ЕУРОПАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ГЕРМАНИЯНЫҢ РӨЛІ
КІРІСПЕ
1 Европалық одақтың ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың қалыптасуы
1.1 Шенген ережелері және ЕО кеңеюі
1.2 Маастрихт келісім шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы саясаттың құқықтық негізі
1.3 Амстердам келісім.шарттары үшін үшінші тірек реформасы
2 ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны мен механизмдері және Германия позициясы
2.1 Миграциялық бақылау және босқындар мәселесі
2.2 Европалық Одақ 11 қыркуйектен кейін. қауіпсіздік мәселесі
2.3 ЕО қазіргі қауіпсіздік жуйесінің моделі
3 ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германия
3.1 Германияны бірыңѓай Европаның алѓашќы саяси жобасына ќосќан үлесі
3.2 Европалыќ ќауіпсіздік мєселесіндегі «Париждік келісімдердіњ» (1954 ж.) мањыздылыѓы және Германия
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛНАҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
1 Европалық одақтың ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың қалыптасуы
1.1 Шенген ережелері және ЕО кеңеюі
1.2 Маастрихт келісім шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы саясаттың құқықтық негізі
1.3 Амстердам келісім.шарттары үшін үшінші тірек реформасы
2 ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны мен механизмдері және Германия позициясы
2.1 Миграциялық бақылау және босқындар мәселесі
2.2 Европалық Одақ 11 қыркуйектен кейін. қауіпсіздік мәселесі
2.3 ЕО қазіргі қауіпсіздік жуйесінің моделі
3 ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германия
3.1 Германияны бірыңѓай Европаның алѓашќы саяси жобасына ќосќан үлесі
3.2 Европалыќ ќауіпсіздік мєселесіндегі «Париждік келісімдердіњ» (1954 ж.) мањыздылыѓы және Германия
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛНАҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Соңғы елу жыл шеңберiнде барлық дүниежүзiлiк қоғам Еуропада бiртұтас, жалпы экономикалық, саяси және әлеуметтiк кеңiстiк құруды мақсат ете отырып, өзiнiң ерiктi жаулап алу деңгейiмен Батыс Еуропаның тәуелсiз мемлекеттерiнiң бiрiгуiне куә болып отыр. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi мемлекеттердiң бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан халықаралық экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына айналды. Әсiресе, Еуропалық Одақ шеңберiндегi интеграция үрдiсi өзiне ерекше қызығушылық тудыруда. Оның көмегiмен батысеуропалық мемлекеттер өткен жүзжылдықтағы екi алапат соғыстың салдарларын жеңе отырып, тез қарқынмен өзгерiп отырған дүниеде өзiнiң мәнiн сақтап, халықаралық және мемлекетаралық қатынастарда жаңа жүйенiң қалыптасуына үлкен әсер ете алуда. Бұның жалғасы немесе салдары ретiнде зерттеушiлер Еуропалық Одақта болып жатқан интеграциялық үрдiстерге мiндеттi түрде тек аймақтық деңгейде баға берiп ғана қоймай, дүниежүзiнде болып жатқан жағдайлармен қоса, оған сабақтастыра ескерулерi қажет.
ХХІ ғасырдың басында Еуропалық Одақтың мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. Олардың ішінен ішкi iстер және құқық саласының, яғни Еуропалық Одақтың «үшінші тірегінің» қалыптасуына тікелей екі бағыт әсер етуде. Біріншіден, интеграцияның ұлтүстілік тәсілі ұлттық біртұтастықтың және мемлекеттің егемендігінің үндеуіне айналды, өйткені еуропалық деңгейде өкіметтің биполярлы құрылымы жасалуда, онда ЕО-ның институттары мен мүше-мемлекеттердің өзара өкілеттіктері айқындалып отыр. Екіншіден, ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар есірткіні заңсыз тасымалдау, лаңкестіктің кең етек жаюы – Еуропалық Одақты барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеп отыр, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттігі туындауда.
Ішкi iстер және құқық саласы Еуропалық Одақ саясатының институционалдық құрылымның және шешiм қабылдау үрдiсiнiң өзiндiк ерекшелiктерi тән келетiн, үкiметаралық және ұлтүстiлiк тәсілдің айрықша үйлесiмiне ие ең қарқынды дамитын бағыттарының бiрiне айналды, ал бұл осы саланы ЕО шеңберінде «арнайы тәртіп» деп санауға негiз болды. Алғашқы кезде iшкi қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мақсатын көздей отырып, ЕО-тың осы арнайы тәртібі өз шекараларынан тыс мемлекеттерге, сондай-ақ өзге азаматтарға, онда өмiр сүрiп, жұмыс iстеуге немесе тек оның шекараларынан өтуге ұмтылғандарға ықпал ете алмайтын едi. Осылайша, бүкiл Еуропа құрлығының дамуын ұзақ жылдар бойына анықтайтын «қосылу-шығу» немесе «қатысу-қатыспау» жүйесi пайда болды.
ХХІ ғасырдың басында Еуропалық Одақтың мүше-мемлекеттері алдында аса үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. Олардың ішінен ішкi iстер және құқық саласының, яғни Еуропалық Одақтың «үшінші тірегінің» қалыптасуына тікелей екі бағыт әсер етуде. Біріншіден, интеграцияның ұлтүстілік тәсілі ұлттық біртұтастықтың және мемлекеттің егемендігінің үндеуіне айналды, өйткені еуропалық деңгейде өкіметтің биполярлы құрылымы жасалуда, онда ЕО-ның институттары мен мүше-мемлекеттердің өзара өкілеттіктері айқындалып отыр. Екіншіден, ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция ағымы, сонымен қатар есірткіні заңсыз тасымалдау, лаңкестіктің кең етек жаюы – Еуропалық Одақты барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеп отыр, яғни ортақ саясат шеңберінде азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттігі туындауда.
Ішкi iстер және құқық саласы Еуропалық Одақ саясатының институционалдық құрылымның және шешiм қабылдау үрдiсiнiң өзiндiк ерекшелiктерi тән келетiн, үкiметаралық және ұлтүстiлiк тәсілдің айрықша үйлесiмiне ие ең қарқынды дамитын бағыттарының бiрiне айналды, ал бұл осы саланы ЕО шеңберінде «арнайы тәртіп» деп санауға негiз болды. Алғашқы кезде iшкi қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мақсатын көздей отырып, ЕО-тың осы арнайы тәртібі өз шекараларынан тыс мемлекеттерге, сондай-ақ өзге азаматтарға, онда өмiр сүрiп, жұмыс iстеуге немесе тек оның шекараларынан өтуге ұмтылғандарға ықпал ете алмайтын едi. Осылайша, бүкiл Еуропа құрлығының дамуын ұзақ жылдар бойына анықтайтын «қосылу-шығу» немесе «қатысу-қатыспау» жүйесi пайда болды.
1 Бугров Р.В. Институционально-политическое развитие Европейского Союза: тенденции, закономерности, перспективы: дис. … канд. ист. наук. – Н. Новгород, 2002. − 236 с.
2 Современные международные отношения: учебное пособие / под ред. А.В. Торкунова. – М.: МГИМО, 1998. – 192 с.
3 Горбатова Е.Э. Общая внешняя политика и политика безопасности Европейского Союза: актуальные проблемы: автореф. … канд. ист. наук. – М., 2002. – 32 с.
4 Widmer A. Sicherheit - ueber Begrifflichkeit und staatliche Massnahmen / Innere Sicherheit-Innere Unsicherheit. – Zuerich, 1995. – 230 s.
5 Гольдерт В. Внутренняя безопасность в различных социальных контекстах. Избранные аспекты проблемы преступности в условиях позднего реального капитализма и постсоциализма. – Гамбург: Ун-т Гамбурга, 2001. – 345 с.
6 Борко Ю.А. Социальная политика и экономическая интеграция: механизм взаимодействия // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 105-125.
7 Европейская интеграция: правовые проблемы: сб. статей / ред. колл. Т.Г. Топорнин. – М.: ИГПАН, 1992. – 123 с.
8 Шемятенков В.Г. Большая Европа и западноевропейская интеграция // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 11-25.
9 Буторина О.В. Экономический и валютный союз – новая ступень интеграции // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 64-94.
10 Кавешников Н.Ю. Институциональная реформа ЕС и Ниццский договор: ответы или вопросы?: Докл. Института Европы. – М., 2002. – № 87. – 146 с.
11 Каргалова М.В. Социальное измерение европейской безопасности. Ин-т Европы РАН. – М.: Интердиалект+, 1999. – 317 с.
12 Журкин В.В. Интеграция, общая внешняя политика и безопасность. Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ / отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Интердиалект+, 1998. – 324 с.
13 Данилов Д.А. Западная Европа на постмаастрихтском этапе: развитие интеграции в сфере безопасности: Докл. ИЕ РАН. – М., 1995. – № 13. – 91 с.
14 Потемкина О.Ю. Свой-чужой: эволюция моделей интеграции иммигрантов в западноевропейское общество // Региональное самосознание как фактор политической культуры в России. – М.: МОНФ, 1999. – С. 90.
15 Гущин С.В. Система внутренней безопасности: сущность, структура, функции: дис. … д-ра полит. наук. – М., 1996. – 187 с.
16 Канищева Ж.Н. Внутренняя безопасность общества: дис. … канд. ист. наук. – М.: МГТУ, 2001. – 170 с.
17 Шашурина Г.В. Система обеспечения внутренней безопасности России на современном этапе: дис. … канд. соц. наук. – М.: Академия управления МВД РФ, 2002. – 210 с.
18 Европейский Союз: Справ. / Ю.А. Борко и О.В. Буториной. – М., 2002. – 288 с.
19 Киютин В.Г., Кыдыров Т.Т. Шенгенская система // Регионал. центр по вопросам миграции и убежища. – Бишкек: РКЦ «Журналист» ИД «Слово Кыргызстана», 2001. – 204 с.
20 Ибрашев Ж.У. Европейская интеграция и коллективная безопасность // Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 17-22.
21 Байзакова К.И. Роль государства в борьбе с международным терроризмом // Сборник материалов международной научно-практической конференции «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы в борьбе с международным терроризмом». – Алматы, 2003. – С. 42-49.
22 Кукеева Ф.Т. Партнерство США и ЕС в сфере безопасности и борьбы с терроризмом // Сб. материалов международной научно-практической конференции «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы в борьбе с международным терроризмом». – Алматы, 2003. – С. 109-119.
23 Губайдулина М.Ш. Развитие второй опоры ЕС – общей внешней политики и политики безопасности в свете решений саммита в Ницце // Вестн. КазГУ. Серия межд. отношения и межд. право. – 2001. – № 3 (5). – С. 99-104.
24 Черных И.А. Методологические основы сравнения европейского и центральноазиатского комплексов безопасности // Европейский Союз: десять лет после Маастрихта. – Алматы, 2000. – С. 27-34.
25 Сапанов С.Ж. Права человека и проблема вступления новых членов в ЕС // Сборник статей / под общ. ред. Ж.О. Ибрашева: Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 82-86.
26 Әлипбаев А.Р. Еуропалық интеграция шеңберіндегі герман-француз экономикалық және гуманитарлық ынтымақтастығы (1950-1963 жж.): тарих ғыл. канд. дис. … . – Алматы, 2000. – 172 б.
27 Божеева Б.З. Халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ЕҚЫҰ) қызметіндегі адам құқықтарын қорғау мәселесінің дипломатиялық аспектісі: тарих ғыл. канд. дис. … – Алматы, 2001. – 147 б.
28 Проект Конституции Европейского Союза // http://www.ispo.cec.be.
29 Нормативные акты о полицейском сотрудничестве // Документы Европейского Союза. – М.: Право, 1994. – Т.2. – С. 246.
30 Европейский Союз на рубеже веков: Центр научно-информационных исследований глобальных и региональных проблем / под ред. Т.Г. Пархалина. – М.: РАН. ИНИОН, 2000. – 296 с.
31 Договор о Европейском Союзе. Консолидированная версия / отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Право, 2001. – 247 с.
32 Договор об учреждении европейского экономического сообщества // Договоры об учреждении европейских Сообществ. – М.: Международная изд. группа «Право», 1994. – Т.1. – 392 с.
33 Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық бөлімі 15-2-2-1 // Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігінің ағымдағы мұрағаты.
34 Кларк Дж.Л. Обеспечение внутренней безопасности в европейских странах // Journal of Homeland Security // http: // www.marshallcenter.org.
35 Федоров Ю.Е. Доктрина безопасности Европейского Союза // Европейская безопасность: события, оценки, прогнозы. – 2003. – № 10. – С. 12.
36 Presidency Conclusions. Seville European Council. – 2002. – 21 and 22 June. – P. 7 // http://europa.eu.int.
37 Игрицкий Ю.И. Размывание границ безопасности: характеристика ХХI века. ИНИОН РАН // http//www.inion.ru.
38 Green paper: Promoting a European framework for Corporate Social Responsibility. – Brussels, 2001. – Р. 18.
39 Глобальные тенденции развития человечества до 2015 года // Материалы Национального разведывательного совета США. – Екатеринбург: У–Фактория, 2002. – С. 29.
40 Этнические проблемы и политика государств Европы / Ин-т этнологии и антропологии РАН. – М.: Старый сад, 1998. – 197 с.
41 Мурадян И. Противоречия политики атлантизма и проблемы региональной безопасности. – Ереван: Антарес, 2001. – 203 с.
42 Лесков М.А. Методологические основы построения модели безопасности социальных систем. – М.: ИНИОН РАН, 1995. – 172 c.
43 Бек У. Политическая динамика в глобальном обществе риска // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 5. – С. 10-19.
44 Кейган Р. Сила и слабость // Pro et contra. – 2002. – № 4. – С. 16.
45 Неклесса, А.И. Управляемый хаос: движение к нестандартной системе мировых отношений // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 9. – С. 103-112.
46 Ратленд П. Глобализация и посткоммунизм // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 4. – С. 15-18.
47 Толипов Ф.Ф. Испытание геополитики терроризмом и антитерроризмом // США – Канада: экономика, политика, культура. – 2002. – № 3. – С. 94-107.
48 Шенгенское соглашение //Современная Европа. – 2003. – № 1. – С. 104-109.
49 Осколкова О. Старение населения в странах ЕС // Мировая экономика и международная отношения. – 1999. – № 10. – С. 74-83.
50 Austrian Presidency’s draft strategy paper on immigration and asylum policy. – 1998. – July. – Р. 23.
51 Европейский союз: факты и комментарии / под ред. Ю.А. Борко. – М., 2003 // http://www.aes.org.ru
52 Шелтер К. Шенгенское соглашение и его условия для приграничных с Европейским Союзом стран. // Серия мероприятий по проблематике ЕС (тексты докл.). – 2003. – № 1. – С. 48-54.
53 Доклады и статистические данные Верховного комиссара ООН по делам беженцев. – Luxembour. http: // www. unhch. Ch / refworld / refbib / refstat /1998/98 intro.htm and http: // www.unhcr.ch/statist/9901asy/text.htm.
54 Шмыков Ю.В. ЕС как стимулятор интеграционных процессов в других регионах мира //http: //www.edc.spb.ru/activities/conferences/40years/
55 Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. – М., 2003. – 400 с.
56 Зосимов В. От шестерки к двадцати пяти // Европа. – 2002. – № 4. – С. 8-9.
57 Холл Б. Правосудие и охрана порядка – после сотрудничества государств ЕС. – М., 2001. – 87 с.
58 Потемкина О.Ю. На пути к обновленной Европе. Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка – новый проект ЕС // Современная Европа. – 2001. – № 3. – С. 19-21.
59 Европейское право: учебник для вузов / под ред. Л.М. Этнина – М., 2000. – 526 с.
60 Шенгенское соглашение // Современная Европа. – 2003. – № 1. – С. 104 -109.
61 Шенгенское соглашение // http://www.tours.e-burg.ru/urderpart/shen/htm.
62 Маастрихтский договор: трудности ратификации, поиски решений, перспективы: Докл. ИЕ РАН. – М., 1994. – № 1. – 30 с.
63 Астапенко В.А. Изменения концепции сотрудничества государств-членов ЕС в области правосудия и внутренних дел по Амстердамскому договору // Вест. Белорусского ун-та. – 1999. – № 3. – С. 13-15.
64 Потемкина О.Ю. Сотрудничество в сфере внутренних дел и правосудия // Европейский Союз: факты и коментарии. – 2000. – № 5. – С. 14-14.
65 Val Flynn. Europol – a watershed in EU law enforcement co-operation? – In Gavin Barrett. – Brussel, 2004. – № 1. – P. 73.
66 Потемкина, О.Ю. Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка: границы, содержание, механизмы. – М., 2002. – 79 с.
67 Маастрихтский договор. Ст. // Док. Союза. – М., 2001. – Т. VІ. – С. 124-130.
2 Современные международные отношения: учебное пособие / под ред. А.В. Торкунова. – М.: МГИМО, 1998. – 192 с.
3 Горбатова Е.Э. Общая внешняя политика и политика безопасности Европейского Союза: актуальные проблемы: автореф. … канд. ист. наук. – М., 2002. – 32 с.
4 Widmer A. Sicherheit - ueber Begrifflichkeit und staatliche Massnahmen / Innere Sicherheit-Innere Unsicherheit. – Zuerich, 1995. – 230 s.
5 Гольдерт В. Внутренняя безопасность в различных социальных контекстах. Избранные аспекты проблемы преступности в условиях позднего реального капитализма и постсоциализма. – Гамбург: Ун-т Гамбурга, 2001. – 345 с.
6 Борко Ю.А. Социальная политика и экономическая интеграция: механизм взаимодействия // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 105-125.
7 Европейская интеграция: правовые проблемы: сб. статей / ред. колл. Т.Г. Топорнин. – М.: ИГПАН, 1992. – 123 с.
8 Шемятенков В.Г. Большая Европа и западноевропейская интеграция // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 11-25.
9 Буторина О.В. Экономический и валютный союз – новая ступень интеграции // Европейский Союз на пороге XXI века: выбор стратегии развития / под ред. Ю.А. Борко. – М.: Эдиториал, УРСС, 2000. – С. 64-94.
10 Кавешников Н.Ю. Институциональная реформа ЕС и Ниццский договор: ответы или вопросы?: Докл. Института Европы. – М., 2002. – № 87. – 146 с.
11 Каргалова М.В. Социальное измерение европейской безопасности. Ин-т Европы РАН. – М.: Интердиалект+, 1999. – 317 с.
12 Журкин В.В. Интеграция, общая внешняя политика и безопасность. Заглядывая в 21-ый век: ЕС и СНГ / отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Интердиалект+, 1998. – 324 с.
13 Данилов Д.А. Западная Европа на постмаастрихтском этапе: развитие интеграции в сфере безопасности: Докл. ИЕ РАН. – М., 1995. – № 13. – 91 с.
14 Потемкина О.Ю. Свой-чужой: эволюция моделей интеграции иммигрантов в западноевропейское общество // Региональное самосознание как фактор политической культуры в России. – М.: МОНФ, 1999. – С. 90.
15 Гущин С.В. Система внутренней безопасности: сущность, структура, функции: дис. … д-ра полит. наук. – М., 1996. – 187 с.
16 Канищева Ж.Н. Внутренняя безопасность общества: дис. … канд. ист. наук. – М.: МГТУ, 2001. – 170 с.
17 Шашурина Г.В. Система обеспечения внутренней безопасности России на современном этапе: дис. … канд. соц. наук. – М.: Академия управления МВД РФ, 2002. – 210 с.
18 Европейский Союз: Справ. / Ю.А. Борко и О.В. Буториной. – М., 2002. – 288 с.
19 Киютин В.Г., Кыдыров Т.Т. Шенгенская система // Регионал. центр по вопросам миграции и убежища. – Бишкек: РКЦ «Журналист» ИД «Слово Кыргызстана», 2001. – 204 с.
20 Ибрашев Ж.У. Европейская интеграция и коллективная безопасность // Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 17-22.
21 Байзакова К.И. Роль государства в борьбе с международным терроризмом // Сборник материалов международной научно-практической конференции «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы в борьбе с международным терроризмом». – Алматы, 2003. – С. 42-49.
22 Кукеева Ф.Т. Партнерство США и ЕС в сфере безопасности и борьбы с терроризмом // Сб. материалов международной научно-практической конференции «Европейский Союз и Центральная Азия: подходы в борьбе с международным терроризмом». – Алматы, 2003. – С. 109-119.
23 Губайдулина М.Ш. Развитие второй опоры ЕС – общей внешней политики и политики безопасности в свете решений саммита в Ницце // Вестн. КазГУ. Серия межд. отношения и межд. право. – 2001. – № 3 (5). – С. 99-104.
24 Черных И.А. Методологические основы сравнения европейского и центральноазиатского комплексов безопасности // Европейский Союз: десять лет после Маастрихта. – Алматы, 2000. – С. 27-34.
25 Сапанов С.Ж. Права человека и проблема вступления новых членов в ЕС // Сборник статей / под общ. ред. Ж.О. Ибрашева: Европейская интеграция и права человека. – Алматы, 1998. – С. 82-86.
26 Әлипбаев А.Р. Еуропалық интеграция шеңберіндегі герман-француз экономикалық және гуманитарлық ынтымақтастығы (1950-1963 жж.): тарих ғыл. канд. дис. … . – Алматы, 2000. – 172 б.
27 Божеева Б.З. Халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ЕҚЫҰ) қызметіндегі адам құқықтарын қорғау мәселесінің дипломатиялық аспектісі: тарих ғыл. канд. дис. … – Алматы, 2001. – 147 б.
28 Проект Конституции Европейского Союза // http://www.ispo.cec.be.
29 Нормативные акты о полицейском сотрудничестве // Документы Европейского Союза. – М.: Право, 1994. – Т.2. – С. 246.
30 Европейский Союз на рубеже веков: Центр научно-информационных исследований глобальных и региональных проблем / под ред. Т.Г. Пархалина. – М.: РАН. ИНИОН, 2000. – 296 с.
31 Договор о Европейском Союзе. Консолидированная версия / отв. ред. Ю.А. Борко. – М.: Право, 2001. – 247 с.
32 Договор об учреждении европейского экономического сообщества // Договоры об учреждении европейских Сообществ. – М.: Международная изд. группа «Право», 1994. – Т.1. – 392 с.
33 Орталық Азиядағы көпжақты ынтымақтастық бөлімі 15-2-2-1 // Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігінің ағымдағы мұрағаты.
34 Кларк Дж.Л. Обеспечение внутренней безопасности в европейских странах // Journal of Homeland Security // http: // www.marshallcenter.org.
35 Федоров Ю.Е. Доктрина безопасности Европейского Союза // Европейская безопасность: события, оценки, прогнозы. – 2003. – № 10. – С. 12.
36 Presidency Conclusions. Seville European Council. – 2002. – 21 and 22 June. – P. 7 // http://europa.eu.int.
37 Игрицкий Ю.И. Размывание границ безопасности: характеристика ХХI века. ИНИОН РАН // http//www.inion.ru.
38 Green paper: Promoting a European framework for Corporate Social Responsibility. – Brussels, 2001. – Р. 18.
39 Глобальные тенденции развития человечества до 2015 года // Материалы Национального разведывательного совета США. – Екатеринбург: У–Фактория, 2002. – С. 29.
40 Этнические проблемы и политика государств Европы / Ин-т этнологии и антропологии РАН. – М.: Старый сад, 1998. – 197 с.
41 Мурадян И. Противоречия политики атлантизма и проблемы региональной безопасности. – Ереван: Антарес, 2001. – 203 с.
42 Лесков М.А. Методологические основы построения модели безопасности социальных систем. – М.: ИНИОН РАН, 1995. – 172 c.
43 Бек У. Политическая динамика в глобальном обществе риска // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 5. – С. 10-19.
44 Кейган Р. Сила и слабость // Pro et contra. – 2002. – № 4. – С. 16.
45 Неклесса, А.И. Управляемый хаос: движение к нестандартной системе мировых отношений // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 9. – С. 103-112.
46 Ратленд П. Глобализация и посткоммунизм // Мировая экономика и международные отношения. – 2002. – № 4. – С. 15-18.
47 Толипов Ф.Ф. Испытание геополитики терроризмом и антитерроризмом // США – Канада: экономика, политика, культура. – 2002. – № 3. – С. 94-107.
48 Шенгенское соглашение //Современная Европа. – 2003. – № 1. – С. 104-109.
49 Осколкова О. Старение населения в странах ЕС // Мировая экономика и международная отношения. – 1999. – № 10. – С. 74-83.
50 Austrian Presidency’s draft strategy paper on immigration and asylum policy. – 1998. – July. – Р. 23.
51 Европейский союз: факты и комментарии / под ред. Ю.А. Борко. – М., 2003 // http://www.aes.org.ru
52 Шелтер К. Шенгенское соглашение и его условия для приграничных с Европейским Союзом стран. // Серия мероприятий по проблематике ЕС (тексты докл.). – 2003. – № 1. – С. 48-54.
53 Доклады и статистические данные Верховного комиссара ООН по делам беженцев. – Luxembour. http: // www. unhch. Ch / refworld / refbib / refstat /1998/98 intro.htm and http: // www.unhcr.ch/statist/9901asy/text.htm.
54 Шмыков Ю.В. ЕС как стимулятор интеграционных процессов в других регионах мира //http: //www.edc.spb.ru/activities/conferences/40years/
55 Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. – М., 2003. – 400 с.
56 Зосимов В. От шестерки к двадцати пяти // Европа. – 2002. – № 4. – С. 8-9.
57 Холл Б. Правосудие и охрана порядка – после сотрудничества государств ЕС. – М., 2001. – 87 с.
58 Потемкина О.Ю. На пути к обновленной Европе. Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка – новый проект ЕС // Современная Европа. – 2001. – № 3. – С. 19-21.
59 Европейское право: учебник для вузов / под ред. Л.М. Этнина – М., 2000. – 526 с.
60 Шенгенское соглашение // Современная Европа. – 2003. – № 1. – С. 104 -109.
61 Шенгенское соглашение // http://www.tours.e-burg.ru/urderpart/shen/htm.
62 Маастрихтский договор: трудности ратификации, поиски решений, перспективы: Докл. ИЕ РАН. – М., 1994. – № 1. – 30 с.
63 Астапенко В.А. Изменения концепции сотрудничества государств-членов ЕС в области правосудия и внутренних дел по Амстердамскому договору // Вест. Белорусского ун-та. – 1999. – № 3. – С. 13-15.
64 Потемкина О.Ю. Сотрудничество в сфере внутренних дел и правосудия // Европейский Союз: факты и коментарии. – 2000. – № 5. – С. 14-14.
65 Val Flynn. Europol – a watershed in EU law enforcement co-operation? – In Gavin Barrett. – Brussel, 2004. – № 1. – P. 73.
66 Потемкина, О.Ю. Европейское пространство свободы, безопасности и правопорядка: границы, содержание, механизмы. – М., 2002. – 79 с.
67 Маастрихтский договор. Ст. // Док. Союза. – М., 2001. – Т. VІ. – С. 124-130.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
КАЗАХСКИЙ НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
ИМЕНИ АЛЬ-ФАРАБИ
ФАКУЛЬТЕТ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЙ
Кафедра международных отношений
РОЛЬ ГЕРМАНИИ В СИСТЕМЕ БЕЗОПАСНОСТИ ЕС
(дипломная работа)
СОДЕРЖАНИЕ
ВВЕДЕНИЕ
1. Сотрудничество стран ЕС по вопросам внутренней безопасности
1.1 Шенгенская система и расширение ЕС
1.2 Маастрихтский договор по обеспечению системы безопасности ЕС
1.3 Реформы третей опоры в рамках Амстердамского договора
2. Позиция Германии и сотрудничество стран ЕС в системе безопасности
2.1 Вопросы миграции и беженцев
2.2 ЕС после событий 11 сентября
2.3 Современная система безопасности ЕС
3. Германия в системе безопасности ЕС
3.1 Роль Германии в военно-политическом проекте ЕС
3.2 Европейская система безопасности и место Германии
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ
ПРИЛОЖЕНИЯ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
Халықаралық қатынастар кафедрасы
ЕУРОПАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ГЕРМАНИЯНЫҢ РӨЛІ
(диплом жұмысы)
ҚҰРЫЛЫМЫ
КІРІСПЕ
1 Европалық одақтың ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
қалыптасуы
1.1 Шенген ережелері және ЕО кеңеюі
1.2 Маастрихт келісім шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі
1.3 Амстердам келісім-шарттары үшін үшінші тірек реформасы
2 ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны мен
механизмдері және Германия позициясы
2.1 Миграциялық бақылау және босқындар мәселесі
2.2 Европалық Одақ 11 қыркуйектен кейін- қауіпсіздік мәселесі
2.3 ЕО қазіргі қауіпсіздік жуйесінің моделі
3 ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германия
3.1 Германияны бірыңѓай Европаның алѓашќы саяси жобасына ќосќан үлесі
3.2 Европалыќ ќауіпсіздік мєселесіндегі Париждік келісімдердіњ (1954 ж.)
мањыздылыѓы және Германия
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛНАҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеудiң өзектiлiгi
Соңғы елу жыл шеңберiнде барлық дүниежүзiлiк қоғам Еуропада бiртұтас,
жалпы экономикалық, саяси және әлеуметтiк кеңiстiк құруды мақсат ете
отырып, өзiнiң ерiктi жаулап алу деңгейiмен Батыс Еуропаның тәуелсiз
мемлекеттерiнiң бiрiгуiне куә болып отыр. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi
мемлекеттердiң бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан
халықаралық экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына
айналды. Әсiресе, Еуропалық Одақ шеңберiндегi интеграция үрдiсi өзiне
ерекше қызығушылық тудыруда. Оның көмегiмен батысеуропалық мемлекеттер
өткен жүзжылдықтағы екi алапат соғыстың салдарларын жеңе отырып, тез
қарқынмен өзгерiп отырған дүниеде өзiнiң мәнiн сақтап, халықаралық және
мемлекетаралық қатынастарда жаңа жүйенiң қалыптасуына үлкен әсер ете алуда.
Бұның жалғасы немесе салдары ретiнде зерттеушiлер Еуропалық Одақта болып
жатқан интеграциялық үрдiстерге мiндеттi түрде тек аймақтық деңгейде баға
берiп ғана қоймай, дүниежүзiнде болып жатқан жағдайлармен қоса, оған
сабақтастыра ескерулерi қажет.
ХХІ ғасырдың басында Еуропалық Одақтың мүше-мемлекеттері алдында аса
үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. Олардың ішінен ішкi iстер және
құқық саласының, яғни Еуропалық Одақтың үшінші тірегінің қалыптасуына
тікелей екі бағыт әсер етуде. Біріншіден, интеграцияның ұлтүстілік тәсілі
ұлттық біртұтастықтың және мемлекеттің егемендігінің үндеуіне айналды,
өйткені еуропалық деңгейде өкіметтің биполярлы құрылымы жасалуда, онда ЕО-
ның институттары мен мүше-мемлекеттердің өзара өкілеттіктері айқындалып
отыр. Екіншіден, ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция
ағымы, сонымен қатар есірткіні заңсыз тасымалдау, лаңкестіктің кең етек
жаюы – Еуропалық Одақты барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеп отыр, яғни
ортақ саясат шеңберінде азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттігі
туындауда.
Ішкi iстер және құқық саласы Еуропалық Одақ саясатының институционалдық
құрылымның және шешiм қабылдау үрдiсiнiң өзiндiк ерекшелiктерi тән келетiн,
үкiметаралық және ұлтүстiлiк тәсілдің айрықша үйлесiмiне ие ең қарқынды
дамитын бағыттарының бiрiне айналды, ал бұл осы саланы ЕО шеңберінде
арнайы тәртіп деп санауға негiз болды. Алғашқы кезде iшкi қауiпсiздiктi
қамтамасыз ету мақсатын көздей отырып, ЕО-тың осы арнайы тәртібі өз
шекараларынан тыс мемлекеттерге, сондай-ақ өзге азаматтарға, онда өмiр
сүрiп, жұмыс iстеуге немесе тек оның шекараларынан өтуге ұмтылғандарға
ықпал ете алмайтын едi. Осылайша, бүкiл Еуропа құрлығының дамуын ұзақ
жылдар бойына анықтайтын қосылу-шығу немесе қатысу-қатыспау жүйесi
пайда болды.
Кеңес өкіметі күйрегеннен кейiн еуропалық саясат жаңа өлшемге ие болды.
Ол жаңа геосаяси болмыстағы кең түрдегi саяси экономикалық және әлеуметтiк
жиынтық мәселелерiне қатысты. Сонымен қатар қауiпсiздiк саясатын қайта
қарау қажеттiгi туды. Бұған ЕО-тың тұрақтылығы және қауiпсiздiгi дамыған
мемлекеттердiң өз қызығушылықтары итермеледі. Жаңа үндеулерге Еуропалық
Одақ елдері бiрқатар жобалар мен жоспарларды қайта өңдеу мен жүзеге асыру
арқылы жауап берді.
Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі,
шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және
халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие
болып отыр.
Диплом жұмысының мақсатына Еуропалық интеграция үрдісіндегі Еуропалық
Одақтың қауіпсіздік жүйесін зерттей отырып, ондағы Германияның рөлін талдау
жатады.
Зерттеу міндеттері:
– ЕО елдеріндегі ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
деңгейін анықтайтын факторларды талдау;
– ЕО елдеріндегі ішкі қауіпсіздік жүйесінің жетілуінің негізгі
бағыттарын, жалпы Еуропалық ішкі қауіпсіздік үлгісінің құрылымы мен
қызметін зерттеу;
– ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны
мен механизмдері және Германия позициясын анықтау
– ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германияны көрсету
Зерттеудің деректік негізі. Қойылған мақсат пен міндеттерге қол жеткізу
үшін диссертациялық зерттеуде ішкі қауіпсіздік мәселелеріне арналған дерек
көздерінің кең шеңбері қолданылды. Оларды қайнар көздеріне қарай бірнеше
топтарға бөліп қарастырамыз.
Дерек көздерінің бірінші тобын ішкі қауіпсіздіктің саяси-құқықтық
механизмінің қалыптасуы тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік беретін ЕО
мемлекеттері қабылдаған заң актілері мен қаулылары құрайды. ЕО мүше-
мемлекеттердің Атазаңдары, ЕО Атазаңының Жобасы, ЕО және жекелеген Еуропа
мемлекеттерінің нормативті құжаттары енгізілді.
Екінші топты Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттерінің негізгі құрылтай
құжаттары құрайды. Аталмыш құрылтай құжаттар Одаққа мүше елдердің
қауіпсіздік саясатының қалыптасуын қарастыруға мүмкіндік берді. Берілген
зерттеудің тақырыбына сай, ЕО елдерінің және институттарының ресми
жарияланған құжаттары негізгі деректер болып табылады. Олар өз алдына ЕО-
тың барлық интеграциялық үрдісі мен қауіпсіздік құрылымы үшін заңдық
негізді көрсетеді. Оларға ең алдымен мыналар жатады: ЕО мүше-мемлекеттері
арасындағы келісім-шарттар, Біртұтас Еуропалық Акт, Еуропалық Одақ туралы
Келісім-шарт, Амстердам келісім-шарттары, Ницца келісімі, осыларға қатысты
декларациялар мен хаттамалар.
Үшінші топты ЕО комиссия өкілдері Р. Продидің, Ж. Мануэл Баррозудың,
еркіндік, қауіпсіздік және әділет мәселелерімен айналысатын Ф. Фраттинидің,
ІІМ Г. де Врис және Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрес координаторы
Х. Солананың сөйлеген сөздері мен сұхбаттары, сондай-ақ мемлекет және
үкімет басшылары Ж. Ширак, Г. Коль және т.б. және көрнекті дипломаттардың
және саяси қайраткерлердің еңбектері, мемуарлары құрайды.
Төртінші топ. Қазақстанда ішкі қауіпсіздік мәселесі бойынша көлемді
зерттеулер мен монографиялардың жоқ екендігіне қарамастан, ЕО мәселелері
және еуропалық интеграцияның алғышарттары мәселелерімен әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ-дың халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасының
ғалымдары бел шеше айналысуда. Еуропалық интеграцияның теориялық негіздері
бойынша Ж.У. Ибрашевтың қауіпсіздік мәселелері бойынша Қ.И.Байзақованың ,
Ф.Т. Кукееваның , М.Ш. Губайдулинаның, А. Черныхтың , екі жақты қатынастар
жөнінде К.Н. Мақашеваның, С.Ж. Сапановтың, А.С. Әлипаевтың, Б.З.
Бюжееваның], және миграция мәселесімен айналысатын Ж.К. Идрышеваны , Ж.А.
Атымтаеваның еңбектері ерекше орын алуда.
Дерек көздерінің бесінші тобына мерзімді басылымдар беттерінде
жарияланған материалдар мен ақпараттар кірді. Дерек көздерінің осы тобы ЕО
елдеріндегі, талдау жасау мүмкіндігін беретін үлкен деректік материалдарды
қамтиды. Бұған республикалық, шетелдік газеттер мен журналдардың әр түрлі
жинақтары кіреді.
Диплом жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздерін халықаралық
қатынастар теориясы мен тәжірибесін талдаудың жүйелік-құрылымдық
тәсілдемесі құрады.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысының алдына қойылған мақсат пен
міндеттерімен анықталынған. Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімі үш
тараудан, қорытындыдан тұрады.
1 ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Шенген ережелері және ЕО-тың кеңеюі
Шенген ережелері (Schengen acquіs) Шенген келісімінен (1985),
Конвенциядан (1990), елдердің Шенген тобына кіруі туралы келісімдерінен,
сонымен қатар 1999 жылдың 1 мамырынан кейін қабылданған Шенгенге қатысы бар
барлық құжаттардан тұрады. Осы күнге дейін қабылданған Шенген ережелері
2000 жылдың қыркүйегінде ЕО-тың Ресми журналында жарияланды.
Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Германия Федеративті Республикасы және
Француз Республикасы үкіметтері арасындағы ортақ шекаралардағы бақылауды
біртіндеп жою туралы келісімге 1985 жылдың 14 маусымында Шенген елді
мекенінде (Люксембург) қол қойылды. Оның мақсаты Еуропалық қоғамдастық
елдерінің бірінің визасын екінші елдің территориясында өзара мойындау, ішкі
шекаралардағы бақылауды біртіндеп жою, Келісімге қатысушы елдердің, сонымен
қатар ЕО-тың басқа мемлекеттерінің және үшінші елдердің барлық азаматтары
үшін еркін қозғалыс тәртібін орнату болатын.
1990 жылы сол елдер Шенген келісімін қолдану туралы еркін қозғалысты
жүзеге асыру шарттарын анықтайтын Конвенцияға қол қойды. Ол Екінші Шенген
келісімі деген биресми атқа ие болды. Конвенцияға біртіндеп Италия, Испания
және Португалия қосылды, соңынан Греция да енді. Ұлыбритания мен Ирландия
келісімге қатысудан бас тартты, себебі олар миграциялық ағынды реттеу
мүмкіндігінен айырылып қалу қаупіне байланысты визалық және шекаралық
бақылау тәртібін сақтап қалуды қалады. Шенген аумағында үш ай мерзім ішінде
еркін жүріп-тұру құқығына үшінші елдер азаматтары да ие болды, бірақ
олардың кәсіби іс-әрекет жасауына тыйым салынды. Шенген келісімінде ЕО-қа
мүше-мемлекеттердің саяси баспана беру жөніндегі өтініштерді талқылаудағы
жауапкершіліктері де бекітілген.
Шенген елдерінің ішкі шекараларындағы бақылаудың жойылуы олардың сыртқы
шекараларын нығайтуды талап етті. Осы мақсатпен Страсбургте қатысушы-
елдердің миграциялық және полициялық ведомстволары арасында ақпарат
алмасуды жолға қою үшін Шенген компьютерлік ақпарат жүйесі (SIS) құрылды
[113]. Бұл жүйеге іздеудегі қылмыскерлер, хабар-ошарсыз жоғалған адамдар,
т.б. туралы мәліметтер түседі.
Шенген келісімі бірнеше рет кейінгі қалдырылып, 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді. Алғашқы болып шекаралық бақылауды жеті ел жойды
(Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Германия, Италия, Португалия),
содан соң бірнеше жыл ішінде Шенген аумағына ЕО мемлекеттерінің Ұлыбритания
мен Ирландиядан басқасының барлығы кірді. Соңғы болып 2001 жылдың
наурызында скандинавиялық елдер қосылды. Шенген келісімін қабылдауды оған
қол қойған мемлекеттердің кейінге қалдыруы олардың миграциялық және визалық
саясаты саласындағы заңдарын үйлестірумен, полиция күштерінің өзара
қызметін ұйымдастырумен, Шенген ақпарат жүйесін жолға қоюмен түсіндірілді.
Шенген келісімінің бастапқы мақсаты – Қоғамдастықтың ішкі
шекараларындағы бақылауды біртіндеп жоюға қол жеткізілді, демек, қазіргі
таңда басты назар сыртқы шекараларды нығайтуға, шекаралық бақылаудың,
визалық тәртіптің ортақ стандартын құруға, Шенген ақпарат жүйесінің ішінде
және одан тыс ақпарат алмасуға, полициялық ынтымақтастық құруға ауып отыр.
1999 жылдың мамырына дейін шенген тобын Шенген елдерінің министрлерінен
немесе мемлекеттік хатшыларынан тұратын Атқарушы комитет басқарды.
Амстердам келісімі күшіне енген күні комитет қысқартылып, оның құзыреті ЕО
Кеңесін берілді (Ұлыбритания мен Ирландиясыз). Атқарушы комитеттің
шешімдерін даярлайтын Шенген орталық тобын 36-шы бап комитеті (үшінші
тірекке қатысты істер бойынша) және СКИФА комитеті (SKIFA – бірінші
тірек істері бойынша) ауыстырды. Кандидат-елдердің шенген тобына қосылу
даярлығы деңгейін бағалауға жауап беретін Арнайы комитет өз қызметін ЕО
Кеңесі құрамындағы арнайы жұмыс тобына (Shengen Evaluation working group)
өткізді [30, с. 43].
Шенген ережелері 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енген Амстердам
келісіміне қосымша Қарар арқылы acquіs communautaіre-нің бір бөлігіне
айналды. ЕО Кеңесіне шенген ережелерін екіге бөлу тапсырылды: виза саясаты
мен шекаралық бақылау мәселелеріне қатысты біреуі бірінші тірекке жатады,
полициялық ынтымақтастық және Шенген ақпарат жүйесі туралы ережелері бар
екіншісі - үшінші тірекке. Арнайы шара (Ventilation decision) көмегімен
әрбір бөлім үшін заңи негіз даярланды. 1999 жылдың мамырына қарай Кеңес
ойға алынған операцияны жүзеге асырды. Дегенмен, Шенген ақпарат жүйесінің
жұмысына қатысты acquіs бөлігіне байланысты қиыншылықтар пайда болды.
Негізінен, жүйеге байланысты мәселелер үшінші тірек шеңберінде реттеледі,
бірақ жүйенің одан әрі дамуы екі құқықтық негізге ие болады деген шешім
қабылданды – Келісімнің бірінші және үшінші тіректерге жатқызылуы
мүмкін сәйкес баптары [114].
Қарарда шенген тобына жатпайтын Ұлыбритания мен Ирландияның ерекше
ұстанымдары туралы да айтылады. Дегенмен, бұл мемлекеттердің шенген заңының
барлық баптарына емес, жекелеген баптарына қосылуға рұқсат етілген. Сонымен
қатар олар өз шекараларында бақылау жасау құқықтарын сақтап қалды. Жеке
Қарар Данияның ерекше ұстанымын анықтайды.
ЕО саясаткерлері мен зерттеушілері арасында Еуропалық Одақтың сыртқы
шекараларын қорғау тәсілдері жөнінде келіспеушіліктер туындап отыр.
Бірқатар танымал зерттеушілердің - Дж. Батт, Х. Граббе, Л. Фриис -
пайымдауынша, визалық шенген тәртібін қатаңдату Еуропалық Одақ шекараларын
сенімді қорғауды қамтамасыз ете алмайды. ЕО шекаралық бақылаудың адамдардың
(соның ішінде қылмыскерлер мен лаңкестердің де) Орталық және Шығыс Еуропа
арқылы қозғалысын мониторингтеу мен реттеудің басты құралы ретіндегі
функционалды маңызын асыра бағалап отыр деген қауіп бар [19]. Бақылауды
қатаңдату алдамшы қауіпсіздік сезімін туындатады. Өте алмайтын шекара
болмайды, ал жалған жеке куәліктер мен виза жасаудың өте жақсы жолға
қойылған өндірісі бар. Сондықтан шекараларда құжаттарды тексеруге ғана үміт
артпай, күтпеген қонақтардың ЕО өту жолдарын айқындау маңыздырақ болса
керек.
2001 жылы Шенген ережелерін дамыта келе, кеңес ЕО мүше-елдерін жасырын
иммигранттарды тасымалдағаны үшін санкцияларды қолдануға міндеттейтін
директиваны қабылдады. 2003 жылдың наурызында Испания әуе
тасымалдаушыларына қойылатын талаптар мен қолданылатын санкцияларды
қатаңдатуды ұсынды, оның ішінде тасымалдаушыларды ЕО елдерінің шекаралық
және миграциялық билік органдарына жолаушылар туралы жол алды мәліметтерін
тапсыруға міндеттеуді ұсынды. 2004 жылдың сәуірінде тиісті директива
қабылданды, бірақ ол 1990 жылғы Шенген Келісімінің 26 бабында көзделген
және Кеңестің 200151ЕО директивасымен толықтырылған тасымалдаушылардың
міндеттемелерін және жауапкершілігін жоймады. Максималды ақшалай айыпақы
кемінде (бір жағдайларда) немесе 5 мың (басқа жағдайларда) еуро көлемінде
немесе директива күшіне енген күндегі ұлттық эквивалентті валютада
белгіленген. Айыпақы санкцияларын қолдану тасымалдаушыны басқа
санкциялардан босатпайды, мысалы, егер ол өз міндеттемелерін едәуір көлемде
бұзатын болса, көлік құралын тәркілеу [12].
2003 жылдың қарашасында Еурокомиссия Мүше-мемлекеттердің құзырлы билік
органдарының үшінші елдердің азаматтарының жолаушы құжаттарында олардың
мүше-мемлекеттердің сыртқы шекараларынан өтуі кезінде жүйелі түрде
белігілер қою міндеті мен 1990 жылғы Шенген Келісіміне және Жалпы нұсқауға
түзетулер енгізу туралы регламенттік жобасын ұсынды. Комиссияның мұндай
ұсынысы бірқатар жағдайдаларда, мысалы, шекарадан өтудің кейбір
пункттерінде ұзын кезектерді болдырмау үшін; барлық жолаушылардың
құжаттарын тексеру мүмкіндігі жоқ мобильді нарядтардың пойыздарды тексеруі
кезінде және т.б. жағдайдарда белгілер қойылмауымен байланысты. Үшінші
елдер азаматтарының жолаушы құжаттарында белгінің болмауы шенген
кеңістігінде болу мерзімін анықтау және ЕО елдерінде қысқа мерзімде болу
режимін бұзушыны анықтау мүмкіндігін бермейтін. Еурокомиссияның бастамасы
ЕО мүше-мемлекеттердің құзырлы билік органдарының үшінші елдердің
азаматтарының жолаушы құжаттарында тиісті белгі қою міндеттерін жүзеге
асыруға бағытталған. Еурокомиссия директиваның жобасы үшінші ел
азаматтарының ЕО елдеріне кіруінің, қысқа мерзім ішінде тұруы мен
қозғалуының жаңа шарттарын ендіруді білдірмейді деп ерекше атап өтті.
Комиссияның мақсаты – ЕО елдерінде қолданылатын қысқа мерзім ішінде болуды
бақылау құралдарын нығайтуда. Белгінің болмауы ЕО елдерінің құзырлы билік
органдарын үшінші елдердің азаматтарының Еуроодақ аумағында жасырын тұруы
туралы болжам жасауына негіз болады, бұдан тиісінше нәтижелер туындайды.
Соңғы жылдары ЕО елдері шекаралық бақылау кадрларын даярлауды жетілдіру
жөніндегі бірқатар шараларды қабылдады. Шекара қызметтерінің материалдық-
техникалық базасы барынша жаңартылуда, құжаттар мен көлік құралдарын
тексеру кезінде компьютерлік және сандық технологиялар қолданылуда, бұл
трансшекаралық қылмыс пен жасырын миграциямен табысты күресу мүмкіндігін
береді. Бір ғана мысал келтірелік. 2004 жылдың 13 ақпанында Майнадағы
Франкфурт әуежайының 1 – терминалында (Шенген одағына кірмейтін елдерге
бару – келу) сынақтық жоба шектерінде шекаралық бақылаудың бірінші
автоматтандырылған биометрикалық жүйесі іске қосылды. Жүйе жолаушыларға
дәстүрлі бақылау процедурасы кезіндегі үйреншікті кезектерсіз шекаралық
бақылаудан тез арада өту мүмкіндігін берді. Бақылаудың автоматтандырылған
биометриялық жүйесінің мәнісі – жолаушы тіркеу бюросына бір рет өз
төлқұжатын ұсынады, оның жеке мәліметтері мен биометриялық сипаттамалары
Германияның Федаралдық шекара қызметінің жергілікті базасына енгізіледі.
Егер шекарашылар тарапынан наразылық болмаса, келесі кірубарулар кезінде
Германияның мемлекеттік шекарасынан өтуші адамның тұлғасын идентификациялау
автоматты түрде жүзеге асырылады. Автоматтандырылған биометриялық бақылау
жүйесін ары қарай қолдану мақсаттарында азаматтарды тіркеу тек ерікті
сипатта жүреді. Бастапқы сынақтық жоба 6 айға есептелінген болатын. 2004
жылдың тамыз айында Германияның ішкі істер министрі Отто Шили жүйенің
сынақтан табысты өтуін ескере отырып, жобаны тағы он екі айға созуды
ұсынды.
Қазіргі уақытта ЕО сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық бойынша
бірқатар бағдарламалар мен шаралар жүзеге асырылуда. 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап Action Programme for Administrative Co-operation in the
Fields of External Borders, Visas, Asylum and Immigration (ARGO) сыртқы
шекаралар, визалар, баспана мен иммиграция саласындағы әкімшілік
ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама қолданылуда, оның міндеттері:
– ресурстардың бірігуіне және үйлестірілген және біркелкі тәжірибеге
қол жеткізуге ерекше көңіл бөле отырып, ЕО заңнамасын жүзеге
асырудағы Еуропалық Одақ елдерінің ұлттық мекемелерінің
ынтымақтастығына септігін тигізу;
– еркіндік пен қауіпсіздік кеңістігінің шапшаң дамуына зиян келтірмеу
үшін, ұлттық ведомстволардың шешім қабылдау кезінде ЕО заңнамасын
біркелкі қолдануға септігін тигізу;
– ЕО ережелерін жүзеге асыру жөніндегі ұлттық мекемелердің
әрекеттерінің жалпы тиімділігін арттыру;
– ұлттық мекемелерге қатысты ЕО деңгейінде шығарылатын тиісті
бағалардың Еуропалық Одақтың ережелерінің орындалуына септігін
тигізуін қамтамасыз ету;
– тиісті ұлттық және халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес
ұйымдармен қарым-қатынастарды нығайту жөніндегі ұлттық
ведомстволардың әрекеттерінің транспаренттілігін көтермелеу.
ARGO бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі жылдық есепке (2002-2003
жж.) сәйкес Еурокомиссия екі зерттеу жүргізу бастамасын жасады: Еуропалық
Одақтың теңіз шекараларындағы бақылаудың қалпы (CIVIPOL-мен жасалған
келісім-шарттың жалпы сомасы – 300 мың еуро) және визалық ақпараттық жүйе
(Trasys-пен жасалған келісім-шарттың сомасы – 400 мың евро) [21].
2004 жылдың қазан айында Еурокомиссияның Заң және ішкі істер мәселесі
жөніндегі Бас директораты басында STERIA-France and HP-Belgium тұратын ИТ
компанияларының мультиұлттық тобымен SIS II және VIS құру бойынша келісім-
шартқа қол қойды. Жалпы бюджеті – шамамен 40 миллион еуро. VIS-ті 2006
жылдың аяғында, ал SIS II-ні 2007 жылдың наурызында іске қосу күтілуде.
2003 жылдың 15 қаңтарынан бастап Еуродак орталық бюросы қызмет етуде.
ЕО Кеңесі мен Еуропарламенттің Еуродақ қызметі туралы бірінші жылдық
есебіне сәйкес, 2003 жылдың 15 қаңтарынан 2004 жылдың 15 қаңтарының
аралығында Орталық кеңсе 271.573 мәлімет алды. Олардың 246.902-сі баспана
іздеуші адамдарға қатысты; 7857 – сыртқы шекараларды жасырын өткен
адамдарға; 16814 – ЕО аумағында заңсыз тұратын адамдарға қатысты. Баспана
туралы өтініштердің 17287-сі немесе жалпы санының 7 пайызы кемінде бір рет
басқа ЕО мемлекетінде берілгендігі анықталды. 1632 өтініш үшінші рет
берілген. Еуропарламенттің және ЕО Кеңесінің пікірінше, жүйе жоғары
нәтижелелік пен тиімділігін көрсетті [12, с. 12].
Еуропалық Одаққа мүшелер мен талапкерлер үшін Шенген каталогтарының
сериясы үлкен көмек ретінде жарияланды, мәселен мынандай басылымдар:
Сыртқы шекаралардағы бақылау, депортация және реадмиссия: ұсыныстар мен
үздік тәжірибе; Шенген ақпараттық жүйесі, Сирена: ұсыныстар мен үздік
тәжірибе; Визаларды беру: ұсыныстар мен үздік тәжірибе; Полиция
ынтымақтастығы. Ұсыныстар мен үздік тәжірибе. Бұл жарияланымдардың мақсаты
– шенген ережелерін дұрыс қолдану бойынша ұсыныстар жасау, кеңес беру.
Нақты алғанда, ЕО мұндай жолмен сыртқы қауіпсіздікке залал келтіре
отырып, ішкі қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етеді. Ішкі және сыртқы
қауіпсіздік элементтерін әр түрлі тіректерге бөлу жағдайды одан әрі
шиеленістіреді. Мүлде басқа саясат қажет, дәлірек айтар болсақ, ЕО
шекаралас облыстардың қатаң шекаралық бақылауға тәуелділігін бәсеңдетуді
қарастыратын тікелей көршілес елдермен ынтымақтастық мехнизмін құру,
сонымен қатар ұжымдық ішкі қауіпсіздік, трансшекаралық ұйымдасқан
қылмыскерлікпен бірлескен күрес жүйесін құру қажет болып отыр.
1.2 Маастрихт келісім-шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі
Еуропада біртұтас құқықты және әлеуметтік кеңістікті құрудағы саяси
аспектілерде, біз жұмыстың осы бөлігінде, Еуропалық Одақтың үшінші
тірегінің дамуын қарастырамыз.
ХХ ғасырдың 50-жылдарының басында қорғаныс пен сыртқы саясат саласында
Еуропалық интеграцияны дамыту әрекеттері жасалды, бұл әрекеттер Францияның
Ұлттық ассамблеясы Еуропалық Қорғаныс Қоғамдастығын (European Defens
Treaty) құру туралы Шартқа қарсы шыққан кезде жүзеге аспай қалды. Жаңа
әрекет 15 жыл өткен соң жасалды. Мемлекеттен басым элементтерге қандай да
болмасын әдейі алынып тасталып, оның орнына негізгі тірек үкіметаралық
саяси ынтымақтастық негіздерін құруға, негізінен, сыртқы саясат саласына
жасалды. Мүше-мемлекеттер қалыпты түрде ақпарат ауыстыру мен Кеңестер
өткізіп тұруға келісті. Бұл бірыңғай бағытта және халықаралық қатынастарда
бірлесіп жасауды қалыптастырады деп көзделді.
Еуропалық Одақ туралы шарттың үшінші тірегі (ҮІ тарау, К-К9 бап) ішкі
істер және құқық мәселелері бойынша ынтымақтастықты реттейтін ережелерге
арналған. Жоғарыда атап өтілгендей, Ортақ сыртқы саясат және қауіпсіздік
саясаты туралы ережелер деп аталатын М тарауымен бірге аталған тарау
саясат саласы және ынтымақтастық түрін құрайды. Бұлар Еуропа
бірлестігімен, ЕОУС-пен және Еуроатоммен біріге отырып, Еуропа одағын
құрайды [13] .
Ұқсас жүйе ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастығына арналған
Маастрихт шартының VI бөлімінде қаралған. Ол баспана беру жөніндегі саясат,
Қоғамдастықтың сыртқы шекарасына қатысты бақылау (яғни, мүше-мемлекеттер
болып табылмайтын мемлекеттер шекарасы), мүше-мемлекетке жатпайтын
мемлекеттердің көші-қоны, есірткі пайдалану мен халықаралық қылмыспен
күрес, азаматтық және қылмыстық істер жөніндегі ынтымақтастық, кедендік
ынтымақтастық, аса қауіпті халықаралық қылмыстармен күресу мақсатындағы
полиция ынтымақтастығын қамтиды. Аталған салалардың бәрі ортақ мүддені
қарайтын болып қарастырылады. Шарттың талабына сай, мүше-мемлекеттер бір-
бірімен кеңесуге, осы салаларда өз қызметтерін ынтымақтастыруға және
үйлестіруге міндетті. Кеңес бірлескен позиция мен бірлескен әрекеттерді
қабылдай алады. Ол, сонымен қатар, келісім даярлап, оны мүше-мемлекеттерге
қабылдауға ұсына алады. Егер келісімде басқа ереже белгіленбесе, онда мүше-
мемлекеттермен жүзеге асырылатын шаралар Кеңесте шарттағы тараптардың үштен
екі көпшілік даусымен мақұлданады.
Жүйенің басқа қырлары ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздік саясаты
шеңберінде жасалған жүйеге ұқсас және ЕҚ Сотының юрисдикциясы мен
федералистік элементтерде мүлдем көрініс таппаған.
Еуропалық Одақтың ішкі істер және құқық саласындағы саясатының дамуын 90-
шы жж. Батыс Еуропадағы болып жатқан аса үлкен үрдістер ретінде қарастыруға
болады. 80-шы жылдардың соңында халықаралық негізде жүргізілетін, ЕО тек
бірнеше ғана жинақталған топтарды иелененетін, ал сол кезде енді ғана
Шенген жүйесі құрылған болатын. 1998 жылға таман ЕО бірнеше конвенциялар
және жүздеген құжаттар қабылданды. Амстердам келісім-шарты жүзеге асқаннан
бастап, Еуропалық Одақтың осы бағыттағы саясаты негізгі міндеттердің бірі
болып трансформацияланды, яғни бұл ЕО-қа еркіндік, қауіпсіздік және
әділеттік зонасын [15] құруды ұсынды.
Еуропалық Одақтың іс-әрекетінің осы бағыттағы дамуының негізгі себебі,
ол ЕО елдері ортақ рынок құру саясатын жүргізуде ішкі шекараларының ашық
болуына байланысты, жалпы еуропалық деңгейде осы үрдістерді қадағалау
саласында ынтымақтастықты құруға мәжбүр болды. Осыған байланысты ЕО туралы
Маастрихт келісім-шарты ынтымақтастықтың негізгі салаларын анықтап берді:
баспана беру саясаты; мүше-мемлекеттердің сыртқы шекараларынан тұлғалардың
өтуін реттеу ережесі, және осыған сай бақылауды іске асыру; иммиграциялық
саясат және үшінші елдер азаматтарына қатысты саясат; мүше-мемлекеттер
территориясында үшінші елдер азаматтарының кіру және жүріп-тұру жағдайлары;
мүше-мемлекеттер территориясында үшінші елдер азаматтарының өмір сүру
жағдайы, сонымен қатар жанұялардың қосылуы және жалдану бойынша жұмыс алу;
санкцияланбаған иммиграция, өмір сүру үшін күрес; нашақорлықпен күрес;
халықаралық деңгейдегі қауіппен күрес; азаматтық істердегі құқықтық
ынтымақтастық; қылмыстық құқық саласында ынтымақтастық; кедендік
ынтымақтастық; есірткімен заңсыз іс-шаралар жүргізуді болдырмау және
лаңкестікпен күресу мақсатында полицейлік ынтымақтастық, Одақ шеңберінде
Еуропалық полицейлік мекемемен (Еуропол) ақпарат алмасу арқылы байланыс
жасау [6, с. 17]. Сонымен, ЕО елдерін осы ынтымақтастық салаларының
бірқатар тізімі, көріп отырғандай, қауіпсіздігі қатты ойландырып, әсіресе
үшінші елдер тарапынан басты қауіп туып отыр.
Үшінші тіректің анық әлсіздігі және мемлекеттердің алдында тұрған
иммиграция саласы, есірткіні тасымалдау және халықаралық ұйымдасқан
қылмыстар мәселелері ЕО туралы келісім-шарттың алтыншы бөліміндегі
жағдайларды реформалауға қатысты бірінші сайысқа алып келді. 1996-1997
жылдары мемлекетаралық конференцияның басында сарапшылардың көбісі шешім
қабылдау үрдісін жеңілдету керектігіне, жаңа міндеттерді, құралдарды
дамытуға және заңды бақылауды жақсартуға келісті. Бірақ осы мәселеге
байланысты әрі қарайғы коммунитаризациялау арқылы осы мақсаттарға жетуге
бола ма деген ойлар құбылды. Маастрихт келісім-шартының функциялану
мәселесі бойынша Еуропалық Одақ институттарының баяндамалары үшінші
тірекке байланысты негізгі айырмашылықтарды ашып көрсетті. ЕО Кеңесі не
Комиссияның, не Еуропалық парламенттің бағытын ұстамайтын минималды әдісті
қолданды. Сонымен қатар, кейбір елдер (әсіресе Ұлыбритания және Дания)
қайта қарауға қарсы болды, ал Бенилюкс, Аустрия, Германия және Италия
елдері коммунитаризациялауды қолдады. Сондықтан да конференцияның басында
юстиция және ішкі істер саласында ішкі қайшылықтардың тууына байланысты
шынайы алғышарттар көрінбеді [28].
1991 жылы Маастрихте Еуропалық Одақтың ішкі істер және құқық саласындағы
саясатын алғашқы жүзеге асыру әрекеті қабылданды. Бұл ЕО мемлекеттері үшін
қаншалықты қажет екенін түсіне келе, 1991 жылғы
Маастрихт келісімдерін құру барысында ішкі істер және құқық саласындағы
министрлер бірқатар мәтіндерді, бірлескен арыздарды және резолюцияларды
бере алды. Сонымен қатар заң актілерінің шынайы күшімен иеленген бірнеше
келісімдер қабылданып, бірақ тек Еуропол секілді келісімдер ғана Еуропалық
Одақтың барлық мүше-мемлекеттерімен ратификацияланған болатын [12]. Ішкі
істер және құқық саласы Еуропалық Одақтың басқа саяси салаларына қарағанда,
ынтымақтастық кабинеттерде емес, ол өріс жағдайларында құрылады деп
есептеуде. 1993 жылы Кеннет Кларк сол кездегі британ ішкі істер министрі
Маастрихт келісімін оқумен өзін мазаламағандығы туралы атақты
мәлімдемесімен белгілі. Ал осы уақытта оның министрлігінің құқық қорғау
органдардағы шенеуніктер мен офицерлер өздерінің еуропалық әріптестерімен
аса тығыз қатынас орнатумен айналысқан.
Еуропалық Одақтың ішкі шекараларындағы бақылау жойылғаннан кейін
халықаралық ұйымдасқан қылмыстың, заңсыз наркотрафик пен көші-қонның, қаржы-
кедендік көзбояушылықтың өсуі және лаңкестік ішкі қауіпсіздікке төнген
нақты қатер болды. Қоғамдастық елдері тек ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық әдістерін өзгерткен жағдайда ғана қарсы тұра алатын еді.
Мұнда екі жақты үкіметаралық келісім негізінде ынтымақтастық жасаудан
Еуропалық Одаққа кіретін барлық мемлекеттердің бірлескен саясат жүргізуі
туралы сөз болды.
Еуропалық Одақ лаңкестікпен күресудің қажеттілігіне тек 2001 жылдың 11
қыркүйегіндегі оқиғадан соң ғана назар аударды деп есептеу дәстүрге
айналған. Дегенмен, ЕО елдерінің осы саладағы ынтымақтастығы бұдан 30 жыл
бұрын басталды. 1975 жылы құрамында Еуропалық Одаққа мүше-мемлекеттердің
ішкі істер министрлері бар ТРЕВИ үкіметаралық тобы (TREVІ – Terrorіsme,
Radіcalіsme, Extremіsme, Vіolence) құрылды [130, с. 7]. Бұл топтың қызметі
халықаралық құқық нормаларына негізделді. Оның бастапқы атқаратын қызметі
Еуропадағы лаңкестікпен күресу болатын. Кейінірек оған біріккен іс-
әрекеттердің шекаралық бақылау, иммиграциялық ағынды реттеу, есірткіні
заңсыз тасымалдау мен сату секілді бағыттар қосылды.
1995 жылы қараша айында сыртқы істер және Батысеуропалық Одақ (БЕО)
елдерінің қорғаныс министрлерінің Мадрид қаласындағы кездесуінде жалпы
қауіпсіздік концепциясын құруда бірнеше мәселелерге, әсіресе терроризммен,
жалпы қылмыскерлікпен, нашақорлықпен және есірткі тасымалдаумен күресуге
тоқталып өтті. ЕО мемлекеттерінің тұрақтылығына төнетін негізгі қауіп -
ұйымдасқан қылмыстық істер деп белгіленді [32].
Осындай баяндамалардың жауабы ретінде еуропалық кеңістіктің еркіндігі,
қауіпсіздігі және құқық тәртібі концепциясы пайда болды. Жаңа принцип 1997
жылдың ақпанда Брюссель және наурызда Рим қалаларындағы ҮАК-ның
шеңберіндегі бас қосуларда түбегейлі қарастырылды. Бұндай кеңістікті құру
ЕО-тың ішінде құру орынды деп табылды. Бұл тұжырымды Еуропалық Одақтың
институттарындағы төрағалық етуші Нидерланды ұсынған болатын. Жаңа
енгізілген тұжырымның негізгі мақсаты – азаматтардың еркін жүріп-тұруын
қорғауды қамтамасыз ету қажет деп білді.
Еуропалық кеңістіктің еркіндігін, қауіпсіздігін және құқық тәртібін
құру идеясын талқылауға қатысушылар жақсы қабылдады. ЕО істерімен
айналысатын француз министрі М. Барнье ішкі істер мен құқық саласындағы
қауымдастықтың принциптерінің өзгеруі туралы мәліметтердің ерекшелігін атап
көрсетіп, жаңа үшінші тіректің пайда болғанын жариялады. Үшінші
тіректің қажеттігі тек азаматтардың еркін жүріп-тұруында ғана емес, оның
қауіпсіздігінде деді [33].
Еуропалық Одақ қазір интеграциялық үрдіс дамуының керемет аймағы болып
табылады. Сондықтан да, Еуропалық Одақтың интеграция нәтижесінде жеткен
қысқаша тарихын көретін болсақ, ол Еуропалық қауымдастық 1992 жылы
Маастрихт (Нидерланды) қаласында өткізілген қауымдастыққа мүше-
мемлекеттердің бас қосуының нәтижесінде қол қойылған келісім негізінде
Еуропалық Одақ өмірге келді. Бұл келісім негізінен өз күшіне 1993 жылы 1
қарашада енді. Осы уақыттан бастап, ЕО елдері арасындағы қарым-қатынастар
1957 жылғы Рим келісіміне емес, Маастрихт келісіміне негізделе бастады. Осы
келісім барысында ортақ экономика, ортақ саясат, ортақ сыртқы саясат және
сол сияқты біріккен әлеуметтік ынтымақтастық пен қауіпсіздік жүргізу
мәселелеріне байланысты үлкен саяси және экономикалық маңызы үлкен шешімге
қол жеткізілді. Яғни, Батыс Еуропалық елдер барлық мүдделері жағынан тек
ортақ шешім қабылдау арқылы іс жүргізу туралы шешім қабылдайды. Сонымен
қатар осы келісімге сүйене отырып, ортақ еуропа азаматтығы енгізіледі.
Еуропалық Одақ органдарының қызмет мүдделері және өкілеттіктері
кеңейтіледі. Еуропалық Одақ еуропалық экономика және саяси интеграцияның
жоғарғы дәрежелі көрінісі болып табылады.
Лаңкестікпен, қылмыскерлікпен, есірткі таратумен күрес туралы Ереже
Біртұтас Еуропалық актіде (БЕА) және оған берілген Саяси декларация
қосымшасында (1986 ж.) қорытылды. БЕА-да еркін қозғалыс құқығына кім ие
екендігі; бұл еркіндіктің қандай тәсілдер арқылы қамтамасыз етілетіндігі
(еркін қозғалыс шарттарын ЕО комиссиясы ортақ стандарттарға сәйкес
даярлайды дегенмен, ол үкіметаралық болып қалды) нақты белгіленбеген [134,
с. 27]. Дегенмен, ЕО мемлекеттерінің ішкі істер және құқық саласы бойынша
ортақ тәсілдер әзірлеуге әрекет етіп жатқандықтарын жариялауының өзі
маңызды болып отыр.
БЕА ратификацияланғаннан кейінгі ішкі істер саласындағы ынтымақтастық
бойынша жеткен басты жетістік 1997 жылы күшіне енген 1990 жылғы Дублин
конвенциясы болатын [13]. Оның басты мақсаты – иммигранттардың саяси
баспана беру туралы бір мезгілде Еуропалық Одақтың бірнеше елдеріне өтініш
беруін болдырмау, сонымен бірге мұнда ЕО-тың басқа елдері өтінішті
қанағаттандырмағанмен, бір елдің баспана беретін жағдайлары да кездеседі.
Міндеттерді ЕО институттары мен ұлттық мемлекеттер арасындағы нақты
бөлудің болмауы көптеген қарама-қайшылықтар бастауы болды, олар өз
кезегінде ынтымақтастықты қиындатты. Бұл саладағы шешім қабылдау үрдісінен
шығарылып тасталған Еуропалық парламент болып жатқан жағдайларға өзінің
наразылығын білдірді [16].
1991 жылдың маусым айында Люксембургте өткен саммитте Германияның
бұрынғы канцлері Г. Коль Кеңесті ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық бағдарламасын даярлауға шақыра отырып, иммиграция
саясатындағы коммунитаризация идеясын және саяси баспана беруді алғаш рет
нақты тұжырымдады. Канцлер Коль саяси баспана беру саясатының ЕО
институттарының қарамағына ауыстырылуына үлкен үміт артты. Дәл осы кезде
Германияда босқындарды қабылдауды шектеу қажеттілігі туралы пікірталастар
жүріп жатқан болатын. Айтыс тұйыққа тірелді, себебі қабылдау процедураларын
қатаңдату конституциялық өзгерістерді талап ететін еді. Г. Коль бұл
мәселені ЕО институттарының сәйкес нұсқауларды қабылдауы арқылы шешуге
болады деп есептеген болатын, бірақ мұны иммиграциялық саясатты
коммунитаризациялаған жағдайда іске асыру мүмкін болды. 1991 жылдың
соңында Иммиграция мәселелері жөніндегі арнайы комиссия өзі даярлаған
иммиграциялық саясат ережелерін талқылауға ұсынды. Маастрихт келісіміне қол
қойылар алдында жүрген пікірталастарда ЕО мемлекеттері позицияларының
қайшылығы анықталды. Ұлыбритания мен Дания ұлттық егемендікті сақтауды
қолдады; Германия мен Бельгия, керісінше, ішкі істер және құқық саласындағы
Қоғамдастықтың құзыретін кеңейтуге тырысты. Еуропалық Одақ туралы келісім
ішкі істер мен құқық саласын үшінші тірекке бөлу, бірақ оған коммунитарлы
тәсілдің кейбір элементтерін қосу арқылы соңғы екі пікір арасындағы өзіндік
ымыра болды.
Шындығында, бұл ымыра тек сырт көзге ғана көрінетін еді. Ішкі істер
және құқық саласындағы ынтамақтастық бөлімі үкіметаралық ынтымақтастықтың
тек жеңіл ғана жаңарған түрі болатын. Іс-әрекеттердің бөлімде аталып өткен
түрлері Еуропалық Одақтың үшінші тірегіне жатқызылды да, ортақ мүдделер
ауданы деп аталды (К.1 бап, 19 Шоғырландырылған нұсқаның 19-бабы):
– саяси баспана беру саясаты;
– Одақтың сыртқы шекарасын бақылау;
– миграциялық саясат;
– кедендік ынтымақтастық;
– азаматтық және қылмыстық құқық саласындағы ынтымақтастық;
– ұлттық полиция қызметтерінің ынтымақтастығы, Еуропалық полиция
мекемесін (Еуропол) құру.
Бұл ресми түрдегі міндеттеме біріге шешім қабылдауды талап ететін
мәселелер жөнінде үкіметаралық кездесулер механизмі арқылы жүзеге асып
отырған ынтымақтастықты шоғырландыруды білдіретін еді. Теориялық тұрғыда
қайта оралу сипатын алуы мүмкін үкіметаралық ынтымақтастықтан тұрақты
негізде ынтымақтастық жүргізуге міндеттеу Маастрихт келісімінің айқын
жетістігі болды. Келісімнің 100с-бабында жалпыеуропалық, коммунитарлық
деңгейдегі визалық саясат мәселесінде шешімдер қабылдау туралы Ереже бар
болатын. Бұл ЕО мемлекеттерінің іс-әрекеті саласындағы толығымен
Қоғамдастық құзыретіне жататын бірден-бір сала еді. К.3 бабы
(Шоғырландырылған нұсқаның 34-бабы) ЕО мүше-мемлекеттері іс-әрекеттерді
үйлестіру үшін бір-бірімен министрлер Кеңесі форматында кеңесіп отыруға
және бірін-бірі хабарландырып отыруға міндеттенеді дегенді ғана қосты
[137]. Келісімде ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастық мақсаты
анықталған жоқ - бұл әлде заңдық бастама мүмкіндігі ме, әлде шұғыл,
тәжірибелік ынтымақтастық мүмкіндігі ме?. Комиссияның, Еуропалық
парламенттің және ЕО Сотының үшінші тірек мәселелерін шешуге қатысу
мүмкіндіктері шектеулі болды, шын мәнінде кеңес беру міндеттерімен ғана
айналысты.
Ынтымақтастықты іске асыру үшін ЕО елдерінің ішкі істер және юстиция
министрлерінің Кеңесі құрылды. Бұл Кеңес аясында біріккен полициялық
акциялар, соның ішінде есірткі таратумен күресуге бағытталған акциялар
басталды. Кеңес әр түрлі мәселелер, соның ішінде иммиграциялық саясат
бойынша бірқатар резолюциялар, шешімдер мен ұсыныстар қабылдады.
Осылайша Маастрихт келісімі күшіне енгеннен кейін бірнеше жыл бойы ЕО
институттары үшінші тіректі толық коммунитаризациялауды, яғни оның
ережелерінің бірқатарын Қоғамдастық құзыретіне беруді талап ете бастады.
Бұл талаптар 1996-1997 жылдардағы Үкіметаралық конференцияның (ҮАК)
талқылауына ұсынылды. ҮАК нәтижелерінің бірі ЕО азаматтарының еркін
қозғалысын қамтамасыз ету және Еуропалық Одақ саясатын азаматтар
қажеттілігіне жақындату мақсатында еуропалық еркіндік, қауіпсіздік және
тәртіп сақтау кеңістігін құру туралы ұсынысы болды. Бұл жобаны жүзеге
асырудың басты шарты ретінде ішкі істер мен юстицияның саяси баспана беру,
миграция, Одақтың сыртқы шекараларын қорғау секілді салаларын
коммунитаризациялау аталды.
1.3 Амстердам келісім-шарттары және үшінші тірек реформасы
Ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың негізін және түрін
қайта қарау 1996-1997 жылғы үкіметаралық конференцияның (ҮАК) негізгі
тақырыптарының бірі болып табылды. Еркін жүріп-тұру, шекаралық бақылау,
баспана беру және миграцияға байланысты мәселелерді комиссия ЕО-тың жай іс
саласына кіргізуге шақырды (яғни бірінші тірекке). Бұл Еурокомиссия,
Еуропарламенттің және Еуропалық соттың өздерімен іс жүргізуге мүмкіндік
берер еді. Бірақ бұған қарамастан, полицейлік қызметтердің және соттық
органдардың ынтымақтастық мәселелері, оның ойынша, үкіметаралық үшінші
тіректе қалу керек болды [10].
Одақты құру жөніндегі Шартқа өзгертулер мен толықтырулар енгізу үшін
жаңа үкіметаралық конференция шақыру Маастрихт шартының Н бабында тікелей
қарастырылды. Осы шараны жүзеге асыру үшін 1996 жылы үкіметаралық
конференция шақырылды. Оған Еуропа Одағының құрылымын және қызметін
жетілдіруге бағытталған жаңа құрылтый актісінің мәтінін жасап, қол қоюға
ұсыну, сондай-ақ Маастрихт шартын әзірлеу кезінде толық реттелмеген даулы
мәселелерді шешу тапсырылды. 1997 жылдың өзінде жаңа Шарт қол қоюға әзір
болды. Оған 1997 жылдың 2 қазанында қол қойылды. Өзінің қол қойылған орнына
қарай құрылтай актісі Амстердам шарты деген атқа ие болды. Қабылданған
тәртіпке сәйкес барлық қатысушылар қол қойған мәтін мүше-мемлекеттерге
ратификациялауға беріліп, олар өз кезегінде мұны өздерінің конституциялық
үрдістеріне сай жүзеге асырды. Әрбір құрылтай шартының немесе оның
өзгертетін актінің күшіне енуінің шарты оны барлық мүше-мемлекеттерідің
ратификациялауы болып табылады. 1999 жылдың көктемінде ратификациялау
үрдісі аяқталып, шарт ресми түрде 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енді.
Амстердам шарты және оның қосымшасы Еуропа Одағының және еуропа құқығының
қай бағытта дамып келе жатқаны туралы жеткілікті және айқын түсінік береді.
Амстердам шарты іске қосатын жаңалықтардың арасында адамның негізгі
құқықтары мен бостандықтарын қорғауда назардың күшейтілгенін атап өту
маңызды. Амстердам шартының кіріспе бөліміне және баптар бойынша мәтініне
Одақ шеңберінде еркіндік, қауіпсіздік және заңдылық қеңістігін құру туралы
ережелер енгізілген. Одақ институттары қабылдайтын шешімдер өзінің
ашықтығымен ерекшеленіп, азаматтардың мұқтаждары мен талаптарына жақын
болуы керек. Одақтың азаматтығын белгілеу де Амстердам шартында барынша
айқындала түскен петициялар жөніндегі Комиссия мен адам құқықтары жөніндегі
өкілетті өкілдің қызметтері де адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды
күшейту талаптарына жауап беруі тиіс.
Одақтың мақсаттары мен принциптерін айқындай отырып Шарт Одақ
бостандық, демократия, негізгі құқықтар мен бостандықтарды сыйлау
принциптерінде және барлық мүше-мемлекеттер үшін ортақ болып табылатын
құқықтық мемлекет принциптерінде құрылады деп белгілейді (Ғ бабы; н.н.6
бабы). Шарттың осы саласында енгізілетін ережелердің арасында - негізгі
құқықтар мен бостандықтарды өрескел және ұзақ уақыт бұзған мүше-
мемлекеттерге санкциялар қолдану мүмкіндігі бар. Мұндай жағдайлар
анықталғанда Кеңес ережені бұзушы мемлекеттің құрылтай шартында
қарастырылған өкілеттілігін жүзеге асыруын тоқтату туралы шешім қабылдай
алады. Атап айтқанда бұл тиісті мүше-мемлекеттің Кеңесте дауыс беру құқына
қатысты болуы мүмкін. Ереже бұзған мемлекетке салынған санкция оны Одақ
қатарында болуға байланысты міндеттемелерін орындаудан босатпайды.
Одақтың келешегі үшін Қауымдастықтың құқын және ЕО Сотының юрисдикциясын
қолдану аясын кеңейту аса маңызды қадам болды. Бұл Шенген келісімін
коммунитаризациялау барысында айқын көрінді. Виза саясатын реттеу, баспана
беру және көші-қон саясатын реттеу мәселелеріне қатысты тиісті ережелер
Амстердам шартының мәтініне тікелей енгізілді. Алайда бұл шешімге Одақтың
барлық мүше-мемлекеттері келіскен жоқ. Англия, Ирландия және Дания Шарт
мәтініне қосымша арнайы құжатта өздерінің айрықша көзқарастарын білдірді.
Одақ шеңберінде кейбір келісімдер және соларға сүйенген заңдық шешімдер
мүше-мемлекеттердің барлығына емес, кейбіреулеріне ғана қолданылатын
жағдайларды ескере отырып, Амстердам шарты ілгерішіл ынтымақтастық
тұжырымда жасайды. Осы тұғырнамаға сәйкес интеграциялық үрдістерді
тереңдетуге бағытталған қадамдар жасаған мемлекеттер өзара қарым-
қатынасында құрылтай шартында белгіленген мақсаттар мен міндеттерді
жеделдетіп жүзеге асыруға ықпал ететін қаулылар ала алады. Амстердам шарты
келісілген шешімдерді мүше-мемлекеттердің бір бөлігі ғана қабылдайтын
мұндай тәжірибенің дұрыстығын мойындап қана қоймай, ілгерішіл ынтымақтастық
тұжырымдамасын жүзеге асырудың тәртібі мен механизмін де қарастырды.
Амстердам келісімінің соңғы мәтінін қабылдағанға дейін Еуропалық Одақтың
барлық елдерінде өздеріне қатысты мазасыздықтар туып отырды. Германия,
Австрия, Бенилюкс елдері және Италия ішкі істер және құқық саласының
мәселелерін бірінші тірекке енгізуге жақ болды, Британия және Дания оны
үшінші тірекке жинап, үкіметаралық қамы ретінде сақтап қалу керек деді.
Франция басында еркін жүріп-тұруға байланысты баптармен өзінің
келіспейтігінін білдірді де, Греция және Финляндиямен қосылып, осы
мәселелердің үкіметаралық қатынастардың шегінен шығып кетуіне қарсылығын
көрсетті. Соңында бұл елдер еркін жүріп-тұрудың бірінші тірекке
енгізілуіне, ал Франция Еуропалық соттың ішкі қауіпсіздік істеріне
араласпау мүмкіндігіне байланысты қауіптің жоқтығына көзі жеткеннен соң
ғана келісті. Ирландия да шиеленіскен жағдайда болды. Өйткені Британия
шекаралық бақылау құқығын өзінде қалдырды да, еркін жүріп-тұру туралы
келісіммен келіспеді. Ирландықтар да осы шешіммен келісуге мәжбүр болды.
Мұндай шешім идеологиялық себептермен емес, тек Ұлыбританияның және
Ирландия Республикасының құрамындағы бір кеңістікті сақтап қалу үшін ғана
қабылданған болатын. Сонымен қатар, Ирландиядан шығатындардың 70 пайызы
Британияға қарай бағыт алады. Үкіметаралық конференцияның соңғы бірнеше
аптада істеген жұмысынан кейін, қатысушылардың осы үлкен қиыншылықтарды
жеңуіне үш жағдай мүмкіндік берді. Біріншіден, конференцияға жаңадан
қабылданған лейбористік үкімет британ позициясының жұмсарғандығы. Бірақ
Тони Блэр өзінің алдындағылары секілді шекаралық бақылауды сақтап қалу
уәдесімен байланысты болды. Ағылшындықтар еркін жүріп-тұру мәселесін
бірінші тірекке енгізуге өзінің келісімін берді. Екіншіден, Германия
ойламаған жерден осы мәселеге білікті көпшілікпен дауыс беру ережесін
қолдау міндетінен бас тартты. Дегенмен парламенттік сайлауларға дейін әлі
18 ай бар болатын, Гельмут Коль жер үкіметінің қысымына көбірек тартылып
отырды, олар Брюссельдің өкілеттілігін одан кеңейтпеуін мінддеттеді. Герман
жерлерінің өзі иммиграция және ішкі қауіпсіздік істерінде аса өкілеттілікке
ие және олар оның қысқаруына, әсіресе иммигранттардың жаппай ағымына қарсы
болды. Үшіншіден, келісім-шарттың соңғы мәтініне ерекше тәртіптер және
жалпы келісімдерге қосылмау мүмкіндіктері туралы қиын жағдайлар енгізілді,
осының арқасында ерекшелік ұлттық мүдделер мен мүше-мемлекеттердің
міндеттері ескерілді [11, с. 15].
Сонымен, іс-қимылдың Вена жоспарын жасау еуропалық еркіндік,
қауіпсіздік және құқықтық қорғау идеясын жүзеге асырудың бастапқы сатысы
болды. Жоспардың екінші бөлімінде нақты ұсыныстар мен іс-шаралар берілген.
Бұл ұсыныстар ЕО-тың Тампереде өткен саммитінде қарастырылды. Ол ішкі істер
және құқық саласындағы ынтымақтастықтың дамуында ғана емес, жалпы еуропалық
интеграцияда да маңызды кезең болды.
Еуропалық Одақтың кезектен тыс саммиті 1999 жылдың 15-16 қазанында
Тампере қаласында (Финляндия) өтті. Оның мақсаты - Амстердам келісімін
жүзеге асыру жолдары туралы саяси мәмілеге келу, еуропалық кеңістік
құрудың стратегиялық бағыттарын, сонымен қатар әрбір бағыт шеңберінде ЕО
институттарының нақты міндеттерін анықтау болды. Пікірталас нәтижесі
бойынша саммит Қорытынды қабылдады, ол Тампере кезеңі атауына ие болды
[13, с. 216]. Жиналысқа қатысушылар іс-қимылдың мынадай басым салаларын
анықтады:
– Иммиграциялық саясат және саяси баспана беру. Қорытындыда ЕО
территориясында саяси баспана берудің ортақ жүйесінің қажеттілігі
мойындалады. Саммит бұл жүйе Дублин Конвенциясының баптарына және
босқындарды уақытша қорғау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ИМЕНИ АЛЬ-ФАРАБИ
ФАКУЛЬТЕТ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОТНОШЕНИЙ
Кафедра международных отношений
РОЛЬ ГЕРМАНИИ В СИСТЕМЕ БЕЗОПАСНОСТИ ЕС
(дипломная работа)
СОДЕРЖАНИЕ
ВВЕДЕНИЕ
1. Сотрудничество стран ЕС по вопросам внутренней безопасности
1.1 Шенгенская система и расширение ЕС
1.2 Маастрихтский договор по обеспечению системы безопасности ЕС
1.3 Реформы третей опоры в рамках Амстердамского договора
2. Позиция Германии и сотрудничество стран ЕС в системе безопасности
2.1 Вопросы миграции и беженцев
2.2 ЕС после событий 11 сентября
2.3 Современная система безопасности ЕС
3. Германия в системе безопасности ЕС
3.1 Роль Германии в военно-политическом проекте ЕС
3.2 Европейская система безопасности и место Германии
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ
ПРИЛОЖЕНИЯ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
Халықаралық қатынастар кафедрасы
ЕУРОПАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ГЕРМАНИЯНЫҢ РӨЛІ
(диплом жұмысы)
ҚҰРЫЛЫМЫ
КІРІСПЕ
1 Европалық одақтың ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
қалыптасуы
1.1 Шенген ережелері және ЕО кеңеюі
1.2 Маастрихт келісім шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі
1.3 Амстердам келісім-шарттары үшін үшінші тірек реформасы
2 ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны мен
механизмдері және Германия позициясы
2.1 Миграциялық бақылау және босқындар мәселесі
2.2 Европалық Одақ 11 қыркуйектен кейін- қауіпсіздік мәселесі
2.3 ЕО қазіргі қауіпсіздік жуйесінің моделі
3 ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германия
3.1 Германияны бірыңѓай Европаның алѓашќы саяси жобасына ќосќан үлесі
3.2 Европалыќ ќауіпсіздік мєселесіндегі Париждік келісімдердіњ (1954 ж.)
мањыздылыѓы және Германия
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛНАҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Зерттеудiң өзектiлiгi
Соңғы елу жыл шеңберiнде барлық дүниежүзiлiк қоғам Еуропада бiртұтас,
жалпы экономикалық, саяси және әлеуметтiк кеңiстiк құруды мақсат ете
отырып, өзiнiң ерiктi жаулап алу деңгейiмен Батыс Еуропаның тәуелсiз
мемлекеттерiнiң бiрiгуiне куә болып отыр. Тарихтан көретiнiмiздей, түрлi
мемлекеттердiң бiрлестiктерi, қауымдастықтары мен одақтары көп жағынан
халықаралық экономикалық және саяси қатынастардың анықтаушы факторына
айналды. Әсiресе, Еуропалық Одақ шеңберiндегi интеграция үрдiсi өзiне
ерекше қызығушылық тудыруда. Оның көмегiмен батысеуропалық мемлекеттер
өткен жүзжылдықтағы екi алапат соғыстың салдарларын жеңе отырып, тез
қарқынмен өзгерiп отырған дүниеде өзiнiң мәнiн сақтап, халықаралық және
мемлекетаралық қатынастарда жаңа жүйенiң қалыптасуына үлкен әсер ете алуда.
Бұның жалғасы немесе салдары ретiнде зерттеушiлер Еуропалық Одақта болып
жатқан интеграциялық үрдiстерге мiндеттi түрде тек аймақтық деңгейде баға
берiп ғана қоймай, дүниежүзiнде болып жатқан жағдайлармен қоса, оған
сабақтастыра ескерулерi қажет.
ХХІ ғасырдың басында Еуропалық Одақтың мүше-мемлекеттері алдында аса
үлкен көлемдегі бірнеше мәселелер тұрды. Олардың ішінен ішкi iстер және
құқық саласының, яғни Еуропалық Одақтың үшінші тірегінің қалыптасуына
тікелей екі бағыт әсер етуде. Біріншіден, интеграцияның ұлтүстілік тәсілі
ұлттық біртұтастықтың және мемлекеттің егемендігінің үндеуіне айналды,
өйткені еуропалық деңгейде өкіметтің биполярлы құрылымы жасалуда, онда ЕО-
ның институттары мен мүше-мемлекеттердің өзара өкілеттіктері айқындалып
отыр. Екіншіден, ЕО елдеріне дүниежүзінің басқа мемлекеттерінен миграция
ағымы, сонымен қатар есірткіні заңсыз тасымалдау, лаңкестіктің кең етек
жаюы – Еуропалық Одақты барабар тәсілді жұмылдыруға міндеттеп отыр, яғни
ортақ саясат шеңберінде азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажеттігі
туындауда.
Ішкi iстер және құқық саласы Еуропалық Одақ саясатының институционалдық
құрылымның және шешiм қабылдау үрдiсiнiң өзiндiк ерекшелiктерi тән келетiн,
үкiметаралық және ұлтүстiлiк тәсілдің айрықша үйлесiмiне ие ең қарқынды
дамитын бағыттарының бiрiне айналды, ал бұл осы саланы ЕО шеңберінде
арнайы тәртіп деп санауға негiз болды. Алғашқы кезде iшкi қауiпсiздiктi
қамтамасыз ету мақсатын көздей отырып, ЕО-тың осы арнайы тәртібі өз
шекараларынан тыс мемлекеттерге, сондай-ақ өзге азаматтарға, онда өмiр
сүрiп, жұмыс iстеуге немесе тек оның шекараларынан өтуге ұмтылғандарға
ықпал ете алмайтын едi. Осылайша, бүкiл Еуропа құрлығының дамуын ұзақ
жылдар бойына анықтайтын қосылу-шығу немесе қатысу-қатыспау жүйесi
пайда болды.
Кеңес өкіметі күйрегеннен кейiн еуропалық саясат жаңа өлшемге ие болды.
Ол жаңа геосаяси болмыстағы кең түрдегi саяси экономикалық және әлеуметтiк
жиынтық мәселелерiне қатысты. Сонымен қатар қауiпсiздiк саясатын қайта
қарау қажеттiгi туды. Бұған ЕО-тың тұрақтылығы және қауiпсiздiгi дамыған
мемлекеттердiң өз қызығушылықтары итермеледі. Жаңа үндеулерге Еуропалық
Одақ елдері бiрқатар жобалар мен жоспарларды қайта өңдеу мен жүзеге асыру
арқылы жауап берді.
Орта Азиядағы және өзге де республикалардағы жүріп-тұру еркіндігі,
шекаралық және иммиграциялық бақылау, трансшекаралық қылмыспен және
халықаралық лаңкестікпен күрес мәселелері соңғы жылдары айрықша маңызға ие
болып отыр.
Диплом жұмысының мақсатына Еуропалық интеграция үрдісіндегі Еуропалық
Одақтың қауіпсіздік жүйесін зерттей отырып, ондағы Германияның рөлін талдау
жатады.
Зерттеу міндеттері:
– ЕО елдеріндегі ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың
деңгейін анықтайтын факторларды талдау;
– ЕО елдеріндегі ішкі қауіпсіздік жүйесінің жетілуінің негізгі
бағыттарын, жалпы Еуропалық ішкі қауіпсіздік үлгісінің құрылымы мен
қызметін зерттеу;
– ЕО елдерінің ішкі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастықтың мазмұны
мен механизмдері және Германия позициясын анықтау
– ЕО қауіпсіздік жуесіндегі Германияны көрсету
Зерттеудің деректік негізі. Қойылған мақсат пен міндеттерге қол жеткізу
үшін диссертациялық зерттеуде ішкі қауіпсіздік мәселелеріне арналған дерек
көздерінің кең шеңбері қолданылды. Оларды қайнар көздеріне қарай бірнеше
топтарға бөліп қарастырамыз.
Дерек көздерінің бірінші тобын ішкі қауіпсіздіктің саяси-құқықтық
механизмінің қалыптасуы тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік беретін ЕО
мемлекеттері қабылдаған заң актілері мен қаулылары құрайды. ЕО мүше-
мемлекеттердің Атазаңдары, ЕО Атазаңының Жобасы, ЕО және жекелеген Еуропа
мемлекеттерінің нормативті құжаттары енгізілді.
Екінші топты Еуропалық Одақ мүше-мемлекеттерінің негізгі құрылтай
құжаттары құрайды. Аталмыш құрылтай құжаттар Одаққа мүше елдердің
қауіпсіздік саясатының қалыптасуын қарастыруға мүмкіндік берді. Берілген
зерттеудің тақырыбына сай, ЕО елдерінің және институттарының ресми
жарияланған құжаттары негізгі деректер болып табылады. Олар өз алдына ЕО-
тың барлық интеграциялық үрдісі мен қауіпсіздік құрылымы үшін заңдық
негізді көрсетеді. Оларға ең алдымен мыналар жатады: ЕО мүше-мемлекеттері
арасындағы келісім-шарттар, Біртұтас Еуропалық Акт, Еуропалық Одақ туралы
Келісім-шарт, Амстердам келісім-шарттары, Ницца келісімі, осыларға қатысты
декларациялар мен хаттамалар.
Үшінші топты ЕО комиссия өкілдері Р. Продидің, Ж. Мануэл Баррозудың,
еркіндік, қауіпсіздік және әділет мәселелерімен айналысатын Ф. Фраттинидің,
ІІМ Г. де Врис және Еуропалық Одақтың лаңкестікке қарсы күрес координаторы
Х. Солананың сөйлеген сөздері мен сұхбаттары, сондай-ақ мемлекет және
үкімет басшылары Ж. Ширак, Г. Коль және т.б. және көрнекті дипломаттардың
және саяси қайраткерлердің еңбектері, мемуарлары құрайды.
Төртінші топ. Қазақстанда ішкі қауіпсіздік мәселесі бойынша көлемді
зерттеулер мен монографиялардың жоқ екендігіне қарамастан, ЕО мәселелері
және еуропалық интеграцияның алғышарттары мәселелерімен әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ-дың халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасының
ғалымдары бел шеше айналысуда. Еуропалық интеграцияның теориялық негіздері
бойынша Ж.У. Ибрашевтың қауіпсіздік мәселелері бойынша Қ.И.Байзақованың ,
Ф.Т. Кукееваның , М.Ш. Губайдулинаның, А. Черныхтың , екі жақты қатынастар
жөнінде К.Н. Мақашеваның, С.Ж. Сапановтың, А.С. Әлипаевтың, Б.З.
Бюжееваның], және миграция мәселесімен айналысатын Ж.К. Идрышеваны , Ж.А.
Атымтаеваның еңбектері ерекше орын алуда.
Дерек көздерінің бесінші тобына мерзімді басылымдар беттерінде
жарияланған материалдар мен ақпараттар кірді. Дерек көздерінің осы тобы ЕО
елдеріндегі, талдау жасау мүмкіндігін беретін үлкен деректік материалдарды
қамтиды. Бұған республикалық, шетелдік газеттер мен журналдардың әр түрлі
жинақтары кіреді.
Диплом жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздерін халықаралық
қатынастар теориясы мен тәжірибесін талдаудың жүйелік-құрылымдық
тәсілдемесі құрады.
Жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысының алдына қойылған мақсат пен
міндеттерімен анықталынған. Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімі үш
тараудан, қорытындыдан тұрады.
1 ЕУРОПАЛЫҚ ОДАҚТЫҢ ІШКІ ІСТЕР ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫНДАҒЫ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫ
1.1 Шенген ережелері және ЕО-тың кеңеюі
Шенген ережелері (Schengen acquіs) Шенген келісімінен (1985),
Конвенциядан (1990), елдердің Шенген тобына кіруі туралы келісімдерінен,
сонымен қатар 1999 жылдың 1 мамырынан кейін қабылданған Шенгенге қатысы бар
барлық құжаттардан тұрады. Осы күнге дейін қабылданған Шенген ережелері
2000 жылдың қыркүйегінде ЕО-тың Ресми журналында жарияланды.
Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Германия Федеративті Республикасы және
Француз Республикасы үкіметтері арасындағы ортақ шекаралардағы бақылауды
біртіндеп жою туралы келісімге 1985 жылдың 14 маусымында Шенген елді
мекенінде (Люксембург) қол қойылды. Оның мақсаты Еуропалық қоғамдастық
елдерінің бірінің визасын екінші елдің территориясында өзара мойындау, ішкі
шекаралардағы бақылауды біртіндеп жою, Келісімге қатысушы елдердің, сонымен
қатар ЕО-тың басқа мемлекеттерінің және үшінші елдердің барлық азаматтары
үшін еркін қозғалыс тәртібін орнату болатын.
1990 жылы сол елдер Шенген келісімін қолдану туралы еркін қозғалысты
жүзеге асыру шарттарын анықтайтын Конвенцияға қол қойды. Ол Екінші Шенген
келісімі деген биресми атқа ие болды. Конвенцияға біртіндеп Италия, Испания
және Португалия қосылды, соңынан Греция да енді. Ұлыбритания мен Ирландия
келісімге қатысудан бас тартты, себебі олар миграциялық ағынды реттеу
мүмкіндігінен айырылып қалу қаупіне байланысты визалық және шекаралық
бақылау тәртібін сақтап қалуды қалады. Шенген аумағында үш ай мерзім ішінде
еркін жүріп-тұру құқығына үшінші елдер азаматтары да ие болды, бірақ
олардың кәсіби іс-әрекет жасауына тыйым салынды. Шенген келісімінде ЕО-қа
мүше-мемлекеттердің саяси баспана беру жөніндегі өтініштерді талқылаудағы
жауапкершіліктері де бекітілген.
Шенген елдерінің ішкі шекараларындағы бақылаудың жойылуы олардың сыртқы
шекараларын нығайтуды талап етті. Осы мақсатпен Страсбургте қатысушы-
елдердің миграциялық және полициялық ведомстволары арасында ақпарат
алмасуды жолға қою үшін Шенген компьютерлік ақпарат жүйесі (SIS) құрылды
[113]. Бұл жүйеге іздеудегі қылмыскерлер, хабар-ошарсыз жоғалған адамдар,
т.б. туралы мәліметтер түседі.
Шенген келісімі бірнеше рет кейінгі қалдырылып, 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді. Алғашқы болып шекаралық бақылауды жеті ел жойды
(Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Германия, Италия, Португалия),
содан соң бірнеше жыл ішінде Шенген аумағына ЕО мемлекеттерінің Ұлыбритания
мен Ирландиядан басқасының барлығы кірді. Соңғы болып 2001 жылдың
наурызында скандинавиялық елдер қосылды. Шенген келісімін қабылдауды оған
қол қойған мемлекеттердің кейінге қалдыруы олардың миграциялық және визалық
саясаты саласындағы заңдарын үйлестірумен, полиция күштерінің өзара
қызметін ұйымдастырумен, Шенген ақпарат жүйесін жолға қоюмен түсіндірілді.
Шенген келісімінің бастапқы мақсаты – Қоғамдастықтың ішкі
шекараларындағы бақылауды біртіндеп жоюға қол жеткізілді, демек, қазіргі
таңда басты назар сыртқы шекараларды нығайтуға, шекаралық бақылаудың,
визалық тәртіптің ортақ стандартын құруға, Шенген ақпарат жүйесінің ішінде
және одан тыс ақпарат алмасуға, полициялық ынтымақтастық құруға ауып отыр.
1999 жылдың мамырына дейін шенген тобын Шенген елдерінің министрлерінен
немесе мемлекеттік хатшыларынан тұратын Атқарушы комитет басқарды.
Амстердам келісімі күшіне енген күні комитет қысқартылып, оның құзыреті ЕО
Кеңесін берілді (Ұлыбритания мен Ирландиясыз). Атқарушы комитеттің
шешімдерін даярлайтын Шенген орталық тобын 36-шы бап комитеті (үшінші
тірекке қатысты істер бойынша) және СКИФА комитеті (SKIFA – бірінші
тірек істері бойынша) ауыстырды. Кандидат-елдердің шенген тобына қосылу
даярлығы деңгейін бағалауға жауап беретін Арнайы комитет өз қызметін ЕО
Кеңесі құрамындағы арнайы жұмыс тобына (Shengen Evaluation working group)
өткізді [30, с. 43].
Шенген ережелері 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енген Амстердам
келісіміне қосымша Қарар арқылы acquіs communautaіre-нің бір бөлігіне
айналды. ЕО Кеңесіне шенген ережелерін екіге бөлу тапсырылды: виза саясаты
мен шекаралық бақылау мәселелеріне қатысты біреуі бірінші тірекке жатады,
полициялық ынтымақтастық және Шенген ақпарат жүйесі туралы ережелері бар
екіншісі - үшінші тірекке. Арнайы шара (Ventilation decision) көмегімен
әрбір бөлім үшін заңи негіз даярланды. 1999 жылдың мамырына қарай Кеңес
ойға алынған операцияны жүзеге асырды. Дегенмен, Шенген ақпарат жүйесінің
жұмысына қатысты acquіs бөлігіне байланысты қиыншылықтар пайда болды.
Негізінен, жүйеге байланысты мәселелер үшінші тірек шеңберінде реттеледі,
бірақ жүйенің одан әрі дамуы екі құқықтық негізге ие болады деген шешім
қабылданды – Келісімнің бірінші және үшінші тіректерге жатқызылуы
мүмкін сәйкес баптары [114].
Қарарда шенген тобына жатпайтын Ұлыбритания мен Ирландияның ерекше
ұстанымдары туралы да айтылады. Дегенмен, бұл мемлекеттердің шенген заңының
барлық баптарына емес, жекелеген баптарына қосылуға рұқсат етілген. Сонымен
қатар олар өз шекараларында бақылау жасау құқықтарын сақтап қалды. Жеке
Қарар Данияның ерекше ұстанымын анықтайды.
ЕО саясаткерлері мен зерттеушілері арасында Еуропалық Одақтың сыртқы
шекараларын қорғау тәсілдері жөнінде келіспеушіліктер туындап отыр.
Бірқатар танымал зерттеушілердің - Дж. Батт, Х. Граббе, Л. Фриис -
пайымдауынша, визалық шенген тәртібін қатаңдату Еуропалық Одақ шекараларын
сенімді қорғауды қамтамасыз ете алмайды. ЕО шекаралық бақылаудың адамдардың
(соның ішінде қылмыскерлер мен лаңкестердің де) Орталық және Шығыс Еуропа
арқылы қозғалысын мониторингтеу мен реттеудің басты құралы ретіндегі
функционалды маңызын асыра бағалап отыр деген қауіп бар [19]. Бақылауды
қатаңдату алдамшы қауіпсіздік сезімін туындатады. Өте алмайтын шекара
болмайды, ал жалған жеке куәліктер мен виза жасаудың өте жақсы жолға
қойылған өндірісі бар. Сондықтан шекараларда құжаттарды тексеруге ғана үміт
артпай, күтпеген қонақтардың ЕО өту жолдарын айқындау маңыздырақ болса
керек.
2001 жылы Шенген ережелерін дамыта келе, кеңес ЕО мүше-елдерін жасырын
иммигранттарды тасымалдағаны үшін санкцияларды қолдануға міндеттейтін
директиваны қабылдады. 2003 жылдың наурызында Испания әуе
тасымалдаушыларына қойылатын талаптар мен қолданылатын санкцияларды
қатаңдатуды ұсынды, оның ішінде тасымалдаушыларды ЕО елдерінің шекаралық
және миграциялық билік органдарына жолаушылар туралы жол алды мәліметтерін
тапсыруға міндеттеуді ұсынды. 2004 жылдың сәуірінде тиісті директива
қабылданды, бірақ ол 1990 жылғы Шенген Келісімінің 26 бабында көзделген
және Кеңестің 200151ЕО директивасымен толықтырылған тасымалдаушылардың
міндеттемелерін және жауапкершілігін жоймады. Максималды ақшалай айыпақы
кемінде (бір жағдайларда) немесе 5 мың (басқа жағдайларда) еуро көлемінде
немесе директива күшіне енген күндегі ұлттық эквивалентті валютада
белгіленген. Айыпақы санкцияларын қолдану тасымалдаушыны басқа
санкциялардан босатпайды, мысалы, егер ол өз міндеттемелерін едәуір көлемде
бұзатын болса, көлік құралын тәркілеу [12].
2003 жылдың қарашасында Еурокомиссия Мүше-мемлекеттердің құзырлы билік
органдарының үшінші елдердің азаматтарының жолаушы құжаттарында олардың
мүше-мемлекеттердің сыртқы шекараларынан өтуі кезінде жүйелі түрде
белігілер қою міндеті мен 1990 жылғы Шенген Келісіміне және Жалпы нұсқауға
түзетулер енгізу туралы регламенттік жобасын ұсынды. Комиссияның мұндай
ұсынысы бірқатар жағдайдаларда, мысалы, шекарадан өтудің кейбір
пункттерінде ұзын кезектерді болдырмау үшін; барлық жолаушылардың
құжаттарын тексеру мүмкіндігі жоқ мобильді нарядтардың пойыздарды тексеруі
кезінде және т.б. жағдайдарда белгілер қойылмауымен байланысты. Үшінші
елдер азаматтарының жолаушы құжаттарында белгінің болмауы шенген
кеңістігінде болу мерзімін анықтау және ЕО елдерінде қысқа мерзімде болу
режимін бұзушыны анықтау мүмкіндігін бермейтін. Еурокомиссияның бастамасы
ЕО мүше-мемлекеттердің құзырлы билік органдарының үшінші елдердің
азаматтарының жолаушы құжаттарында тиісті белгі қою міндеттерін жүзеге
асыруға бағытталған. Еурокомиссия директиваның жобасы үшінші ел
азаматтарының ЕО елдеріне кіруінің, қысқа мерзім ішінде тұруы мен
қозғалуының жаңа шарттарын ендіруді білдірмейді деп ерекше атап өтті.
Комиссияның мақсаты – ЕО елдерінде қолданылатын қысқа мерзім ішінде болуды
бақылау құралдарын нығайтуда. Белгінің болмауы ЕО елдерінің құзырлы билік
органдарын үшінші елдердің азаматтарының Еуроодақ аумағында жасырын тұруы
туралы болжам жасауына негіз болады, бұдан тиісінше нәтижелер туындайды.
Соңғы жылдары ЕО елдері шекаралық бақылау кадрларын даярлауды жетілдіру
жөніндегі бірқатар шараларды қабылдады. Шекара қызметтерінің материалдық-
техникалық базасы барынша жаңартылуда, құжаттар мен көлік құралдарын
тексеру кезінде компьютерлік және сандық технологиялар қолданылуда, бұл
трансшекаралық қылмыс пен жасырын миграциямен табысты күресу мүмкіндігін
береді. Бір ғана мысал келтірелік. 2004 жылдың 13 ақпанында Майнадағы
Франкфурт әуежайының 1 – терминалында (Шенген одағына кірмейтін елдерге
бару – келу) сынақтық жоба шектерінде шекаралық бақылаудың бірінші
автоматтандырылған биометрикалық жүйесі іске қосылды. Жүйе жолаушыларға
дәстүрлі бақылау процедурасы кезіндегі үйреншікті кезектерсіз шекаралық
бақылаудан тез арада өту мүмкіндігін берді. Бақылаудың автоматтандырылған
биометриялық жүйесінің мәнісі – жолаушы тіркеу бюросына бір рет өз
төлқұжатын ұсынады, оның жеке мәліметтері мен биометриялық сипаттамалары
Германияның Федаралдық шекара қызметінің жергілікті базасына енгізіледі.
Егер шекарашылар тарапынан наразылық болмаса, келесі кірубарулар кезінде
Германияның мемлекеттік шекарасынан өтуші адамның тұлғасын идентификациялау
автоматты түрде жүзеге асырылады. Автоматтандырылған биометриялық бақылау
жүйесін ары қарай қолдану мақсаттарында азаматтарды тіркеу тек ерікті
сипатта жүреді. Бастапқы сынақтық жоба 6 айға есептелінген болатын. 2004
жылдың тамыз айында Германияның ішкі істер министрі Отто Шили жүйенің
сынақтан табысты өтуін ескере отырып, жобаны тағы он екі айға созуды
ұсынды.
Қазіргі уақытта ЕО сыртқы шекараларды басқарудағы ынтымақтастық бойынша
бірқатар бағдарламалар мен шаралар жүзеге асырылуда. 2002 жылдың 1
қаңтарынан бастап Action Programme for Administrative Co-operation in the
Fields of External Borders, Visas, Asylum and Immigration (ARGO) сыртқы
шекаралар, визалар, баспана мен иммиграция саласындағы әкімшілік
ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама қолданылуда, оның міндеттері:
– ресурстардың бірігуіне және үйлестірілген және біркелкі тәжірибеге
қол жеткізуге ерекше көңіл бөле отырып, ЕО заңнамасын жүзеге
асырудағы Еуропалық Одақ елдерінің ұлттық мекемелерінің
ынтымақтастығына септігін тигізу;
– еркіндік пен қауіпсіздік кеңістігінің шапшаң дамуына зиян келтірмеу
үшін, ұлттық ведомстволардың шешім қабылдау кезінде ЕО заңнамасын
біркелкі қолдануға септігін тигізу;
– ЕО ережелерін жүзеге асыру жөніндегі ұлттық мекемелердің
әрекеттерінің жалпы тиімділігін арттыру;
– ұлттық мекемелерге қатысты ЕО деңгейінде шығарылатын тиісті
бағалардың Еуропалық Одақтың ережелерінің орындалуына септігін
тигізуін қамтамасыз ету;
– тиісті ұлттық және халықаралық үкіметтік және үкіметтік емес
ұйымдармен қарым-қатынастарды нығайту жөніндегі ұлттық
ведомстволардың әрекеттерінің транспаренттілігін көтермелеу.
ARGO бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі жылдық есепке (2002-2003
жж.) сәйкес Еурокомиссия екі зерттеу жүргізу бастамасын жасады: Еуропалық
Одақтың теңіз шекараларындағы бақылаудың қалпы (CIVIPOL-мен жасалған
келісім-шарттың жалпы сомасы – 300 мың еуро) және визалық ақпараттық жүйе
(Trasys-пен жасалған келісім-шарттың сомасы – 400 мың евро) [21].
2004 жылдың қазан айында Еурокомиссияның Заң және ішкі істер мәселесі
жөніндегі Бас директораты басында STERIA-France and HP-Belgium тұратын ИТ
компанияларының мультиұлттық тобымен SIS II және VIS құру бойынша келісім-
шартқа қол қойды. Жалпы бюджеті – шамамен 40 миллион еуро. VIS-ті 2006
жылдың аяғында, ал SIS II-ні 2007 жылдың наурызында іске қосу күтілуде.
2003 жылдың 15 қаңтарынан бастап Еуродак орталық бюросы қызмет етуде.
ЕО Кеңесі мен Еуропарламенттің Еуродақ қызметі туралы бірінші жылдық
есебіне сәйкес, 2003 жылдың 15 қаңтарынан 2004 жылдың 15 қаңтарының
аралығында Орталық кеңсе 271.573 мәлімет алды. Олардың 246.902-сі баспана
іздеуші адамдарға қатысты; 7857 – сыртқы шекараларды жасырын өткен
адамдарға; 16814 – ЕО аумағында заңсыз тұратын адамдарға қатысты. Баспана
туралы өтініштердің 17287-сі немесе жалпы санының 7 пайызы кемінде бір рет
басқа ЕО мемлекетінде берілгендігі анықталды. 1632 өтініш үшінші рет
берілген. Еуропарламенттің және ЕО Кеңесінің пікірінше, жүйе жоғары
нәтижелелік пен тиімділігін көрсетті [12, с. 12].
Еуропалық Одаққа мүшелер мен талапкерлер үшін Шенген каталогтарының
сериясы үлкен көмек ретінде жарияланды, мәселен мынандай басылымдар:
Сыртқы шекаралардағы бақылау, депортация және реадмиссия: ұсыныстар мен
үздік тәжірибе; Шенген ақпараттық жүйесі, Сирена: ұсыныстар мен үздік
тәжірибе; Визаларды беру: ұсыныстар мен үздік тәжірибе; Полиция
ынтымақтастығы. Ұсыныстар мен үздік тәжірибе. Бұл жарияланымдардың мақсаты
– шенген ережелерін дұрыс қолдану бойынша ұсыныстар жасау, кеңес беру.
Нақты алғанда, ЕО мұндай жолмен сыртқы қауіпсіздікке залал келтіре
отырып, ішкі қауіпсіздіктің сақталуын қамтамасыз етеді. Ішкі және сыртқы
қауіпсіздік элементтерін әр түрлі тіректерге бөлу жағдайды одан әрі
шиеленістіреді. Мүлде басқа саясат қажет, дәлірек айтар болсақ, ЕО
шекаралас облыстардың қатаң шекаралық бақылауға тәуелділігін бәсеңдетуді
қарастыратын тікелей көршілес елдермен ынтымақтастық мехнизмін құру,
сонымен қатар ұжымдық ішкі қауіпсіздік, трансшекаралық ұйымдасқан
қылмыскерлікпен бірлескен күрес жүйесін құру қажет болып отыр.
1.2 Маастрихт келісім-шартындағы ішкі істер және құқық саласындағы жалпы
саясаттың құқықтық негізі
Еуропада біртұтас құқықты және әлеуметтік кеңістікті құрудағы саяси
аспектілерде, біз жұмыстың осы бөлігінде, Еуропалық Одақтың үшінші
тірегінің дамуын қарастырамыз.
ХХ ғасырдың 50-жылдарының басында қорғаныс пен сыртқы саясат саласында
Еуропалық интеграцияны дамыту әрекеттері жасалды, бұл әрекеттер Францияның
Ұлттық ассамблеясы Еуропалық Қорғаныс Қоғамдастығын (European Defens
Treaty) құру туралы Шартқа қарсы шыққан кезде жүзеге аспай қалды. Жаңа
әрекет 15 жыл өткен соң жасалды. Мемлекеттен басым элементтерге қандай да
болмасын әдейі алынып тасталып, оның орнына негізгі тірек үкіметаралық
саяси ынтымақтастық негіздерін құруға, негізінен, сыртқы саясат саласына
жасалды. Мүше-мемлекеттер қалыпты түрде ақпарат ауыстыру мен Кеңестер
өткізіп тұруға келісті. Бұл бірыңғай бағытта және халықаралық қатынастарда
бірлесіп жасауды қалыптастырады деп көзделді.
Еуропалық Одақ туралы шарттың үшінші тірегі (ҮІ тарау, К-К9 бап) ішкі
істер және құқық мәселелері бойынша ынтымақтастықты реттейтін ережелерге
арналған. Жоғарыда атап өтілгендей, Ортақ сыртқы саясат және қауіпсіздік
саясаты туралы ережелер деп аталатын М тарауымен бірге аталған тарау
саясат саласы және ынтымақтастық түрін құрайды. Бұлар Еуропа
бірлестігімен, ЕОУС-пен және Еуроатоммен біріге отырып, Еуропа одағын
құрайды [13] .
Ұқсас жүйе ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастығына арналған
Маастрихт шартының VI бөлімінде қаралған. Ол баспана беру жөніндегі саясат,
Қоғамдастықтың сыртқы шекарасына қатысты бақылау (яғни, мүше-мемлекеттер
болып табылмайтын мемлекеттер шекарасы), мүше-мемлекетке жатпайтын
мемлекеттердің көші-қоны, есірткі пайдалану мен халықаралық қылмыспен
күрес, азаматтық және қылмыстық істер жөніндегі ынтымақтастық, кедендік
ынтымақтастық, аса қауіпті халықаралық қылмыстармен күресу мақсатындағы
полиция ынтымақтастығын қамтиды. Аталған салалардың бәрі ортақ мүддені
қарайтын болып қарастырылады. Шарттың талабына сай, мүше-мемлекеттер бір-
бірімен кеңесуге, осы салаларда өз қызметтерін ынтымақтастыруға және
үйлестіруге міндетті. Кеңес бірлескен позиция мен бірлескен әрекеттерді
қабылдай алады. Ол, сонымен қатар, келісім даярлап, оны мүше-мемлекеттерге
қабылдауға ұсына алады. Егер келісімде басқа ереже белгіленбесе, онда мүше-
мемлекеттермен жүзеге асырылатын шаралар Кеңесте шарттағы тараптардың үштен
екі көпшілік даусымен мақұлданады.
Жүйенің басқа қырлары ортақ сыртқы саясат пен қауіпсіздік саясаты
шеңберінде жасалған жүйеге ұқсас және ЕҚ Сотының юрисдикциясы мен
федералистік элементтерде мүлдем көрініс таппаған.
Еуропалық Одақтың ішкі істер және құқық саласындағы саясатының дамуын 90-
шы жж. Батыс Еуропадағы болып жатқан аса үлкен үрдістер ретінде қарастыруға
болады. 80-шы жылдардың соңында халықаралық негізде жүргізілетін, ЕО тек
бірнеше ғана жинақталған топтарды иелененетін, ал сол кезде енді ғана
Шенген жүйесі құрылған болатын. 1998 жылға таман ЕО бірнеше конвенциялар
және жүздеген құжаттар қабылданды. Амстердам келісім-шарты жүзеге асқаннан
бастап, Еуропалық Одақтың осы бағыттағы саясаты негізгі міндеттердің бірі
болып трансформацияланды, яғни бұл ЕО-қа еркіндік, қауіпсіздік және
әділеттік зонасын [15] құруды ұсынды.
Еуропалық Одақтың іс-әрекетінің осы бағыттағы дамуының негізгі себебі,
ол ЕО елдері ортақ рынок құру саясатын жүргізуде ішкі шекараларының ашық
болуына байланысты, жалпы еуропалық деңгейде осы үрдістерді қадағалау
саласында ынтымақтастықты құруға мәжбүр болды. Осыған байланысты ЕО туралы
Маастрихт келісім-шарты ынтымақтастықтың негізгі салаларын анықтап берді:
баспана беру саясаты; мүше-мемлекеттердің сыртқы шекараларынан тұлғалардың
өтуін реттеу ережесі, және осыған сай бақылауды іске асыру; иммиграциялық
саясат және үшінші елдер азаматтарына қатысты саясат; мүше-мемлекеттер
территориясында үшінші елдер азаматтарының кіру және жүріп-тұру жағдайлары;
мүше-мемлекеттер территориясында үшінші елдер азаматтарының өмір сүру
жағдайы, сонымен қатар жанұялардың қосылуы және жалдану бойынша жұмыс алу;
санкцияланбаған иммиграция, өмір сүру үшін күрес; нашақорлықпен күрес;
халықаралық деңгейдегі қауіппен күрес; азаматтық істердегі құқықтық
ынтымақтастық; қылмыстық құқық саласында ынтымақтастық; кедендік
ынтымақтастық; есірткімен заңсыз іс-шаралар жүргізуді болдырмау және
лаңкестікпен күресу мақсатында полицейлік ынтымақтастық, Одақ шеңберінде
Еуропалық полицейлік мекемемен (Еуропол) ақпарат алмасу арқылы байланыс
жасау [6, с. 17]. Сонымен, ЕО елдерін осы ынтымақтастық салаларының
бірқатар тізімі, көріп отырғандай, қауіпсіздігі қатты ойландырып, әсіресе
үшінші елдер тарапынан басты қауіп туып отыр.
Үшінші тіректің анық әлсіздігі және мемлекеттердің алдында тұрған
иммиграция саласы, есірткіні тасымалдау және халықаралық ұйымдасқан
қылмыстар мәселелері ЕО туралы келісім-шарттың алтыншы бөліміндегі
жағдайларды реформалауға қатысты бірінші сайысқа алып келді. 1996-1997
жылдары мемлекетаралық конференцияның басында сарапшылардың көбісі шешім
қабылдау үрдісін жеңілдету керектігіне, жаңа міндеттерді, құралдарды
дамытуға және заңды бақылауды жақсартуға келісті. Бірақ осы мәселеге
байланысты әрі қарайғы коммунитаризациялау арқылы осы мақсаттарға жетуге
бола ма деген ойлар құбылды. Маастрихт келісім-шартының функциялану
мәселесі бойынша Еуропалық Одақ институттарының баяндамалары үшінші
тірекке байланысты негізгі айырмашылықтарды ашып көрсетті. ЕО Кеңесі не
Комиссияның, не Еуропалық парламенттің бағытын ұстамайтын минималды әдісті
қолданды. Сонымен қатар, кейбір елдер (әсіресе Ұлыбритания және Дания)
қайта қарауға қарсы болды, ал Бенилюкс, Аустрия, Германия және Италия
елдері коммунитаризациялауды қолдады. Сондықтан да конференцияның басында
юстиция және ішкі істер саласында ішкі қайшылықтардың тууына байланысты
шынайы алғышарттар көрінбеді [28].
1991 жылы Маастрихте Еуропалық Одақтың ішкі істер және құқық саласындағы
саясатын алғашқы жүзеге асыру әрекеті қабылданды. Бұл ЕО мемлекеттері үшін
қаншалықты қажет екенін түсіне келе, 1991 жылғы
Маастрихт келісімдерін құру барысында ішкі істер және құқық саласындағы
министрлер бірқатар мәтіндерді, бірлескен арыздарды және резолюцияларды
бере алды. Сонымен қатар заң актілерінің шынайы күшімен иеленген бірнеше
келісімдер қабылданып, бірақ тек Еуропол секілді келісімдер ғана Еуропалық
Одақтың барлық мүше-мемлекеттерімен ратификацияланған болатын [12]. Ішкі
істер және құқық саласы Еуропалық Одақтың басқа саяси салаларына қарағанда,
ынтымақтастық кабинеттерде емес, ол өріс жағдайларында құрылады деп
есептеуде. 1993 жылы Кеннет Кларк сол кездегі британ ішкі істер министрі
Маастрихт келісімін оқумен өзін мазаламағандығы туралы атақты
мәлімдемесімен белгілі. Ал осы уақытта оның министрлігінің құқық қорғау
органдардағы шенеуніктер мен офицерлер өздерінің еуропалық әріптестерімен
аса тығыз қатынас орнатумен айналысқан.
Еуропалық Одақтың ішкі шекараларындағы бақылау жойылғаннан кейін
халықаралық ұйымдасқан қылмыстың, заңсыз наркотрафик пен көші-қонның, қаржы-
кедендік көзбояушылықтың өсуі және лаңкестік ішкі қауіпсіздікке төнген
нақты қатер болды. Қоғамдастық елдері тек ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық әдістерін өзгерткен жағдайда ғана қарсы тұра алатын еді.
Мұнда екі жақты үкіметаралық келісім негізінде ынтымақтастық жасаудан
Еуропалық Одаққа кіретін барлық мемлекеттердің бірлескен саясат жүргізуі
туралы сөз болды.
Еуропалық Одақ лаңкестікпен күресудің қажеттілігіне тек 2001 жылдың 11
қыркүйегіндегі оқиғадан соң ғана назар аударды деп есептеу дәстүрге
айналған. Дегенмен, ЕО елдерінің осы саладағы ынтымақтастығы бұдан 30 жыл
бұрын басталды. 1975 жылы құрамында Еуропалық Одаққа мүше-мемлекеттердің
ішкі істер министрлері бар ТРЕВИ үкіметаралық тобы (TREVІ – Terrorіsme,
Radіcalіsme, Extremіsme, Vіolence) құрылды [130, с. 7]. Бұл топтың қызметі
халықаралық құқық нормаларына негізделді. Оның бастапқы атқаратын қызметі
Еуропадағы лаңкестікпен күресу болатын. Кейінірек оған біріккен іс-
әрекеттердің шекаралық бақылау, иммиграциялық ағынды реттеу, есірткіні
заңсыз тасымалдау мен сату секілді бағыттар қосылды.
1995 жылы қараша айында сыртқы істер және Батысеуропалық Одақ (БЕО)
елдерінің қорғаныс министрлерінің Мадрид қаласындағы кездесуінде жалпы
қауіпсіздік концепциясын құруда бірнеше мәселелерге, әсіресе терроризммен,
жалпы қылмыскерлікпен, нашақорлықпен және есірткі тасымалдаумен күресуге
тоқталып өтті. ЕО мемлекеттерінің тұрақтылығына төнетін негізгі қауіп -
ұйымдасқан қылмыстық істер деп белгіленді [32].
Осындай баяндамалардың жауабы ретінде еуропалық кеңістіктің еркіндігі,
қауіпсіздігі және құқық тәртібі концепциясы пайда болды. Жаңа принцип 1997
жылдың ақпанда Брюссель және наурызда Рим қалаларындағы ҮАК-ның
шеңберіндегі бас қосуларда түбегейлі қарастырылды. Бұндай кеңістікті құру
ЕО-тың ішінде құру орынды деп табылды. Бұл тұжырымды Еуропалық Одақтың
институттарындағы төрағалық етуші Нидерланды ұсынған болатын. Жаңа
енгізілген тұжырымның негізгі мақсаты – азаматтардың еркін жүріп-тұруын
қорғауды қамтамасыз ету қажет деп білді.
Еуропалық кеңістіктің еркіндігін, қауіпсіздігін және құқық тәртібін
құру идеясын талқылауға қатысушылар жақсы қабылдады. ЕО істерімен
айналысатын француз министрі М. Барнье ішкі істер мен құқық саласындағы
қауымдастықтың принциптерінің өзгеруі туралы мәліметтердің ерекшелігін атап
көрсетіп, жаңа үшінші тіректің пайда болғанын жариялады. Үшінші
тіректің қажеттігі тек азаматтардың еркін жүріп-тұруында ғана емес, оның
қауіпсіздігінде деді [33].
Еуропалық Одақ қазір интеграциялық үрдіс дамуының керемет аймағы болып
табылады. Сондықтан да, Еуропалық Одақтың интеграция нәтижесінде жеткен
қысқаша тарихын көретін болсақ, ол Еуропалық қауымдастық 1992 жылы
Маастрихт (Нидерланды) қаласында өткізілген қауымдастыққа мүше-
мемлекеттердің бас қосуының нәтижесінде қол қойылған келісім негізінде
Еуропалық Одақ өмірге келді. Бұл келісім негізінен өз күшіне 1993 жылы 1
қарашада енді. Осы уақыттан бастап, ЕО елдері арасындағы қарым-қатынастар
1957 жылғы Рим келісіміне емес, Маастрихт келісіміне негізделе бастады. Осы
келісім барысында ортақ экономика, ортақ саясат, ортақ сыртқы саясат және
сол сияқты біріккен әлеуметтік ынтымақтастық пен қауіпсіздік жүргізу
мәселелеріне байланысты үлкен саяси және экономикалық маңызы үлкен шешімге
қол жеткізілді. Яғни, Батыс Еуропалық елдер барлық мүдделері жағынан тек
ортақ шешім қабылдау арқылы іс жүргізу туралы шешім қабылдайды. Сонымен
қатар осы келісімге сүйене отырып, ортақ еуропа азаматтығы енгізіледі.
Еуропалық Одақ органдарының қызмет мүдделері және өкілеттіктері
кеңейтіледі. Еуропалық Одақ еуропалық экономика және саяси интеграцияның
жоғарғы дәрежелі көрінісі болып табылады.
Лаңкестікпен, қылмыскерлікпен, есірткі таратумен күрес туралы Ереже
Біртұтас Еуропалық актіде (БЕА) және оған берілген Саяси декларация
қосымшасында (1986 ж.) қорытылды. БЕА-да еркін қозғалыс құқығына кім ие
екендігі; бұл еркіндіктің қандай тәсілдер арқылы қамтамасыз етілетіндігі
(еркін қозғалыс шарттарын ЕО комиссиясы ортақ стандарттарға сәйкес
даярлайды дегенмен, ол үкіметаралық болып қалды) нақты белгіленбеген [134,
с. 27]. Дегенмен, ЕО мемлекеттерінің ішкі істер және құқық саласы бойынша
ортақ тәсілдер әзірлеуге әрекет етіп жатқандықтарын жариялауының өзі
маңызды болып отыр.
БЕА ратификацияланғаннан кейінгі ішкі істер саласындағы ынтымақтастық
бойынша жеткен басты жетістік 1997 жылы күшіне енген 1990 жылғы Дублин
конвенциясы болатын [13]. Оның басты мақсаты – иммигранттардың саяси
баспана беру туралы бір мезгілде Еуропалық Одақтың бірнеше елдеріне өтініш
беруін болдырмау, сонымен бірге мұнда ЕО-тың басқа елдері өтінішті
қанағаттандырмағанмен, бір елдің баспана беретін жағдайлары да кездеседі.
Міндеттерді ЕО институттары мен ұлттық мемлекеттер арасындағы нақты
бөлудің болмауы көптеген қарама-қайшылықтар бастауы болды, олар өз
кезегінде ынтымақтастықты қиындатты. Бұл саладағы шешім қабылдау үрдісінен
шығарылып тасталған Еуропалық парламент болып жатқан жағдайларға өзінің
наразылығын білдірді [16].
1991 жылдың маусым айында Люксембургте өткен саммитте Германияның
бұрынғы канцлері Г. Коль Кеңесті ішкі істер және құқық саласындағы
ынтымақтастық бағдарламасын даярлауға шақыра отырып, иммиграция
саясатындағы коммунитаризация идеясын және саяси баспана беруді алғаш рет
нақты тұжырымдады. Канцлер Коль саяси баспана беру саясатының ЕО
институттарының қарамағына ауыстырылуына үлкен үміт артты. Дәл осы кезде
Германияда босқындарды қабылдауды шектеу қажеттілігі туралы пікірталастар
жүріп жатқан болатын. Айтыс тұйыққа тірелді, себебі қабылдау процедураларын
қатаңдату конституциялық өзгерістерді талап ететін еді. Г. Коль бұл
мәселені ЕО институттарының сәйкес нұсқауларды қабылдауы арқылы шешуге
болады деп есептеген болатын, бірақ мұны иммиграциялық саясатты
коммунитаризациялаған жағдайда іске асыру мүмкін болды. 1991 жылдың
соңында Иммиграция мәселелері жөніндегі арнайы комиссия өзі даярлаған
иммиграциялық саясат ережелерін талқылауға ұсынды. Маастрихт келісіміне қол
қойылар алдында жүрген пікірталастарда ЕО мемлекеттері позицияларының
қайшылығы анықталды. Ұлыбритания мен Дания ұлттық егемендікті сақтауды
қолдады; Германия мен Бельгия, керісінше, ішкі істер және құқық саласындағы
Қоғамдастықтың құзыретін кеңейтуге тырысты. Еуропалық Одақ туралы келісім
ішкі істер мен құқық саласын үшінші тірекке бөлу, бірақ оған коммунитарлы
тәсілдің кейбір элементтерін қосу арқылы соңғы екі пікір арасындағы өзіндік
ымыра болды.
Шындығында, бұл ымыра тек сырт көзге ғана көрінетін еді. Ішкі істер
және құқық саласындағы ынтамақтастық бөлімі үкіметаралық ынтымақтастықтың
тек жеңіл ғана жаңарған түрі болатын. Іс-әрекеттердің бөлімде аталып өткен
түрлері Еуропалық Одақтың үшінші тірегіне жатқызылды да, ортақ мүдделер
ауданы деп аталды (К.1 бап, 19 Шоғырландырылған нұсқаның 19-бабы):
– саяси баспана беру саясаты;
– Одақтың сыртқы шекарасын бақылау;
– миграциялық саясат;
– кедендік ынтымақтастық;
– азаматтық және қылмыстық құқық саласындағы ынтымақтастық;
– ұлттық полиция қызметтерінің ынтымақтастығы, Еуропалық полиция
мекемесін (Еуропол) құру.
Бұл ресми түрдегі міндеттеме біріге шешім қабылдауды талап ететін
мәселелер жөнінде үкіметаралық кездесулер механизмі арқылы жүзеге асып
отырған ынтымақтастықты шоғырландыруды білдіретін еді. Теориялық тұрғыда
қайта оралу сипатын алуы мүмкін үкіметаралық ынтымақтастықтан тұрақты
негізде ынтымақтастық жүргізуге міндеттеу Маастрихт келісімінің айқын
жетістігі болды. Келісімнің 100с-бабында жалпыеуропалық, коммунитарлық
деңгейдегі визалық саясат мәселесінде шешімдер қабылдау туралы Ереже бар
болатын. Бұл ЕО мемлекеттерінің іс-әрекеті саласындағы толығымен
Қоғамдастық құзыретіне жататын бірден-бір сала еді. К.3 бабы
(Шоғырландырылған нұсқаның 34-бабы) ЕО мүше-мемлекеттері іс-әрекеттерді
үйлестіру үшін бір-бірімен министрлер Кеңесі форматында кеңесіп отыруға
және бірін-бірі хабарландырып отыруға міндеттенеді дегенді ғана қосты
[137]. Келісімде ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастық мақсаты
анықталған жоқ - бұл әлде заңдық бастама мүмкіндігі ме, әлде шұғыл,
тәжірибелік ынтымақтастық мүмкіндігі ме?. Комиссияның, Еуропалық
парламенттің және ЕО Сотының үшінші тірек мәселелерін шешуге қатысу
мүмкіндіктері шектеулі болды, шын мәнінде кеңес беру міндеттерімен ғана
айналысты.
Ынтымақтастықты іске асыру үшін ЕО елдерінің ішкі істер және юстиция
министрлерінің Кеңесі құрылды. Бұл Кеңес аясында біріккен полициялық
акциялар, соның ішінде есірткі таратумен күресуге бағытталған акциялар
басталды. Кеңес әр түрлі мәселелер, соның ішінде иммиграциялық саясат
бойынша бірқатар резолюциялар, шешімдер мен ұсыныстар қабылдады.
Осылайша Маастрихт келісімі күшіне енгеннен кейін бірнеше жыл бойы ЕО
институттары үшінші тіректі толық коммунитаризациялауды, яғни оның
ережелерінің бірқатарын Қоғамдастық құзыретіне беруді талап ете бастады.
Бұл талаптар 1996-1997 жылдардағы Үкіметаралық конференцияның (ҮАК)
талқылауына ұсынылды. ҮАК нәтижелерінің бірі ЕО азаматтарының еркін
қозғалысын қамтамасыз ету және Еуропалық Одақ саясатын азаматтар
қажеттілігіне жақындату мақсатында еуропалық еркіндік, қауіпсіздік және
тәртіп сақтау кеңістігін құру туралы ұсынысы болды. Бұл жобаны жүзеге
асырудың басты шарты ретінде ішкі істер мен юстицияның саяси баспана беру,
миграция, Одақтың сыртқы шекараларын қорғау секілді салаларын
коммунитаризациялау аталды.
1.3 Амстердам келісім-шарттары және үшінші тірек реформасы
Ішкі істер және құқық саласындағы ынтымақтастықтың негізін және түрін
қайта қарау 1996-1997 жылғы үкіметаралық конференцияның (ҮАК) негізгі
тақырыптарының бірі болып табылды. Еркін жүріп-тұру, шекаралық бақылау,
баспана беру және миграцияға байланысты мәселелерді комиссия ЕО-тың жай іс
саласына кіргізуге шақырды (яғни бірінші тірекке). Бұл Еурокомиссия,
Еуропарламенттің және Еуропалық соттың өздерімен іс жүргізуге мүмкіндік
берер еді. Бірақ бұған қарамастан, полицейлік қызметтердің және соттық
органдардың ынтымақтастық мәселелері, оның ойынша, үкіметаралық үшінші
тіректе қалу керек болды [10].
Одақты құру жөніндегі Шартқа өзгертулер мен толықтырулар енгізу үшін
жаңа үкіметаралық конференция шақыру Маастрихт шартының Н бабында тікелей
қарастырылды. Осы шараны жүзеге асыру үшін 1996 жылы үкіметаралық
конференция шақырылды. Оған Еуропа Одағының құрылымын және қызметін
жетілдіруге бағытталған жаңа құрылтый актісінің мәтінін жасап, қол қоюға
ұсыну, сондай-ақ Маастрихт шартын әзірлеу кезінде толық реттелмеген даулы
мәселелерді шешу тапсырылды. 1997 жылдың өзінде жаңа Шарт қол қоюға әзір
болды. Оған 1997 жылдың 2 қазанында қол қойылды. Өзінің қол қойылған орнына
қарай құрылтай актісі Амстердам шарты деген атқа ие болды. Қабылданған
тәртіпке сәйкес барлық қатысушылар қол қойған мәтін мүше-мемлекеттерге
ратификациялауға беріліп, олар өз кезегінде мұны өздерінің конституциялық
үрдістеріне сай жүзеге асырды. Әрбір құрылтай шартының немесе оның
өзгертетін актінің күшіне енуінің шарты оны барлық мүше-мемлекеттерідің
ратификациялауы болып табылады. 1999 жылдың көктемінде ратификациялау
үрдісі аяқталып, шарт ресми түрде 1999 жылдың 1 мамырында күшіне енді.
Амстердам шарты және оның қосымшасы Еуропа Одағының және еуропа құқығының
қай бағытта дамып келе жатқаны туралы жеткілікті және айқын түсінік береді.
Амстердам шарты іске қосатын жаңалықтардың арасында адамның негізгі
құқықтары мен бостандықтарын қорғауда назардың күшейтілгенін атап өту
маңызды. Амстердам шартының кіріспе бөліміне және баптар бойынша мәтініне
Одақ шеңберінде еркіндік, қауіпсіздік және заңдылық қеңістігін құру туралы
ережелер енгізілген. Одақ институттары қабылдайтын шешімдер өзінің
ашықтығымен ерекшеленіп, азаматтардың мұқтаждары мен талаптарына жақын
болуы керек. Одақтың азаматтығын белгілеу де Амстердам шартында барынша
айқындала түскен петициялар жөніндегі Комиссия мен адам құқықтары жөніндегі
өкілетті өкілдің қызметтері де адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды
күшейту талаптарына жауап беруі тиіс.
Одақтың мақсаттары мен принциптерін айқындай отырып Шарт Одақ
бостандық, демократия, негізгі құқықтар мен бостандықтарды сыйлау
принциптерінде және барлық мүше-мемлекеттер үшін ортақ болып табылатын
құқықтық мемлекет принциптерінде құрылады деп белгілейді (Ғ бабы; н.н.6
бабы). Шарттың осы саласында енгізілетін ережелердің арасында - негізгі
құқықтар мен бостандықтарды өрескел және ұзақ уақыт бұзған мүше-
мемлекеттерге санкциялар қолдану мүмкіндігі бар. Мұндай жағдайлар
анықталғанда Кеңес ережені бұзушы мемлекеттің құрылтай шартында
қарастырылған өкілеттілігін жүзеге асыруын тоқтату туралы шешім қабылдай
алады. Атап айтқанда бұл тиісті мүше-мемлекеттің Кеңесте дауыс беру құқына
қатысты болуы мүмкін. Ереже бұзған мемлекетке салынған санкция оны Одақ
қатарында болуға байланысты міндеттемелерін орындаудан босатпайды.
Одақтың келешегі үшін Қауымдастықтың құқын және ЕО Сотының юрисдикциясын
қолдану аясын кеңейту аса маңызды қадам болды. Бұл Шенген келісімін
коммунитаризациялау барысында айқын көрінді. Виза саясатын реттеу, баспана
беру және көші-қон саясатын реттеу мәселелеріне қатысты тиісті ережелер
Амстердам шартының мәтініне тікелей енгізілді. Алайда бұл шешімге Одақтың
барлық мүше-мемлекеттері келіскен жоқ. Англия, Ирландия және Дания Шарт
мәтініне қосымша арнайы құжатта өздерінің айрықша көзқарастарын білдірді.
Одақ шеңберінде кейбір келісімдер және соларға сүйенген заңдық шешімдер
мүше-мемлекеттердің барлығына емес, кейбіреулеріне ғана қолданылатын
жағдайларды ескере отырып, Амстердам шарты ілгерішіл ынтымақтастық
тұжырымда жасайды. Осы тұғырнамаға сәйкес интеграциялық үрдістерді
тереңдетуге бағытталған қадамдар жасаған мемлекеттер өзара қарым-
қатынасында құрылтай шартында белгіленген мақсаттар мен міндеттерді
жеделдетіп жүзеге асыруға ықпал ететін қаулылар ала алады. Амстердам шарты
келісілген шешімдерді мүше-мемлекеттердің бір бөлігі ғана қабылдайтын
мұндай тәжірибенің дұрыстығын мойындап қана қоймай, ілгерішіл ынтымақтастық
тұжырымдамасын жүзеге асырудың тәртібі мен механизмін де қарастырды.
Амстердам келісімінің соңғы мәтінін қабылдағанға дейін Еуропалық Одақтың
барлық елдерінде өздеріне қатысты мазасыздықтар туып отырды. Германия,
Австрия, Бенилюкс елдері және Италия ішкі істер және құқық саласының
мәселелерін бірінші тірекке енгізуге жақ болды, Британия және Дания оны
үшінші тірекке жинап, үкіметаралық қамы ретінде сақтап қалу керек деді.
Франция басында еркін жүріп-тұруға байланысты баптармен өзінің
келіспейтігінін білдірді де, Греция және Финляндиямен қосылып, осы
мәселелердің үкіметаралық қатынастардың шегінен шығып кетуіне қарсылығын
көрсетті. Соңында бұл елдер еркін жүріп-тұрудың бірінші тірекке
енгізілуіне, ал Франция Еуропалық соттың ішкі қауіпсіздік істеріне
араласпау мүмкіндігіне байланысты қауіптің жоқтығына көзі жеткеннен соң
ғана келісті. Ирландия да шиеленіскен жағдайда болды. Өйткені Британия
шекаралық бақылау құқығын өзінде қалдырды да, еркін жүріп-тұру туралы
келісіммен келіспеді. Ирландықтар да осы шешіммен келісуге мәжбүр болды.
Мұндай шешім идеологиялық себептермен емес, тек Ұлыбританияның және
Ирландия Республикасының құрамындағы бір кеңістікті сақтап қалу үшін ғана
қабылданған болатын. Сонымен қатар, Ирландиядан шығатындардың 70 пайызы
Британияға қарай бағыт алады. Үкіметаралық конференцияның соңғы бірнеше
аптада істеген жұмысынан кейін, қатысушылардың осы үлкен қиыншылықтарды
жеңуіне үш жағдай мүмкіндік берді. Біріншіден, конференцияға жаңадан
қабылданған лейбористік үкімет британ позициясының жұмсарғандығы. Бірақ
Тони Блэр өзінің алдындағылары секілді шекаралық бақылауды сақтап қалу
уәдесімен байланысты болды. Ағылшындықтар еркін жүріп-тұру мәселесін
бірінші тірекке енгізуге өзінің келісімін берді. Екіншіден, Германия
ойламаған жерден осы мәселеге білікті көпшілікпен дауыс беру ережесін
қолдау міндетінен бас тартты. Дегенмен парламенттік сайлауларға дейін әлі
18 ай бар болатын, Гельмут Коль жер үкіметінің қысымына көбірек тартылып
отырды, олар Брюссельдің өкілеттілігін одан кеңейтпеуін мінддеттеді. Герман
жерлерінің өзі иммиграция және ішкі қауіпсіздік істерінде аса өкілеттілікке
ие және олар оның қысқаруына, әсіресе иммигранттардың жаппай ағымына қарсы
болды. Үшіншіден, келісім-шарттың соңғы мәтініне ерекше тәртіптер және
жалпы келісімдерге қосылмау мүмкіндіктері туралы қиын жағдайлар енгізілді,
осының арқасында ерекшелік ұлттық мүдделер мен мүше-мемлекеттердің
міндеттері ескерілді [11, с. 15].
Сонымен, іс-қимылдың Вена жоспарын жасау еуропалық еркіндік,
қауіпсіздік және құқықтық қорғау идеясын жүзеге асырудың бастапқы сатысы
болды. Жоспардың екінші бөлімінде нақты ұсыныстар мен іс-шаралар берілген.
Бұл ұсыныстар ЕО-тың Тампереде өткен саммитінде қарастырылды. Ол ішкі істер
және құқық саласындағы ынтымақтастықтың дамуында ғана емес, жалпы еуропалық
интеграцияда да маңызды кезең болды.
Еуропалық Одақтың кезектен тыс саммиті 1999 жылдың 15-16 қазанында
Тампере қаласында (Финляндия) өтті. Оның мақсаты - Амстердам келісімін
жүзеге асыру жолдары туралы саяси мәмілеге келу, еуропалық кеңістік
құрудың стратегиялық бағыттарын, сонымен қатар әрбір бағыт шеңберінде ЕО
институттарының нақты міндеттерін анықтау болды. Пікірталас нәтижесі
бойынша саммит Қорытынды қабылдады, ол Тампере кезеңі атауына ие болды
[13, с. 216]. Жиналысқа қатысушылар іс-қимылдың мынадай басым салаларын
анықтады:
– Иммиграциялық саясат және саяси баспана беру. Қорытындыда ЕО
территориясында саяси баспана берудің ортақ жүйесінің қажеттілігі
мойындалады. Саммит бұл жүйе Дублин Конвенциясының баптарына және
босқындарды уақытша қорғау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz