Құқықтық статистика негіздері

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 109 бет
Таңдаулыға:

ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ Құқықтық статистика негіздері пәні бойынша

050301 “Заңтану” мамандығының суденттері үшін әзірленген.

Оқу-әдістемелік кешен типтік бағдарлама негізінде құрастырылған

Типтік бағдарламаның индексі:

Оқу - әдістемелік кешен кафедра мәжілісінде талқыланған

№ Хаттама “ ” 2007 ж

Кафедра меңгерушісі

Факультеттің әдістемелік кеңесінде мақұлданған

№ Хаттама “ ” 2007 ж

Әдістемелік кеңесінің төрағасы

Мазмұны

1. Абстракт . . .

2. Жалпы мәліметтер

3. Курстың мақсаты мен міндеті . . .

4. Курстың пререквизиттері, постреквизиттері . . .

5. Жұмыс оқу Жоспар:ынан көшірме . . .

6. Оқу сабақтарының құрылымы . . .

7. Студентке арналған ережелер . . .

8. Оқу сағаттарының кридитке сәйкес тақырып

бойынша бөліну кестесі . . .

9. Лекция сабақтарының мазмұны . . .

10. Семинар сабақтарының жоспары . . .

11. СӨЖ-жоспары . . .

12. ОБСӨЖ-сабақтарының жоспары . . .

13. Студенттердің білімін бақылау түрлері: . . .

а) бақылау сұрақтары

б) жазбаша бақылау жұмысы

в) тест сұрақтары

14. Студенттердің академиялық білімін рейтингтік

бақылау жүйесі . . .

15. Пән бойынша оқу процесінің картасы . . .

АБСТРАКТ

Оқу әдістемелік кешені “Құқықтық статистика негіздері” пәні бойынша 050301 “Заңтану” мамандығының суденттеріне осы курс бойынша оқытушының жұмыстан неғұрлым тиімді ұйымдастыруға арналған барлық қажетті оқу-әдістемелік материалдарды құрайды. Білім беруде кредиттік технологияны пайдаланып, барлық құжаттарды бір кешенге біріктіре отырып, пәнді меңгеру процесінде студентке білімін, машықтануын және біліктілігін жоғарғы деңгейге көтеру мақсаты көзделініп отыр.

Жұмыстық бағдарламада оқу жұмысының түрлері бойынша сағаттар көрсетілген; ПС-практикалық сабақтар.

ОБСӨЖ оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы, СӨЖ-студенттердің өзіндік жұмысы.

Оқыту бағдарламасы (Syiiabys), семестрдің басында әрбір студентке беріліп, студенттің білімін тереңдетуге, пәнге деген ықыласының артуына, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттері ашылып, одан әрі дамуына себебін тигізеді деп күтілуде.

Дәрістің қысқаша жазбасы студентке қайсы бір тақырыпты қарастыруда неге назар аудару керектігіне бағыт береді, санасына негізгі ұғымдар мен терминдерді енгізеді. Пјнді толықтай меңгеру үшін студент ұсынылған јдебиеттің барлығымен дерлік жұмыс өткізіп жјне өзіндік жұмысынан барлық көлемін орындауы қажет.

Тапсырмалар мен жағдайлардың жиынтығы студенттерге аудиториялардан тыс өзіндік жұмысты, үй тапсырмасын орындауға арналған.

Тестік тапсырмалар студентке кредиттерді тапсыруда пјн бойынша өз білімдерін тексеруге және рейтінгтік бақылауды тапсыруға, сынақ / емтиханды алуға арналған.

2. Жалпы мӘліметтер

Оқытушы Қуандықова К. Ж.

“Құқық” кафедрасы №1 корпус, 1-этаж, 102-кабинет

Телефон: -203

Кафедрада болу уақыты: 8. 00 - 18. 00

Өткізу уақыты және орны

№: №

Аты-жөні: Аты-жөні

Сабақты өткізу, орны: Сабақты өткізу, орны

Байланыстырушы мәлімет: Байланыстырушы мәлімет

№:

Аты-жөні:

Сабақты өткізу, орны: Аудиториялық сабақтар

Байланыстырушы мәлімет: СӨЖ

№: 1

Аты-жөні: Қуандықова Клара Жақсыбайқызы

Сабақты өткізу, орны:

Уақыты

Ауд

Байланыстырушы мәлімет:

Уақыты

Ауд

Тел: ___

Каб: _

Корпус: _

3. пӘнді оқытудың мақсаты

Қоғамның назар аударатын бір саласы, ол заңдармен қорғалатын және шешілетін қоғамдық қатынастардың жай-күйі болып табылады. Мемлекет, қоғам үшін немесе қазіргі заманғы азамат үшін аса қажетті болып саналатын әр түрлі қоғамдық қатынастарға кейбір адамдар тарапынан қарсы іс-әрекеттер жасау кездеседі. Бұл құқық бұзушылықтардың түрлері (қылмыстық, әкімшілік, азаматтық құқықтық) және олардың ауырлық деңгейі, сонымен қатар ол құқық бұзушылықтар туралы жан-жақты сандық мәліметтер дайындау қажеттілігі туындайды.

Құқықтық статистика өмір шындығын нақты білдіре алатын қызмет болғандықтан, яғни қоғамның жақсы жақтарының дамуымен қатар, оның жағымсыз тұстарының да қарқынын көрсете алатындықтан, мемлекет ол статистикалық мәліметтерді пайдаланып, тиісті шаралар қолданады.

Статистикалық мәліметтер ашық және жариялы болуы керек. Кеңес үкіметі кезеңінде кейбір құқықтық статистикалық мәліметтер құпия ретінде бағаланып, жарияланбады. Қылмыстылық, қылмыскердің қайталануы (рецидив) тәрізді сандық мәліметтер құпия ұсталды. Себебі мұндай статистикалық материалдар сол кездегі социалистік қоғамды масқаралайтын, Кеңес үкіметі орнаған елде болуы тиіс жағдай-күйге қайшы келетін мәліметтер еді. Құқықтық статистикалық мәліметтердің мұндай құпиялығы 1990 жылдардың басжағында елді демократияландыру, жариялық процесінің нәтижелерінде алынды. Соның нәтижесінде халық өзі өмір сүріп отырған қоғамның шын бет-бейнесін анық көріп қана қойған жоқ, сонымен бірге құқықтық ғылымдар бойынша жүргізілген зерттеулер де тиісті статистикалық мәліметтерді пайдаланып, ғылым жағындағы зерттеулер нәтижесін әлеуметтік ортамен жақындастырды, һәм байланыстырды.

Статистиканың басты мақсатының бір болып табылатын, қоғамды әралуан сандық мәліметтермен қамтамасыз етуді іске асыру үшін, қазіргі уақытта кең мүмкіншілік ашылып отыр. Электрон есептегіш машиналарды пайдалану арқылы, бұрын мүмкін бола бермейтін белгілі бір құбылыс туралы жан-жақты статистикалық мәліметтерді шығаруға және таратуға болады. Бұл, әсіресе, криминологиялық және құқықтық ғылымдардың базасын күшейтуге, сондай-ақ құқық бұзушылықпен күрес жолындағы құқық қорғау органдарының қызметін тиімді жүргізуге жағдай жасайды.

Статистикалық қызметті, оның ішінде құқықтық статистиканы бірнеше деңгейде ұғынып және сондай деңгейлердегі зерттеулер, жұмыстар жүргізуге болады. Бұл оқулықта құқық қорғау оргнадарының қызметкерлері және ғылыми-зерттеу жүргізуімен айналысатын мамандар құқықтық статистика туралы жеткілікті деңгейде білімді болуы үшін қажетті тақырыптар қамтылып, оларға түсіндірме беріліп, талқылау жасалды.

4. Курстың пререквизиттері жӘне постреквизиттері

№: №

Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .: Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .

Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер): Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер)

№: 1

Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .: Мемлекет және құқық теориясы

Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер): Қылмыстық құқық

№: 2

Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .: ҚР-ның Конституциялық құқығы.

Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер): Қылмыстық іс жүргізу құқығы.

№: 3

Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .: Азаматтық құқық

Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер): Криминология

№: 4

Пререквизиттер (Пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер) .: Рим құқығы

Постреквизиттер, (пәнен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер): Қаржылық құқық

5. Жұмыс оқу жоспарынан кӨшірме

№: №

Кредит саны: Кредит саны

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.: Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.

Курстық жұмыс: Курстық жұмыс

Қорытындыбақылау:

Қорытын

ды

бақылау

№:

Кредит саны: Апта саны

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.: Жалпы сағ саны

Курстық жұмыс: Соның ішінде

№: Лекция

Кредит саны: семин

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.: Лабор

Курстық жұмыс: ОБСӨЖ

Қорытындыбақылау: СӨЖ

№:

Кредит саны: 1

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.: 2

Курстық жұмыс: 3

Қорытындыбақылау: 4

№:

Кредит саны: 1-кредит

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.:

Курстық жұмыс: 90

Қорытындыбақылау: 15

Емтихан

№:

Кредит саны: 2-кредит

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.:

Курстық жұмыс:

Қорытындыбақылау: 15

№:

Кредит саны:

Оқу жүктемесінің жалпы көлемі.:

Курстық жұмыс:

Қорытындыбақылау: 30

6. Оқу сабақтарының құрылымы

Жұмыс бағдарламасына сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, ОБСӨЖ (оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы), СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС - лабораториялық сабақтар.

Лекция студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен

жұмыс істеу қажет.

Семинар сабақтарында - студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек.

ОБСӨЖ- оқытушының бақылауындағы студенттің өзіндік жұмысы.

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқыпы меңгеру.

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ - студенттің өзіндік ұмысы. Студент үйге берілген тапсырмаларды орындайды, өз бетімен меңгереді.

Лабораториялық сабақтарына студент теориялық қорытындыларын, яғни, теориямен тәжрибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйрену.

СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ЕРЕЖЕЛЕР (Rules) :

Сабаққа кешікпеу керек.
Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.
Сабаққа іскер киіммен келу керек.
Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.
Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.

8. оқу сағаттарының кредитке сӘйкес тақырып

бойынша бӨліну кестесі

№: №

Тақырыптың аты: Тақырыптың аты

Сағат саны: Сағат саны

№: Лекция

Тақырыптың аты: Семинар

Сағат саны: СӨЖ

ОБСӨЖ

№: 1

Тақырыптың аты: Статистиканың ұғымы мен мақсаттары.

Сағат саны: 1

№: 2

Тақырыптың аты: Статистиканың әдістерінің ерекшеліктері

Сағат саны: 1

№: 3

Тақырыптың аты: Статистикалық жұмыстарды басқару және оның міндеттері

Сағат саны: 1

№: 4

Тақырыптың аты: Құқықтық статистика -құқықтық қызметтің бір түрі ретінде.

Сағат саны: 1

№: 5

Тақырыптың аты: Құқықтық статистиканың салалары

Сағат саны: 1

№: 6

Тақырыптың аты: Құқықтық статистиканың өзге ғылымдармен байланысы

Сағат саны: 1

№: 7

Тақырыптың аты: Көп сандар заңы және ықтималдықтар теориясы туралы ұғым

Сағат саны: 1

№: 8

Тақырыптың аты: Статистикалық бақылау-статистикалық әдістің бір түрі ретінде

Сағат саны: 1

№: 9

Тақырыптың аты: Статистикалық бақылау жоспары және оның құрамы

Сағат саны: 1

№: 10

Тақырыптың аты: Статистикалық бақылауды ұйымдастыру және оның негізгі құрамдары

Сағат саны: 1

№: 11

Тақырыптың аты: Алғашқы есепке алу құжаттарының ұғымы мен түрлері

Сағат саны: 1

№: 12

Тақырыптың аты: Құқық қорғау органдарының есеп беруі және статистикалық бақылау мәліметтерінің сенімділігі

Сағат саны: 1

№: 13

Тақырыптың аты: Статистикалық материалдарды жинақтау және топтастыру

Сағат саны: 1

№: 14

Тақырыптың аты: Статистикалық топтастырудың түрлері және бөлу қатарлары

Сағат саны: 1

№: 15

Тақырыптың аты: Статистикалық кестелер және статистикалық мәліметтерді графиктік тәсілмен бейнелеу

Сағат саны: 1

№: 16

Тақырыптың аты: Абсолюттік және қатыстық шамалар.

Сағат саны: 1

№: 17

Тақырыптың аты: Жиынтық құрылымын және динамиканы сипаттайтын қатыстық шама

Сағат саны: 1

№: 18

Тақырыптың аты: Жоспардың орындалуын, салыстыруды және координацияны сипаттайтын қатыстық шамалар

Сағат саны: 1

№: 19

Тақырыптың аты: Орта шамалар және оларды құқықтық статистикада қолдану

Сағат саны: 1

№: 20

Тақырыптың аты: Орта арифметикалық және орта геометриялық шамала

Сағат саны: 1

№: 21

Тақырыптың аты: Орта прогессивтік және орта гармониялық шамала

Сағат саны: 1

№: 22

Тақырыптың аты: Іріктелген бақылау және оны құқықтық статистикада қолдану

Сағат саны: 1

№: 23

Тақырыптың аты: Іріктелген бақылаудың қатесін және іріктеуге жататын жиынтықтың көлемін анықтау

Сағат саны: 1

№: 24

Тақырыптың аты: Іріктелген бақылаудың бірліктерін таңдау

Сағат саны: 1

№: 25

Тақырыптың аты: Индекстер.

Сағат саны: 1

№: 26

Тақырыптың аты: Динамикалық қатарлар

Сағат саны: 1

№: 27

Тақырыптың аты: Динамикалық қатарларды қайта құру

Сағат саны: 1

№: 28

Тақырыптың аты: Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық анықтау.

Сағат саны: 1

№: 29

Тақырыптың аты: Статистикалық талдау және оны құқықтық статистикада қолдану

Сағат саны: 1

№: 30

Тақырыптың аты: Құқықтық статистикалық мәліметтерді талдаудың негізгі обьектілері

Сағат саны: 1

№:

Тақырыптың аты: Барлығы :

Сағат саны: 30

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

“Сырдария” университеті

“Экономика және құқық” факультеті

“Құқық” кафедрасы

“Құқықтық статистика негіздері” пәні бойынша 050301 “Заңтану” мамандығының студенттері үшін

ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ

Жетісай 2007 ж.

9. лекция сабақтары

Тақырып І.

Статистиканың ұғымы мен мақсаттары.

(1 сағат)

Жоспар:

1. Статистиканың ұғымы және оның салалары

2. Статистиканың пәні және міндеттері

Лекцияның мәтіні:

“Статистика” ұғымы XVIII ғасырдың екінші жартысында пайда болып, алғаш рет Германия университетінде пән ретінде қолданылды. Ол кездерде статистика - мемлекетті сипаттайтын, оның ішінде мемлекеттің жетістіктерін, ерекшеліктерін көрсететін таным ретінде бағалаған еді . Жалпы, “статистика” ұғымы латын тілінің “Status” деген сөзінен шығып, белгілі бір заттардың жағдайы, күйі легенді білдіреді. Бұл сөздің түбірінен алынған “Stato” деген сөз “мемлекет” дегене ұғымды білдіреді.

Қазіргі кезде статистика белгілі бір қоғамдық құбылыстың сандық жағын білдіретін таным ретінде қолданылады. Статистиканың мұндай мағынада қолданылуын, ерте уақыттармен байланыстыруға болады. Ерте кездердің өзінде-ақ, көптеген патшалықтарда нақты құбылыстардың санын білу туралы қажеттілік болған. Мысалы патшалықтағы халықтың, әскердің саны, егін түсімінің көлемі тәрізді т. б. әдеттегі құбылыстардың санын білу.

Кез келген мемлекет өзінің басты міндеттерінің бірі ретінде, өз аумағындағы барлық қозғалысты, өмір тіршілігін бақылап отыруды көздейді. Ол бақылау - сол мемлекет қоғамындағы барлық салаларға таралады. Нәтижесінде, мемлекет мүддесіне сәйкес келетін немесе сәйкес келемейтін кейбір жағдайлардың беті ашылады. Мысалы, бұрынғы уақыттармен салыстырғанда қылмыстылықтың көп тіркелуі, мемлекетке бұл орайда тиісті шараларды қолдануға негіз болады.

Статистика - тек қана қоғамдық құбылыстардың сандық жағын зерттейтін таным болып табылады. Қоғамдық құбылыстар ретінде, белгілі бір уақыттарда пайда болатын және белгілі бір уақыттарға дейін өмір сүре алатын болмыстарды түсінуіміз керек. Қоғамдық құбылыстар қоғамдағы қозғалысты білдіретін, ал кейбір түрлері бойынша қоғамды дамытуға немесе әлсіретуге себепші болатын болмыстардан құралады. Қоғамдық құбылыстарға халықтың өсуі немес олардың олардың арасындағы өлімнің деңгейі, өрт, көлік апаттары, жұмысшылардың еңбек өнімділігінің деңгейі т. б. жатады. Міне осы тәріздес қоғамдық құбылыстардың ішіндегі елеулі, маңызды деген түрлерінің саны мемлекетті немесе халықты қызықтыруы мүмкін. Қоғамдық құбылыстар тек белгілі бір қоғамды ортада, яғни қоғам бар жерде ғана кездесе алады. Қоғам болу үшін, ол жерде ол қозғалысқа итермелейтін қоғам мүшелері яғни жан-жақты болып көріне алатын адамдар немесе субьектілер тобы болуы керек. Қоғамдық орта жоқ жерде қоғамдық құбылыстар пайда бола алмайды. Әйтсе де, статистиканы адамның қатысуы болған жерлерде ғана қолданылады екен деп түсінуге болмайды. Статистика- табиғат көзінің бір түрі ретінде деп санауға болатын жан-жануарлардың да сандық жағын өз зерттеуінің обьектісі ретінде ала алады. Сонымен, статистика - ең алдымен қоғамдық құбылыстарды, оның сандық жағын зерттейді деп түсіну керек. Егер белгілі бір құбылыс қоғамдық құбылыс ретінде бағаланбаса немесе қоғамдық құбылыстың қатарына жатпаса, ондай құбылыстар статистиканың зерттеу обьектісіне жатпайды.

Статистика - қоғамдық құбылыстың мағынасын, мәнін, яғни түсінігін зерттейтін таным саласы емес. Кез келген қоғамдық құбылыстың түсінігін, мәнін, яғни түсінігін зерттейтін таным саласы емес. Кез келген қоғамдық құбылыстың түсінігін, мәнін, мазмұнын ашуға, оны зерттеуге болады. Бірақ бұл статистикада емес, сол құбылыстың түрін арнайы зерттейтін ғылымда жүргізілетін жұмыс. Мысалы, экономикалық құбылыстардың түрлері, олардың түсінігі, экономика немесе оған ұқсас таным түрлерінде ашылады. Немесе қылмыс деген ұғымның не екенін, оның түсінігін, қылмыстың түрлерін қылмыстық құқық ашады. Яғни статистика қоғамдық құбылыстар түрлерінің мағынасын ашумен айналыспай, бірден дайын түсінікті қолданады.

Статистика қоғамдық құбылыстардың сандық жағын зерттейді дедік. Әрбір қоғамдық құбылыс белгілі бір уақытта белгілі бір аумақта өз себептеріне қарай пайда болатындықтан, олардың саны болады. Мысалы, перзентханада бір адам дүниеге келді десек, бұл құбылыстың саны біреу, ал бір күнде он сәби дүниеге келді десек, бұл құбылыстың 10 болады. Статистика осындай құбылыстардың санын ала отырып, оларды осы ғылымда белгіленген әртүрлі есептеу тәсілдеріне алады. Әр түрлі есептеу тәсілдеріне алу дегеніміз, статистиканың қызмет көрінісі болып саналатын, қоғамдық құбылыстардың сандық жағын зерттеу болып табылады. Қоғамдық құбылыстардың сандық жағын зерттеу - статистиканың өзіне ғана тән, тек осы ғылым саласында ғана кездесе алатын негізгі қызметі деп түсіну керек.

Статистика - қоғамдық құбылыстардың сандық жағын белгілі бір уақытқа және кеңістікке (аумаққа) қарай зерттейді дедік. Бұл сөздің мағынасын мынандай қарапайым мағында түсінуіміз керек. Зерттеуге алынатын құбылыстың түрі қоғамдық құбылысқа жататындықтан, ол құбылыстар белгілі бір уақытта және кеңістікте ғана пайда бола алады. Кез-келген пайда болған құбылыс белгілі бір уақыттың, яғни белгілі бір жылдың, айдың, күннің еншісіне жатады. Мысалы өрт оқиғасы болғанда, ол нақты бір күндері ғана пайда бола алады. Сол болған өрт уақиғасы кейінгі статистикалық мәліметтерде белгілі бір айдың, жылдың көрсеткішіне кіреді. Сондай-ақ кез келген қоғамдық құбылыс белгілі бір аумақта жасалады. Жоғарыда келтіріліп отырған өрт уақиғасы аумағы бойынша белгілі бір облыстың, ауданның жерінде ғана бола алады және сол жердегі осындай уақиғаның санын білдіреді.

Статистикалық есепке, зерттеуге алынатын құбылыстардың санын қашан да көптеп кездеседі. Себебі, ол құбылыстар сол қоғам үшін үйреншікті, кең таралған, кездесуге мүмкіншілігі бар құбылыстар болып саналады. Егер ол құбылыстың сол ортада пайда болуға мүмкіншілігі елеулі болса, онда ол құбылыстың саны ай, жыл соңында жүздеп, мыңдап саналады. Демек, статистикалық зерттеуге алынатын қоғамдық құбылыстар қоғамға кең таралған, жаппай кездесетін құбылыстар болуы керек. Мысалы, адамдардың дәрігерлік көмек шақыртуы, құқық бұзушылықтың жасалуы, халықтың еңбекке тартылуы т. б. Құбылыстың “жаппай таралған” деп танылуы, ол құбылыстың қоғамдағы тұрақтылығын білдіреді. Сол тұрақтылығының арқасына ол құбылыстар жиі-жиі пайда болып, саны елеулі түрде кездеседі.

Статистикалық есепке, тек саны өзгермелі, яғни үнемі өз ішкі себептеріне қарай пайда болатын құбылыстар алынады. Егер белгілі бір құбылытың саны ешқашан өзгермейтін болса, онда ондай құбылыстардың саны көп болғанның өзінде статистикалық есепке де, оның зерттеуіне де алынбайды. Мысалы, белгілі бір құбылыстың саны бұрынғы жылы 100, биылғы жылы да 100, кейінгі жылы да 100 болып тіркеле беретініне толық сенім болса, яғни саны ешқашан өзгермейтін құбылыс ретінде бағаланса, мұндай жерде статистика керек емес. Себебі ондай құбылыстардың қоғамдық құбылыстарға да, жаппай кездесетін құбылыстарға жатпайды. Мысалы планетаның, жер материктерінің, аралдардың саны өзгермейді. Мұндай болмыстардың сандық жағын зерттейтін ештеңе де жоқ. Осы жүргізілген тұжырымдардан статистиканың түсінігі былай анықталады.

Статистика дегеніміз қоғамдық өзгермелі құбылыстардың сандық жағын (сапасымен байланыстыра отырып) арнайы тәсілдерді қолдану арқылы зерттеп, олардың сандық жағын бейнелейтін және сандық жағындағы заңдылықтарды ашатын ғылым саласы болып табылады.

Келтіріліп отырған анықтамадан статистиканы қарапайым және күрделі мағыналарда түсінуге болады. Қарапайым немесе тар мағынада, статистика - қоғамға кең таралған қоғамдық құбылыстардың сандық жағын зерттейтін таным түрі болып табылады. Ал күрделі немесе кең мағынада статистика - кез келген салака жататын қоғамдық құбылыстарды бір жиынтыққа жатқызып, арнайы белгіленген әдістерді қолдана отырып, олардың сандық жағындағы заңдылықтарды ашатын таным немесе ғылым саласы болып саналады. “Сандық жағындағы заңдылықтарды ашу” деген ұғым - белгілі бір құбылыстардың сандық мәліметін келтіру арқылы, ол құбылыстың өзіне тікелей қатысты қоғамдық құбылыстармен өзара байланыста болуын және сол әсер етуші құбылыстарға қарай оның сандық жағында тиісті өзгерістер болуын білдіреді. Мысалы, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету мемелкет тарапынан әлсіз жүргізілгенде, оның үстіне экономикалық дағдарыс орын алған жағдайда, ол қоғамда қылмыстылықтың орын алу қисынды жайт. Мысалы, Қазақстанда қылмыстылықтың ең қарқын алуы 1993 жылы байқалды, 1992 жылы 200873 қылмыс тіркелсе, 1993 жылы 206006, ал 10994 жылы 201796 қылмыс тіркелген. Бұл цифрлар қоғамның сол кездердегі бейнесін көрсетеді. 1993 жылдарға дейін Қазақстанда экономикалық дағдарыстың орын алуына байланысты, 1991 жылдардан бастап қылмыстылық үнемі өсті. Ал 1993 жылдардан бастап, бұл салада мемелкеттің арнайы норматив тік актілер қабылдауына, арнайы шаралар жүргізуіне байланысты, кейінгі жылдары қылмыстылық азая бастады. Статистикада қоғамдық құбылыстардың сандық жағындағы бірнеше заңдылықтар түрлері ашылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.