Кеңестік жүйеден кейінгі кеңістіктегі интеграция мәселесі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ

ЖАЛПЫ ТАРИХ КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы: Кеңестік жүйеден кейінгі кеңістіктегі интеграция мәселесі

Қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі Ғылыми жетекшісі

Т. ғ. к., доцент Э. Зұлпыхарова аға оқыт. Е. М. Төлегенов

Орындаған студент:

Хаттама № А. Абдешов

« « 2010 ж. Т ТА-712, 050114 - Тарих

Түркістан 2011

Мазмұны

КІРІСПЕ

1. 1

1. 2

1. 3

КІРІСПЕ:

КЕҢЕСТІК ЖҮЙЕДЕН КЕЙІНГІ ИНТЕГРАЦИЯ МӘСЕЛЕСІ

ТМД-ғы интеграция тарихы

Еуразия континентіндегі интеграция мәселесі

ТМД-ның интеграциялық процестеріне қазақстанның қатысуы

7-34

7-13

13-19

19-34

: 2

КІРІСПЕ: АЙМАҚТЫҚ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ТОПТАР ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

3: 35-55

2. 1

2. 2

2. 3

КІРІСПЕ:

Интеграцияның қазіргі заманғы күрделі үрдістермен астасуы

Орталық Азия - бірыңғай интеграциялану жолында

Еуразияшылдық интеграция - Батыс пен Шығыс диалогы

35-39

40-44

44-55

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 56-58

КІРІСПЕ: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

3: 59-61

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. ХХ ғ. соңы қоғамдық құбылыстарға толы ерекше бір кезеңді туғызды. КСРО-ның ыдырауымен, Германияның бірігуімен «Қырғи қаба соғыстың» және идеологиялық қарама-қарсылықтың аяқталуымен Еуразиялық континентте геосаяси жағдай түбегейлі түрде өзгерді. Дүниежүзілік саяси картасында және саяси сахнада, бас-аяғы бір жылдың көлемінде он бес тәуелсіз мемлекет пайда болды.

Бiр орталыққа баѓынѓан б±рынѓы кењестiк республикалардың тєуелсiздiк алѓаннан кейiнгі жерде, ќалай ж‰ру керек, ќандай баѓыт ±стану қажет деген мєселелер толѓандырды. Одақтың ыдырауымен сыртқы қарым-қатынас мәселесі, ядролық қаруды жою, шекарны анықтау, миграция, өзара тиімді шаруашылық мәселелерін шешу кезек күттірмейтін міндеттерге айналды. Кешегі күнгі орталықтандырылған шаруашылық саласындағы байланыстардың үзілуі, шет аймақтардың, әсіресе, Қазақстан, Орта Азия, Закавказья республикаларының шикізат өндіруге ғана мамандануы қалыптасқан жағдайды одан әрі ауырлат түсті. Жоспарсыз және кең көлемде орын алған қоныс аудару, мигранттарды барған жерінде жұмысқа орнластыру, т. б. қажеттіліктерді қамтамасыз ету сияқты мәселелер шешуі кезек күттірмейтін мәселелерге айналды. Кеңестер Одағының көптеген аймақтарында халық нарзылықтары орын алды. Жаңадан құрылған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) мұндай мәселелерді шешуге дәрменсіздігін көрсетті. Сондықтанда өмірдің өзі осы соңғы пайда болған мемлекеттердің арасында жаңа тығыз саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени достастық шарттарын жасауды талап еткендігі белгілі. [1, 92-93 бб. ] .

Жаһанданудың қазіргі заманғы қоғамға экономикалық, әлеуметтік және мәдени тұрғыда тікелей жаңа серпін беретіні баршаға аян. Экономикалық саланың ауқымына сыймайтын осы феномен елдердің өзара қарым-қатынасын күшейте отырып, сәйкестік пен мәдени саналуандық проблемасына тікелей ықпал етіп, бізге бұрын белгісіз болған алапаттар мен соларға шара қолданудың жаңа тәсілдерін табуды талап етеді.

ХХ ғ. соңы - ХХІ ғ. басындағы әлемдік дағдарыс планетамыздың барлық аймақтарында дерлік технологиялық интеграциялық үдерістерді жаңа кезеңге алып шықты. Сондықтан да еуразиялық кеңістіктің ірі құрамдас бөліктері саналатын Ресей мен Орталық Азия әлемдік дамудың осы жалпы бағытынан тыс қала алмайды. Сол себепті де әлемдік қауымдастықпен өзара тиімді байланысқа түсе отырып, өз дербестігі мен мемлекеттік тұтастығын, өздерінің өткен тарихи ортақтастығын сақтап қалу үшін құрылған мемлекетаралық бірлік - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД) бүгінгі таңға дейін өзара қатынастарын құқықтық тұрғыдан хаттауда оң рол атқарып келеді. ТМД-ның іс-қимыл әлеуеті әлі таусылған жоқ. Алайда, бұған қарамастан, қазіргі кезде жұмыс жасап отырған ТМД органдарының құрылымы қолда бар бірігу әлеуетін толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік бермей келеді [2, 135 б. ] .

Интеграция, жаһандану тенденциясы үрдістеріне белсенді қатысу, халықаралық және аймақтық қауіпсіздіктің жаңа жүйелерін жасау істерін Қазақстан Республикасы қарқынды екпінімен ілгері жылжытуда. Осы орайда, Еуразиялық кеңістікте аймақтық экономикалық және саяси блок құру жөніндегі Қазақстанның бастамасы ерекше мәнге ие. Бұл үрдіс аймақтық блоктар құруға қатысты әлемдік үрдістерге сәйкес келеді, ол өз кезегінде, көп полярлы әлем орнату мен жаһандануға қатысуға қосқан үлес болса, екінші жағынан, бұл жаһанданудың келеңсіз әсерлеріне шара қолдану тетіктерін жасайды. Нақты ақиқат көрсеткендей, тек ірі топтасулар ғана бұған қабілетті бола алады.

Б‰гiнде, жања ѓасыр бiздiњ бєрiмiзге де ќауiптi де ќатерлi ќатынастарды туғызуда. Олар - халыќаралыќ терроризм, дiни экстремизм жєне кей аймаќтардаѓы этникалыќ µзара қақтығыстар. Ал дєл осы ќауiптердiң болатындығын егемендi мемлекеттердiњ басшыларына Ќазаќстан Президентi ескерткен едi. Сондыќтан осы ќауiптi басынан өткізіп ќалуы ыќтимал елдердiњ - ТМД м‰шелерiнiњ бiрiншi кезектегi мєселесi олардыњ ±лттыќ ќауiпсiздiгiн ныѓайту жєне территориялыќ т±тастыѓын саќтау. «Жанжалды аймаќтарда шекараны ќорѓауды жєне жаѓдайды т±раќтандыруды ќамтамасыз етудi, барлыќ м‰дделi мемлекеттердiњ ќорѓаныс мєселелерiне келiсушiлiк тауып келуi арќылы шешiлуiне єбден болады» - деп жазады Н. Ә. Назарбаев [3, 238-239 бб. ] .

Жұмыстың зерттелу деңгейі . Кеңестік Одақтың ыдырауымен жас тәуелсіз мемлекеттер арасындағы интегарациялық қатынастарды жаңа тұрғыдан қайтадан қалыпна келтіру сол кездегі күн тәртібіндегі өзекті мәселенің бірі боды. Интеграциялық процестерді жүзеге асыруда ғалымдар, қоғам қайраткерлері мен ақпарат құралдары өз ойлары мен пікірлерін білдіріп отырды. 1994 жылы жариялағаннан кейін бұл идеяның көптеген қағидалары 1994 жылы ќырк‰йек айында Алматы ќаласында өткен «Еуразия кењiстiгi ыќпалдастыќ м‰мкiндiктерi жєне олардыњ ж‰зеге асуы» атты таќырыпта өткізілген ѓылыми-практикалыќ конференцияда жан-жақты талқыланды. Оѓан Достастыќ елдерiнiњ барлыѓынан мемлекет, ќоѓам, саяси ќайраткерлерi, ѓалымдар, аќпарат µкiлдерi ќатысты. Конференцияѓа ќатысушылар µздерi ќабылдаѓан ќорытынды ќ±жатта: Мемлекеттердiњ Еуразия одаѓы идеясын жєне басќа ыќпалдастыќ жобаларын пайдалана отырып, ТМД ыќпалдастыќ м‰мкiндiктерiн бекiте т‰су жолында ќадамдар жасауы ±сынылды[1, 99 б. ] . 1994 жылы 18 маусымда µткен «Еуразия ќауымдастыѓы: єр алуандыќтан туындайтын т±тастыќ» атты конференцияѓа б±рынѓы кењестiк кењiстiктегi 30 партия мен 60 ќоѓамдыќ ќозѓалыстыњ µкiлдерi ќатысты. Олар халыќтарѓа, парламенттерге, мемлекет басшыларына ‰ндеу жолдап: «Бiз Ќазаќстан Республикасыныњ президентi Н. Ә. Назарбаев жасаќтаѓан Еуразия Одаѓы жобасын ќолдаймыз жєне мемлекет басшыларын оѓан µз халыќтары м‰ддесi т±рѓысынан ќарауѓа шаќырамыз», - деп мєлiмдедi [1, 99 б. ] .

Мєскеу ќаласында шыќќан «Евразийский Союз: идеи, практика, перспективы (1994-1997) » атты кiтапта авторлар соњѓы ж‰з жылдыќтыњ алѓашќы жылдарында пайда болѓан «еуразияшылдыќ» идеясыныњ шыѓу тарихын жєне осы идеяны ќалыптастырѓандардыњ негiзгi маќсаттарыныњ мєнiн ашуға тырысқан. ТМД елдерiнiњ кµрнектi саясаткерлерiнiњ Еуразиялыќ одаќ жобасы туралы айтылѓан ой-пiкiрлерi ќамтылѓан жєне де Н. Ә. Назарбаевтың газет, журнал тiлшiлерiне берген с±хбаттары, 1994-1997 жылдар аралыѓындаѓы Еуразиялыќ одаќ жобасы жайында айтылѓан кµзќарастар, оныњ ќолдау табуы жєне оѓан ќарсы айтылѓан сын-пiкiрлер, жобаныњ µмiршењдiгi анқты дәлелдермен кµрсетiлген.

Н. Ә. Назарбаевтыњ мемлекеттердің интеграциялық одағын ќ±ру туралы ±сынысыныњ мєнi ТМД мемлекеттерiнiњ єрќайсысыныњ єлеуметтiк-экономикалыќ ерекшелiктерiн ескере отырып, интеграциялыќ процестердi бiртiндеп ж‰зеге асыруѓа болатындыѓында екенiн Оразалы Сєбден «ХХI ѓасырѓа ќандай экономикамен кiремiз» атты монографиясында атап кµрсетедi. Б±л монографияда Ќазаќстан мемлекетiн µтпелi кезењде тыѓырыќтан алып шыѓудыњ кезек к‰ттiрмейтiн экономикалыќ жолдары зерделенiп, нарыќтыќ экономиканы реформалау, басќару ж‰йесiн жетiлдiру, аймаќтыќ реформа, жања экономикалыќ концепция жайында айта келе автор ХХI ѓасыр ќарсањында Ќазаќстан экономикасына ќандай басымдылыќ беру керек екенi жµнiндегi µз ойын ортаѓа салады.

Қазақстан Республикасының сыртқы министрі қызметін атқарған Қ. Тоқаевтың еңбектерінде мемлекетіміздің қазіргі заманғы геосаясат және Қазақстанның сыртқы саясаттағы басымдықтары қарастырылады [4, 19 б. ] . Сондай-ақ, тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясымен қарым-қатынасы жан-жақты қарастырылып, Еуразиялық одақ идеясының мақсат, міндеттері Т. Мансуров еңбектерінде айқындалып көрсетілген.

Г. Толмачевтiњ «Елбасы» атты ењбегiнде Еуразиялық одақ жобасының ғылыми ортада толық қолдау тауып, оны айғақтайтын фактіліреді мысалға келтірген. О. Видованың «Н. Назарбаев портрет человека и политика» еңбегінде Еуразиялық одақ идеясының ТМД елдерінің арасында тұралап қалған мәселелерді шешуде бастамашы жол екендігін көрсетіледі.

Б. К. Султановтың жалпы басшылық редакциялығымен Қазақстан Республикасы стратегиялық зерттеу институтының ғылыми басылымдары тәуелсіз Қазақстан Республикасының еуразиялық стратегиясы, Н. Ә. Назарбаевтың еуразиялық бастамасы, Қазақстанның Орталық Азия, Еуропа елдерімен қатынасына, Қазақстанның Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалына ғылыми тұрғыда сараптаулар жасалынған.

Еуразия континетіндегі интеграция мәселесі жөніндегі сарапшы Мерлин Ларюэль еуразиялық идеясының мүмкіндіктері тура пікірін білдіре отырып, қазақстандық еуразия идеясы - бұл Н. Ә. Назарбаев ұсынған мемлекеттік идеология екенідігін атап көрсетеді [5, 21 б. ] .

Еуразиялыќ одаќ жобасы ±сынылѓаннан кейiн газет журналдарда µте кµп маќалалар жарияланды. Ресейдiњ кейбiр беделдi газеттерi бiр ауыздан Н. Назарбаевтыњ уаѓыздап ж‰рген ынтымаќтастыѓы кењес ‰кiметiнен кейiнгi мемлекеттердiњ егемендiгiн ш±ѓыл шектеумен ќауiптi деп, олар Ќазаќстан басшысыныњ интеграцияѓа к‰ш салуын б‰ркемелей келе, кењестiк империяны ќайта ќ±рудыњ єрекетi деп түсінген болатын.

¤зiне кµп кµњiл аудартќан Еуразиялыќ жоба жайында айтылѓан сын-пiкiрлер, ±сыныстар, оныњ даму болашаѓы жайлы маќалалар «Саясат», «Аќиќат», «Евразийское сообщество», «Мысль», «Евразия», «Қоғам және Дәуір», «Отан тарихы» журналдары жєне «Егемен Ќазаќстан», «Жас Алаш», «Түркістан», «Казахстанская правда», «Известия», «Заман-Ќазаќстан» газеттерi бетiнде жарыќ кµрдi. Соныњ iшiнде Талас Омарбеков, Жан Шайм±рат±лы «Еуразиялыќ одаќ: бiр ‰мiт, бiр к‰дiк», Iњкєрбаев Есенай «Еуразияшылдар доктринасы саяси ќозѓалыс, мєдени ќ±былыс жєне интеграциялыќ тєсiл ретiнде», И. Ергалиев, Т. Тихонов «Идея евразийства и будущее Казахстана», Сапиулла Абдулпаттаев «Шанхай ынтымаќтастыќ ±йымы», Самат Мұса «Интеграция дамуѓа бастайтын тµте жол», М. Єшiмбаев «Достастыќ жєне жаћандасу» атты т. б. жарық көрген маќалаларды ерекше айтп өру керек.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Кеңестік жүйеден кейінгі кеңстікте тәуелсіз елдердің қарым-қатынасын жаңа тұрғыдан дамытуда интеграциялық процестің маңызы зор. Диплом жұмысының мақсаты тәуелсіз елдер арасындағы интеграциялық процестердің қалыптасуы, жүзеге асуы мен ТМД елдері арасындағы интеграциялық процестерді жүзеге асыруда Қазақстан Республикасының рөлін көрсету болып табылады. Диплом жұмысы осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді көздейді:

ТМД-ғы интеграция тарихына шолу жасау;
Еуразия континентіндегі интеграция мәселесіне шолу жасау;
ТМД-ның интеграциялық процестеріне Қазақстанның қатысуын және оның орнын айқындау;
Интеграцияның қазіргі заманғы жүзеге асуын көрсету;
Орталық Азия елдерінің интеграциялану жолындағы өзара қарым-қатынастарына шолу жасау, көрсету;

Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, екі тарау, алты тараушадан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 КЕҢЕСТІК ЖҮЙЕДЕН КЕЙІНГІ ИНТЕГРАЦИЯ МӘСЕЛЕСІ

1. 1 ТМД-ғы интеграция тарихы

Кеңес Одағының жетпіс жыл бойы жүргізген саясаты сексенінші жылдардың орта кезінде шайқала бастады. Яғни, халық шаруашылығының экономикалық, саяси, әлеуметтік салаларында тек тоқталу, тоқырау ғана емес, сонымен қатар құлдырау да етек ала бастады. Алғашқы оның нышаны ретінде Кеңес Одағы коммунистік партиясының XXVII съезінде сол заман бас хатшысы болған М. С. Горбачев мырзаның баяндамасынан-ақ қоғамды қайта жаңартуға бет алған негізгі қағидалар белгіленді. Олар: қайта құру, демократия, жариялылық, көп пікір таластығы т. б. болатын. Одан кейінгі уақыттарда біздің ойымызша, Кеңес одағының ыдырауына негіз болған экономикалық себептермен қатар, саяси себептерде бар еді. Оған Қазақстанда 1986 жылдың желтоқсан айында Кеңес Одағы коммунистік партиясы саяси бюросының ел басшысы етіп Қазақстанда бұрын тұрмаған және халық салт-дәстүрінен хабары жоқ немесе аз Г. В. Колбин мырзаны тағайындауын, Таудағы Карабахтағы ұлт аралық шиеленісін немесе Балтика Республикаларының экономикалық және саяси тәуелсіздікке жету жолындағы қозғалыстарын жатқызуға болады. Екінші жағынан алғанда Кеңес Одағының экономикалық жағдайы да мәз еместін. Жалпы алғанда, сексенінші жылдардың екінші жартысындағы экономикалық, саяси жағдайлар Кеңес Одағының тоқырауы мен күйреуіне негіз болса тоқсаныншы жылдарды бұрыңғы Кеңес Одағы республикаларының жаңа тәуелсіз мемлекеттер ретінде құрылуының алғашқы сатысы деп қарастыруға болады.

ХХ ғ. 80-ші жылдардың аяғы мен 90-шы жылдардың басында бірқатар республикаларда қабылданған «егемендік туралы декларациялар» мен «экономикалық дербестік туралы» зандар Кеңес Одағының федеративтік құрылым нысанына тосқауыл қойды. 1991 жылдың тамыз айында Кеңес Одағының болашақ құрылымы туралы келісімнің соңғы варианты дайындалғанды және ол барлық республикалар ойынан шығатындай-ақ еді. Бірақ, сол жылдың август айында Мәскеу қаласында болған көтеріліс бұл келісімге қол қоюға мүмкіндік бермеді.

Осыдан кейін-ақ Кеңес Одағының мемлекет ретінде жойылуының соңғы сатылары жүзеге аса бастады. Литва, Латвия, Эстония өздерінің тәуелсіздігін жариялап, ресми түрде Кеңес Одағы құрамынан шығып, халықаралық қауымдастық тарапынан егемен мемлекеттер ретінде танылды. Ал, 1991 жылдың 7-8 желтоқсанында Ресей, Белоруссия және Украина басшылары ұзақ уақыт келіссөздерден кейін «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру» туралы келісімге қол жеткізді. Бұл оқиғаның тарихи факт ретінде қалыптасуына бұрынғы Кеңес Одағындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік себептер негіз болатын.

1991 жылдый, 8 желтоқсанында Ресей, Украина, Белоруссия басшылары тарапынан Беловеж келісіміне қол қойылды. Бұл кездегі жағдай былай тұғынды: Кеңес Одағының бөлінуі этникалық негізде славян және түркі республикаларының бір-біріне қарсы тұру жолымен дамып, күтпеген оқиғаларға әкеп тіреуі мүмкін еді. Екінші жағынан алғанда, бұрынғы Кеңес Одағы республикалары арасында мемлекет аралық қатынастар жүйесінің және ТМД елдерінің алыс шетелдермен және халықаралық ұйымдармен қатынастар жүйесінің болмауы да өз әсерін тигізбей қоймады.
1991 жылдың 13 желтоқсанында Орталық Азия республикаларының басшылары Н. Назарбаев, С. Ниязов, И. Каримов, А. Акаев, Р. Набиев Беловеж келісімін талқылауға және болашақта осы республикаларға қандай бағыт және даму жолын ұстану керек, деген оймен Ашхабад қаласында жиналды. Ұзақ та ауыр келіссөздерден кейін Н. Ә. Назарбаев ұсынған және И. Каримов тарапынан қолдау тапқан, славян республикаларының басшыларымен келіссөз жүргізіп ТМД-ға құрылтайшылар ретінде кіру туралы пікір қолдауға ие болды. Күннен күнге өршіп келе жатқан тұрақсыздықты және республикалар арасындағы түсінбеушілікті ауыздықтау мақсатымен Н. Ә. Назарбаев Қазақстанда бүкіл мүлделі мемлекеттердің кездесуін өткізу туралы ұсыныс жасады. 1991 жылы 21 желтоқсанда Азербайджан, Армения, Белоруссия, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан және Украина басшылары Қазақстанның бұрыңғы астанасында кездесіп «Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы» Алматы Декларациясына қолдарын қойды.

ТМД құруға экономикалық негіз болған жағдайлар мыналар: сексенінші жылдардың ішінде КСРО экономикасының құлдырауы өз шегіне жетіп, халық шаруашылығының әр саласында төмендеу нышандары байқала бастады.

ТМД құруға ниет білдірген мемлекеттер мынандай айғақтарды;
- жаңа Одақ шартын дайындау туралы келіссөздердің тұйыққа тірелгенін, республикалардың КСРО құрамынан шығу және тәуелсіз мемлекеттер құру процесінің шынайы факторға айналғанын;

- орталықтың алысты болжамайтын саясаты экономикалық және саяси дағдарысқа, өндірістің құлдырауына, қоғамның бүкіл салалары бойынша өмір деңгейінің күрт төмендеуіне әкеп соққанын;

- бұрыңғы КСРО кеңістігінің көптеген аймақтарында әлеуметтік шиеленісушіліктің өсуі, адамдардың өліміне әкеп соққан ұлтаралық қақтығыстарға ұласқанын басшылыққа алған болатын.

Осы және басқа да мәселелерді шешу мақсатында Беларусъ, Ресей және Украина басшылары «халықтардың тарихи бірлігі және олардың арасында орныққан байланыстарды негізге ала отырып, демократиялық құқықтық мемлекеттер орнатуға ұмтыла отырып және өзара қарым-қатынастарды дамытуға бағыт ала отырып Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құруға шешім қабылдады» [6, 21 б. ] .

Бұл құжаттың ТМД-ға мүше боламын деген мемлекеттер (бұрыңғы КСРО мүшелері де бар) үшін ашық екені көрсетілген. Үш мемлекеттің 1991 жылдың 8 желтоқсанында жариялаған арызының соңғы тармағында ТМД мемлекеттері халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, бұрыңғы КСРО шарттары мен келісімдерінен тарайтын халықаралық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етуге, ядролық қару және оның таралмауын қажағалауға бағыт ұстайтынын да ашық айтқан.

Тәуелсіз мемлекеттер достастығының құрылу уақыты екіге бөлінеді. Алғашқысы ретінде 1991 жылдың 8 желтоқсаны (Белорусь, Ресей және Украина) болса, екіншісі ретінде 1991 жылдың 21 желтоқсаны белгіленуде.

ТМД құрылтай құжаттарына келетін болсақ, олар үшеу - 1991 жылдың 8 желтоқсанындағы ТМД құру туралы келісім, 21 желтоқсандағы осы Келісімге деген Хаттама және Декларация. Бұл құжаттар өз нысандары және заңи міндеттері бойынша әртүрлі. Себебі, «келісім барлық қатысушы тарапынан бекітілетін /ратификация жасалатын/ болса, декларация үшін оған қол қойылса жеткілікті» [7, 221 б. ] . Дегенмен, бұл үш құжат толық біртұтастықты құрайды.

Енді, ТМД-ның даму жолдары бірнеше кезеңдерден өтті. 1992 жылмен 1993 жылдың бас кезендерінде Достастықтың ұйымдастыру құрылымы - мемлекеттер басшыларының кеңесі, үкіметтер басшыларының кеңесі, ТМД парламент аралық ассамблеясы құрылды. 1993 жылдан бастап Минск қаласында ТМД атқару хатшылығы қызмет істейді. Бұл уақыт ішінде сыртқы істер министрлері кеңесі, қорғаныс министрлері кеңесі де құрылды.

1993 және 1994 жылдар аралығында ТМД елдері өзара қатынастарының Құқықтық негізін қалайтын жұмыстар жүзеге асырыла бастады. Жүздеген келісімдерге қол қойылды. Солардың арасынан сапалы бір құжат ретінде 1993 жылы қол қойылған «Экономикалық одақ туралы» шартты атап өтуге болады. Дегенмен, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы дағдарыстан шығуға жол іздесе де, әлеуметтік-экономикалық жағдай қиындай берді.

Экспортқа шығатын шикізатқа деген баға саясатындағы келіспеушілікте үлкен мәселеге айнала бастады және мұның бәрі де экономикаға өзінің кері әсерін тигізбей қоймады. Екінші жағынан алғанда, демпинг саясаты (рынокта бәсекелестерді ығыстырып шығару үшін тауарларды әдейі арзандатып сату) орнығып қалған шаруашылық байланыстарға тұрақсыздық енгізіп, бұл елдерді қажетті шараларды қабылдауына мәжбүр етті. Мұндай жағдай қазіргі кезде де байқалуда.

Әлеуметтік, экономикалық және саяси дағдарыс ТМД мемлекеттерінің барлығында да терендей түсті. Мұның салдары ретінде ішкі этникалық толқу арта түсті, тіпті кейбір елді мекендерде мемлекет аралық қақтығыстарға ұласты. Мұндай жағдай ТМД идеясын жоққа шығаруға барды және кейбір ТМД мемлекеттері бір-біріне қарсы (мысалы, Армения - Азербайжан) әскери қимылдарды да жүргізе бастады. Бұл кезенде көптеген міндеттемелер мен келісімдер де қабылданды, бірақ та олардың басым көпшілігі іс жүзінде орындалмады. ТМД органдары өз функцияларын жүзеге асыра алмады және қабылданған шешімдерді де іске асыруға мүмкіндіктері болмады.

ТМД өзінің құрылу сатысында сөз жоқ жағымды рөлін де атқарды, яғни КСРО республикаларының қирап, тоқтаусыз дағдарысқа ұшырауынан құтқарды. Дегенмен, мемлекеттердің экономикалық дербестігі олардың әрқайсысының ішкі мәселесі еместігі де айқын болды. Қазіргі дүниеде әр мемлекеттің әрқайсысының жеке, дербес дамуы қиын да болса шындық. Басқа ешқандай елмен қарым-қатынас жасамай мемлекеттің тек қана өзі өмір сүру талпыныстары бізге тарихтан мәлім және оның немен аяқталып, қандай нәтижеге жеткені де аян. Тек қана басқа елдермен бірігіп өзара ынтымақтастықта және дүние жүзі экономикалық қатынастарында болатын қоғамның өміршең болатындығы айдан анық.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.