Уахабилікпен күрес тарихынан сөз

1 Уахабилікпен күрес тарихынан сөз
2 Уахабшылдықтың Қазақстанға келуі
3 Бабаханов басқарған САДУМ
4 Қазақ жеріне төнген қауіп

Жақында Парламент Мәжілісінің депутаты, заңгер Ерзат Әлзақов еліміздегі салафизм ағымын (уахабилік) радикалды деп танитын уақыт жетті деген мазмұнда арнайы депутаттық сауал жолдады. Онда: «Елімізде салафизмді «қалыпты және радикалды емес» деп қарастыруымыз қазіргі таңда қате пікір екені белгілі болып отыр. Қазақстандағы діни ахуалды ертерек қолға алып, біз өз тарапымыздан тиісті заң жобаларын мерзімінде қабылдамай, бұл мәселеге үстірт қарайтын болсақ, ушығып кетуіне ешкім кепілдік бере алмайды», – делінген. («Алаш айнасы»,8 қыркүйек 2011ж.).Бұдан сәл бұрынырақ ҚМДБ өкілі Оңғар қажы Өмірбек те салафилікке заң арқылы тыйым салу керектігін мәлім еткен («Интерфакс-Қазақстан», 13 шілде 2011 ж.) болатын. Аталған мәселе бүгін ғана туа қалмағаны белгілі. Дабыл бұрын да қағылған. «Салафилер» мен «уахабшылардың» елімізге төндіретін қаупі туралы, елдегі діни ахуалды бақылау қажеттігі, қолға алу, реттеу керектігі туралы бұрын да талай мәрте айтылмап па еді?! Тек «айтқанның аузы, жылағанның көзі жаман» болып, тиісті орындар мәселеге көз жұмып қарап келгені болмаса... Бұл енді бөлек әңгіме. Бүгінгі айтпағымыз: осы «жер астынан шыққан жік» – уахабилік идеология қазақ топырағын қай кезден бері торуылдап жүр? Кесапатқа қарсы халқымыздың дін ғұламалары қандай әрекет еткен? Әңгіме желісі осы сауалдар төңірегінде өрбіме
Тарихқа көз жүгіртсек, уахабшылдықтың Қазақстанға келгені бүгін емес. Зерттеушілердің еңбектеріне сүйенсек, бүгінде Сауд Арабиясының діни идеологиясына айналған осы бір кереғар ілім Орта Азия жеріне 1952-1982 жылдар аралығында, Орта Азия мұсылмандарының діни басқармасының (орыс тілді деректерде қысқартылып, САДУМ деп беріледі) муфтиі болған Зияуиддин Бабахановтың (1908–1982) кезінде берік орныға бастаған. Белгілі осы сала ғалымдарының айтуынша, Бабахановтың әу бастан уахабшылдық рухында қалыптасуына оның ұстазы, ташкенттік діндәрлар арасында «Шами дамолла» атымен танымал Саид ибн Мухаммад аш-Шамиад-Димашкиат-Тараблуси (1867–1932) әсер еткен. Каирдегі «Әл-Азхар» діни оқу орнынан дәріс алған Шами дамолла ханафиттік-сопылық дәстүрлер тамыр жайған Ферғана алқабы мен Самарқанд қаласындағы ислам ғұламалары ұстанған діни тәртіптерді тәрк еткен әрекеттерін бастайды. Әулиелерді құрметтеуге қарсы шыққан ол Құран мен «сахих» («шыншыл») хадистерге ғана сүйенген болып, «таза ислам» концепциясын насихаттайды. Қашқарда дін уағыздап жүріп, Пекин түрмесіне түскен оны патша үкіметінің консулы қытайлардан аттай қалап, босатып алып, Орта Азиядағы жергілікті ғұламалардың идеологиялық қарсылығын басып-жаншуға пайдаланбақ ниетпен, арнайы Ташкентке алдырған екен. Сөйтіп жүргенде, 1917 жылы орыс патшасы ІІ Николай тақтан тайдырылады. Ең қызығы, патша пайдалануды көздеген Шәми дамолланы ендігі жерде кеңестер билігі қолдай бастайды. Ол кезде кеңестердің ислам социализмін пайдалану туралы идеялары келмеске кеткен еді. Соған қарағанда, патша билігі мен кеңестердің Орталық Азиядағы жергілікті діни элитаны талқандау үшін «сыртқы күшті» пайдалану туралы ұстанымы бірдей болғанға ұқсайды. Ал халықты біріктіру қуаты мол дәстүрлі исламның Кеңес үкіметі үшін бәсекелес күш ретінде қабылданғаны сөзсіз. Сөйтіп 1943 жылы САДУМ құрылғаннан кейін, Шами дамолланың идеялары, іс жүзінде, осы кеңестердің қолдауымен жүзеге асқан. Ендігі жерде, кеңестік мемлекеттің аппараттық күшімен «жергілікті», «ұлттық» исламды қаралайтын материалдар жаппай таратыла бастайды. Ғалымдардың пікірінше, дінді реттеу үшін құрылған кеңестік құрылымдардың басты мұрасы да осы діни-фундаменталистік ағымның, яғни «уахабшылдықтың» өңірге таралуы болды.