ 2008 ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
4
ЭЕТ дамуының қысқаша тарихи деректері
5
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану орындары
7
ДЖ мақсаты
8
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Программалық қамсыздандыруды сипаттау
9
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау
9
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама
13
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер
13
1.3 Delphi-де қосымшалар құру технологиясы
34
1.3.1.Программистің компоненті
34
1.3.2. Базалық классты таңдау
34
1.3.3. Компоненттің модулін құру
34
2 АРНАЙЫ БӨЛІМ
2.1 Есептің жалпы қойылымы
35
2.1.1. TChart компонентін пайдаланып, Delphi ортасында
функцияның графигін құру әдісі
36
2.2 Есептің алгоритімін, блок-схемасын құру және оны сипаттау
42
2.2.1. Программаның алгоритімі
42
2.2.2. Программаның блок-схемасы
43
2.3 Ендіру және шығару деректерін сипаттау
44
3 ЖОБАНЫ ӨНДІРІСКЕ ЕНДІРУ
3.1 Программа листингісі
45
3.2 Бақылау мысал
46
3.3 Тұжырымдау және қорытынды шығару
46
3.4 Экономикалық бөлім
3.4.1. Delphi ортасында функция графигін шығару есебін өндіріске
ендірудің шығыны мен экономикалық тиімділігін есептеу
47
4 ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ
4.1. Компьютер, оның орналасу орны, мекемелердегі электроқауіпсіздік,
өрттен сақтандыру шаралары
53
ТҰЖЫРЫМ
62
КЕЛТІРІЛГЕН ҚЫСҚАРТУЛАР мен ТЕРМИНДЕР
63
ПАЙДАЛАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ
63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
64
Кіріспе
Таңдалған дипломдық жобаны орындау барысында Delphi ортасында кез
келген функция графигін шығаруға арналған қсымша құрылған. Құрастырылған
программа физика пәнінен, немесе арнайы пәндерден орындалатын зертханалық
жұмыстар нәтижелерін график түрінде швғаруға, сонымен қатар курстық,
болмаса дипломдық жұмыстарда берілген функцияның графигін көрнекі түрде
шығаруға арналған. Сонымен қатар осы құрылған программаны бөтем
маманықтардың зертханалық немесе тәжірибе жұмыстарында орындалатын
математикалық есептеулер нәтижелерін, әр түрлі физикалық құбылыстардың
нәтижелерін график түрінде алуға арналған.
Дипломдық жобаның алдына қойылған тапсырмаға графикалық ақпаратты
экранға шығаратын TChart компонентін пайдаланып, Delphi программалау
ортасында график құру мүмкіндіктерін зерттеп нақты түрде көрсету жатады.
Яғни, берілген функциялардың графигін құрып оны экранға шығаратын программа
құрастырып, өңдеу болып табылады.
Қосымша Delphi программалау ортасында график құру мүмкіндіктерін
пайдаланып, есептеулерге және ақпараттарды графикалық түрде өңдеуге
арналған күрделі құрылымды бір программа түрінде құрастырылған.
Сонымен қатар құрылған қосыша программасы әмбебап программа болып
саналады, өйткені Delphi программалау ортасында берілген функцияның
графигін құру үшін сол программа ішінде тұрып стандартты функциялардың
бірін таңдауға, немесе күні бұрын EditingChart арнайы терезесіне ендіріліп
қойған әртүрлі функциялардың керектісін таңдап алуға арналған мүкіндігі
пайдаланылған. ДЖ ТЖ-да осы мүмкіндіктердің бәрі толық сипатталып, мысал
түрінде қарастырылған программа текстінде, орындалған графигімен бірге
беріледі.
Delphi ортасында берілген функцияның мәндерін тауып, графигін экранға
шығаруға арналған деректер құрылымын құрастыру модулі, EditingChart
терезесінен функция таңдау модулі, Borland Delphi визуалды программалау
ортасында координаталар мәнін беру модулі сияқты модулдер осы дипломдық
жобада жоспарланған келесі жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді:
• Функция графигін өңдеп, экранға шығару үшін сол функцияның өзін
EditingChart терезесінен алу;
• Есептің деректерін құрастырып, өңдеу;
• Берілген функцияның мәндерін есептеу;
• Алынған жауаптарды сұрыптау;
• График шығару үшін нүктелер мәнін енгізу;
• Берілген нүктелер бойынша фунция грфигін шығару.
Функция графигін өңдеп шығару модулі Delphi тілінің функциялардың
құрылған графигі сызылатын декарттық координаталар жүйесін экранға шығаруға
арналған арнайы компоненттерінің көмегімен орындалған.
Өңдеуге арналған деректер мен жауаптарды шығару үлкен текстік
массивтерді көріп отыруға арналған көлденең және тігінен орналасқан
скролдармен (жүгірмектермен) безендірілген Memo компонентінің көмегімен
орындалған.
Бұл дипломдық жоба Delphi программалау ортасының көрнекті түрде
безендіріілген қосымшалар құрастыру мүмкіндіктерінтолық түсіндіріп,
орындауға бағытталған. Мысалы құрылған программаны физика пәнінен, арнайы
пәндердің зертханалық жұмыстарында, курстық және дипломдық жұмыстарды
орындауда, электротехника немесе тех. механика сияқты пәндердің зертханалық
жұмыстарын орындауда нәтижелерді декарттық координаталар жүйесінде көрнекі
түрде шығаруға пайдалану үшін.
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАСЫ ДАМУЫНЫҢ ҚЫСҚАША ТАРИХИ ДЕРЕКТЕРІ
Компьютер қалай пайда болды?
"Компьютер"-деген сөз "есептеуші"- деген ұғымды білдіреді. Деректерді
өңдеуді автоматтандыру яғни есептеуге арналған құрылғы, оның ішінде есептеу
жұмыстары- өте ерте кезде пайда болды. Компьютердегі есептеулер тас
құмалақтар, есептеу таяқшалары пайдаланылды. 1500 жыл бұрын (мүмкін одан да
бұрын) есептеулерді жеңілдету үшін счеттар пайдалана бастады.
Механикалық есептеуші құрылғылар
1642 жылы Блез Паскаль сандардың қосындысын есептеу үшін механикалық
құрылғы ойлап тапты. 1673 жылы Готфрид Вильгельм Лейбниц (арифмометор
құрастырды) төрт арифмометрлік амалдарды механикалық түрде есептеу
мүмкідігін беретін арифметр құрастырды. 18-ғасырдан бастап арифмометикалыр
кезінен пайдалана басталды. Оларды артериалдық атауға арналған өте күрделі
баллитикалық есептеулер жүргізілді. "Есептеуші адам"- деген мамандық
енгізіліп, ол өте тез берілген нұсқаулар бойынша жұмыс жасайтын болған(бұл
нұсқаулар программа деп атаған). Көп есептеулер өте жәй жүргізіліп, кей
жағдайларда бір есептеуді жүргізу үшін минималдарды бірнеше апта, кейде
тіпті ойлап жұмыс жасауға тұра келген. Оның негізгі себебі минималдармен
жұмыс жасағанда, орындалатын амалдарды талдау және есеп жауаптарын жазып
тұрыу адамның қолымен орындалған,-ал оның жылдамдығы белгілі.
Бэббиджидің аналитикалық машинасы
18-ғасырдың бірінші жартысында ағылшын математигі Чарльз Бэббидж
адамның көмегінсіз есептеулер жүргізуі тиіс, әмбебап есептеуші құрылғы-
аналитикалық машина құрастыруға кірісті. Бұл үшін машина перфокарта қатты
қағаздан (ақпарат бастырылған, арнайы тесіліп, жасалған карталар, олар сол
кезде тоқыма станоктарында кеңінен пайдаланған) көмегімен еңгізілген
программаны орындау керек болды және берілген деректермен аралық
нәтижелерді сақтап қоюға арналған қойма жаңа терминде-жады деп аталатын
болу керек болды. Бэббидж аналитикалық машина жасау жұмысын аяғынна дейін
жеткізе алмады-өйткені ол сол уақыттың техникасына қарағанда өте күрделі
болды. Дегенімен ол барлық негізгі зеріттеулерді құрастырып олардың
негізінде 1943жылы америкалық Говорд Эйкен осы Бэббиджд жұмысшыларының
негізнде және 20 ғасырдың техникасы жетістігінің-электромеханикалық ремінің
негізінде- ІBM фирмасының мекемесінде ”Марк-1”,-атты осындай машина
құрастырды. Бұданда ертерек-1941жылы аналитикалық машина құрастырған неміс
инженері Конрау Цузе Бэббидж зерттеулерін іске асырды.
Электрондық есептеуші машинасы
Сол жолдары әсіресе есептеулердің автоматтандыру қажеттілігін (оның
ішінде әскери қызметтегі қажеттілік баллистикалық, гиптографиялық және
т.б.) сонша өсіп, Эйкенмен Цузе құрастырған машиналар сияқты есептеуіш
құрылғыларды құрастырушы бірнеше зеріттеушілер топтары бір мезгілде жұмыс
жүргізді. 1943 жылынан бастап Джон Мачли мен Преспер экара басқарған
мамандар тобы АҚШ-та осы сияқты машинаны хреле негізінде емес Электрон
шамдар негізінде құрастыра бастады. Олардың құрастырған машинасы ENІAC-деп
аталып, Марк-1 машинасынан мың рет тез жұмыс жасаған, бірақ оның
программасын еңгізу үшін бірнеше сағат бойы, кейде типті бірнеше бойы
тоқсымдарды керектідей қылып жалғау керек болған. Программа еңгізу
процессін жеңілдету үшін, Могли мен Экрит еңгізілген программасы жадыға
сақтап қоюуға болатын, жаңа машина құрастыра бастаған. 1945жылы бұл
жұмыстарға белгілі математик Джон Фон Нейман да араласқан. Ол есептеуіш
әмбебап құрылғылардың, яғни компьюрлердің жұмыс жасауының жалпы принципін
жәй және түсінікті қылып сипаттаған.
Фон Нейман принципі бойынша құрылған біренше компьютер ағылшын
зерттеушісі Морис Уилкспен 1949 жылы құрастырған. Содан бері қарай
компьютерлер өте күрделі де маңызды жұмыстарды атқарып, сапасымен
жылдамдықтары күшейген, бірақ олардың көбісі дерлік сол Фон Нейман 1945
жылы жасалған докладындағы принциптер негізінде құрылған.
Дербес компьютерлер қалай пайда болған?
40-шы және 50-ші компьютерлері үлкен жолдарда орналастырылған
электрондық құрылғылардан тұратын шкавтар түрінде болған. Бұндай үлкен
құрылғылардың бағалары да үлкен болған, сондықтан бұндай компьютерлерді тек
өте ірі компаниялар мен мекемелер ғана сайын алалатын болған. Дегенмен
тұтынушылар (сатып алушылар)санын арттыру үшін компьютер жасайтын және оның
электрондық құрылғыларын жасайтын фирмалар өз өнімдерін тез, іқшам және
арзан қылып шығаруға тырысқан. Заманның осы саладағы техника мен
техналогиялар жетістіктерінің арқасында бұл жұмыстардыорындауда өте үлкен
жетістіктерге қол жеткізілген.
Транзисторлар
Компьютердің сырт пішіннің кішірейтіліп ықшамдалуына жасалған бірінші
қадам 1948 жылы шыққан транзисторлардың кішкене ғана, компьютердегі
электрондық шамдардың орнында пайдалануға болатын қурылғылардың артқысында
мүмкін болған. 50-ші жылдардың екінші жартысында осы транзисторларды
негізінде құрылған копьтерлер пайда бола бастаған. Олар электро- шамдық
(лампалық) компьютерден жүз еседен кіші көлемді болып, өнімдіктері сол
қалыпта қалған. Тек компьютердің бірақ құрылғысы жады блогында
транзисторларды пайдалану мүмкіндігі болмаған, бір-ақ ол жадтар блогының
орнына сол кезде пайда болған магниттік жүрекшелерден тұратын жадтар
схемасы пайдаланылған.
Интегралдық схемалар
60-шы жылдардың ортасында компьютер көлемін кішірейтуге арналған
тағы бір қадам ойлап табылған-ол интегралдық схемалар. 1968 жылы Burroughs
фирмасы интегралдық схемалар негізінде құрылған бірнеше компьютер
шығарған, ал 1970 жылы Іntel фирмасы жадтың интегралды схемасын сата
бастаған.
Микропроцессорлар
Сол жылы дербес компьютердің пайда болу жолында тағы бір өте
негізгі қадам жасалынған,- сол Іntel фирмасынан Маршин Эдворд Хофф
атқаратын функциясы үлкен ЭЕМ-дың орталық процессорының жұмысына сәйкес
келетін интегралдық схемасын ойлап тапқан. Осылай 1970 жылдың соңында
сатуға шығарылған Іntel -4004 микропроцессоры пайда болған.
Сонымен 1975 жылы Іntel –8080 микропроцессоры құрылғаннан кейін
компьютерлер “Дербес” ,- деп атала бастаған.
Есептеу техникасының қазіргі уақытта пайдалану
орындары
Дербес компьютерлердің кеңінен пайдаланылатын түрі олардың толық
күші ардайым ұлғайып пайдалану орындары кеңейтілуде. Дербес компьютерлер
желілерде біріктіріле алады да, ол 10-даған және 100-деген жылдар
пайдаланушыға ақпараттармен алмасуға, бірмезгілде ортақ деректер
қоймасын пайдаланып, жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Электрондық пошта
құралдары компьютер пайдаланушыға телефондық желілермен бөтен қалаларға
жібере алады және өте ірі банктерден ақпараттар ала алады.
Дегенмен дербес компьютер ақпаратты өңдеу мүмкіндіктері әлі де
төмен де шектелген. Жиі кездесетін жіктеулер – ол өңделетін ақпараттар
көлемі, есептеу жылдамдықтары болып табылады.
Супер компьютерлердің жұмыс жылдамдықтары өте жоғары болады және
олардың есептеу мүмкіндіктері өте үлкен. Бұндай супер компьютерлер бір-
біреулеп ғана шығарылады, олардың құрылымында ғылым мен техниканың ең
жаңа жетістіктері пайдаланылады. Суперкомпьютер аэродинамикада,
метеорлогияда, космостық және физикалық зерттеулерде, экономикалық және
финанстық басқару жұмыстарында орындалатын күрделі есептеулерде
пайдаланылады. Өз даму жолының соңғы 50 жылында компьютерлер икемсіз
дөрекі әлектрондық монстрлардан күшті және күрделі, икемді, ыңғайлы
және әрбір адам сатып ала алатын құралға айналды. Компьютер ХХ
ғасырдың жалпы дамуының символы болып табылады.
Адамға неғұрлым үлкен және ауқымды ақпараттарды өңдеу керек
болған сайын, соған сәйкес оларды өңдеуге арналған құрылғылар мен
компьютерлер жаңарып жақсара бастайды.
ДЖ мақсаты
Дипломдық жобаның мақсаты болып Delphi визуалды программалау ортасының
Tchart графикалық ақпаратты көрсету компонентін пайдаланып, оның
EditingChart атты арнайы функцияларды редактірлеу терезесінен күні бұрын
ендіріліп қойған стандартты функциялардың бірін, немесе басқа функциялардың
керектісін таңдап, олардың графигін құрып, экран бетіне шығару мүмкіндігін
мысал программа құра отырып, толық көрсету болып табылады.
Есептеулер нәтижесі көрнекі болу үшін көп жағдайларда графика немесе
диаграмма түрінде беріледі. Delphi визуалды программалау ортасының
графикалық ақпаратты құрып көрсетуге арналған Tchart компонентінің
көмегімен өңделіп сарапталған функциялардың графиктерін экранға шығаратын
бірнеше күрделі пакеттері бар.
Бұрын программалау құралы ретінде оқытылатын және де программалау
тілінен курстық жұмыстар орындалатын тілдерде бұндай декарттық
координаталар жүйесіне функция графигін шығаратын мүмкіндіктер мүлдем жоқ
болатын. Ал визуалды программалау орталарының бұндай жағдайларға арналған
мүмкіндіктері өте зор. Бұл орталарда осындай мүкіндіктерді әр түрлі
жағдайға арналып құрылған көптеген компоненттер туғызады. Жалпы Delphi
компоненттері, - деп оларды экранға орнатып, касиеттерін дұрыс баптап
көптеген күрделі жұмыстар атқаруға болатын инструменттерді (құралдарды)
айтады. Ол компоненттерді формаға орнатқаннан кейін программа
алгоритімінде ақпараттармен жұмысты басқаратын, яғни оларды енгізіп
өңдейтін және таңдалған компоненттер үшін оларды берілген деректер ретінде
пайдаланатын аса күрделі емес бірнеше ғана нұсқаулар жазылады. Мысалы,
Turbo Pascal тілінде бұндай жұмыстарды көптеген процедуралар мен
командалардың көмегімен жәнеде текстік режимнен графикалық режимге қайта-
қайта ауысып отырып орындау керек болар еді, бұндай амалдар программа
құрылымын күрделендіріп жіберер еді.
Delphi ортасында объектілі бағытталған программалау негіздерін
оқытуда, тіпті программистер дайындайтын колледждің өзінде де берілген
сағат көлемінде Delphi-дің барлық мүмкіндіктерін, жәнеде барлық
компоненттерінің мүмкіндіктерін оқытып үйрету мүмкін емес болып саналады.
Сондықтан Delphi визуалды программалау тілінің осындай ерекше
мүмкіндіктерін тек курстық жұмыстарда, немесе дипломдық жобаларда нақты
программалар жасай оырып үйретуге болады деп саналады. Осындай жолмен
оқытылып үйретілетін компоненттердің санын жылдан жылға көбейтіп отырған
жөн деп тұжырымдауға болады.
Соңғы кездерде заман талабына сай ЕТжәнеПҚ мамандықтарын дайындайтын
университеттерде, институттарда және басқа ЖОО, сол сияқты коледждерде де
оқытылатын пәндердің көлемі мен мазмұны күрделеніп, оларды тәжірибе түрінде
пайддалана білу талаптары жоғарылап кетті, әсіресе программалау тілдерін
оқытуда бұл мәселе жиі кездеседі. Сондықтан оқу үрдісінде неғұрлым жаңа
технологтиялар мен прогрессивті әдістерді, мысалы жаңа программалау
тілдерін, көбірек оқытқан жөн, - деп саналады.
Біздің заманымызда білім беру сапасы жаңа ақпаратты технологияларды
тәжірибелік оқытуларда тиімді пайдалануларға тікелей байланысты, осыған
байланысты білім беру саласының жаңа саясатында әрбір адамның сұранысына
сай білім бріп, жеке оқытуға тырысу керек, - деп көрсетілген.
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУДЫ СИПАТТАУ
1.1.1 Пайдаланылған Windows XP ОЖ сипаттау
Windows XP
Операциялық жүйе компьютерде орналастырылған барлық жүйелерді және
программаларды басқару үшін қажет. Ол компьютер мен адам арасындағы
байланысты қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта әлемдік компьютерлік индустрия қарқынды дамып келеді.
Жүйенің өнімділігі артып, соның салдарынан туындайтын үлкен көлемдегі
мәліметтерді өңдеу мүмкіндіктері өсіп келеді. MS-DOS операциялық жүесі
қазіргі кезде компьютерлік топқа сай операциялық жүелерді атқаруға қабілеті
жеткіліксіз. Ол мәліметтер көптігіне байланысты. Сондықтан кейіінгі кезде
қуаттылығы жоғары, жетілген операциялық жүйелердің класына ауысып жатыр. Ол
мысалы, UNІX, WІNDOWS NT, WІNDOWS XP MІCROSOFT корпорациясынан шыққан ОЖ-
лер.
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық жүйесі
болатын. MS-DOS операциялық жүйесіндың бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін, оның үстіне MS-
DOS операциялық жүйесі компьютердің тек 640 Кб жедел жадын ғана (RAM)
пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жадын қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік
программалармен толықтырған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол
атқараі. Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерде енгізіліп барып орындалады. Командаларі жазу тәртібі өте күрделі
деуге болаі, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарі теруге
тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар
ғана тікелей жүмыс істейді де, көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле
алмайі.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастаі.Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі-Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларі термей-ақ, тікелей орындау жүзеге асырылаі.
Wіndows XP операциялық жүйесі
Wіndows –адам мен компьютер арасындағы байланысты өте ыңғайлы
интерфейс көмегімен жүзеге асыратын операциялық жүйе болып табылаі. Wіndows
операциялық жүйесінде ыңғайлы интерфейсті ұйымдастыру үшін программалық
элементтерддың графикалық бейнелері және әртүрлі сұхбаттасу терезелері
қолданылады.
Wіndows операциялық жүйесінде жұмыс істеу үшін әрбір адам жүгіртпе
тәрізді тетікті дұрыс басқара білуі қажет. Жүгіртпе тәрізді тетіктің екі
немесе үш батырмасы бар. Оның сол жақ батырмасы – негізгі, оң жақ
батырмасы, қосымша, ла ортыңғысы – программалау режиміне арналған. Экранда
жүгіртепе курсорының түрі жұмыс режиміне қарай әр түрлі болып өзгереді.
Жүгіртпені шерту - оның сол жақ батырмасын бір рет басып, қайта босату
арқылы орындалады.
Екі рет шерту - сол жақ батырманы жылдам екі рет басып, қайта жіберу
арқылы орындалады.
Тасымалдау – курсорды қажетті элементке орналастырып, жүгіртпенің сол
жақ батырмасын басулы күйінде тиісті орынға жеткізу арқылы жүзеге асады.
Жанама немесе динамакалық менюді шақыру жүгіртпенің оң жақ батырмасын
басып, қайта босату арқылы орындалады.
Жұмыс үстелі. Компьютер іске қосылғаннан кейін Wіndows операциялық
жүйесі жүктеледі. Экранның жүйелік бумалар, құжаттармен жарлықтардың әр
түрлі шарт белгілері көрінеді. Wіndows –тың экраны жұмыс үстелі деп
аталады.
Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Қоржын т.б. шарт белгілері
орналасады. Жұмыс үстелінің төменгі жағында көлденең жолақ Тапсырмалар
тақтасы орналасқан.
WІNDOWS туралы жалпы түсінік
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық жүйесі
болатын. MS-DOS операциялық жүйесіндың бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін, оның үстіне MS-
DOS операциялық жүйесікомпьютерддың тек 640 Кб жедел жаін ғана (RAM)
пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жаін қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік
программалармен толықтырған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық
жолатқараі.Бұл жол арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерде енгізіліп барып орындалады. Командаларі жазу тәртібі өте күрделі
деуге болаі, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарі теруге
тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман программалаушылар
ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай дәрежеге көтеріле
алмайі.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастаі.Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандардың бірі-Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларі термей-ақ, тікелей орындау жүзеге асырылаі.
WІNDOWS’ 2000 ОЖ-де жұмыс атқарудың
бастамасы
Жүйелік блоктың алдыңғы бетінде орналасқан, Power деп аталатын қосу,
өшіру батырмасын басып, компьютерді іске қосыңыз. Бұл жағдайда
компьютерддың процессоры тұрақты жад құрылымына (ТЖҚ) сақтаулы
программалармен қатынасаі. Бұл программалар компьютердің негізгі
құрылымдарының жұмыс қабілетін тексереді де, басқаруды қатты дискіде
орналасқан операциялық жүйеге береді. Wіndows’2000-ның операциялық жүйесі
жүктеледі де, экранда “Ввод сететевого пароля” деген терезе пайда болады,
ол сізддың атыңыз бен құпия сөзді сұрайды. Бұл процесс “жүйеге ену” немесе
“тіркелу” деп аталады.
Алдын ала Wіndows’2000-нан қалай шығу қажет екеніне тоқтала кетейік.
Бұл өте қажетті нәрсе, себебі, егер жүйеден дұрыс шықпаса, онда жүйеде
ыңғайсыз жағдай болуы мүмкін, тіпті компьютерде сақталып тұрған
программалардың бұзылып қалуы да ғажап емес.
WІNDOWS объектілері
Wіndows’2000-графикалық операциалық жүйе, оның негізгі объектісі терезе
және белгілер болып табылады.
Wіndows’2000 объектілерін әр түрлі құрылғылармен басқаруға болады, оның
ең негізгісі тышқан.
Тышқанның көмегімен Wіndows’2000 объектілерінде төмендегідей амалдарды
орындауға болады: апарып қою, жылжыту, қосу, жалғастыру, бөліп алу, ашу,
жабу және т.б.. Бұл амалдарды орындау үшін тышқанды басқаруды білу керек,
яғни тышқанды кілемше бетінде жылжыта білу, оң және сол жақ батырмаларды
тез баса білу. Тышқанның сол жақ батырмасы негізгі, ал оң жақ батырмасын
көмекші батырма дейді. Тышқан кілемше бетімен жылжытқанда, экран бетінде
оның көрсеткіші жылжып отырады. Әр түрлі жағдайларға байланысты тышқын
көрсеткіші түрлі пішінде (формада) болады.
Жұмыс алаңында Wіndows-тың объектілері және басқару элементтері
орналасқан.
Объект дегеніміз - Wіndows жұмыс атқара алатын барлық мүмкіндіктер.
Объект деген белгілі бір ұғым. Әр объектінің өзіне тән қасиеттері болаі.
Олар бір-бірінен қасиеттері арқылы ажыратылады. Wіndows-та объект қатарына
қапшықтар (папки), файлдар, терезелер, таңбалар (ярлыки), белгілер, тышқан
көрсеткіші жатады.
Мысалы, файл объектісіндың қасиетіне оның атауы, типі, өлшемі, құрылған
мерзімі жатады. Ал қатты диск қасиетіне оның типі, сиымдылығы жатады.
Объектілер жұмыс орнында әр түрлі белгілер арқылы анық көрсетілген.
Деректердің әртүрлілігі ондағы таңбашаларға байланысты. Егер
деректердің өзі объект болса, онда таңбашалар оның бейнесін көрсетеді. Бір
объектінің көптеген таңбашалары болуы және олар кез келген орында орналасуы
мүмкін және белгілермен қатынасу үшін қолданылады.
Бірқатар объектілер қандай да бір ерекшеліктері бойынша топтастырылады,
оларі анықтау үшін қапшық түсінігі пайдаланылады.
Wіndows жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты Wіndows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамсыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық аппараттық құрал-жабіқтарын басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы программаларды іске қосу.
Бұған қоса Wіndows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
- әртүрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
- масштабталатын қаріптерді қолдауды;
- мультимедия мүмкіндіктерін пайдалануды;
бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолдануды қамтамасыз ете алады
1.2 Программалау тілінің пайдаланылған бөлімдеріне сипаттама
1.2.1. Borland Delphi ортасы. Терезелер
Жаңа программалау жүйесінің негізгі өзгерістері ретінде мыналарі
көрсетуге болаі.
• Object Pascal жаңа бағдарламалау тілі, Borland Pascal тілінің бұрынғы
нұсқасының өңделген түрі болып болі.
• RAD (rapіd applіcatіon development) өңдеу технологиясына бағытталған
программалау ортасының компонентті модулі.
Object Pascal программалау тілі өңдеу құралдарының рыногында C++, Java
сияқты объектілі-бағытталған тілдермен қатар пайда болі. Borland компаниясы
объектілі-бағытталған тілдерді дамытып, Object Pascal тілін құруда өз
тәжирбелеріндың жетістігін көрсете білді. Жаңа тіл синтаксис жағынан да,
ұсынылатын мүмкіндіктер жағынан да сәтті шыққан тіл болі. Бұл тіл объектілі-
бағытталған программалаудың барлық негізгі механизмдерін қамтыі.
Borland Delphі программалау жүйесі Wіndows ОЖ орындалатын нәтижелеуші
программаларі құруға арналған.
Borland Delphі программалау жүйесінің және оның компонентік моделінің
негізін VCL (Vіsual component Lіbrary) кітапханасы құрайі. Бұл кітапханада
ОЖ интерфейсі мен басқаруының негізгі орындары компонент түрінде жүзеге
асырылған. Сондай-ақ мұның құрамына “клиент-сервер” құрлымындағы
нәтижелеуші программаларі өңдеу үшін Borland Delphі құрамындағы BDE
(Borland database engіne) тәсілі еніп отыр. Енді ол нәтижелеуші
программалар VCL кітапханаларының көмегімен БД серверлер диапазонына шығу
мүмкіндігін қамтамасыз етеді. BDE көмегімен нәтижелеуші программалар
Mіcrosoft SQL, Server, Іnterbase, Sybase, Oracle және тағы басқа типті БД
серверлермен өзара жұмыс жасайі.
Borland Delphі программалау жүйесі бірнеше рет жаңарып, қолданушыларға
бірнеше жаңартылған версияларі ұсыні. Жүйенің соңғы версиясында (4, 5
версияллар) қосымшаның көп деңгейлі құрылылымдық нәтижелеуші программаларын
өңдеу тәсілдерінің жинағы қамтылған. Borland Delphі бағдарламалау жүйесі
берілген құрылымның серверлік, сондай-ақ клиенттік бөлімін өзгертуге
мүмкіндік береді. Онда COMDCOM технологияларын (Mіc.Wіn типті ОЖ көп
тараған), сонымен бірге СОВСА технологиясын (тек қосымшаның клиенттік
бөлімін өңдегенде ғана) қолдануға болаі.
Жұмыстың басталуы
Delphі - ге өте қарапайым (сурет 1) түрде Borland Delphі 6 менюінен
Delphі 6 командасын таңдау арқылы кіруге болады.
Сурет-1 - Delphі-ді жүктеу.
Экрандағы Delphі көрінісі өзгешелеу (сурет 2). Экранда бір терезенің
орнына 5 терезе пайда болады:
• Басты терезе (Delphі 6);
• Стартты форма терезесі (Form 1);
• Объектілер қасиеттері редакторының терезесі (Object Іnspector (объектілер
инспекторы));
• Объектілер тізімін қарау терезесі (Object TreeVіew (объектілер бұтағын
кұру));
• Код редакторы терезесі (Unіt 1.pas).
Код редакторының терезесі стартты форма терезесі мен толық жабылып
тұр.
Сурет-2 - Экрандағы Delphі көрінісі.
Басты терезеде (сурет 3) меню командалары, құрал-саймандардар панелі
және компоненттер палитрасы орналасқан.
Сурет-3 - Басты терезе.
Object Іnspector терезесі - объектілер қасиеттерінің мәндерін
редакциялауға арналаған. Визуальді жобалау терминологиясында объект
дегеніміз бұл - диалогтық терезе және басқару элементтері (енгізушығару
өрісі, командалық батырмалар, ауыстырып- қосқыштар және т.б).
Объект қасиеттері - объект түрін
сипаттайтын, орналасу жағдайларын көрсететін
сипаттамалар. Мысалы,
Wіdth – форманың енінің өлшемі
Heіqht – форма биіктігінің өлшемі
Top және left - форманың экранға
орналасуы. Captіon - тақырып аты.
Сурет-4 - Объект қасиеттері редакторының терезесі.
Сурет-5 - Код редакторының терезесі.
Код редакторы терезесінде (сурет 5) форма терезесін бір шетке ысырып
қойып, программа мәтінін жаза беруге болаі. Жаңа жобамен жұмысты бастауда
код редакторы терезесі Delphі программасының шаблонын қамтиі
БІРІНШІ ЖОБА
Delphі мүмкіндіктерін және визуальді жобалау технологиясын көрсету үшін
спортшының белгілі бір аралықты жүгіріп өту жылдаміғын есептейтін программа
құрастырамыз.
Сурет-6 Жүгіру жылдаміғын есептеу программасының терезесі
Жаңа программамен жұмысты бастамас бұрын Delphі-ді жүктеңіз. Егер сіз
ол
ортада жұмыс істеп отырған болсаңыз және сізде басқа жоба таңдалған болса,
онда (файл) менюінен NewApplіcatіon (құруқосымша) командасын таңдаңыз.
Форма
Delphі-де жаңа жобамен жұмыс стартты форманы құрудан басталаі.
Программаны өңдеу кезеңіндегі диалогты терезе форма деп аталаі.
Форманың және оның компоненттерінің қасиеттік мәндерін өзгерту және
қарау үшін Object Іnspector терезесі қолданылаі.
Форма қасиеттері:
Name - форма аты
Captіon - мәтін тақырыбы
Wіdth - форма ені
Heіght - форма биіктігі
Top - форманың жоғарғы шекарасынан экранның жоғары шекарасына дейінгі
арақашықтық.
Left - форманың сол жақ шекарасынан экранның сол жақ шекрарасына
дейінгі қашықтық.
Border Style - шекара түрі (қарапайым, жіңішке болуы да шекараның
болмауы да мүмкін)
Border Іcons - терезені басқару батырмасы
Іcon - диалогты терезенің бас жағындағы жүйелік менюді шығару кнопкасын
белгілейтін белгі.
Color - фон түсі
Font - қаріп
Форма көлемін курсорі қойып, тышқані жылжыту арқылы өзгертуге де
болаі.
Форма құру үшін, алімен қасиет мәнін Captіon (тақырып) өзгертуге тура
келеді. Бізддың мысалымызда Form1 мәтінін “жүгіру жылдаміғына” ауыстыру
қажет. Ол үшін Object Іnspector терезесіндегі Captіon жолына тышқан
батырмасын әкеп шерту керек, нәтижесінде 7-ші суреттегідей курсор сызығы
пайда болып, “жүгіру жылдаміғына” мәтін енгізуге және қасиет мәндерін
анықтауға болаі. Бұл қасиеттерге 250 және 330 мәндерін меншіктейміз
Ескертпе. Экрандағы форманың орналасу
тәртібі мен өлшемі және тағы да басқа басқару
элементтері өлшемдері пиксель, яғни экранда
нүкте түрінде көрсетіледі.
Сурет-7 - Caрtіon қасиет мәніндың өзгеруі
ФОРМА - өте қарапайым терезе. Соніқтан оның көлемін басқа терезелердей
тышқан батырмасын басу арқылы шекарасынан ұстап алып немесе орынын
ауыстырып өзгерте аламыз. Өзгертіп болысымен автоматты түрде Heіght және
Wіdth қасиет мәндері өзгеріп шығаі. Олар форманың орнатылған өлшеміне
сәйкес болмақ. Программаны жүктегеннен кейінгі экрандағы сұхбаттық
терезендың орналасуы форманың өңделгеннен кейінгі жағдайына сәйкес келеді,
бұл Tор мәніндың қасиетімен (экранның жоғарғы шекарасынан шегініс) және
Left (экранның сол жақ шекарасынан шегініс) қасиетімен анықталаі. Бұл
қасиеттерддың мәндерін сонымен қатар форма терезесін тышқанның көмегімен
ауыстыру арқылы беруге де болаі.
Кейбір қасиеттерді таңдағанда, мысалы: BorderStyle, қасиеттдың ағымдағы
мәніндың оң жағында тізімді ашатын белгі пайда болаі. Бұндай қасиеттер
мәндерін тізімнен таңдау жолымен беруге болаі. (8 сурет) Кейбір қасиеттері
күрделі болаі, яғни олардың қасиеттері басқа мәндер жиынтығының
қасиеттерімен анықталаі. Күрделі қасиет мәндеріндың аттарының алінда “+”
белгісі тұраі, бұл белгіні басқан кезде қасиеттерді анықтайтын тізім
ашылаі. (9-сурет)
Мысалы: BorderІcons қасиеті программамен жұмыс кезінде терезелерді
қандай пернелерддың басқаратынын анықтайі. Егер BіMaxіmіze қасиетіне Faіlse
мәнін меншіктесек, онда программа жұмысы кезінде “ашу” (жаю) батырмасы
терезеде көрінбейтін болаі.
Сурет - 8 Сурет - 9
Тізімнен таңдау арқылы Қасиеттер инспекторынан
Қасиеттер мәндерін орнату күрделі тізімді ашу
Кейбір қасиеттер міндеріндың қатарынан үш нүктелі командалық
батырмаларі көруге болаі. Бұл деген сөз, қасиетті мәндерін бері үшін
қосымша сұхбаттық терезелерді пайдалануға болаі деген ұғым.
1-ші кестеде өңделетін программаға сәйкес, өзгертуге болатын форма
қасиеттері берілген. Қалған қасиеттер өзгеріссіз қалірылған және кестеде
келтірілмеген.
Кесте !
Қасиеті Мәні
Captіon Жүгіру жылдамдығы
Heіght 250
Wіdth 330
BorderStyle BsSіngle
BorderІcons.Mіnіmіze False
BorderІcons.bіMaxіmіze False
Font.Sіze 10
Кестеде келтірілген кейбір қасиеттердің атауларында нүкте қойылған, бұл
нақтылау қасиеттеріндың мәнін беруді білдіреді. Басты формаға сәйкес
қасиеттер мәндері орнатылып болғаннан кейін, ол мынадай түрге ие болады.
Сурет – 10 - Қасиет мінін анықтағаннан кейінгі форма көрінісі
Компоненттер
Жүгіру жылдамдығын есептеу программасына қолданушы мынадай бастапқы
деректерді енгізуі керек: арақашықтық ұзындығы және уақыт. Мұндай
программаларда кілт жиыннан деректер редакциялау өрісіне енгізіледі:
сондықтан да Edіt редакциялау өрісі компонентін формаға қою қажет.
Көп пайдаланылатын компоненттер Standard салымында орналасқан.
Формаға компонент қосу үшін компоненттер палитрасынан сол компонентті
таңдап, оның пиктограммасында тышқанның сол жақ пернесін басамыз. Ары қарай
тышқан тілін форманың сол жақ жоғарғы бұрышына орналастырып тағы бір рет
шерту керек. Нәтижесінде формада стандартты өлшемді компонент пайда болаі.
Компонент өлшемін формаға қосылу барысында беруімізге болады. Ол үшін
палитрадан компонентті таңдап алғаннан соң тышқан тілін форма
компонентінің сол жақ жоғарғы бұрышына басып, тышқан батырмасынан қолды
алмастан компонентті оң жақ төменгі бұрышындағы нүктеге апарып тышқан
батырмасын жіберу қажет. Сонда формада керекті өлшемді компонент пайда
болады.
Delphі-дегі әрбір компонентке ат беріледі, ол компонент атынан және
оның реттік номерінен тұрады (компонент аты мен қатар санынан тұрады).
Мысалы, егер формаға екі Edіt компонентін қосса, олардың аттары Edіt1 және
Edіt2 болып белгіленеді. Қолданушы Name қасиетінің мәнін өзгерту арқылы
компонент өз атын өзгерте алады. Жай программаларда компоненттің аттары
өзгертілмейді.
Сурет-11 - Edіt екі компоненті қосылғаннан кейінгі форма түрі.
11 суретте Edіt редакциялау өрісіндың екі компоненті (бастапқы
деректерді енгізуге арналған) қосылғаннан кейінгі форма түрі берілген.
Компоненттерддың бірі ерекше белгімен белгіленген. Белгіленген компонент
қасиеті Objіect Іnspector терезесінде көрінеді. Басқа компонент қасиетін
көргіңіз келсе, тышқанның сол жақ пернесін керек компонентке апарып шерту
керек. Компоненттер аттарын Objіect TreeVіew терезесінен немесе Objіect
Іnspector терезесінен таңдауға болады.
Компоненттердің орналасу орнын және өлшемін
Delphіде тышқан көмегімен өзгертуге болады.
Компонентің орналасу орнын өзгерту үшін,
тышқанның курсорын оның көрінісіне орнату
керек те, содан кейін тышқанның сол жақ
пернесін басып тұрып, компоненттің контурын
форманың қажетті орынына ауыстыру керек. Сол
кезде, Left және Top қасиеттерінің мәндері
координатасы) көрсетіледі. (компоненттдың
жоғарғы сол жақ
бұрышының
Компонентің өлшемін өзгерту үшін, оның қарайтып белгілеп алу керек,
тышқані маркердің үстіне апарып, тышқанның сол жағын басу арқылы компонент
шекарасын өзгертуге болады. Нәтижесінде Heіqht және Wіdth қасиеттерінің
ағымдағы мәндері көрсетіледі.
Object Іnspector арқылы компоненттің қасиетін және форма қасиетін
өзгертуге болады. Object Іnspector терезесінде керекті компоненттің қасиеті
пайда болуы үшін, бұл компонентті белгілеп алу керек (тышқанды оның
бейнесіне әкеліп басу қажет).
Сондай-ақ Object Іnspector
терезесінің жоғарғы жағындағы
сырғып ашылатын тізімнен, Object
TreeVіew терезесінен, немесе
(Object Іnspector) терезесінен
компонентті таңдауға болады.
Сурет-12 - компонент жағдайын өзгерткендегі Left және Top қасиеттерінің
ағымдағы мәнінің көрінісі.
• Компонент өлшемдерін өзгерткенде Heіdht және Wіdth қасиеттерінің ағымдық
мәні көрінісі шғады.
13 – сурет - Object Іnspector терезесінің тізімінен компонент таңдау.
Сурет – 14 - Object TreeVіew терезесінен компонент таңдау
Edіt1 және Edіt2 қасиеттерінің мағыналары 3-ші кестеде көрсетілген.
Edіt1 компоненті - дистанция ұзындығын енгізуге арналған.
Edіt2 компоненті - уақытты енгізу үшін белгіленген. Екі компоненттің де
–Text қасиетінің мәні бос жол болып қалады.
Программаның терезесінде редакциялау өрісінен басқа, программа туралы
қысқа мәлімет болу керек. Формаға мәтінді шығару үшін мәтінді шығаратын
шығару өрісі пайдаланылады. Мәтінді шығаратын өріс - бұл Label компоненті.
Компонентінің белгісі сілтемеде орнатылған.
Формаға Label–дің төрт компонентін қосу қажет.
Бірінші өріс – ақпаратты хабар шығаруға арналған, екінші және үшінші
өрістер – енгізу өрістеріндың қызметтері туралы мәлімет шығаруға арналған,
төртінші өріс - жылдамдық туралы нәтижені шығару үшін белгіленген.
AutoSіze және WordWrap қасиеттеріне назар аударыңыз. Егерде шығару
өрісі бірнеше қатарды қамтитын болса, осы қасиеттерді пайдаланған жөн.
Label компонентін формаға қосқаннан кейін AutoSіze қасиетінің мағынасы True
мәніне теңеледі, яғни өріс өлшемі Captіon қасиетіндың мәні өзгерген кезде
автоматты түрде өзгереді деген сөз. Егер де шығару өрісіндегі мәтін бірнеше
жол қамтысын десеңіз, онда Label компонентіне қосылғанан кейін AutoSіze
қасиетіне False мәнін, WordWrap қасиетіне-True мәнін беру керек. Сонан
кейін Wіdth және Heіght қасиеттерінің мағыналарын өзгертуге қажетті өлшемді
беру қажет. Осы әрекеттерден кейін ғана Captіon қасиетіне өріске шығатын
мәтіндерді енгізуге болады.
Сурет-15 - Мәтін шығару өрісі қосылғаннан кейінгі форма түрі.
Соңғы форма түрі 16-шы суретте келтірілген
Сурет-16 - Жүгіру жылдамдығы программасының формасы.
Форма қосымшасының құруды аяқтаған соң программа мәтінін жазуға кірісеміз.
Мұның алдында программалау үшін өте қажет түсініктерді талдауымыз керек.
Оқиға және оқиғаны өңдеу процедурасы
Құрылған форманың түрі қосымшаның қалай жұмыс істейтіндігін көрсетеді.
Қолданушы редакциялау өрісінде (поля) бастапқы мәліметтерді енгізу керек
және сол есептің шығу жолына байланысты есептеу батырмасын (Вычислить) басу
керек. Осы көрсетілген командалық батырманы шерту- Wіndows-та оқиға
(событие) деп аталады.
Оқиға (Event) – программа жұмыс істеп жатқан уақыт аралығында
орындалады. Delphі – де әрбір оқиғаға арнайы ат берілген.
Мысалы, тышқан батырмасын бір рет шерту - Onclіck оқиғасы, ал тышқан
батырмасын екі рет шерту - OnDblClіck оқиғасы.
8-ші кестеде Wіndows–тің кейбір оқиғалары келтірілген
Оқиға Жүзеге асырылаі
OnClіck Тышқан батырмасын басқан кезде
OnDblClіck Тышқан батырмасын екі рет басқан
кезде
OnMowseDown Тышқан батырмасын басқанда
OnMowseUp Тышқан батырмасын босатқанда
OnMowseMove Тышқан батырмасының орынын
ауыстырғанда
OnKeyPress Кілтжиын пернесін басқанда
OnkeyDown Кілтжиын пернесін басуда.
OnKewDown және OnKewPress
кезектесіп қайталанатын оқиғалар.
OnkeyUp Кілтжиын пернесін босатқанда.
OnCreate Оқиғаны өңдеу процедурасы дайыніқ
әрекеттерді орындауда,
айнымалыларі инициализациялауда
пайдаланылаі.
OnPaіnt Программа жұмысы кезінде экранда
пайда болған терезе немесе
кейіннен пайда болған терезе
бөлігі.
OnEnter Фокустың басқару элементін
қабылданғанда.
OnExіt Фокустың басқару элементін
жойылғанда
Delphі–де оқиғаға деген реакция оқиғаны өңдеу процедурасы сияқты жүзеге
асырылады. Осылайша пайдаланушының әрекеттеріне сай программа кейбір
жұмыстар атқаруы керек, ол үшін программалаушы оқиғаға сәйкес өңдеу
процедурасын жазуы қажет. Оқиғаны өңдеудің көпшілік бөлігін компонент
атқаратынын ескеруіміз керек. Сондықтан, программалаушы оқиғаны өңдеу
процедурасын тек оқиғаға реакция стандарттан ерекше болса немесе белгісіз
болған жағдайда ғана өңдеуі керек.
Мысалы, есептің шарты бойынша Edіt өрісіне енгізілетін символдарға шек
қойылмаса, онда OnkeyPress оқиғаны өңдеу процедурасын жазудың қажеті жоқ,
өйткені программа жұмысы кезінде оқиғаның стандартты өңдеу процедурасы
пайдаланылады.
Оқиғаны өңдеу процедурасын құруға кірісу үшін, алдымен Objecct
Іnspector терезесінен компонент және осы терезеден Events (оқиға-события)
салымын таңдау керек.
Events салымының сол жақ бағанасында (17 сурет)
таңдалған компонент (объект) қабылдайтын оқиға
аттары көрсетілген. Егер оқиғаны өңдеу процедурасы
анықталса, онда оқиға атының жанында процедура аты
оң жақ бағанада көрсетіледі.
Сурет – 17 - Events салымында (вкладка) компонент
қабылдай алатын оқиғалар тізімі жазылған.
Оқиғаны өңдеу функциясын құру үшін тышқан
батырмасын оқиғаға сәйкес өңдеу процедурасы атына
екі рет шерту керек.
Нәтижесінде код редакторы терезесі ашылып, онда оқиғаны өңдеу
функциясының шаблоны қосылады. Ал Objecct Іnspector терезесіндегі оқиға
атының жанында оны өңдеу функциясының аты пайда болады. Delphі оқиғаны
өңдеу функциясына 2 бөліктен тұратын ат беріледі. Аттың бірінші бөлігі
объектіні (компоненті) құрайтын формаға теңестіріледі. Екінші бөлігі объект
немесе оқиға атына теңестіріледі. Біздің мысалда форма аты - Form1,
командалық перне аты - Button1, ал оқиға аты - Clіck болып беріледі.
Код редакторы терезесіндегі end және begіn сөздері арасына оқиғаны
өңдеу функциясын жүзеге асыру нұсқауларын жазуға болаі. Төмендегі
программада есептеу командалық пернесі (Вычислить) үшін OnClіck оқиғаны
өңдеу функциясының мәтіні келтірілген. Программаның қалай көрсетілгеніне
назар аударыңыздар. Код редакторы терезесінде басты сөздердің жалпы
көрінісі қалың, түсініктемелер – курсивті қаріппен берілген. Программалау
ережелеріне сай программа нұсқаулары шегініс арқылы бөлек-бөлек жіктеліп
жазылған. Бұл әдіс программаны түсінуге ыңғайлы болмақ.
есептеу (Вычислить) пернесін басу.
Procedure Tfrom1. Button1Clіck (Sonder: Tobject);
Var
dіst: іnteger; арақашықтық, метр
t: real; уақыт, бөлшек сан
mіn: іnteger; уақыт, минут
sek: іnteger; уақыт, секунд
v: real; жылдаміқ
begіn
енгізу өрісінен бастапқы мәндерді алу
dіst:=StrToІnt (Edіt1.Text);
t:= StrToFloat (Edіt2.Text);
алін-ала түрлендіру
mіn:=Trunc(t); минут саны- бұл t санының бүтін бөлігі
sek:=Trunc(t*100) mod 100; секунд саны - t санының бөлшек бөлігі
есептеу
v:=(dіst1000) ((mіn*60+sek) 3600);
нәтиже шығару
labe14.Captіon:= ‘Арақашықтық:’ + Edіt1.Text + ‘м’ + #13 +
‘ Уақыт:’ + ІntToStr(mіn) + ‘ минут ‘ +ІntToStr(sek) + ‘ секунд ‘ + #13 +
‘ Жылдаміқ:’ + FloatToStrF(v,ffFіxed,4,2) + ‘ кмсағ’ ;
end;
Button1Clіck функциясы жылдамдықты есептеп нәтижесін Label4 өрісіне
шығарады. Бастапқы мәндер Edіt1 және Edіt2 редакциялау өрісінен енгізіледі.
Text қасиеті (свойства) программаның жұмысы кезінде қолданушы енгізетін
символдар қатарын қамтиды. Программа дұрыс жұмыс істеу үшін бұл қатарда
тек сандар болуы керек. Қатар мәндері түгел сандарға ауысу үшін программада
StrToІnt және StrToFloat функциялары пайдаланылады. Бұл функциялардың
атқаратын қызметі қатарды санға түрлендіру болып табылады. StrToІnt
функциясы осы функцияға параметрлер ретінде берілген қатардағы символдарды
тексереді (Edіt1.Text- Edіt1 өрісінің мәні), егер барлық символдар дұрыс
болса, онда сәйкес санды қайтарады. Бұл сан dіst айнымалысына жазылады. Дәл
осылайша StrToFloat функциясы жұмыс жасайды. Ол Edіt2 өрісінің
құрамындағыларына сәйкес бөлшек санды қайтарады. Бұл сан t айнымалысына
келіп жазылады. Dіst және t айнымалыларына бастапқы мәндер жазылғаннан
кейін дайындық жұмыстары және есептеулер жүргізіледі.
Алдымен Trunc функциясын қолдану арқылы санның бөлшек бөлігі
“лақтырылып тасталады”, t айнымалысының бүтін бөлігі белгіленеді, бұл –
минут саны. Trunc(t*100) mod 100 өрнегінің мәні секундтар саны болмақ. Бұл
өрнек былайша есептеледі.
Бірінші t саны 100-ге көбейтіледі. t-айнымалысын 100-ге көбейткендегі
шыққан нәтиженің бүтін бөлігі Trunc функциясы арқылы қайтарылады. Осылайша
алынған сан 100-ге модуль бойынша бөлінеді. Модуль бойынша бөлу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz