Оқушының өмірі мен әрекетін ұйымдастыру әдістемесі

1. Практикалық қызметті ұйымдастыру.тәрбиенің негізгі жолы
2 Оқушыларды практикалық әрекетке тартудың ең алуан формалары мен әдістері
3 Оқушылар әрекетінің тәрбиелік тиімділігін арттыру шарттары
4 Педагогикалық басшылық пен бақылау

1. Практикалық қызметті ұйымдастыру-тәрбиенің негізгі жолы. Жеке адам ең алдымен әр түрлі әрекеттер барысында қалыптасып, дамиды. Әрекет-адамның айналасындағы болмысқа деген белсенді қарым-қатынасы көрінісінің аса маңызды формасы. Мұны дұрыс, ұтымды ұйымдастыру коммунистік тәрбиенің негізін құрайды. Әрекет процесінде адам тұрмыс жағдайын өзгерте отырып, сонымен бірге өзі де өзгереді. Адамның санасы мен мінез-құлқын қалыптастыруға оның ортақ әрекет процесінде және басқа адамдармен араласу барысында кездесетін қарым-қатынасы елеулі әсер етеді. Әрекеттен тыс нағыз тәрбие беру мүмкін емес. Мұның тәрбиенің барлық түріне, барлық қырына қатысы бар. Әсіресе адамгершілік тәрбие беру процесіндегі сан алуан әрекеттің мәні өте зор. Әрекет адамгершілік сананы қалыптастырудың, моральдық сезімді дамыту мен қоғамдық мінез-құлықтың дағдыларын жасаудың негізгі құралы және қажетті шарты ретінде көрінеді.Тәрбиенің шәкірттер әрекеті мен қарым-қатынасының сипатына байланысты болуы-тәрбие процесіндегі заңдылықтардың бірі. Әсіресе, оқу, еңбек, ойын, көркемөнерпаздық, спортпен айналысу тәрізді әрекет түрлерінің әсері ерекше зор. Оқушылар әрекетінің әртүрлі болуының және оны дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Әрекет неғұрлым жақсы ұйымдастырылса, оның тәрбиелік тиімділігі де соғұрлым жоғары болады.Коллективтік әрекет-нағыз өмір мектебі. Мұнда өскелең ұрпақ еңбекте және қоғамдық өмірде қажетті білім, әдет-дағды алады, қоғамдық мінез-құлық формаларына үйренеді. Әртүрлі белсенді әрекет барысында жеке адамның айналасындағының бәріне деген көзқарасы қалыптасып, көрініс табады.Жеке адамның, қалыптасуы мен дамуына ең алдымен қоғам пайдасына арналған еңбек зор ықпал етеді. Марксизм-лининизмнің негізін қалаушылар еңбекті адамның қалыптасуы мен дамуының негізгі шарты ретінде қарастырады: «... дүние жүзілік тарих дейтіннің бәрі адам еңбегі арқылы адамның тууынан өзге ештеңе де емес...».Бүгін партада отырған оқушылар бірнеше жылдан соң халық шаруашылығы, мәдениет, ғылым еңбеккерлерінің қатарына қосылады. Олар коммунистік құрылыстың орасан зор жоспарларын жүзеге асыруға қатысатын болады. Бұған оларды мектептегі жылдардан бастап дайындау керек. Н.К. Крупская «Келешек ұрпақ үшін» деген мақаласында: «Қоғамдық құбылыстарға қызу да белсенді үн қосатын, үлкендермен бірге социолизм құрылысына араласатын қоғамшыл жасты тәрбиелемейінше, балалардан коммунисті есіріп шығару мүмкін емес»,-деп жазған болатын. Қоғамдық пайдалы істерден шеттету жігіттер мен қыздардың азаматтық кемелдігін қалыптиастыруды тежейді, олардың қоғамдық белсенділігін төмендетеді. Оның үстіне жұмысы жоқтық, бос уақытың қоғамдық падалы істермен толтыра білмеу тәртіпсіздікке, берекесіздікке, ал кейде тіпті заңды бұзуға әкеп соғады. Кезінде К.Д. Ушинскийдің өзі «Адамның қолы бос, ешбір ойсыз уақыт өткізетін болса, нақ осы сәттен бастап оның басы, жүрегі және адамгершілігі бұзыла бастайды»,-деп батыл айыптаған болатын. Әртүрлі әрекет қолдың бос болмауын қамтамасыз етіп, жағымсыз қылықтарын сақтайды. Халықта «Жақсылық басы-еңбек, жамандық басы-жалқаулық» деп тегін айтылмаса керек.А.С. Макаренко көп жылғы тәжірибені оқыту негізінде былай деп атап көрсетті. «Коллективтік еңбекке қатысу ғана адамның басқа адамға деген дұрыс, мейірімді қарым-қатынасын-барлық еңбекшілерге деген мерейлі сүйіспеншілік пен достығын шыңдауға мүмкіндік береді». «Еңбекте тәрбиелеу» ұғымының еңбек тәрбиесі» ұғымынан әлдеқайда кең екенін есте ұстаған жөн. еңбек процесінде шәкірттер еңбекке дайындалып қана қоймай, сонымен бірге ақыл-ой, адамгершілік, шыңдалып, шынығу жағынан және эстетикалық тұрғыдан дами түседі. Еңбек әрекеті жан-жақты дамудың қуатты құралы. Қазіргі жағдайда еңбек әрекетінің ауқымы шексіз.Барлық жастағы оқушылар үшін әртүрлі әрекетпен шұғылдануға ұмтылу жөн. енжарлық, әрекетсіздік олардың табиғатына жат. Егер олардың бірі бойкүйездік танытса, мұның өзі теріс тәрбиенің, болбырлықтың, еңбектен шеттеудің нәтижесі. Баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, өздерінің шамасы жететін еңбекке қатыстыру олардың өз еркімен әрекет ету тәжірибесін кеңейтеді. И.П. Павлов бала өзін қоршаған ортамен неғұрлым көбірек араласса, оның нерв жүйесі мен бүкіл организмі соғұрлым қалыпты дамиды деп атап көрсетті. Өмірден шет қалу, оны жете білмеу адамның үрейлі рефлексін, қорқынышын, қиындықтан тайсақтауын туғызады.Оқушылар әрекетінде қоғамдық пайдалы қызмет елеулі орын алады. Бұл совет мектебінің жемісі. Қоғамдық пайдалы еңбекті совет құрылысы туғызған. Революцияға дейінгі мектепте мұндай еңбек болған емес. Ол капиталистік елдердің қазіргі мектептерінде де жоқ. Кейде қоғамдық пайдалы еңбек өндірістік еңбекке ұласады. Оқушылар қоғамдық мәні бар материалдық игіліктер жасайды.Әрекеттің бір түрі-өзіне өзі қызмет ету. Мұның өзі жеке тұрмыс пен коллектив жұмысы үшін, тұрмыс жағдайын жақсарту үшін аса қолайлы жағдайлар туғызу мақсатын көздейді. Оқушылар өмірінде спорт та үлкен орын алады. Ол денесі шымыр, жігерлі, батыл, еңбекке әзір адамдарды дайындауға бағытталған. Әсіресе жаппай шынығу және әскери-спорт жұмысының ГТО значогінің нормасын тапсырудың зор маңызы бар. Оқушылардың едәуір бөлігі көркемөнерпаздар үйірмелеріне белсене қатысады. Ол көркем-творчестволық қабілеттер мен мүдделердің дамуына көмектесіп, эстетикалық тәрбие мен көркем өнер жайында білім алуға жағдай туғызады. Ойындардың да тәрбиелік маңызы орасан зор. Дұрыс ұйымдастырылған ойын-өмір мектебі, еңбекжәне адамдармен араласу мектебі. «Коллективтік ойындарда,-деп жазды Н.К. Крупская,-алдағы мақсатқа табандылықпен ұмтылып, соңынан адамдар ерте білетін ұйымдастырушы балалар, басшы балалар өседі».Сонымен әрекеттің барлық түрлері оныдұрыс ұйымдастыра білген жағдайда ғана жеке адам мен коллективті қалыптастыруға елеулі әсер етеді. Ол А.С. Макаренконың пікірі бойынша өмірдегі жаттығу үшін, қоғамдық, өндірістік және мәдени қызметке белсене қатысуға дайындалу үшін шынығу алаңы болып табылады.Әрекет пен оның процесі барысындағы қарым-қатынас-оқушының, жалпы адам атаулысының, бүкіл өмір бойы әрекетінің екі үлкен қыры. Бұлар жан-жақты үйлесімді дамыған адамды қалыптастырудың қажетті шарты ретінде көрінеді.2. Жаттығу мен үйрету-тәрбие жұмысы жүйесінде. Жаттығу-өздерін қалыптастыру және дамыту мақсатымен шәкірттердің түрлі әрекеттерді, практикалық істерді жоспарлы ұйымдасқан түрде орындауы. Мұның өзі социалистік тұрмыс нормалары мен ережелерін орындауға, қажетті әдеттерді, дағдыларды орнықтырып, нығайта түсуді үйретуге бағытталған. Әрине, жаттығу қызметін дұрыс мінез-құлықты үйретумен ғана шектеу жөн болмас еді. Әртүрлі қызметтердің көмегімен сана дамиды, көзқарас пен сенім қалыптасады, сезімдер байи түседі. Бірақ жаттығу тәсілінің, оның негізгі қызметінің басты мақсаты-дұрыс мінез-құлыққа үйрету.тәрбиедегі үйрету-шәкірттердің бойында мінез-құлықтың қажетті әдеттерін дағдылары мен бейімділігін іс жүзінде орнықтыру. Мектепке дейінгі жылдардың өзінде балалар бірге өмір сүрудің қарапайым ережелері мен нормаларын орындауға, мектепке келген соң сабақта және сабақтан тыс уақытта тәртіп ережелерін қадағалауға үйренеді.Дағдылар-белгілі бір әрекеттерді көп қайталаудың нәтижесі. Дағдылар К.Д. Ушинский атап көрсеткендей, белгілі бір әрекетті оның іс-қимылға бейімделгеніне дейін қайталау жолыменнығайтылады.Тәрбие жұмысының практикасында, негізінен, жаттығудың үш түрі қолданылады: әрекеттегі жаттығулар, режимдік жаттығулар мен арнайы жаттығулар.