Құдайберген Жұбановтың ғылыми шығармалары тілінің статистикалық ерекшеліктері

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Филология факультеті

Жалпы тіл білімі кафедрасы

Диплом жұмысы

Құдайберген Жұбановтың ғылыми шығармалары тілінің

статистикалық ерекшеліктері

Мамандығы: «021740 - Қолданбалы лингвистика»

Орындаған:

5-курс студенті Ә. Нұрманова

Ғылыми жетекші:

ф. ғ. д. . профессор А. Қ. Жұбанов

Пікір жазушы:

ф. ғ. д. . профессор З. Базарбаева

Норма бақылаушы:

ф. ғ. к. андидаты А. Қ. Таусоғарова

Қорғауға жіберілді:

«» 2006ж.

Жалпы тілі білімі кафедрасының

меңгерушісі профессор Э. Д. Сүлейменова

Алматы 2006

Реферат

Диплом жұмысының тақырыбы: Құдайберген Жұбановтың ғылыми шығармалары тілінің статистикалық ерекшеліктері

Жұмыстың көлемі:

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

Тірек сөздер: Статистика, лингвистикалық статистика, сөздік.

Жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеті: 1936 жылы жарық көрген Құдайберген Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» щығарманың стато-лингвистикалық әдісіне сүйене отырып, шығарма тілінің зат есім сөздерінің статистикалық сипатын анықтау. Зат есім сөздерінің статистикасы арқылы жиілік сөздік, әліпбилі сөздік және кері-әліпбилі сөздік алу.

Жұмыстың нысаны - шығарма мәтіндерінің жиілік құрылымын анықтау. Лингвостатистиканың орны мен қолданылу ерекшеліктерінің сипатын айқындау.

Жұмыстың дерек көздері - тілді статистикалық әдіспен зерттеуге қатысты ғылыми еңбектер, жиілік сөздіктер және қазақ тілінің дәстүрлі сөздіктері.

Жұмыстың жаңашылдығы - қазіргі таңдағы лингвостатистиканың қолданылу аясы қазақ тілі біліміндегі алатын орнының ерекше. Сонымен қатар, статистикалық әдіс тіл зерттеу ісіне тұрақты сипатта енді. Статистистикалық әдістің тіл саласындағы қолданылу аясы кеңейіп, басқа да ірі ғылым салаларында сандық деректерге жүгінудің қажеттілігі туындап отыр.

Мазмұны

КІРІСПЕ . . .

Негізгі бөлім

1 Қазақ тіл біліміндегі статистиканың орны . . .

1. 1 Лингво-статистиканың пәнаралық сипаты . . .

1. 2 Лингво-статистикадағы сөздіктердің жалпы сипаттамасы . . .

2 Шығарма мәтіндеріндегі сөз таптарының қолдану аясы . . .

2. 1 Қ. Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» шығарманың лексикалық жүйесін зерттеуде статистикалық әдісті қолдану . . .

2. 2 Қ. Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» шығарманың зат есім табының статистикасы . . .

Қорытынды. . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Қосымша

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Соңғы жылдары тілдік құбылыстарды сандық және сапалық жақтан анықтауда ықтимал статистикалық заңдылықтарды ашуға мүмкіндік беретін лингвостатитикалық әдіс-тәсілдер қолданылуда ( Қ. Бектаев, А. Жұбанов, Ә. Ақабаев, Қ. Молдабек) .

Бұл қолданбалы тіл білімі саласына, лингвостатистикалық әдіспен зерттеушілерге, компьютермен тіл үйренушілерге өзіндік үлес қосары анық. Зерттеу жұмысының негізгі тұжырымдары мен алынған сөздіктерді ақын-жазушылардың сөздік қорын молайту және ана тілімізді меңгерту мәселелерінде пайдалануға болады. Қ. Жұбановтың ғылыми шығармалары тілінің статистикалық ерекшеліктері» атты тақырыпта жазушы тілін зерттеудің мақсаты мен басты бағыттары, міндеттерінің лексико-грамматикалық құрылымын зерттеуде квантитативтік модельдеу әдісін қолданудың тиімді жолдары анықталып, мәтіндердегі сөз қолданыстарға сандық және сапалық сипаттама берілді. Қ. Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» шығарманың жиілік сөздіктері мәліметтеріне сүйене отырып, ондағы статистикалық нәтижелердің ескерілу қажеттігі негізделіп, оқырман тілі мен шығарма тілі арасындағы қатынасты анықтауда жүргізілген эксперимент нәтижесінің түйіндері берілді. Мұнда автор күй, домбыра, қобыз, жыр, толғау, бақсы, сыбызғы, ән, би т. б. музыкалық терминдерге тарихи - лингвистикалық талдау жасай отырып, ондағы сандық және сапалық ерекшеліктерді айқындау, зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, сөздердің қолданылымындағы кейбір тіл заңдылықтарын түсіндіру жалпы тіл білімінде ерекше маңызға ие болып отыр. Лингвосттатистикалық әдістер тілдік фактілерді жадағай түрде санамалаудан гөрі оларды топтастырып, белгілі бір өлшемдер негізінде ықтималды немесе дедуктивті болжамдар жасауға мүмкіндік береді. Қ. Жұбановтың «Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы» тарихи - лингвистикалық шығарманың сөз формалары мен сөз қолданыстардың қолданылу жиілігі негізінде кейбір тілдік заңдылықтарды ашуға тырыстық.

Тірек сөздер: Статистика, лингвистикалық статистика, сөздік.

Жұмыстың жаңашылдығы - статистикалық деректерді өңдеуде компьютерлік технологияны пайдалану, математикалық статистика әдістерін басқа ғылымдар тәсілдерімен ұштастыру, шетелдік тіл білімінің даму бағытына сай келу.

1 Қазақ тіл біліміндегі статистиканың орны

Тақырыптың өзектілігі: Статистикалық әдістің тіл саласындағы қолданылу тарихын сөз еткенде, осы әдісті тұңғыш ұсынған орыстың белгілі математикалық ғалымы В. Я. Буняковскийдің (1804-1889) атымен байланысты. Сонымен бірге басқа да ірі ғалымдардың тілді зерттеуде сандық деректерге жүгінудің қажеттілігін дәлелдеулеріне деректерді көптеп келтіруге болады. (И. А. Бодуэн де Куртенэ, А. М. Пешковский, М. Н. Петерсон, Е. Д. Поливанов, В. В. Виноградовт. б. )

Заманның қарқынды дамуына байланысты, электронды-есептеу техникасының дамуы, нақты әдіс-тәсілдердің түрлі білімдер салаларында қолданыс табуы тіл біліміне, өз ықпалын тигізді. Өткен ғасырдың өзінде үнді - еуропа тіл білімінде кең тараған статистикалық әдіс, қазақ тілінде тек XX ғасырдың 60 жылдарынан бастап жүйелі және ғылыми тұрғыда қолданыла бастады. Бірақ бұдан бұрын да аталған әдіс ішінара қолданыс тауып, тілдің әр діңгейіндегі бірліктердің сандық және пайыздық арасалмағын анықтаумен шектеліп келген болатын. Мамандардың пайымдауынша, кітаби және сөйлеу тіліндегі түрлі типті сөздердің әр ыңғайындағы қолдану жиілігін анықтайтын мұндай тәсіл тілдің құрылымдық - грамматикалық, кейде стильдік - семантикалық айырым белгілерін ажырата отырып, осы стильдерге тән қасиеттерді анықтауға мүмкіндік жасайды. [2]

Тілдік мәселелерге қолданылатын математикалық әдісті интуитивті түрде тұжырымдалған, сол сияқты толық шешімі жоқ мәселелердің логикалық тұжырымдалуына бағынатын және алгоритмдік шешімі бар бір немесе бірнеше қарапайым математикалық моделіне көшуді қажет етеді. [3] Тілдің аса күрделі түрдегі сн алуан параметрлі көп қабатты жүйе екенін ескерсек, онда ықтималдық теория, математикалық статистика, ақпарат теориясы және т. б. ғылыми салалар әдістерін қолданудың мүмкіндігі кең екені байқалады. [4]

Статистикалық әдіс басқа математикалық әдістерге қарағанда тіл зерттеу ісіне бұрынырақ және тұрақты сипатта енді деуге болады. Белгілі орыс ғалымы Б. Н. Головин әуелден - ақ сандық сипаттың, тіл категориялары мен оның элементтеріне обьективті түрде тән болуынан, сонымен бірге сапалық және сандық сипаттарының өзара қатынастылығы тілдің қатынас құралы ретіндегі қызметі мен даму сатысындағы обьективтілігімен тілді сандық тұрғыда зерттеу қажеттілігі туындады деп түсіндірді.

Тілдік фактілерді сандық ұғымдарға жүгініп баяндау қазақ тіл білімін зерттеуші ғалымдарға да тән. Өйткені қай кезде болмасын қазақ тілі жайлы зерттеулердің бәрінде дерлік аз, көп, жиі, сирек, өнімді, өнімсіз, мол, жуық, тең, шамалас, көп т. б. мөлшерд көрсететін сөздер кездесіп отырады және бұлардың мәнін нақты санмен көрсетуге талаптанушы ғалымдар да бар.

Сөйтіп, қолданбалы тіл білімінің бүгінді «Статистикалық лингвистика» деп аталып жүрген хаңа саласының алғашқы нышандары мен белгілері міне, осылардан басталады. Қазақ тіл біліміндегі бұл саланың бастауында профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбанов тұрды.

Қазақ совет тіл білімінің негізін қалаушылардың бірі, совет дәуірінде қазақ тілін тұңғыш рет ғылыми түрде зерттеген лингвист- маман Қ. Жұбанов ретіне қарай сандық деректерді де пайдаланды.

Статистикалық әдіс түрлі тілдердегі грамматикалық тұлғаларды салыстыра зерттеуде де елеулі нәтижелерге ие болды. [5] Мәселен, Т. М. Гарипов башқұрт, қазақ, татар, чуваш, түркі тілдерін лексика - семантикалық тұрғыда талдап, олардық сандық және сапалық ерекшеліктерін анықтауды мақсат етті. Сол сияқты туыстас емес тілдер қазақ және орыс, қазақ және ағылшын тілдерін салыстырғандағы грмматикалық формалар да статистикалық зерттеу аясынан тыс қалмады. [18, 19]

1987 жылы ҚазКСР «Наука» баспасынан шыққан «Квантитативная структура казахского текста» және 2002ж жарық көрген «Основные принципы формализации содержания казахского текста» атты монографияларында қазақ тілінің заманға сай өзекті зерттеу мәселелері сөз етілді. Бірінші аталған ғылыми еңбекте қазақ тіліндегі әтіндерді автоматты түрде электронды - есептеу машиналары арқылы статистикалық әдіспен зерттеу мүмкіндігі мен сөз таптарының ықтималды - үйлестірімді заңдылықтары зерттелсе, екінші монографияда - қазақ мәтіннің мәтін лингвистикасы тұрғыснан мазмұн формальдау жолдары және мәтіннің туындау проблемалық мәселелері қарастырылады. [6]

Статистикалық әдіс - тәсілдермен зерттеу тәжірибесінде әртүрлі жиілік сөздіктер жасаудың өзекті мәселе екендігін көрсетті. Себебі, олардың негізінде аса маңызды және күрделі мәселелді: тілді лексика-грамматикалық нормалау, тілдерді зерттеу өзара салыстырмалы-типологиялық зерттеу және олардың компьютерлік қорын жасауға зор мүмкіндік жасалады. Бүгінде тіл білімінің бір саласына айналып отырған лингвистикалық статистика, тілдің сандық сипатынан байқалатын сапалық қасиеттерін оны зерттеуде пайдалануға болатын тиімді әдіс көздерінің бірі. Сандық деректердің негізінде тілге қатысты дыбыстар, буындар, сөздер, сөйлем мүшелерінің орны. [7]

Статистикалық лингвистика саласына қатысты зерттеулер, бұл әдістің әмбебаптық сипаты. Тілдіњ ќолданбалы аясы б‰рыннан да µзініњ кењ жµне жан-жаќтылыѓымен ерекшеленетін. Оныњ ескіден келе жатќан саласы - жазу (графика), ана тілі мен шет тілін оќыту єдістемесі жєне тілдіњ лексикографиялыќ ж‰йесі. Осылардан кейін барып - аударма, шифртану (дешифровка), орфография, транслитерация жєне терминологияны µњдеу. Ќолданбалы лингвистиканыњ дєст‰рлі баѓыттарыныњ бірі - мемлекеттіњ тіл саясатына ќатынасу:

1) µліпбиді, орфографияны µњдеу, сауатсыздыќты жою;

2) мемлекетгік тілді таѓайындау;

3) мемлекетгік тілден басќа тілдердіњ орнын аныќтау;

4) ±лттыќ терминологияны µњдеу, бір ізге келтіру жєне ќалыптастыру;

5) кала, кµше, алањдарѓа ат ќою мен оныњ б‰рыннан келе жатќан атын µзгерту, яѓни ономастика мєселелері.

Ќолданбалы тіл білімніњ осындай классикалыќ баѓыт-баѓдарын дамыту жєне мейлінше жетілдіру мєсёлелерімен бірге XX ѓасырдыњ екінші жартысынан бастап оныњ бірќатар жања баѓыттары орын ала бастады. Б‰л баѓыттар заманѓа сай ќоѓам-дыќ, жаратылыстану жєне техникалыќ ѓылымдардыњ µзара даму сипатынан туындайтын ќолданбалы лингвистиканыњ тарихи дамуыныњ логикалыќ жалѓасыныњ кµрінісі еді.

Негізінен алѓанда, адам баласыныњ ќызметініњ эр т‰рлі аясындаѓы ж‰мыстарын жењілдету бір ѓана проблемалыќ мєсе-леге тіреледі. Ол - ќоѓам µміріндегі аќпарат ж±мысын µњдеу. Б‰ндай аќпарат мєтін т‰ріндегі жазба тілінде не ‰йреншікгі сµйлеу тілінде болуы м‰мкін.

Қоѓамныњ практикалыќ ќажеттігін µтеуде, єсіресе, аќпа-ратты саќтау мен оны тарату істерініњ сьфын ашуда зерттеуші оны ењ алдымен тілдіњ ішкі табиѓатындаѓы зањдылыќтардан іздегені жµн.

Осымен байланысты µзекті мєселеніњ бірі - оператордыњ дауысымен басќарылатын станок пен ќ‰рал-аспаптарды µндіру. Ол ‰шін эр т‰рлі тілдердегі аќпараттарды автоматты т‰рде µндеу мен оларды іздестіру, байланыс торабы ж‰мысын (телефон, радиобайланыс т. б. ) жетілдіру, адам баласыньщ сµйлеу мен есту ќабілетініњ б‰зылуына ќатысты ауруларды емдеуде дыбыстыњ фонетикалыќ деректеріне ж‰гіну жєне т. б.

Аталѓан проблемалыќ мєселелерді ЭЕМ-ды (компъютерді) кењ т‰рде ќолдана отырып, мєтінді (жазба, сµйлеу) автоматты т‰рде µндеу ќажеттілігі туындайды. Мєселен, әр типті аќпараттыќ ж‰йелерді тілдік деректермен ќамтамасыз ету; машиналыќ аударма мєселесі; табиѓи тілді т‰сінетін ж‰йе ќ‰ру (жасанды интеллект ж‰йе-сіњдегі тілдік мєселелер) ; сµйлеу кезіндегі дыбыстыќ сигналдарда бар аќпараттарды пайдалану негізінде арнайы ж‰йе ќ‰ру т. б.

Соњѓы жылдары әр т‰рлі аќпараттыќ ж‰йелерді тілдік деректермен ќамтамасыз етумен байланысты терминтану мєселесін бірізділікке т‰сіріп, т‰раќтандыру µзекті мєселеге айна-лып отыр. Себебі, эр білім саласыныњ ѓьшыми жєне техникалыќ терминдерді ќолдану ќажеттігі барынша с‰раныс тудыруда. Єрине, м±ндай мєселе лексикография саласынан тыс µз шешімін таппайтыны белгілі. Сондыќтан ќоѓам µмірінде ЭЕМ-ніњ (компьютердіњ) кењ ќолдануымен тыѓыз байланысты автоматты лексикография саласы біртіндеп µз отауын ќ‰руда.

Практикапык мєселелерді шешуге байланысты табиѓи тідде диалогты іске асыру ‰шін адам мен ЭЕМ арасында єсерлі ќарым-ќатынас орнату ќажет. Мєселен, оларѓа жататындар: с‰раќ-жауап ж‰йесін ќ‰ру, роботтарды басќару ж‰йесін ќ‰ру, аталѓан басќару ж‰йелерінде д‰рыс шешім ќабылдау ‰шін диалогтыќ процесті іске ќосу. М‰ндаѓы ењ негізгі мєселе -автоматты ќ‰рылѓыныњ жазба не дыбыстыќ мєтінді т‰сіне білу (тану) проблемасы.

Єрбір тілдіњ ќолданбалы мєселені шешуде µзіне тєн ерекшелігі бар. М‰ндай есептердіњ санын, т‰рін алдын ала білу м‰мкін емес. ¤мірде олар жыл сайын, аи сайын ауысып, біреуі келіп, екіншісі кетіп жатады. Ќолданбалы лингвистикаѓа ќатысты іргелі зерттеулер ѓылыми-техникалыќ, ‰йымдастыру-басќарудыњ ауызша-жазбаша ќ‰жаттарыныњ, сµздік т‰зу мен жєне т. б. т‰рлерініњ фонетикалыќ, грамматикалыќ, семанти-калыќ жєне статистикалыќ ќ‰рылымью сипаттау мен модельдеу жаќтарын ќамтиды. Жекелеп айтсаќ, оѓан теориялыќ жµне ќолданбалы лингвистиканыњ шекарасында жатќан мєтіндік бірліктердіњ формальды моделін (‰лгісін) ќ‰ру проблемасын жатќызуѓа болады.

Теориялыќ лингвистика, негізінен, тілді ќалыптыќ, ж‰йелік т‰рѓыда ќарастыратындыќтан, ќолданбалы тіл білімі тілді єрекет ‰стінде, яѓни оныњ ќарым-ќатынас (коммуникация) кезіндегі табиѓатын т‰сінуге тырысады. Кµптен бері ќолданбалы тіл білімі ѓылыми-техникалыќ пен іскерлік прозадан µзін алшаќ ‰стаѓаны аян.

Дегенмен, XX ѓ. 70-жылдарында ѓалымдардыњ мынадай шешім жасауына тура келді. Кµптеген ќолданбалы мєселелер таза лингвистикалыќ емес, тіпті дєлірек айтсаќ, ол проблеманы шешу адамныњ іс-єрекеті мен ойлау процесін, тілдіњ семантикасы мен оныњ формальды жєне семантикалыќ єдіс-амалын синтездеу (жинаќтау) жолдарын модельдеуге тікелей ќатысты. Осыдан барып ќолданбалы т±рѓыдаѓы зерттеу-лердіњ іргелі проблемасы - білімді модельдеу (моделирование знаний) мєселесі аныќталды.

Соњѓы кезде б‰л проблема (білімді модельдеу) бірнеше ѓылымдар тоѓысына, дєлірек айтќанда - логика, лингвистика, математика, психология, кибернетика салаларыныњ аясына ќатысты болып отыр. Кµптеген ѓылымдардыњ осы мєселеге ќызыѓушылыѓыныњ негізгі себебі біреу-аќ, ол - автоматты жасанды интеллект ж‰йесін ќ‰ру. Солай бола т‰ра, «білім» бізге «тіл» арќылы берілетіні аныќ. «Білім» сµйлеу мєтінінде де (монолог, диалог, эр жаѓдайдаѓы реплика) жєне сонымен бірге жазба мєтіндерде де (ескі жазба ескерткіші, кµркем єдебиет, ѓылыми-техникалыќ єдебиет) кµрініс табады.

Тіл арќылы «білімді» біз ‰рпаќтан-‰рпаќќа жеткіземіз. Сондыќтан «тіл» -«білімді» саќтау формасы жєне оны тарату ќ‰ралы десек те болады. Біздіњше, ѓылым мен теханикада мєтіннен тыс жатќан «білім» жоќ деуге болады, ал ѓылыми-техникалыќ мєтінніњ

семантикасын модельдеу дегеніміз - ол осы салалардыњ білім ж‰йесін модельдеу. Осылайша, біртіндеп келіп, білімді модельдеу проблемасы мєтін мазм‰нын (маѓынасын) модельдеумен ‰штасып жатќанына кµз жеткізуге болады. Б±л жерде ењ негізгі шешімін табуды ќажет ететін мєселе - мµтінніњ семантикалыќ кµрінісін (семантическое представление) ќ±ру.

Дегенмен, техникалыќ жєне іскерлік коммуникация аясын-даѓы наќты ќолданбалы мєселені шешу сол саладаѓы ќ‰жаттыќ мєтіндершіњ грамматикалыќ, лексикалыќ, семантикалыќ ќ‰ры-лымыныњ сипатталуына байланысты. Сонымен бірге, аталѓан салалардьщ терминологиялыќ сµздігініњ болуына, мєтінніњ статистикалыќ ќ‰рылымыныњ зерттелуіне жєне осындай мєтіндер типтерініњ семантикалыќ кµрінісініњ толыќ ќ‰рылуына да байланысты екенін айта кету ќажет.

Ќолданбалы лингвистиканыњ дамуына, яѓни ѓылыми жетіс-тіктерге ие болуы тіл білімі теориясыныњ дамуы да µз єсерін тигізбей ќоймады. Мысалы, XX ѓ, 20-30-жылдары практикалыќ ќажеттіктен туындаѓан ѓылыми-техникалыќ терминологияны бірізді жєне т‰раќты ету жолдары жања лингвистикалыќ пєн -«терминтану» ("терминоведение") саласын µмірге єкеледі. Сол сияќты, Кењес Одаѓы халыќтары тілініњ єліпбиі мен жазуын ќ‰руѓа байланысты 30-^0-жылдары ж‰ргізілген кењ кµлемді єрі орасан к‰рделі, єрі зор тєжірибелік мєні бар ж‰мыстар тілдерді синхронды сипаттаудыњ єдістерін жетілдіруге себепші болды (ынталандырды) деуге болады.

Соњѓы 20-30 жылда пайда болтан ќолданбалы лингвистиканыњ жања аспектілерініњ бєрі бір ѓана ортаќ проблемаѓа тєуелді екенін байќатты, ол - тілдіњ жазба не сµйлеу т‰рлерін автоматты µњдеу мєселесі еді. М‰ндай проблемамен айналысу тілді талдау мен сипаттаудыњ жања єдіс-тєсілдерініњ дамуына жєне тіл табираты мен тіл білімі ќ‰рылымына деген жањаша кµзќарастыњ пайда болуына м‰мкіндік тушзды.

XX ѓасырдыњ 50-70-жылдарында тілдік материалдарды автоматты т‰рде µњцеуге ќатысты к‰рделі проблеманыњ шешім табуы ќолданбалы лингвистиканыњ µрі ќарай дамуына айтарлыќтай эсер етті.

Ќолданбалы лингвистиканыњ жања аспектілері теориялыќ тіл біліміне жањадан ѓана ене бастаѓан математикалыќ єдістерді, әсіресе, теоретика-жиындыќ, формальды-логикалыќ, статистикалыќтималдыќ єдістердіњ ќолдануын барынша жеделдетгі.

Классикалыќ тіл білімініњ, классикалыќ логиканыњ, психодогияныњ, семантика мен математиканьщ ќиылысуынан барып тілдегі модельдеу єдісініњ µзінше бµлек ѓылым ретінде кµрініс табуыныњ нєтижесінде ќазіргі «ќ‰рыльімдыќ лингвистика» деп аталып ж‰рген ѓылыми сала µмірге келгені белгілі. Сол сияќты енді тіл біліміндегі дербес т‰рѓан теориялыќ баѓыт ретінде «тілдіњ теориялыќ модельдері» атты жања тарау пайда болды.

Лингвистика мен математика салаларыныњ аралыѓынан туындаѓан - «математикалыќ лингвистика» атты жања пµн µмірге келді. Б‰л пєнніњ XX ѓ. 50-60-жылдары ќалыптасуы б‰рыннан да тіл білімініњ барлыќ ішкі дамуыныњ µзінен де сезіле бастаѓан болатын. Мєселен, б‰л жайт тілдіњ ќ‰рылымына кµњіл аударудан, тілдік ж‰йе ретінде ќарастырудан жєне оныњ микрож‰йелерден т‰ру к‰рделілігін жете т‰сінуден, лингвистикалыќ нысандар мен олардыњ атрибуттары аралы-ѓындаѓы ќатынастарды танып-білуден- байќалып, математикалыќ лингвистика пєнініњ дамуына объективті жаѓдай туѓызды деуге болады.

Атап айтќанда, ќазіргі теориялыќ тіл білімініњ дамуына ењ кµп эсер еткен - ќ‰рылымдыќ лингвистика мен математикалыќ лингвистика пєндері. Б‰ндай эсер кµбінде грамматиканыњ синтаксис жєне семантика салаларында айтарлыќтай кµрініс тапты.

Ќ‰рылымдыќ синтаксисте мынадай формальды екі синтак-систік модельдер ж‰йелі т‰рде жете зерттелді. Олар - тікелей ќ‰растырушылар моделі мен µзара тєуелді модельдер деп аталады. Б‰л аталѓан екі модель де машиналыќ аударма жасауда, автоматтанѓан синтаксистік талдау мен мєтінге жаса-латын басќа да автоматты µњдеулерде кењ т‰рде пайда-ланылады.

Семантика тілдіњ барлыќ дењгейлеріне ортаќ болѓан-дыќтан, тіл білімінде оны бµлек дењгей ретінде ќарастырмайды. Семантикада, біріншіден, лингвистиканыњ µзіне ѓана тєн єдістіњ єсері байќалса, екіншіден, логикалыќ семантика мен теориялыќ классификациялау єдістерініњ де єсері орын алады.

1. 1 Лингво-статистиканың пәнаралық сипаты

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.