Жарнама агенттіктер туралы
1. Жарнамалық агенттіктердің сипаттамасы
1.2. Жарнамалық агенттіктердің құрылымы мен функциялары.
1.3. Жарнамалық агенттікті таңдау критерилері.
2.тарау. Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар
3.тарау. Жарнама саласындағы мемлекеттік реттеу
Қорытынды
1.2. Жарнамалық агенттіктердің құрылымы мен функциялары.
1.3. Жарнамалық агенттікті таңдау критерилері.
2.тарау. Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар
3.тарау. Жарнама саласындағы мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Жарнаманың және жарнамалық бизнестің пайда болуы келесі үш негізгі фактордың бірігуімен түсіндіріледі. Олар:
- өндірушілер нарығы;
- жарнаманы таратудың ақпараттық құралдарынарығы;
- жарнамалық өнімді тұтынушылар нарығы;
Бірінші жарнамалық агенттіктер XIXғ соңымен ХХ ғ басында пайда бола бастады.
Жарнамалық агенттік. – бұл нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін, жарнкамалық іс-шараларды өткізуге және жарнамалық материалдарды дайындауға маманданған іскер және шығармашылық адамдардың тәуелсіз ұйымы. Жарнамалық агенттіктер сонымен қатар орналастыру қызметін де ұсынады, яғни баспа беттерінде орындар және теле және радио бағдарламаларында эфирлік уакқыт ұсынады, тұтынушыларға басқа да маркетингтік және жарнамалық акцияларда көмектеседі.
КСРО – да жарнамалық агенттіктердің көбі 80-ші жылдардың соңымен 90-шы жылдардың басында пайда болды. Бұл ең алдымен сол кезде нарықтық қарым-қатынастың дамуын және нарықта тауар мен қызметтің жылжуына белсенді түрде әсер етуімен байланысты.
Жарнамалық нарықтың, атап айтқанда жарнамалық іс-әрекеттің дамуы көптеген факторларға байланысты. Ең алдымен елдегі жалпы экономикалық жағдайға байланысты макоэкономикаық фактор. Мысалы, жылдан – жылға үдеп келе жатқан бәсекелестік беделді агенттіктердің, беделді жарнама берушілерге қызмет көрсетуіне әкеледі. Жыл сайын үлкен агенттіктердің аз ғана бөлігіне көптеген пайда түсуде. Радио және телестудиялармен, баспасөзбен тығыз байланысы жоқ ұсақ жарнамалық агенттіктер өз жарыстарын шектеуге мәжбүр болып отыр.
Жарнама нарығына әсер ететін факторлардың бірі, әлеуметтік – демографиялық. Халық санының өздгеруі және оның материалдық және білім деңгейінің өзгеруі жарнамалық агенттіктер маңызды болып табылады. әлеуметтік саладағы өзгерістер сонымен қатар қоршаған ортаны қорғау, тұтынушылрдың құқығын қорғау және тағы басқа түрлі ұйымдардың пайда болуы жарнама нарығының даму динамикасына өз әсерін тигізіп отыр.
Жарнамалық жұмысқа әсер ететін негізгі факторлардың ішінде мемлекетті, қоғамдық ұйымдарды , тұтынушыларды ерекше атап өтуге болады. Мемлекетпен реттелетін, жарнамалық бизнеске салық салу, жарнамалық агенттіктердің шаруашылығының дамуына тікелей әсер етеді.
- өндірушілер нарығы;
- жарнаманы таратудың ақпараттық құралдарынарығы;
- жарнамалық өнімді тұтынушылар нарығы;
Бірінші жарнамалық агенттіктер XIXғ соңымен ХХ ғ басында пайда бола бастады.
Жарнамалық агенттік. – бұл нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін, жарнкамалық іс-шараларды өткізуге және жарнамалық материалдарды дайындауға маманданған іскер және шығармашылық адамдардың тәуелсіз ұйымы. Жарнамалық агенттіктер сонымен қатар орналастыру қызметін де ұсынады, яғни баспа беттерінде орындар және теле және радио бағдарламаларында эфирлік уакқыт ұсынады, тұтынушыларға басқа да маркетингтік және жарнамалық акцияларда көмектеседі.
КСРО – да жарнамалық агенттіктердің көбі 80-ші жылдардың соңымен 90-шы жылдардың басында пайда болды. Бұл ең алдымен сол кезде нарықтық қарым-қатынастың дамуын және нарықта тауар мен қызметтің жылжуына белсенді түрде әсер етуімен байланысты.
Жарнамалық нарықтың, атап айтқанда жарнамалық іс-әрекеттің дамуы көптеген факторларға байланысты. Ең алдымен елдегі жалпы экономикалық жағдайға байланысты макоэкономикаық фактор. Мысалы, жылдан – жылға үдеп келе жатқан бәсекелестік беделді агенттіктердің, беделді жарнама берушілерге қызмет көрсетуіне әкеледі. Жыл сайын үлкен агенттіктердің аз ғана бөлігіне көптеген пайда түсуде. Радио және телестудиялармен, баспасөзбен тығыз байланысы жоқ ұсақ жарнамалық агенттіктер өз жарыстарын шектеуге мәжбүр болып отыр.
Жарнама нарығына әсер ететін факторлардың бірі, әлеуметтік – демографиялық. Халық санының өздгеруі және оның материалдық және білім деңгейінің өзгеруі жарнамалық агенттіктер маңызды болып табылады. әлеуметтік саладағы өзгерістер сонымен қатар қоршаған ортаны қорғау, тұтынушылрдың құқығын қорғау және тағы басқа түрлі ұйымдардың пайда болуы жарнама нарығының даму динамикасына өз әсерін тигізіп отыр.
Жарнамалық жұмысқа әсер ететін негізгі факторлардың ішінде мемлекетті, қоғамдық ұйымдарды , тұтынушыларды ерекше атап өтуге болады. Мемлекетпен реттелетін, жарнамалық бизнеске салық салу, жарнамалық агенттіктердің шаруашылығының дамуына тікелей әсер етеді.
Қолданылған әдебиеттер
1. Н.С.Морозова, М.А.Морозов – «Реклама в социально-культурном сервисе и туризме», Москва 2005г
2. Е.Н.Асеева, П.В.Асеев – «Рекламная кампания», Москва 1992г
3. С.В.Панкратов – «Рекламная деятельность», Москва 2000г
4. «Страны мира» - Справочник 2000ж.-56с
5. С.Р. Ердавлетов – «География туризма», Алматы 2000ж.-65с
6. А.Ю. Александрова – «Международный туризм» 2000ж.-74с
7. «Самые красивые города мира» - Учебник, 2003ж.-56с
8. М.Б. Биржаков – «Перевозки», Москва 2001ж.-23с
9. М.Б. Биржаков – «Введение в туризм», 2004ж.-98с
10. И.В. Зорин, В.А. Квартальнов – «Туристский терминологический словарь», 1999ж.-121с
11. В.А. Квартальнов – «Иностранный туризм», Москва 1999ж.-65с
12. Н.И. Волошин – «Международный туризм», Москва 2000ж.-36с
13. В.С. Сенин – «Организация международного туризма», Москва 1999ж.-
14. « Туризм и курорты»- Международный информационно-Издательскии центр 2000ж.-44с
15. «Столицы мира» - Учебник 2005ж.-36с
16. «Казахстан и страны мира» - Справочник 2003ж.-34с
17. «Словарь иностранных слов», Москва 2003ж.-81с
18. А.В. Даринскии – «История городов» 1995ж.-22с
19. А.В. Даринскии – «Туристские районы Россиской Федерации и Ближнего зарубежья», 1994ж.-69с
20. И.В. Зорин, В.А. Квартальнов – «Энциклопедия туризма», 2000ж.-28с
www.google.ru – интернет сайты
www.rambler.ru – интернет сайты
www.nigma.ru - интернет сайты
1. Н.С.Морозова, М.А.Морозов – «Реклама в социально-культурном сервисе и туризме», Москва 2005г
2. Е.Н.Асеева, П.В.Асеев – «Рекламная кампания», Москва 1992г
3. С.В.Панкратов – «Рекламная деятельность», Москва 2000г
4. «Страны мира» - Справочник 2000ж.-56с
5. С.Р. Ердавлетов – «География туризма», Алматы 2000ж.-65с
6. А.Ю. Александрова – «Международный туризм» 2000ж.-74с
7. «Самые красивые города мира» - Учебник, 2003ж.-56с
8. М.Б. Биржаков – «Перевозки», Москва 2001ж.-23с
9. М.Б. Биржаков – «Введение в туризм», 2004ж.-98с
10. И.В. Зорин, В.А. Квартальнов – «Туристский терминологический словарь», 1999ж.-121с
11. В.А. Квартальнов – «Иностранный туризм», Москва 1999ж.-65с
12. Н.И. Волошин – «Международный туризм», Москва 2000ж.-36с
13. В.С. Сенин – «Организация международного туризма», Москва 1999ж.-
14. « Туризм и курорты»- Международный информационно-Издательскии центр 2000ж.-44с
15. «Столицы мира» - Учебник 2005ж.-36с
16. «Казахстан и страны мира» - Справочник 2003ж.-34с
17. «Словарь иностранных слов», Москва 2003ж.-81с
18. А.В. Даринскии – «История городов» 1995ж.-22с
19. А.В. Даринскии – «Туристские районы Россиской Федерации и Ближнего зарубежья», 1994ж.-69с
20. И.В. Зорин, В.А. Квартальнов – «Энциклопедия туризма», 2000ж.-28с
www.google.ru – интернет сайты
www.rambler.ru – интернет сайты
www.nigma.ru - интернет сайты
1. Жарнамалық агенттіктердің сипаттамасы
Жарнаманың және жарнамалық бизнестің пайда болуы келесі үш негізгі
фактордың бірігуімен түсіндіріледі. Олар:
- өндірушілер нарығы;
- жарнаманы таратудың ақпараттық құралдарынарығы;
- жарнамалық өнімді тұтынушылар нарығы;
Бірінші жарнамалық агенттіктер XIXғ соңымен ХХ ғ басында пайда бола
бастады.
Жарнамалық агенттік. – бұл нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін,
жарнкамалық іс-шараларды өткізуге және жарнамалық материалдарды дайындауға
маманданған іскер және шығармашылық адамдардың тәуелсіз ұйымы. Жарнамалық
агенттіктер сонымен қатар орналастыру қызметін де ұсынады, яғни баспа
беттерінде орындар және теле және радио бағдарламаларында эфирлік уакқыт
ұсынады, тұтынушыларға басқа да маркетингтік және жарнамалық акцияларда
көмектеседі.
КСРО – да жарнамалық агенттіктердің көбі 80-ші жылдардың соңымен 90-шы
жылдардың басында пайда болды. Бұл ең алдымен сол кезде нарықтық қарым-
қатынастың дамуын және нарықта тауар мен қызметтің жылжуына белсенді түрде
әсер етуімен байланысты.
Жарнамалық нарықтың, атап айтқанда жарнамалық іс-әрекеттің дамуы
көптеген факторларға байланысты. Ең алдымен елдегі жалпы экономикалық
жағдайға байланысты макоэкономикаық фактор. Мысалы, жылдан – жылға үдеп
келе жатқан бәсекелестік беделді агенттіктердің, беделді жарнама
берушілерге қызмет көрсетуіне әкеледі. Жыл сайын үлкен агенттіктердің аз
ғана бөлігіне көптеген пайда түсуде. Радио және телестудиялармен,
баспасөзбен тығыз байланысы жоқ ұсақ жарнамалық агенттіктер өз жарыстарын
шектеуге мәжбүр болып отыр.
Жарнама нарығына әсер ететін факторлардың бірі, әлеуметтік –
демографиялық. Халық санының өздгеруі және оның материалдық және білім
деңгейінің өзгеруі жарнамалық агенттіктер маңызды болып табылады.
әлеуметтік саладағы өзгерістер сонымен қатар қоршаған ортаны қорғау,
тұтынушылрдың құқығын қорғау және тағы басқа түрлі ұйымдардың пайда
болуы жарнама нарығының даму динамикасына өз әсерін тигізіп отыр.
Жарнамалық жұмысқа әсер ететін негізгі факторлардың ішінде
мемлекетті, қоғамдық ұйымдарды , тұтынушыларды ерекше атап өтуге болады.
Мемлекетпен реттелетін, жарнамалық бизнеске салық салу, жарнамалық
агенттіктердің шаруашылығының дамуына тікелей әсер етеді.
Жарнамалық агенттіктердің ассоциациясы 1918-жылдың өзінде-ақ
жарнамалық агенттіктердің іс-әрекеттерінің бағыттарына фундаминтальдік
талаптар қойды. Бұлар негізгі талаптар:
Өнімді зерттеу. Жарнамалық агенттіктер өнімді нарықта дұрыс көрсету
үшін, олардың басымдығына және кемшіліктеріне байланысты, бәсекелес
өнімдермен салыстырмалы түрде зерттейді. Тауардың немесе қызметтің
қолданылу мақсаты, оның бағасы, көзқарасы секілді факторлар есепке
алынады. Бұл ақпараттардың жартысы өндірушінің өзінен, ал қалған жартысы
маркетингтік зерттеулер нәтижесінен алынуы мүмкін.
Нарықты зерттеу. Рекламалық агенттік жарнама берушіге оның бизнесі
дамуы үшінжаңа жолдар көрсету мақсатында нарыққа анализ жасайы. Сонымен
қатар жарнама берушінің бибзнесіне әсер ететін сезондық, экономикалық,
географиялық факторларға қатысты сұрақтарда зерттележді.
Тауардың немесе қызметтің алға жылжуына әсер ететін негізгі
факторларды зерттеу. Жарнамалық агенік тауар және қызметтің сатыуына және
таралуына әсер ететін факторларды зертейді, сөйтіп тапсырыс берушіге
нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін тиімді варианттарды ұсынады.
Бұқаралық ақпарат құралдары на анализ жасау.Жарнамалық агенттіктер
бұқаралық ақпарат құралдарын тиражына, физикалық мүмкіндіктеріне, бағасына,
жұртқа әсер етуіне қарай зерттейді.
Жарнама берушіге ұсыныстар дайындау. Жарнамылық агенттік келесідей
ұсыныстар дайындауы қажет.
- нарққа жаңа өніммен қалайша шығу керек;
- жарнаманы таратуда қандай өзгерістер жасау керек;
- жарнамалық құралдардың қандай түрлерін пайдалану тиімдірек;
- қандай жарнамалық идеяларды, концепцияларды қолдану керек;
- жарнамаға қандай мөлшерде шығын жоспарлау қажет және т.б.
Іске асыру. Ұсынылған жарнамалық жоспарды жарнама беруші қолданғаннан
кейін жарнамалық агенттік оны мына жұмыстарды орындау арқылы іске асырады:
- шығармашылық топ жарнамалық – ақпараттық материалдарды дайындайды;
- жарнамалық өнім құрылады (аудио және видео өнімдер, полиграфиялар және
т.б.).
- бұқаралық ақпарат құралдарында жарнаманы орналастыру үшін уақыт және
орын алынады;
- құрылған жоспарға байланыстты жарнаманы тарату ;
- жарнамалық компанияның тиімділігіне баға беріледі;
Жарнамалық агенттік қызметтің мынадай түрлерін көрсетуі мүмкін:
- тиімді жарнамалық компания жүргізу үшін тұтынушыларға, тауарларға,
қызметтерге, нарыққа маркетингтік және әлеуметтік зерттеулер жүргізу;
- комплекстік жарнамалық компанияларды дайындау;
- жарнамалық – ақпараттық материалдарды дайындау;
- жрнамалық өнімдер құру ( аудио және видео роликтерді, сыртқы
жарнаманы, полиграфиялық қызметтерді және т.б. ұсыну);
- медиажоспарлауы өткізу;
- жарнамалақ – ақпараттық материалдарды орналастыру;
- көліктегі жарнаманы және сыртқы жарнамалық құралдарды жасау, дйындау
және техникалық қызмет көрсету;
- сувенирлік өнімдерді дайындау және көркемдеу;
- жарнамалық – техникалық семинарларды, презентацияларды,
конференцияларды ұйымдастыру және көркемдеу;
- тауарлық белгіні және фирмалық стильді жасау;
- интерьерлерді көркемдеу және дизаин жасау;
Халық шаруашылығындағы жарнамалық агенттіктердің рөлі олардың
жұмысымен анықталады.
Жарнамалық агенттіктер саудамен өндірістің арасында тиімді рөль
атқарады.
Жарнамалық процесті жүзегеасыруға келесі субъекттер атсалысады:
1. Жрнама берушіжарнамалық ақпараттың бастауы болып табылатын заңды
немесе жеке тұлға. Жарнама берушінің рөлінде жасалған тапсырыс бойынша
жарнаманы төлейтін кез-келген өндірістік немсесе сауда фирмасы,
инвестициялық компания, банк, жеке кәсіпкер болуы мүмкін.
Жарнама берушінің негізгі функциялары:
• жарнаманың объектін анықтау;
• таңдалынған нысанның ерекшеліктерін анықтау;
• жарнамаға кететін шығывндарды жоспарлау;
• жарнамалық агенттікке қажетті материалдарды беру;
• түрлі жарнамалық іс-шараларды өткізу, жарнамалық материалдарды жасау
және жарнаманы бұқаралық ақпараттық құралдарында орналастыру жөнінде
жарнамалық агенттікпен келісім - шарты дайындау;
• жарнамалық материалдарды жасау кезінде жарнаманы орындаушыға
көмектесу;
• тексттерді, эксиздерді беквіту;
• жасалған жұмыстың ақысын төлеу;
2. Жрнама өндіруші – жарнамалық ақпаратты таралуға дайын күйінде толық
және бөлшектеп дайындайтын жеке немесе заңды тұлға.
3. Жарнама таратушы – жарнаманың орналасуын және (немесе) таралуын
техникалық құралдарды, яғни радио, теледидар т.б. қолдану арқылы жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға.
1.2. Жарнамалық агенттіктердің құрылымы мен функциялары.
Нарықта жарнаманы өндірумен және таратумен жарнамалық агенттіктер
айналысады. Олар агенттіктер және қызметтердің жекелеген түрлерін ғана
көрсетуге маманданған агенттіктер болып бөлінеді.
Толық цикльді агенттіктердің қызметі екіге бөлінеді:
- жарнамалық қызметтер (above - the – line), яғни жоспарлау, өндіру,
жарнамалық материалдарды жасау, зерттеулер жүргізу, бұқаралық ақпарат
құралдарымен жұмыс жасау және т.б.
- Жарнамалық емес қызметтер (below – the – line), яғни қоғаммен
байланысты мерекелік іс-шараларды ұйымдастыру, жарнамалық өнімдерді
жасау т.б.
Әдетте толық цикльді агенттік келесі функция ларды атқарады.
- Маркетинг тік зерттеу жүргізеді;
- Медиажоспарлау жүргізеді және жарнаманы бұқаралық ақпарат құралдарында
орналастырудың тиімді жақтарын ұсынады;
- Жарнамалық компанияның шығармашылық кон цепциясын жасайды;
- PR – жоспарларды жүзеге асырады;
Толық цикльді агенттіктерде кемі отыз адамдай жұмыс істейді. Мұндай
агенттіктер бірнеше функционалдық бөлімшелерден тұрады.
Олар:
Шығармашылық бөлім – бұл бөлім жарнамалық – ақпараттық материалдарды
жасаумен айналысады. Мұның құрамына арт – директор, дизаинерлер,
суретшілер, редакторлар жәгне тағы басқалар кіреді. Бұл бөлімнің рөлі өте
зор, мұнда психологиялық факторда назарға алынады.
Әімшілік бөлім – бұл бөлім жалпы агенттік ті басқаратын директордан
және атщқарушы директордан тұрады.
Тұтынушылармен жұмыс жасау бөлімі – бұл бөлім тікелей жарнама
берушілермен және жарнама таратушылармен келіссөздер жүргізеді және
жарнамалық компанияның өтуіне бақылау жүргізеді.
Аналитикалық бөлім – барлық қажетті маркетингтік зерттеулерді
жүргізуді, медиа нарыққа анализ жасауды, жарнамалық компанияларды
жоспарлауды, медиа стратегияны дайындауды жарнамалық өнімдерді тестілеуді,
жарнамалық компан иялардың тиімділігін бағалауды жүзеге асырады. Бұл
бөлімнің негізгі жұмысшылары болып статистикалық анализ және экс
перименттер жүргізетін адамдар табылады. Аталған бөлімнің жұмысшылары
жарнаманы жоспарлаудың барлық этаптарына қатысады.
Көп жағдайда тиімді шешім қабылдау үшін ағымдағы қолда бар ақпараттар
жеткіліксіз болып табылады. Мұндай жағдайда жарнама мен тікелей айналысатын
басшының және қызметкердің жеке тәжриесі және интуи циясы көмектеседі. Ал
егер жұмсалып отырған шығындар өте көп болып тәуекелділік деңгейі өте
жғары болса, онда тиімді шешім қабылдау үшін тек интуиция жеткілік сіз.
Сондық тан да жарнамалдық агенттіктер маркетингтік зерттеулер арқылы
қосымша ақпараттар алып тәуекелділік деңгейін төмендетуді қолдайды.
өндірістік бөлім – жарнамалық - ақпараттық материалдарды өндірумен
айналысады. Бұған типография телестудия, жарнама құралдарын жасау
шеберханалары кіреді.
PR – бөлімі – арнайы мерекелік іс-шараларды және PR – акцияларды
өткізумен айналысады. Сонымен қатар тапсырыс беруші фирманың PR – саясатын
жасауға және іске асыруға атсалысады.
Арнайы жарнамалық функциялардан басқа, жарналық агентік өзінің
қаржылық іс-әрекетін де тиімді атқаруға тиіс. Бұл жұмыспенагенттіктің
қаржылық бөлімі мен бухгалтериясы айналысады.
Аталған бөлімдер барлық жарнамалық агенттіктерге тән емес. әрбір
агенттіктің құрылымы көрсететін қызметіне қарай әр-түрлі борлады.
Қыз меттердің тек жекелеген түрлерін ғана көрсетуге мам анданған
агенттіктер шектеулі түрде қызмет көрсетеді. Олар тек белгілі бір
салаларда ғана қызмет етіп, белгілі бір функцияларды ғана орындайды.
Мысалы, тек сыртқы жарнаманы жасау, видео және киноөнімдерді өндіру,
тікелей почта тасымалын ұйымдастыру.
Соңғы жлдары жарнамалық практикада агенттіктердің мамандану
тенденциясы байқалып отыр. Агенттіктердің арнайы мамандануы олармен жасалып
отырған түрлі жарнамалық жұмыстардың сапасының және шығармашылық
деңгейінің өсуіне әкеліп отыр. Алайда мұндай агенттіктер маркетингтік
зерттеу саласында жеткілікті ақпараттарға ие емес, бұл дегеніміз жарнамалық
құралдарды қолдану тиімділігін төмендетеді.
Жарнама маркетингтік функциялардың маңызды біреуі ретінде нарықтық
қатынастың көптеген қатысушыларымен жүзеге асырылады.
Қазіргі таңда жарнама ондаған мың жарнамалық агенттіктермен бюроларды
біріктіретін экономиканың бір саласы болып отыр.
Жарнаманың жеке сала болып қалыптасуы көп жағдайда жарнамалық
агенттіктердің өз жұмыстарын ұйымдастыру деңгейіне, нарықтағы жарнамалық
қызметтерге, жарнаманы жүргізу формасына, жарнамалық агенттердің
тәжірибелігіне және жарнамалық қызметтердің бағасына байланысты.
Жарнамалық агенттіктердің дамуы келесі себептермен түсіндіріледі:
Біріншіден, жарнамалық агенттіктер тұтынушылардың қызығушылықтарын
тереңірек түсінуге алып келетін түрлі маркетингтік жағдайлармен кездесіп
отырады. Бұл сапалы жарнамалық құралдар жасауға мүмкіндік береді және
олардың тиімді қолданылуын қамтамасыз етеді.
Екіншіден, жарнамалық агенттіктер тәуелсіз ұйымдар ретінде
жарнаманың жекелеген басшыларға тәуелділігі сияқты жарнамаға кереғар әсер
ететін объективті факторларға мән бере бермейді.
Үшіншіден, жарнамалық агенттіктер бұқаралық ақпарат құралдарымен
тұрақты байланыс орнатқан. Жарнамалық агенттіктер орлардан жарнаманы
орналастыру үшін өз уақытында орын және уақыт сатып алады. Жарнамалық
агенттіктермен әріп тестікте болу, жарнама берушіге өз проблеммасын тез
шешуге мүмкіндік береді және уақытын қаражатын үнедеуге көмектеседі.
Төртіншіден, жарналық агенттіктердің қызметтерін пайдалану, жарнамаға
жекелі түрде қарауды қамтамасыз етеді, бұл тиімділігінің жоғарылауына
әкеледі.
1.3. Жарнамалық агенттікті таңдау критерилері.
Жарнамалық агенттіктің жұмысының басты критериі болып оның қызмет
көрсеу сапасы табылады. Кәсіпорындардың тек аз бөлігінің өз маркетингтік
қызметтері бар. Міне сондықтан да кәсіпорындаға жарнама беруші ретінде
жарнамалық компанияны ұсына алатын және оны тиімді жүзеге асыра алатын
жарнамалық агенттікпен әріптестік орнату өте маңызды.
Жарнамалық агенттікті таңдаудыңжалпыға мәлім критерилері бар;
- Жарнамалық агенттіктің құрылған уақыты және жұмыс тәжрибесі;
- Ұсынылатын қызметтер тізімі;
- Білікті мамандардың болуы;
- Баға деңгейі, сонымен қатар қызметтерді төлеу ақысы және реті;
- Агенттіктің қазіргі клиенттерінің тізімі;
- Агшенттіктің имиджі;
Жарнамалық агенттіктің тәжрибелілігінің негізгі критерилеріне былайша
мінездеме беруге болады:
- Жарнамалық агенттік жұмыс жасап жатқан жарнамалық компания клиенттің
маркетингтік стратегиясын негізге ала отырып құрылады ал егер ол жоқ
болса агенттік оны дайындауға көмектеседі;
- Агенттік клиентке тауарды алға жылжытатын фактор ретінде қызмет ететін
және ұзақ жұмыс жасай алатын жарнамалық гранд – идеяны дайындайды және
түсіндіреді;
- Агенттік тек сату туралы хабарландыруды мақсат етіп қоймайды, сонымен
қатар тауардың айналасында тұрақты атмосфера қалыптастыруды, сұранысты
жақсартуды, сатылымның өсуін, брэнд – имиджқұруды қамтамасыз етеді ;
- Агенттік араларында психологтарға дейін қызмет ететін тәжірибелі
кадрлармен жасақталған;
Өзінің агенттігін таңдауда жарнама беруші жоғарыда көрсетілген
критерилерге ғана емес, жарнамалық агенттік тердің типтеріне де
(мамандануына) қарайды.
Нарық жағдайында көптеген фирмалар мен ұйымдар өздерінің жарнамалық
құру керек пе, әлде жарнамлық агенттіктердің қызметін пайдалану керек пе?
Деген сияқты сұрақтарға жауап іздейді. өз жарнамалық қызметін ұйымдастыру
жарнамалық мақсатқа жұмсалған қаражатқа, жоспарланағн жұмыс көлеміне
байланысты. Назарға алатын жайт тіпті фирманың өз жарнамалық қызметі болған
күннің өзінде жарнамалық агенттіктердің қызметінсіз жұмыс жасау мүмкін
емес. Бұл жарнамалық жұмыспен байланысты жұмыстардың барлығы арнайы
тәжірибені немесе құрылғы лардың түрлерін, мысалы, радио және теле
роликтерді талап ететіндігімен байланысты.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай арнамалық агенттіктер жарнама берушілерге
уақыттары және қаражаттарын үнемдеуге мүмкіндік береді. Алайда назарға
алатын жәйт, жарнамалық агенттіктердің бәрі бірдей олармен ұсынылған
жарнаманың түрлерінің тиімділігіне жауап бермейді. Осыған орай, әрбір
фирма, әрбір кәсіпорын немесе ұйым жарнамамен айналысатын арнайы
құрылымдық бөлімшелерге ие болуға міндетті. Фирманың жарнамалық қызметінің
ұйымдастырушылық құрылымы оның көлеміне, ресурстардың болуына, шаруашылық
саласына (өндіріс, сауда, қызмет), өндірілген тауардың мінездемесіне,
жарнаманың маркетингтегі комплексімен фирманың маркетингтік
стратегиясындағы орны мен рөліне, жарнамалық іс-әрекетті жүзеге асыруда
фирманың басшылығын тарту деңгейіне байланысты. Сонымен қатар есте
ұстайтын нәрсе жарнамалық қызмет маркетингтік қызметтің құрамдыс бір бөлігі
болып табылады.
Жарнамалық қызметтің ішкі құрылымы айтарлықтай көптүрлілігіменен
мінезделеді. Ұсақ фирмаларда жарнамаға жауап беретін маркетингтік бөлімнің
бір-ақ адамы болуы мүмкін. Ал үлкен фирмалардың құ рылымында жарнамаға
жауап беретін арнайы құрылымдық бөлімшелер болады.
Жарнама саласындағы мамандар фирмадағы жарнамаға қатысты мәселелерді
бақылап, жарнамалық агенттіктермен жұмыс істеп отыруға міндетті.
Жарнамалық процеске субъекттердің келесі типтері қатысады: жарнама
берушілер, жарнамалық агенттіктер, бұқралық ақпарат құралдары және жарнама
берушілерге және жарнамалық агенттіктерге жарнамалық материалдарды
дайындауға көмектесетін қызметтер (фото және киностудиялар және т.б.).
Жарнамалық процесті ұйымдастырудағы ең басты рөль екі негізгі
қатысушыларға, яғни жарнама берушімен жарнамалық агенттіктерге тиісті.
Жарнамалық процесстің қатысушыларының арасындағы қарым-қатынасты
орнатудың ең тиімдісі келісім шарттық форма. Жарнама беруші жарнамалық
агенттікпен келісім-шарт жасамас бұрын, агенттікті дұрыс таңдауы қажет.
Тұрақты әріптестік үшін жарнамалық агенттікті таңдағанда мыналарды
біліп алғаныңыз жөн:
1. агенттік қашан құрылған? Ол қандайда бір топтың бөлігі болып табылады
ма?
2. ондағы директорлар саны қанша?
3. олар арнайы білімі бар мамандар болып табылады ма? Олар дипломдарын
қашан және қай жерде алды?
4. Агенттіктегі қызметкерлер саны қанша және олардың міндеттері қандай?
5. агенттіктің қазіргі клиенті кім?
6. ол клиенттің сіздің тауарыңызға тікелей немесе жанама түрде
бәсеукелесе алатын тауарлары немесе қызметтері барма?
7. агенттіктегі басшылардың біреуінің сіздің нарығыңызда жұмыс тәжірибесі
барма?
8. егер болса қандац тауарлармен немесе қандай фирмалармен?
9. агенттіктің өнімдерінің үлгілерімен танысуға болады ма?
10. агенттік қандай қызметтер ұсынады?
11. бұл қызметтердің қайсысын ол өз бетінше, ал қайсысына басқа жақтан
мамандар тарту арқылы атқарады?
12. агенттікте жарнама бөлімі барма?
Ең бастысы агенттіктің қызметкерлері тәжірибелі мамандарға ұқсайды м,
онда шығармашылық бастау барма, соны біліп алғаныңыз жөн.
Агенттікті таңдауда оның құрылған уақыфтына, мамандар санына,
мамандану деңгейіне, қызметкер үшін пайыздық ставкаға ерекше назар аудару
қажет.
Агенттіктің құрылған уақыты оның қызметтер нарығындағы іс-әрекетін
анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар агенттік алдын жұмыс істеген
фирмаларға, олардың нәтижелеріне назар аудару қажет.
Агенттіктегі мамандар саны тұтынушыға оның жұмысымен кездей соқ
адамдар емес, тәжірибелі мамандар айналысып жатқандығы туралы ой туғызады.
Агенттіктегі мамандану деңгейі, агенттік жарнама берушіні қызықтыратын
бағыт бойынша жұмыс жасап жатқандығын көрсетеді.
Көрсетілген қызметтер үшін пайыздық ставка агенттіке байланысты қатты
тербеліп отыруы мүмкін. Алайда есте ұстацйтын жәйт төмен бағалар таңдаудың
маңызды, бірақ негізгі критериі емес, өйткені жақсы жұмыс әрқашанда қымбат
тұрады.
Жарнама берушімен жарнамалық агенттіктің арасындағы қарым-қатынас үш
негізгі бағытта құрылуы мүмкін:
• Жарнама беруші жарнамалық агенттікке нені, қашан және қалай істеу
керектігін айтады;
• Жарнама беруші жарнамалық агент оның тапсырмасын қалай орындап
жатқандығына араласпайды;
• Жарнама беруші ортақ шешім тауып, бірігіп жұмыс істейді.
Бірінші вариантта, егер жарнам алға қойылған жарнамалық мақстаттарға
жетпесе агенттік біреудің идеясын орындағанын еске ала отырып, өзінен
барлық жауапкершілікті алуға құқығы бар.
Екінші вариантта, жарнама беруші өзінің тауарын жарнамалауға бөлінген
қаражатын жғалтып алуы мүмкін, өйткені жарнама қойылған мақстаттарға
жетпеуі мүмкін. Бұл жарнамалық агенттік әр-қашанда жәқсы жарнамалық
бағдарламаны жарнама берушісіз және оның жарнамалынып отырған тауарға
қатысты білімінсіз жүзеге асыра аламайтындығымен түсіндіріледі.
Үшінші вариант ең тиімді, өйткені ол нақты тауарларды жарнамалауға
бағытталған бағдарламаларды өткізуде және дайындауда жарнама берушінің және
жарнамалық агенттіктің мамандарының тәжірибесін бірігіп қолдануға мүмкіндік
береді.
2. Қазақстан Республикасындағы жарнамалық
Іс-әрекетті реттейтін құқықтық актілер
Қазақстан Республикасынын, 2003 жылғы 19 желтоқсандағы N 508 Заңы
Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 24, 174-құжат;
"Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 26 желтоқсандағы N 332-333
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жарнама жасау, тарату,
орналастыру және пайдалану процесінде туындайтын қатынастарды реттейді.
1-тарау.Жалпы ережелер
1-бап. Заңның мақсаттары
Осы Заңның мақсаттары жарнаманы жасау, тарату, орыаластыру және пайдалану
үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету, жарнама саласындағы жосықсыз
бәсекеден қорғау, жөнсіз жарнаманы болғызбау және оларға тыйым салу болып
табылады.
2-бап. Заңның қолданылу аясы
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жарнама жасайтын, тарататын,
орналастыратын және пайдаланатын жеке және заңды тұлғалардың қызметі
процесінде туындайтын қатынастарға қолданылады.
Осы Заң жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты
болмайтын хабарландыруларына, соның ішінде бұқаралық ақпарат қүралдарындағы
хабарландыруларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес жүзеге
асырылатын саяси үгіт пен насихатқа қолданылмайды.
3-бап. Негізгі ұғымдар
Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) жарнама - адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды
тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін
қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және
оларды өткізуге жәрдемдесетін кез келген нысанда, кез келген құралдардың
көмегімен таратылатын және орналастырылатын ақпарат;
1-1) сыртқы (көрнекі) жарнама - жылжымалы және жылжымайтын объектілерде
орналастырылған, сондай-ақ ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеулеріндегі және елді мекендердегі үй-жайлардың шегінен тыс
ашық кеңістікте орналастырылған жарнама;
жөнсіз жарнама - мазмұнына, уақытына, таратылу, орналастырылу орныиа және
тәсіліне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптардың
бұзылуына жол берілген жосықсыз, дәйексіз, әдепсіз, көрінеу жалған және
жасырын жарнама;
жарнама беруші - жарнама жасау, тарату және орналастыру үшін жарнамалық
ақпарат көзі болып табылатын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама жасаушы - жарнамалық ақпаратты тарату және орналастыру үшін дайын
нысанға келтіруді жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама таратушы - мүлікті, соның ішінде радио және (немесе) теледидар
хабарларын таратудың техникалық құралдарын беру және (немесе) пайдалану
жолымен және өзге де тәсілдермен жарнамалық ақпаратты тарату мен
орналастыруды жузеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама тұтынушылар - жарнама арналған жеке және (немесе) заңды түлғалардың
беймәлім тобы;
жүгіртпе жол - жарнама таратудың теледидар бойынша, кино және бейне қызмет
көрсетуде берілетін тәсілі, ол теледидар экрандарында, сондай-ақ дербес
мониторларда-тұрақты орналастыру объектілерінде жиынтығымен белгілі бір
ақпаратты құрайтын әріптер, цифрлар, белгілер тіркесінің тізбектесіп
алмасуымен (қозғалуымен) сипатталады;
тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) туралы ақпарат - Қазақстан
Республикасының заңнамасында көзделген және тауармен (жұмыстармен,
көрсетілетін қызметтермен), оның айырым белгілерімен және оны пайдалану
ерекшеліктерімен таныстыру мақсатында сатып алушыға (тұтынушыға)
жеткізілетін тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер), дайындаушы,
сатушы, жеткізуші туралы мәліметтер.
Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының
2007.06.19. N264 Заңымен.
4-бап. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары
Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
5-бап. Жарнамаға авторлық құқық және сабақтас құқықтар
Жарнама авторлық құқықтың және сабақтас құқықтардың толық немесе ішінара
объектісі бола алады. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар Қазақстан
Республикасының заңдарына, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес қорғалуға
тиіс.
2-тарау. Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар
6-бап. Жарнамаға қойылатын жалпы талаптар
Жарнама таратылу, орналастырылу нысанына немесе пайдаланылатын құралына
қарамастан, тікелей ұсынылу сәтінде арнаулы білімсіз немесе арнаулы
құралдарды қолданбай дәйекті әрі түсінікті болуға тиіс.
Мерзімді баспасөз басылымдарын коспағанда, Қазақстан Республикасының
аумағындағы жарнама мемлекеттік және орыс тілдерінде, сондай-ақ жарнама
берушінің қалауы бойынша басқа да тілдерде таратылады.
Жарнама мазмұнының бір тілден екінші тілге аудармасы оның негізгі
мағынасын бұрмаламауға тиіс.
Бұл ретте теледидар мен радио арқылы мемлекеттік тілде берілетін жарнама
күн сайынғы эфирге шығатын барлық уақыт бойы біркелкі таратылуға тиіс.
2-1. Мерзімді баспасөз басылымдарындағы жарнама бұқаралық ақпарат құралын
есепке алу туралы куәлікте бекітілген тілде таратылады.
3. алып тасталды
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жасалуына және сатылуына тыйым
салынған тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жарнамалауға жол
берілмейді.
Егер жарнама беруші жүзеге асыратын қызмет лицензиялануға тиіс болса,
онда тиісті тауарды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жарнамалау
кезінде, сондай-ақ жарнама берушінің өзін жарнамалау кезінде, радиодағы
жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмірін және лицензия берген органның
атауын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жарнаманың және жарнамалық бизнестің пайда болуы келесі үш негізгі
фактордың бірігуімен түсіндіріледі. Олар:
- өндірушілер нарығы;
- жарнаманы таратудың ақпараттық құралдарынарығы;
- жарнамалық өнімді тұтынушылар нарығы;
Бірінші жарнамалық агенттіктер XIXғ соңымен ХХ ғ басында пайда бола
бастады.
Жарнамалық агенттік. – бұл нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін,
жарнкамалық іс-шараларды өткізуге және жарнамалық материалдарды дайындауға
маманданған іскер және шығармашылық адамдардың тәуелсіз ұйымы. Жарнамалық
агенттіктер сонымен қатар орналастыру қызметін де ұсынады, яғни баспа
беттерінде орындар және теле және радио бағдарламаларында эфирлік уакқыт
ұсынады, тұтынушыларға басқа да маркетингтік және жарнамалық акцияларда
көмектеседі.
КСРО – да жарнамалық агенттіктердің көбі 80-ші жылдардың соңымен 90-шы
жылдардың басында пайда болды. Бұл ең алдымен сол кезде нарықтық қарым-
қатынастың дамуын және нарықта тауар мен қызметтің жылжуына белсенді түрде
әсер етуімен байланысты.
Жарнамалық нарықтың, атап айтқанда жарнамалық іс-әрекеттің дамуы
көптеген факторларға байланысты. Ең алдымен елдегі жалпы экономикалық
жағдайға байланысты макоэкономикаық фактор. Мысалы, жылдан – жылға үдеп
келе жатқан бәсекелестік беделді агенттіктердің, беделді жарнама
берушілерге қызмет көрсетуіне әкеледі. Жыл сайын үлкен агенттіктердің аз
ғана бөлігіне көптеген пайда түсуде. Радио және телестудиялармен,
баспасөзбен тығыз байланысы жоқ ұсақ жарнамалық агенттіктер өз жарыстарын
шектеуге мәжбүр болып отыр.
Жарнама нарығына әсер ететін факторлардың бірі, әлеуметтік –
демографиялық. Халық санының өздгеруі және оның материалдық және білім
деңгейінің өзгеруі жарнамалық агенттіктер маңызды болып табылады.
әлеуметтік саладағы өзгерістер сонымен қатар қоршаған ортаны қорғау,
тұтынушылрдың құқығын қорғау және тағы басқа түрлі ұйымдардың пайда
болуы жарнама нарығының даму динамикасына өз әсерін тигізіп отыр.
Жарнамалық жұмысқа әсер ететін негізгі факторлардың ішінде
мемлекетті, қоғамдық ұйымдарды , тұтынушыларды ерекше атап өтуге болады.
Мемлекетпен реттелетін, жарнамалық бизнеске салық салу, жарнамалық
агенттіктердің шаруашылығының дамуына тікелей әсер етеді.
Жарнамалық агенттіктердің ассоциациясы 1918-жылдың өзінде-ақ
жарнамалық агенттіктердің іс-әрекеттерінің бағыттарына фундаминтальдік
талаптар қойды. Бұлар негізгі талаптар:
Өнімді зерттеу. Жарнамалық агенттіктер өнімді нарықта дұрыс көрсету
үшін, олардың басымдығына және кемшіліктеріне байланысты, бәсекелес
өнімдермен салыстырмалы түрде зерттейді. Тауардың немесе қызметтің
қолданылу мақсаты, оның бағасы, көзқарасы секілді факторлар есепке
алынады. Бұл ақпараттардың жартысы өндірушінің өзінен, ал қалған жартысы
маркетингтік зерттеулер нәтижесінен алынуы мүмкін.
Нарықты зерттеу. Рекламалық агенттік жарнама берушіге оның бизнесі
дамуы үшінжаңа жолдар көрсету мақсатында нарыққа анализ жасайы. Сонымен
қатар жарнама берушінің бибзнесіне әсер ететін сезондық, экономикалық,
географиялық факторларға қатысты сұрақтарда зерттележді.
Тауардың немесе қызметтің алға жылжуына әсер ететін негізгі
факторларды зерттеу. Жарнамалық агенік тауар және қызметтің сатыуына және
таралуына әсер ететін факторларды зертейді, сөйтіп тапсырыс берушіге
нарықтағы тауардың алға жылжуына ықпал ететін тиімді варианттарды ұсынады.
Бұқаралық ақпарат құралдары на анализ жасау.Жарнамалық агенттіктер
бұқаралық ақпарат құралдарын тиражына, физикалық мүмкіндіктеріне, бағасына,
жұртқа әсер етуіне қарай зерттейді.
Жарнама берушіге ұсыныстар дайындау. Жарнамылық агенттік келесідей
ұсыныстар дайындауы қажет.
- нарққа жаңа өніммен қалайша шығу керек;
- жарнаманы таратуда қандай өзгерістер жасау керек;
- жарнамалық құралдардың қандай түрлерін пайдалану тиімдірек;
- қандай жарнамалық идеяларды, концепцияларды қолдану керек;
- жарнамаға қандай мөлшерде шығын жоспарлау қажет және т.б.
Іске асыру. Ұсынылған жарнамалық жоспарды жарнама беруші қолданғаннан
кейін жарнамалық агенттік оны мына жұмыстарды орындау арқылы іске асырады:
- шығармашылық топ жарнамалық – ақпараттық материалдарды дайындайды;
- жарнамалық өнім құрылады (аудио және видео өнімдер, полиграфиялар және
т.б.).
- бұқаралық ақпарат құралдарында жарнаманы орналастыру үшін уақыт және
орын алынады;
- құрылған жоспарға байланыстты жарнаманы тарату ;
- жарнамалық компанияның тиімділігіне баға беріледі;
Жарнамалық агенттік қызметтің мынадай түрлерін көрсетуі мүмкін:
- тиімді жарнамалық компания жүргізу үшін тұтынушыларға, тауарларға,
қызметтерге, нарыққа маркетингтік және әлеуметтік зерттеулер жүргізу;
- комплекстік жарнамалық компанияларды дайындау;
- жарнамалық – ақпараттық материалдарды дайындау;
- жрнамалық өнімдер құру ( аудио және видео роликтерді, сыртқы
жарнаманы, полиграфиялық қызметтерді және т.б. ұсыну);
- медиажоспарлауы өткізу;
- жарнамалақ – ақпараттық материалдарды орналастыру;
- көліктегі жарнаманы және сыртқы жарнамалық құралдарды жасау, дйындау
және техникалық қызмет көрсету;
- сувенирлік өнімдерді дайындау және көркемдеу;
- жарнамалық – техникалық семинарларды, презентацияларды,
конференцияларды ұйымдастыру және көркемдеу;
- тауарлық белгіні және фирмалық стильді жасау;
- интерьерлерді көркемдеу және дизаин жасау;
Халық шаруашылығындағы жарнамалық агенттіктердің рөлі олардың
жұмысымен анықталады.
Жарнамалық агенттіктер саудамен өндірістің арасында тиімді рөль
атқарады.
Жарнамалық процесті жүзегеасыруға келесі субъекттер атсалысады:
1. Жрнама берушіжарнамалық ақпараттың бастауы болып табылатын заңды
немесе жеке тұлға. Жарнама берушінің рөлінде жасалған тапсырыс бойынша
жарнаманы төлейтін кез-келген өндірістік немсесе сауда фирмасы,
инвестициялық компания, банк, жеке кәсіпкер болуы мүмкін.
Жарнама берушінің негізгі функциялары:
• жарнаманың объектін анықтау;
• таңдалынған нысанның ерекшеліктерін анықтау;
• жарнамаға кететін шығывндарды жоспарлау;
• жарнамалық агенттікке қажетті материалдарды беру;
• түрлі жарнамалық іс-шараларды өткізу, жарнамалық материалдарды жасау
және жарнаманы бұқаралық ақпараттық құралдарында орналастыру жөнінде
жарнамалық агенттікпен келісім - шарты дайындау;
• жарнамалық материалдарды жасау кезінде жарнаманы орындаушыға
көмектесу;
• тексттерді, эксиздерді беквіту;
• жасалған жұмыстың ақысын төлеу;
2. Жрнама өндіруші – жарнамалық ақпаратты таралуға дайын күйінде толық
және бөлшектеп дайындайтын жеке немесе заңды тұлға.
3. Жарнама таратушы – жарнаманың орналасуын және (немесе) таралуын
техникалық құралдарды, яғни радио, теледидар т.б. қолдану арқылы жүзеге
асыратын заңды немесе жеке тұлға.
1.2. Жарнамалық агенттіктердің құрылымы мен функциялары.
Нарықта жарнаманы өндірумен және таратумен жарнамалық агенттіктер
айналысады. Олар агенттіктер және қызметтердің жекелеген түрлерін ғана
көрсетуге маманданған агенттіктер болып бөлінеді.
Толық цикльді агенттіктердің қызметі екіге бөлінеді:
- жарнамалық қызметтер (above - the – line), яғни жоспарлау, өндіру,
жарнамалық материалдарды жасау, зерттеулер жүргізу, бұқаралық ақпарат
құралдарымен жұмыс жасау және т.б.
- Жарнамалық емес қызметтер (below – the – line), яғни қоғаммен
байланысты мерекелік іс-шараларды ұйымдастыру, жарнамалық өнімдерді
жасау т.б.
Әдетте толық цикльді агенттік келесі функция ларды атқарады.
- Маркетинг тік зерттеу жүргізеді;
- Медиажоспарлау жүргізеді және жарнаманы бұқаралық ақпарат құралдарында
орналастырудың тиімді жақтарын ұсынады;
- Жарнамалық компанияның шығармашылық кон цепциясын жасайды;
- PR – жоспарларды жүзеге асырады;
Толық цикльді агенттіктерде кемі отыз адамдай жұмыс істейді. Мұндай
агенттіктер бірнеше функционалдық бөлімшелерден тұрады.
Олар:
Шығармашылық бөлім – бұл бөлім жарнамалық – ақпараттық материалдарды
жасаумен айналысады. Мұның құрамына арт – директор, дизаинерлер,
суретшілер, редакторлар жәгне тағы басқалар кіреді. Бұл бөлімнің рөлі өте
зор, мұнда психологиялық факторда назарға алынады.
Әімшілік бөлім – бұл бөлім жалпы агенттік ті басқаратын директордан
және атщқарушы директордан тұрады.
Тұтынушылармен жұмыс жасау бөлімі – бұл бөлім тікелей жарнама
берушілермен және жарнама таратушылармен келіссөздер жүргізеді және
жарнамалық компанияның өтуіне бақылау жүргізеді.
Аналитикалық бөлім – барлық қажетті маркетингтік зерттеулерді
жүргізуді, медиа нарыққа анализ жасауды, жарнамалық компанияларды
жоспарлауды, медиа стратегияны дайындауды жарнамалық өнімдерді тестілеуді,
жарнамалық компан иялардың тиімділігін бағалауды жүзеге асырады. Бұл
бөлімнің негізгі жұмысшылары болып статистикалық анализ және экс
перименттер жүргізетін адамдар табылады. Аталған бөлімнің жұмысшылары
жарнаманы жоспарлаудың барлық этаптарына қатысады.
Көп жағдайда тиімді шешім қабылдау үшін ағымдағы қолда бар ақпараттар
жеткіліксіз болып табылады. Мұндай жағдайда жарнама мен тікелей айналысатын
басшының және қызметкердің жеке тәжриесі және интуи циясы көмектеседі. Ал
егер жұмсалып отырған шығындар өте көп болып тәуекелділік деңгейі өте
жғары болса, онда тиімді шешім қабылдау үшін тек интуиция жеткілік сіз.
Сондық тан да жарнамалдық агенттіктер маркетингтік зерттеулер арқылы
қосымша ақпараттар алып тәуекелділік деңгейін төмендетуді қолдайды.
өндірістік бөлім – жарнамалық - ақпараттық материалдарды өндірумен
айналысады. Бұған типография телестудия, жарнама құралдарын жасау
шеберханалары кіреді.
PR – бөлімі – арнайы мерекелік іс-шараларды және PR – акцияларды
өткізумен айналысады. Сонымен қатар тапсырыс беруші фирманың PR – саясатын
жасауға және іске асыруға атсалысады.
Арнайы жарнамалық функциялардан басқа, жарналық агентік өзінің
қаржылық іс-әрекетін де тиімді атқаруға тиіс. Бұл жұмыспенагенттіктің
қаржылық бөлімі мен бухгалтериясы айналысады.
Аталған бөлімдер барлық жарнамалық агенттіктерге тән емес. әрбір
агенттіктің құрылымы көрсететін қызметіне қарай әр-түрлі борлады.
Қыз меттердің тек жекелеген түрлерін ғана көрсетуге мам анданған
агенттіктер шектеулі түрде қызмет көрсетеді. Олар тек белгілі бір
салаларда ғана қызмет етіп, белгілі бір функцияларды ғана орындайды.
Мысалы, тек сыртқы жарнаманы жасау, видео және киноөнімдерді өндіру,
тікелей почта тасымалын ұйымдастыру.
Соңғы жлдары жарнамалық практикада агенттіктердің мамандану
тенденциясы байқалып отыр. Агенттіктердің арнайы мамандануы олармен жасалып
отырған түрлі жарнамалық жұмыстардың сапасының және шығармашылық
деңгейінің өсуіне әкеліп отыр. Алайда мұндай агенттіктер маркетингтік
зерттеу саласында жеткілікті ақпараттарға ие емес, бұл дегеніміз жарнамалық
құралдарды қолдану тиімділігін төмендетеді.
Жарнама маркетингтік функциялардың маңызды біреуі ретінде нарықтық
қатынастың көптеген қатысушыларымен жүзеге асырылады.
Қазіргі таңда жарнама ондаған мың жарнамалық агенттіктермен бюроларды
біріктіретін экономиканың бір саласы болып отыр.
Жарнаманың жеке сала болып қалыптасуы көп жағдайда жарнамалық
агенттіктердің өз жұмыстарын ұйымдастыру деңгейіне, нарықтағы жарнамалық
қызметтерге, жарнаманы жүргізу формасына, жарнамалық агенттердің
тәжірибелігіне және жарнамалық қызметтердің бағасына байланысты.
Жарнамалық агенттіктердің дамуы келесі себептермен түсіндіріледі:
Біріншіден, жарнамалық агенттіктер тұтынушылардың қызығушылықтарын
тереңірек түсінуге алып келетін түрлі маркетингтік жағдайлармен кездесіп
отырады. Бұл сапалы жарнамалық құралдар жасауға мүмкіндік береді және
олардың тиімді қолданылуын қамтамасыз етеді.
Екіншіден, жарнамалық агенттіктер тәуелсіз ұйымдар ретінде
жарнаманың жекелеген басшыларға тәуелділігі сияқты жарнамаға кереғар әсер
ететін объективті факторларға мән бере бермейді.
Үшіншіден, жарнамалық агенттіктер бұқаралық ақпарат құралдарымен
тұрақты байланыс орнатқан. Жарнамалық агенттіктер орлардан жарнаманы
орналастыру үшін өз уақытында орын және уақыт сатып алады. Жарнамалық
агенттіктермен әріп тестікте болу, жарнама берушіге өз проблеммасын тез
шешуге мүмкіндік береді және уақытын қаражатын үнедеуге көмектеседі.
Төртіншіден, жарналық агенттіктердің қызметтерін пайдалану, жарнамаға
жекелі түрде қарауды қамтамасыз етеді, бұл тиімділігінің жоғарылауына
әкеледі.
1.3. Жарнамалық агенттікті таңдау критерилері.
Жарнамалық агенттіктің жұмысының басты критериі болып оның қызмет
көрсеу сапасы табылады. Кәсіпорындардың тек аз бөлігінің өз маркетингтік
қызметтері бар. Міне сондықтан да кәсіпорындаға жарнама беруші ретінде
жарнамалық компанияны ұсына алатын және оны тиімді жүзеге асыра алатын
жарнамалық агенттікпен әріптестік орнату өте маңызды.
Жарнамалық агенттікті таңдаудыңжалпыға мәлім критерилері бар;
- Жарнамалық агенттіктің құрылған уақыты және жұмыс тәжрибесі;
- Ұсынылатын қызметтер тізімі;
- Білікті мамандардың болуы;
- Баға деңгейі, сонымен қатар қызметтерді төлеу ақысы және реті;
- Агенттіктің қазіргі клиенттерінің тізімі;
- Агшенттіктің имиджі;
Жарнамалық агенттіктің тәжрибелілігінің негізгі критерилеріне былайша
мінездеме беруге болады:
- Жарнамалық агенттік жұмыс жасап жатқан жарнамалық компания клиенттің
маркетингтік стратегиясын негізге ала отырып құрылады ал егер ол жоқ
болса агенттік оны дайындауға көмектеседі;
- Агенттік клиентке тауарды алға жылжытатын фактор ретінде қызмет ететін
және ұзақ жұмыс жасай алатын жарнамалық гранд – идеяны дайындайды және
түсіндіреді;
- Агенттік тек сату туралы хабарландыруды мақсат етіп қоймайды, сонымен
қатар тауардың айналасында тұрақты атмосфера қалыптастыруды, сұранысты
жақсартуды, сатылымның өсуін, брэнд – имиджқұруды қамтамасыз етеді ;
- Агенттік араларында психологтарға дейін қызмет ететін тәжірибелі
кадрлармен жасақталған;
Өзінің агенттігін таңдауда жарнама беруші жоғарыда көрсетілген
критерилерге ғана емес, жарнамалық агенттік тердің типтеріне де
(мамандануына) қарайды.
Нарық жағдайында көптеген фирмалар мен ұйымдар өздерінің жарнамалық
құру керек пе, әлде жарнамлық агенттіктердің қызметін пайдалану керек пе?
Деген сияқты сұрақтарға жауап іздейді. өз жарнамалық қызметін ұйымдастыру
жарнамалық мақсатқа жұмсалған қаражатқа, жоспарланағн жұмыс көлеміне
байланысты. Назарға алатын жайт тіпті фирманың өз жарнамалық қызметі болған
күннің өзінде жарнамалық агенттіктердің қызметінсіз жұмыс жасау мүмкін
емес. Бұл жарнамалық жұмыспен байланысты жұмыстардың барлығы арнайы
тәжірибені немесе құрылғы лардың түрлерін, мысалы, радио және теле
роликтерді талап ететіндігімен байланысты.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай арнамалық агенттіктер жарнама берушілерге
уақыттары және қаражаттарын үнемдеуге мүмкіндік береді. Алайда назарға
алатын жәйт, жарнамалық агенттіктердің бәрі бірдей олармен ұсынылған
жарнаманың түрлерінің тиімділігіне жауап бермейді. Осыған орай, әрбір
фирма, әрбір кәсіпорын немесе ұйым жарнамамен айналысатын арнайы
құрылымдық бөлімшелерге ие болуға міндетті. Фирманың жарнамалық қызметінің
ұйымдастырушылық құрылымы оның көлеміне, ресурстардың болуына, шаруашылық
саласына (өндіріс, сауда, қызмет), өндірілген тауардың мінездемесіне,
жарнаманың маркетингтегі комплексімен фирманың маркетингтік
стратегиясындағы орны мен рөліне, жарнамалық іс-әрекетті жүзеге асыруда
фирманың басшылығын тарту деңгейіне байланысты. Сонымен қатар есте
ұстайтын нәрсе жарнамалық қызмет маркетингтік қызметтің құрамдыс бір бөлігі
болып табылады.
Жарнамалық қызметтің ішкі құрылымы айтарлықтай көптүрлілігіменен
мінезделеді. Ұсақ фирмаларда жарнамаға жауап беретін маркетингтік бөлімнің
бір-ақ адамы болуы мүмкін. Ал үлкен фирмалардың құ рылымында жарнамаға
жауап беретін арнайы құрылымдық бөлімшелер болады.
Жарнама саласындағы мамандар фирмадағы жарнамаға қатысты мәселелерді
бақылап, жарнамалық агенттіктермен жұмыс істеп отыруға міндетті.
Жарнамалық процеске субъекттердің келесі типтері қатысады: жарнама
берушілер, жарнамалық агенттіктер, бұқралық ақпарат құралдары және жарнама
берушілерге және жарнамалық агенттіктерге жарнамалық материалдарды
дайындауға көмектесетін қызметтер (фото және киностудиялар және т.б.).
Жарнамалық процесті ұйымдастырудағы ең басты рөль екі негізгі
қатысушыларға, яғни жарнама берушімен жарнамалық агенттіктерге тиісті.
Жарнамалық процесстің қатысушыларының арасындағы қарым-қатынасты
орнатудың ең тиімдісі келісім шарттық форма. Жарнама беруші жарнамалық
агенттікпен келісім-шарт жасамас бұрын, агенттікті дұрыс таңдауы қажет.
Тұрақты әріптестік үшін жарнамалық агенттікті таңдағанда мыналарды
біліп алғаныңыз жөн:
1. агенттік қашан құрылған? Ол қандайда бір топтың бөлігі болып табылады
ма?
2. ондағы директорлар саны қанша?
3. олар арнайы білімі бар мамандар болып табылады ма? Олар дипломдарын
қашан және қай жерде алды?
4. Агенттіктегі қызметкерлер саны қанша және олардың міндеттері қандай?
5. агенттіктің қазіргі клиенті кім?
6. ол клиенттің сіздің тауарыңызға тікелей немесе жанама түрде
бәсеукелесе алатын тауарлары немесе қызметтері барма?
7. агенттіктегі басшылардың біреуінің сіздің нарығыңызда жұмыс тәжірибесі
барма?
8. егер болса қандац тауарлармен немесе қандай фирмалармен?
9. агенттіктің өнімдерінің үлгілерімен танысуға болады ма?
10. агенттік қандай қызметтер ұсынады?
11. бұл қызметтердің қайсысын ол өз бетінше, ал қайсысына басқа жақтан
мамандар тарту арқылы атқарады?
12. агенттікте жарнама бөлімі барма?
Ең бастысы агенттіктің қызметкерлері тәжірибелі мамандарға ұқсайды м,
онда шығармашылық бастау барма, соны біліп алғаныңыз жөн.
Агенттікті таңдауда оның құрылған уақыфтына, мамандар санына,
мамандану деңгейіне, қызметкер үшін пайыздық ставкаға ерекше назар аудару
қажет.
Агенттіктің құрылған уақыты оның қызметтер нарығындағы іс-әрекетін
анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар агенттік алдын жұмыс істеген
фирмаларға, олардың нәтижелеріне назар аудару қажет.
Агенттіктегі мамандар саны тұтынушыға оның жұмысымен кездей соқ
адамдар емес, тәжірибелі мамандар айналысып жатқандығы туралы ой туғызады.
Агенттіктегі мамандану деңгейі, агенттік жарнама берушіні қызықтыратын
бағыт бойынша жұмыс жасап жатқандығын көрсетеді.
Көрсетілген қызметтер үшін пайыздық ставка агенттіке байланысты қатты
тербеліп отыруы мүмкін. Алайда есте ұстацйтын жәйт төмен бағалар таңдаудың
маңызды, бірақ негізгі критериі емес, өйткені жақсы жұмыс әрқашанда қымбат
тұрады.
Жарнама берушімен жарнамалық агенттіктің арасындағы қарым-қатынас үш
негізгі бағытта құрылуы мүмкін:
• Жарнама беруші жарнамалық агенттікке нені, қашан және қалай істеу
керектігін айтады;
• Жарнама беруші жарнамалық агент оның тапсырмасын қалай орындап
жатқандығына араласпайды;
• Жарнама беруші ортақ шешім тауып, бірігіп жұмыс істейді.
Бірінші вариантта, егер жарнам алға қойылған жарнамалық мақстаттарға
жетпесе агенттік біреудің идеясын орындағанын еске ала отырып, өзінен
барлық жауапкершілікті алуға құқығы бар.
Екінші вариантта, жарнама беруші өзінің тауарын жарнамалауға бөлінген
қаражатын жғалтып алуы мүмкін, өйткені жарнама қойылған мақстаттарға
жетпеуі мүмкін. Бұл жарнамалық агенттік әр-қашанда жәқсы жарнамалық
бағдарламаны жарнама берушісіз және оның жарнамалынып отырған тауарға
қатысты білімінсіз жүзеге асыра аламайтындығымен түсіндіріледі.
Үшінші вариант ең тиімді, өйткені ол нақты тауарларды жарнамалауға
бағытталған бағдарламаларды өткізуде және дайындауда жарнама берушінің және
жарнамалық агенттіктің мамандарының тәжірибесін бірігіп қолдануға мүмкіндік
береді.
2. Қазақстан Республикасындағы жарнамалық
Іс-әрекетті реттейтін құқықтық актілер
Қазақстан Республикасынын, 2003 жылғы 19 желтоқсандағы N 508 Заңы
Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2003 ж., N 24, 174-құжат;
"Егемен Қазақстан" 2003 жылғы 26 желтоқсандағы N 332-333
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жарнама жасау, тарату,
орналастыру және пайдалану процесінде туындайтын қатынастарды реттейді.
1-тарау.Жалпы ережелер
1-бап. Заңның мақсаттары
Осы Заңның мақсаттары жарнаманы жасау, тарату, орыаластыру және пайдалану
үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету, жарнама саласындағы жосықсыз
бәсекеден қорғау, жөнсіз жарнаманы болғызбау және оларға тыйым салу болып
табылады.
2-бап. Заңның қолданылу аясы
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында жарнама жасайтын, тарататын,
орналастыратын және пайдаланатын жеке және заңды тұлғалардың қызметі
процесінде туындайтын қатынастарға қолданылады.
Осы Заң жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырумен байланысты
болмайтын хабарландыруларына, соның ішінде бұқаралық ақпарат қүралдарындағы
хабарландыруларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актілеріне
сәйкес жүзеге
асырылатын саяси үгіт пен насихатқа қолданылмайды.
3-бап. Негізгі ұғымдар
Осы Заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) жарнама - адамдардың беймәлім тобына арналған және жеке немесе заңды
тұлғаларға, тауарларға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін
қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және
оларды өткізуге жәрдемдесетін кез келген нысанда, кез келген құралдардың
көмегімен таратылатын және орналастырылатын ақпарат;
1-1) сыртқы (көрнекі) жарнама - жылжымалы және жылжымайтын объектілерде
орналастырылған, сондай-ақ ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдарының
бөлінген белдеулеріндегі және елді мекендердегі үй-жайлардың шегінен тыс
ашық кеңістікте орналастырылған жарнама;
жөнсіз жарнама - мазмұнына, уақытына, таратылу, орналастырылу орныиа және
тәсіліне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген талаптардың
бұзылуына жол берілген жосықсыз, дәйексіз, әдепсіз, көрінеу жалған және
жасырын жарнама;
жарнама беруші - жарнама жасау, тарату және орналастыру үшін жарнамалық
ақпарат көзі болып табылатын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама жасаушы - жарнамалық ақпаратты тарату және орналастыру үшін дайын
нысанға келтіруді жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама таратушы - мүлікті, соның ішінде радио және (немесе) теледидар
хабарларын таратудың техникалық құралдарын беру және (немесе) пайдалану
жолымен және өзге де тәсілдермен жарнамалық ақпаратты тарату мен
орналастыруды жузеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
жарнама тұтынушылар - жарнама арналған жеке және (немесе) заңды түлғалардың
беймәлім тобы;
жүгіртпе жол - жарнама таратудың теледидар бойынша, кино және бейне қызмет
көрсетуде берілетін тәсілі, ол теледидар экрандарында, сондай-ақ дербес
мониторларда-тұрақты орналастыру объектілерінде жиынтығымен белгілі бір
ақпаратты құрайтын әріптер, цифрлар, белгілер тіркесінің тізбектесіп
алмасуымен (қозғалуымен) сипатталады;
тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) туралы ақпарат - Қазақстан
Республикасының заңнамасында көзделген және тауармен (жұмыстармен,
көрсетілетін қызметтермен), оның айырым белгілерімен және оны пайдалану
ерекшеліктерімен таныстыру мақсатында сатып алушыға (тұтынушыға)
жеткізілетін тауарлар (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер), дайындаушы,
сатушы, жеткізуші туралы мәліметтер.
Ескерту. 3-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының
2007.06.19. N264 Заңымен.
4-бап. Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары
Қазақстан Республикасының жарнама туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Заңнан және Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
5-бап. Жарнамаға авторлық құқық және сабақтас құқықтар
Жарнама авторлық құқықтың және сабақтас құқықтардың толық немесе ішінара
объектісі бола алады. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар Қазақстан
Республикасының заңдарына, сондай-ақ халықаралық шарттарға сәйкес қорғалуға
тиіс.
2-тарау. Жарнамаға қойылатын жалпы және арнайы талаптар
6-бап. Жарнамаға қойылатын жалпы талаптар
Жарнама таратылу, орналастырылу нысанына немесе пайдаланылатын құралына
қарамастан, тікелей ұсынылу сәтінде арнаулы білімсіз немесе арнаулы
құралдарды қолданбай дәйекті әрі түсінікті болуға тиіс.
Мерзімді баспасөз басылымдарын коспағанда, Қазақстан Республикасының
аумағындағы жарнама мемлекеттік және орыс тілдерінде, сондай-ақ жарнама
берушінің қалауы бойынша басқа да тілдерде таратылады.
Жарнама мазмұнының бір тілден екінші тілге аудармасы оның негізгі
мағынасын бұрмаламауға тиіс.
Бұл ретте теледидар мен радио арқылы мемлекеттік тілде берілетін жарнама
күн сайынғы эфирге шығатын барлық уақыт бойы біркелкі таратылуға тиіс.
2-1. Мерзімді баспасөз басылымдарындағы жарнама бұқаралық ақпарат құралын
есепке алу туралы куәлікте бекітілген тілде таратылады.
3. алып тасталды
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жасалуына және сатылуына тыйым
салынған тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жарнамалауға жол
берілмейді.
Егер жарнама беруші жүзеге асыратын қызмет лицензиялануға тиіс болса,
онда тиісті тауарды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) жарнамалау
кезінде, сондай-ақ жарнама берушінің өзін жарнамалау кезінде, радиодағы
жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмірін және лицензия берген органның
атауын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz