Оғыздар және ғұндар



1. Оғыз мемлекеті
2. Қарахандар мемлекеті
Амударияның солтүстік аймағында тұркілердің пайда болуы VII ғасырға жатады. Араб жаулап алушылары сол VII ғасырдың өзіңде-ақ Қарлұқтарды Бадахшаннан "тауып алған" еді. Содан бері Бадахшанда өзбектің Қарлұқ руы тұрады..
Араб географтары Амударияның солтүстігіңде өмір сүрген бірден-бір тұркі тұқымы халаадж халқы деген болатын. Қазір халаадждар (хазарлар) иранда тұратын тұркілер арасында да кездеседі.
VI-VIII ғасырлардағы Тұркі империясынан кейін оғыздардың батысқа жасаған жорықтарының алғашқысы IX ғасырдың аяғындағы печенегтер соғысы еді. Печенеггер өзге оғыздардан ерте бөлінген. IX ғасырдағы араб географтары печенеггер оғыздардан бөлініп шыққанға дейін-ақ жеке халық болған дегенді айтады. Ол кезде печенегтер хазарлардың шығыс көршісі болған.
922 жылы Ибн Фадлан Бұл елден печенегтердің аздаған қалдықтарын ғана тапқан. Олардың негізгі бөлігі хазарлар мекенін кесіп өтіп, оңтүстік Ресейге барып тұрақтанған. Бұл жерде печенегтер Святославь заманынан бастап Киевке үнемі қауіп төндіріп отырған. Печенегтердің Руське жасаған жорықтары және оларға орыс князьдарының қарсы күресі женінде жылнамаларда жиі айтылады.
Оғыздар Каспий-Арал өнірінде VII ғасырда пайда болды. Шамамен VIII ғасырдың орта шенінде оғыздар Жетісудан Қаратау бөктері мен Сырдарияның төменгі алқаптарына қарай жылжи бастаған. Ал IX-X ғасырда Оңтүстік және Батыс Қазақстан аумағында оғыз этносы бірте-бірте қалыптасты. Оғыздардың этникалық құрамында Сырдария алқабы мен Арал-Каспий далаларын мекендеген ежелгі тұркі тайпалары болды. Олар Жетісу мен Алтайдағы көшпелі және жартылай көшпелі рулар мен тайпалардан еді.
IX ғасырдың соңы мен X ғасырдың ортасында Арал және Каспий теңіздері маңындағы аймақтарда Оғыз мемлекеті құрылды. Мемлекет орталығы Янгикент (Жаңакент) қаласы болды.
1. Қазақстан тарихы, оқулық 3 том
2. Интернет сайттары
3. Қазақстан тарихы, оқулық 1 том

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:   
Жоспары:
1. Оғыз мемлекеті
2. Қарахандар мемлекеті

Оғыздар және ғұндар

Амударияның солтүстік аймағында тұркілердің пайда болуы VII ғасырға
жатады. Араб жаулап алушылары сол VII ғасырдың өзіңде-ақ Қарлұқтарды
Бадахшаннан "тауып алған" еді. Содан бері Бадахшанда өзбектің Қарлұқ руы
тұрады..
Араб географтары Амударияның солтүстігіңде өмір сүрген бірден-бір
тұркі тұқымы халаадж халқы деген болатын. Қазір халаадждар (хазарлар)
иранда тұратын тұркілер арасында да кездеседі.
VI-VIII ғасырлардағы Тұркі империясынан кейін оғыздардың батысқа жасаған
жорықтарының алғашқысы IX ғасырдың аяғындағы печенегтер соғысы еді.
Печенеггер өзге оғыздардан ерте бөлінген. IX ғасырдағы араб географтары
печенеггер оғыздардан бөлініп шыққанға дейін-ақ жеке халық болған дегенді
айтады. Ол кезде печенегтер хазарлардың шығыс көршісі болған.
922 жылы Ибн Фадлан Бұл елден печенегтердің аздаған қалдықтарын ғана
тапқан. Олардың негізгі бөлігі хазарлар мекенін кесіп өтіп, оңтүстік
Ресейге барып тұрақтанған. Бұл жерде печенегтер Святославь заманынан бастап
Киевке үнемі қауіп төндіріп отырған. Печенегтердің Руське жасаған жорықтары
және оларға орыс князьдарының қарсы күресі женінде жылнамаларда жиі
айтылады.
Оғыздар Каспий-Арал өнірінде VII ғасырда пайда болды. Шамамен VIII
ғасырдың орта шенінде оғыздар Жетісудан Қаратау бөктері мен Сырдарияның
төменгі алқаптарына қарай жылжи бастаған. Ал IX-X ғасырда Оңтүстік және
Батыс Қазақстан аумағында оғыз этносы бірте-бірте қалыптасты. Оғыздардың
этникалық құрамында Сырдария алқабы мен Арал-Каспий далаларын мекендеген
ежелгі тұркі тайпалары болды. Олар Жетісу мен Алтайдағы көшпелі және
жартылай көшпелі рулар мен тайпалардан еді.
IX ғасырдың соңы мен X ғасырдың ортасында Арал және Каспий теңіздері
маңындағы аймақтарда Оғыз мемлекеті құрылды. Мемлекет орталығы Янгикент
(Жаңакент) қаласы болды.
Оғыз тайпалары Сырдарияның орта ағысынан Еділдің төменгі ағысына
дейінгі байтақ өлкені мекендеді. Олар Ырғыз, Жайық, Ембі, Ойыл өзендерінің
алқабында, Сырдария мен Қаратаудың бөктерінде көшіп-қонып жүрді. Негізінен
Арал теңізі маңында, Каспийдің солтүстігі мен Сырдарияның төменгі ағысын
мекендеді. Орта Азияға, Шығыс Еуропаға, Шығыс Қазақстан мен Монғолияға
баратын керуен жоддары-ның тоғысқан жеріне орналасқан Янгикент қаласы X
ғасырда гүлдену шегіне жетті. Мемлекет басында жоғарғы екім - "яғбу"
(оғыздарша - жағбу) тұрды. Олардың орынбасарлары күл-еркіндер деп аталды.
Жағбу сөз жүзіңде хан болып сайланғанымен, іс жүзінде мемлекет билігі
атадан балаға мирас болып қалып отырды.
Оғыздардың бас хандары әскери демократия кезінде халық жиналыстарының
қайталанған тұрі іспеттес кеңестерде сайлаңды.
Жағбу мемлекетінде оғыз ескерлерінің бас жетекшісі (лауазымы - "сю баши")
үлкен рөл атқарды. Оның есімін еуропа оқымыстылары арабтық емле ережесінің
негізінде "Селжук" деп атап кеткен. Тұркі фонетикасьшьщ зандарында қарама-
қайшы келеттн атау еуропалық тарихи ғыльщда осьшай қалыптасып кетті. (1992
жылдан бері Егеменді Тұрікмен мемлекетінің президенті Сапармұрат Ниязов өз
елінде президенттік лауазыммен бірге "сю баши" (тұрікмен басы) деп те
аталады).
Оғыздар мемлекетінің саяси өміріңде сюбашы ("селжук") араласып, кейде
жағбуға да қарсы шығып отырды. Каспий-Арал өңіріңцегі оғыздардың мемлекеті
өзінің саяси және әлеуметгік құрылымы жағынан феодалдық мемлекет болды.
Мүнда ескі ру-тайпалық институттар жойьшып, феодалдық қатынастар дамьщы. X
ғасырдың аяғы мен XI ғасырдың басында Оғыз мемлекетінде тұрақты салық
жүйесі қолда-нылды. Мемлекетте белгілі басқару аппараты қалыптасты.
Оғыздардың басым көпшілігі негізінен көшпелі малшаруашылығымен - қой,
жылқы, түйе, сиыр өсірумен, аң аулаумен шүғыдданды. Ибн Фалах (X ғ.) 10 000
жылқысы бар оғыз ақсүйектерінің болганын жазады. Көшпенділермен қатар,
отырықшы, жартылай отырықшы оғыздар да болды. Олар Мақмуд Қашқаридің
айтуышпа Сырдария алқабындағы қалаларды - Қарнақ, Сүткент, Сығанақ және
Фарабты мекендеді. Отырықшы оғыздар негізінен егіншілікпен, қол-өнерімен
айналысты, тұрлі аяқ киім тікті, ыдыс, әшекей бүйымдар жасады. Оғыздардың
шаруашылығында зат айыр-басы мен сауда маңызды орын адды. Жетісу, Хорезм,
Мауреннаһрмен сауда жасауда Сырдария алқабывдағы қалалар - Янгикент, Сауран
елеулі рел атқарды. Оғыздар шетке мал, ет, тері, аң терісін, малахит
шығарып, соғыс кезінде қолға түскен адащардан құл саудасын өрістетгі. X
ғасырда оғыздар арасына бірте-бірте ислам діні тарады.
965 жылы оғыздар Киев Русімен одақтасып, Каспий теңі-зінің Солтүстік-шығыс
жағалауларыңцағы жерлерді иемденген ежелгі Хазар қағандығын талқандады. 986
жьшы оғыздардың жабғуы орыс княздарымен бірге Еділ - Кама Бұлғарларын
күйрете жеқді. Мүның бәрі оғыз мемлекетінің саяси қуаты-ның артуына жағдай
жасады.
Алайда шамадан тыс ауыр салыққа наразы болған басқа тайпалар мен
феодал-ақсүйектердің езгісіне қарсы болған халықтың біріккен қозғалыстары X-
XI ғасырларда Оғыз-дардың мемлекетін дағдарысқа үшыратьш, құддырауға
түсірді. Ішкі қайшылықтар әлсіреткен Оғыз мемлекетін XI ғасырдың ортасьшда
қыпшақтар талқавдады. Оғыздың бір бөлігі батысқа кетіп, оңтүсгік орыс
далаларына қоныс тепті. Селжуктар бас-қарған басқа бір бөлігі Алдыңғы Азия
елдерін жаулап алды.
Кейіннен бірнеше мемлекет пайда болды (Селжук мем-лекеті - Селжук
өулеті билеген мемлекет, ең ірі Конии сүлтандығы). Ал оғыздың солтүстік-
батыстағы бөліктері бер-тін келе Еділдің төменгі ағысындағы Бұлғарлармен
(татар-лармен), оңтүстік бөлігі Ораддағы башқұрттармен қосылып, сіңісіп
кетті.
Сырдария, Арал алқаптарындағы және оңтүстік Каспий маңын мекендеген
оғыз тайпалары казақ тарихында айтарлықтай із қалдырды. Тарихи деректерде
оғыздар қазақтың арғы тегінің бірі ретінде аталады.
Оғыздар - тарихи тұрғыда тұрікмендердің, езбектердің, қарақалпақтардың
түпкі аталарының бірі.
Сонымен огаздар тұрікхалықтарының ішіңцегі өсіп-өнген мол тармағы еді.
Сондай-ақ үзына тарих бойында саяси тұрғьщан да, мәдени тұрғыдан да аса
маңызды рөл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Халықтардың ұлы қоныс аударуы
Көркемдік дәстүр жалғастығы
Қарақытай мемлекеті
Қазақстандағы көшпелілер мәдениеті
Бірқатар авторлардың пікірі бойынша палеолит екі дәуірге бөлінеді - ежелгі дәуір мен соңғы дәуір
Тарихи деректер
«Түркі» этносы және этнонимі
Оғыз мемлекеті
Қазақстан тарихы жөніндегі мәліметтер
Үйсіндер.Қаңлылар.Ғұндар
Пәндер