Психиканың даму және қалыптасу заңдылығы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым .
2. психологияға түсінік
3. Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі . мінез.
4. Бозбала психологиясы
5. Бойжеткен психологиясы
6. Бозбала мен бойжеткенді тәрбиелеу психологиясы
Қорытнды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым .
2. психологияға түсінік
3. Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі . мінез.
4. Бозбала психологиясы
5. Бойжеткен психологиясы
6. Бозбала мен бойжеткенді тәрбиелеу психологиясы
Қорытнды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазіргі таңдағы Қазақстан Респупликамыздың жастарының психологиялық жағдайы өте жаксы және де өте белсенді дамуда десек те болады өзге ұлттарға қарағанда сол себептті біз міндетті түрде ұлттық бұрыннан дамыған мінезімізге көңіл бөлгеніміз өте орынды деп санаймын .
Қазақстанда жағымсыз жат әрекеттердін қазіргі жағдайына, нарықтық қатынасқа ену мен мынадай: жумыссыздық акшанын кұнсыздануы, өндрістердін кұлдырауы секілді феномендердін пайда болуы үлкен әсер етіп отыр. Әрине, бұл феномендердің көріп отырғандай зиянды әсерінің нәтижесінде жастардың жат әрекеттері өсіп отыр.
Біздің көзқарасымыз бойынша, жастардың жағымсыз жат әрекеттерімен күресудің бірден-бір жол ретінде, жастармен профилактикалық жұмыс жүргізудің мақсаты-табысты әлеуметтенуте жағдай жасау мен адамдарда қабілететтілік, жауапкершіліктік қасиеттерін қалыптастыру процесіне көмек ету болып табылады.
Профилактика — бұл біздің жастарымызды тәрбиелеудің жалпы процесінін кұрама бөлігі, қылмыспен күрестегі басты бағыт, "өз ішіне медициналық педагогикалық, аспектіні алатын басты әлеуметтік мәселе". Құқық бұзу профилактикасы, қылмыс туралы алдын-ала ескерту не болмаса баска да асоциалды кубылыстар жайлы ескерту максатында, антиқоғамдык, өмір салтын жүргізіп жатқан жеке адамдарға жүйелік түрде іске асатын, мақсатты бағытталған әсердә болжайды. Бұл анықтамаларды өз жұмыстарында көптеген социологтар берген. Бұл түсініктер, әрине, бір түпті негіздейді.
Ұлттық мінез адамдардың тарихи калыптасқан бірлестігі мен ірі топтары болып саналатын этностын, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік жағдайының, тұтастығы арқылы танылады. Әрбір халық пен ұлттын, этностың өзіндік мінез-құлыктарының ерекшеліктері болатындығы — тарихи шындық және объективті фактор. Қазақ халкының түркі тектес өзге халықтардан ерекшеленігі тұратын өзіндік сипатқасиеттері бар, Ыбырай Алтынсарин еңбектерінде өз халқының мінез- құлқына тән бірсыпыра қасиеттерді атап көрсеткенді. Оның, анықтауынша, қазақ, халқына қарапайымдылық пен кішіпейілдік, ашық-жарқын көңіл мен кеңпейілділік, өзге нәсілді адамдарға деген достығ және сыйластық көзқарас, қонақжайлылық, пен пайымшылдық, сияқты қасиеттер тән. Сондай-ақ олардын, бойында өзге де мінез-құлық, сипаттары бар. Бұл орайда, қазақтардың, өз жері мен Отанына, туған еліне деген шексіз сүуйіспенпеншілігі, мал шаруашылығымен айналысуға икемділігі, меймандостығы мен балажандығы, өмірдің қиыншылықтары мен әділетсіз істерге төзімділігі, сөз өнерін ардақтауы, шешендік қабілеті, еңбексуйгіштігі мен шыдамдылығы олардың жалпы ұлттық қасиеттері болып табылады.
Қазақстанда жағымсыз жат әрекеттердін қазіргі жағдайына, нарықтық қатынасқа ену мен мынадай: жумыссыздық акшанын кұнсыздануы, өндрістердін кұлдырауы секілді феномендердін пайда болуы үлкен әсер етіп отыр. Әрине, бұл феномендердің көріп отырғандай зиянды әсерінің нәтижесінде жастардың жат әрекеттері өсіп отыр.
Біздің көзқарасымыз бойынша, жастардың жағымсыз жат әрекеттерімен күресудің бірден-бір жол ретінде, жастармен профилактикалық жұмыс жүргізудің мақсаты-табысты әлеуметтенуте жағдай жасау мен адамдарда қабілететтілік, жауапкершіліктік қасиеттерін қалыптастыру процесіне көмек ету болып табылады.
Профилактика — бұл біздің жастарымызды тәрбиелеудің жалпы процесінін кұрама бөлігі, қылмыспен күрестегі басты бағыт, "өз ішіне медициналық педагогикалық, аспектіні алатын басты әлеуметтік мәселе". Құқық бұзу профилактикасы, қылмыс туралы алдын-ала ескерту не болмаса баска да асоциалды кубылыстар жайлы ескерту максатында, антиқоғамдык, өмір салтын жүргізіп жатқан жеке адамдарға жүйелік түрде іске асатын, мақсатты бағытталған әсердә болжайды. Бұл анықтамаларды өз жұмыстарында көптеген социологтар берген. Бұл түсініктер, әрине, бір түпті негіздейді.
Ұлттық мінез адамдардың тарихи калыптасқан бірлестігі мен ірі топтары болып саналатын этностын, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік жағдайының, тұтастығы арқылы танылады. Әрбір халық пен ұлттын, этностың өзіндік мінез-құлыктарының ерекшеліктері болатындығы — тарихи шындық және объективті фактор. Қазақ халкының түркі тектес өзге халықтардан ерекшеленігі тұратын өзіндік сипатқасиеттері бар, Ыбырай Алтынсарин еңбектерінде өз халқының мінез- құлқына тән бірсыпыра қасиеттерді атап көрсеткенді. Оның, анықтауынша, қазақ, халқына қарапайымдылық пен кішіпейілдік, ашық-жарқын көңіл мен кеңпейілділік, өзге нәсілді адамдарға деген достығ және сыйластық көзқарас, қонақжайлылық, пен пайымшылдық, сияқты қасиеттер тән. Сондай-ақ олардын, бойында өзге де мінез-құлық, сипаттары бар. Бұл орайда, қазақтардың, өз жері мен Отанына, туған еліне деген шексіз сүуйіспенпеншілігі, мал шаруашылығымен айналысуға икемділігі, меймандостығы мен балажандығы, өмірдің қиыншылықтары мен әділетсіз істерге төзімділігі, сөз өнерін ардақтауы, шешендік қабілеті, еңбексуйгіштігі мен шыдамдылығы олардың жалпы ұлттық қасиеттері болып табылады.
1. Жарықбаев Қ. «Жантану», Алматы 1996 жыл.
2. Сәбет Бап-Баба «Жантану негіздері», Алматы 2003жыл.
3. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы 1993жыл.
4. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология, Алматы мектеп 2002жыл.
5. «Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы», А.В.Петровский, Алматы-1987жыл.
6. Алдамұратов, Рақымбетов, Іргебаева, Нығметов «Жалпы психология», Алматы-1996жыл.
2. Сәбет Бап-Баба «Жантану негіздері», Алматы 2003жыл.
3. Тәжібаев Т. «Жалпы психология», Алматы 1993жыл.
4. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Педагогика және психология, Алматы мектеп 2002жыл.
5. «Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы», А.В.Петровский, Алматы-1987жыл.
6. Алдамұратов, Рақымбетов, Іргебаева, Нығметов «Жалпы психология», Алматы-1996жыл.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым –
2. психологияға түсінік
3. Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі – мінез.
4. Бозбала психологиясы
5. Бойжеткен психологиясы
6. Бозбала мен бойжеткенді тәрбиелеу психологиясы
Қорытнды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі таңдағы Қазақстан Респупликамыздың жастарының психологиялық
жағдайы өте жаксы және де өте белсенді дамуда десек те болады өзге ұлттарға
қарағанда сол себептті біз міндетті түрде ұлттық бұрыннан дамыған
мінезімізге көңіл бөлгеніміз өте орынды деп санаймын .
Қазақстанда жағымсыз жат әрекеттердін қазіргі жағдайына, нарықтық
қатынасқа ену мен мынадай: жумыссыздық акшанын кұнсыздануы, өндрістердін
кұлдырауы секілді феномендердін пайда болуы үлкен әсер етіп отыр. Әрине,
бұл феномендердің көріп отырғандай зиянды әсерінің нәтижесінде жастардың
жат әрекеттері өсіп отыр.
Біздің көзқарасымыз бойынша, жастардың жағымсыз жат әрекеттерімен күресудің
бірден-бір жол ретінде, жастармен профилактикалық жұмыс жүргізудің мақсаты-
табысты әлеуметтенуте жағдай жасау мен адамдарда қабілететтілік,
жауапкершіліктік қасиеттерін қалыптастыру процесіне көмек ету болып
табылады.
Профилактика — бұл біздің жастарымызды тәрбиелеудің жалпы процесінін
кұрама бөлігі, қылмыспен күрестегі басты бағыт, "өз ішіне медициналық
педагогикалық, аспектіні алатын басты әлеуметтік мәселе". Құқық бұзу
профилактикасы, қылмыс туралы алдын-ала ескерту не болмаса баска да
асоциалды кубылыстар жайлы ескерту максатында, антиқоғамдык, өмір салтын
жүргізіп жатқан жеке адамдарға жүйелік түрде іске асатын, мақсатты
бағытталған әсердә болжайды. Бұл анықтамаларды өз жұмыстарында
көптеген социологтар берген. Бұл түсініктер, әрине, бір түпті негіздейді.
Ұлттық мінез адамдардың тарихи калыптасқан бірлестігі мен ірі топтары
болып саналатын этностын, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік
жағдайының, тұтастығы арқылы танылады. Әрбір халық пен ұлттын, этностың
өзіндік мінез-құлыктарының ерекшеліктері болатындығы — тарихи шындық және
объективті фактор. Қазақ халкының түркі тектес өзге халықтардан
ерекшеленігі тұратын өзіндік сипатқасиеттері бар, Ыбырай Алтынсарин
еңбектерінде өз халқының мінез- құлқына тән бірсыпыра қасиеттерді атап
көрсеткенді. Оның, анықтауынша, қазақ, халқына қарапайымдылық пен
кішіпейілдік, ашық-жарқын көңіл мен кеңпейілділік, өзге нәсілді адамдарға
деген достығ және сыйластық көзқарас, қонақжайлылық, пен пайымшылдық,
сияқты қасиеттер тән. Сондай-ақ олардын, бойында өзге де мінез-құлық,
сипаттары бар. Бұл орайда, қазақтардың, өз жері мен Отанына, туған еліне
деген шексіз сүуйіспенпеншілігі, мал шаруашылығымен айналысуға икемділігі,
меймандостығы мен балажандығы, өмірдің қиыншылықтары мен әділетсіз
істерге төзімділігі, сөз өнерін ардақтауы, шешендік қабілеті,
еңбексуйгіштігі мен шыдамдылығы олардың жалпы ұлттық қасиеттері болып
табылады.
Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым –
психологияға түсінік
Психология – жануар мен адам жанының (психика) пайда болу, даму
және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Жан құбылыстары бізді қоршап тұрған сыртқы дүниииие заттары
мен нәрселерінің мидағы әр турлі бейнелері болып табылады. Түйсік,
ой, сезім, елес, қабілет, қызығу, мінез т.б - осындай бейнелер түрінде
көбімізге өз тәжірибемізден жақсы мәлім, тілімізде қолданылатын
сөздер. Бұлардың мән-мағынасы мен заңдылықтарын психология пәні арқылы
танып-біліп, ұғынуға болады. Психология термині гректің екі сөзінен
тұрады. Оның біріншісі, псюхия (қазақша жан) логия немесе логос (қазақшасы
ілім-білім). Сөйтіп бұл сөз жан туралы ілім дейтін түсінікті білдіреді.
Бірақ психологияны қысқа түрде жан туралы ілім деп айта салмай өз алдына
күрделі заңдылықтары бар дербес тәжірибеге сүйенген ғылым деп ұғынуымыз
қажет.
Адамның жан-дүниесінің күрделі ағымын дұрыс аңғару үшін алдымен оларды
белгілі жүйеге топтастыруымыз керек. Кісінің жан сыры, яғни ғылым тілімен
айтқанда оның психикасы бір-бірімен тығыз байланысты үш топқа бөлінеді.
Олардың бірі – психикалық процестер бұлер тілімізде жан қуаттары деп
аталады. Жан құбылыстарының тағы бір түрі – психикалық кейіп немесе қалып,
ал үшіншілері кісінің жеке-дара қасиеттері немесе өзгешеліктері деп
аталынады.
Жан қуаттарының бір тобы (түйсік қабылдау, елес т.б.) сыртқы дүние
заттары мен құбылыстарын тікелей танып-білуде көрінетін болса енді
біреулері (ой, қиял т.б.) бұлардың арасындағы күрделі байланыстар мен
дәнекерлі қатынастарды, сапалық өзгерістерді тереңдей бойлап білуде ерекше
орын алады. Адамның сыртқы ортамен (объективтік шындық) үздіксіз жасалып
отыратын белсенді байланысында оның сезім, ерік процестері де шешуші рол
атқарады.
Психикалық кейіп немесе қалып бұл адамның түрлі көңіл күйінің (шабыт,
зерігу, абыржу, сергектік, белсенділік т.б.) бірсыдырғы тұрақты белгілері.
Психикалық қасиеттер немесе адамның жеке дара өзгешеліктері бұл бір адамды
екінші адамнан ажыратуға негіз болатын ең маңызды, ең тұрлаулы, тұрақты
ерекшеліктері. Бұған әрбір адамның мінещі мен темпераменті, қабілеті мен
дүние танымы, сенімі мен талғамы, мұраты мен қызығуы жатады. Бұлардың да
қалыптасуында адамның өскен ортасы мен қатар кейбір ұлттық жас өзгешелік,
кәсіптік өзгешеліктері бірсыдырғы орын алады. Адамның негізгі жан қуаттары
сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы түрлі деңгейдегі бейнелері
болып табылады. Аспанда жұлдыздар жымыңдап бір өшіп бір жанып тұр, оқтын-
оқтын самал желдің ақырын ғана толқып ескен лебі денеге тиеді. Шөп сыбдыры
баяу ғана құлаққа шалынады. Жас жусанның иісі мұрын жаратындай көлде әлсін
әлі құрбақа бақылдайды. Осы үзіндіде адамның түйсік қабылдау деп аталатын
жан қуаттары жақсы байқалады. Түйсікте сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының толып жатқан жеке сапалары мен қасиеттері сәулеленетін
болса, қабылдауда олар мида тұтас зат күйінде бейнеледі. Қабылданған заттар
санамыздан жойылып, өшіп кетпейді. Оларды түрліше жағдайда елестетуге
болады. Мәселен, студент үйіне хат жазып отырып, ондағыларды бет-пішінін,
үй ішіндегі нәрселерді көз алдына түсіре алады. Мұндай жағдайда оның
басында елестету процестері пайда болады. Бұл тікелей қабылданбай тұрған
нәрселер мен заттардың күңгірттеу жалпылама бейнесі. Оқушы саюаққа
дайындалады. Кейін мұғалім сұрағанда ол оқиғаны есіне түсіріп, айтып
береді. Сөйтіп, қажетті нәрселерді есіне сақтайды да қажетсіз, қызықсыз
жәйттерді ұмытады. Бұл жерде ес, жад процестері жайлы айтылып отыр.
Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі – мінез
Бозбала мен бойжеткендердің жеке басынан ерекше дараланып байқалатын
психикалық сипаттардың бірі – мінез бен темперамент.
Адам мінезінің қалыптасуы қоғамдық болмыспен, әлеуметтік қоршаумен
(мектеп, оқу, өндіріс ұжымдары, қоғамдық ұйымдар, т.б.) тығыз байланысты.
Осы айтылғандар мінездің дамуы үшін шешуші роль атқарады. Мінез өзгермейтін
тума қасиет емес, ол өмірде қалыптасады. Мәселен ешбір бала туысынан
еңбексүйгіш не жалқау, тәртіпті не ұстамсыз болып тумайды. Оның мінезі ұзақ
жылғы өмір сүру барысында, өмірдің сан-алуан ситуацияларының ағымына қарай,
тәрбие процесінің ықпалымен қалыптасып отырады. Адамның сыртқы ортамен
жасайтын қарым-қатынасы – белсенді қарым-қатынас.
Иманжүзді, адамгершілігі мол адамның бойынан таблатын ұйымшылдық,
төзімділік, жігерлілік, намыстылық сияқты тамаша мінез бітістері де –
қоғамдық-әлеуметтік жағдай тудырған ұнамды психологиялық қасиеттері.
ХХ ғасырдың соңында ғылыми танымның алдыңғы қатарына адамның болмыстық
құндылықтарының мәнін түсіну мәселесі туындады. Сол себептен ғылымда жалпы
білім беретін мектептердің әдістемелік тұрғыда даму кезеңін белгілеп,
жасөспірімдердің мінез типтерін анықтау жолдары – адамның мінез- құлқының
психологиялық реттеуші ретінде зерттелуде екенін дәлелдейді. Соңғы уақытта
жалпы білім беретін мектептерде жасөспірімдердің ауытқушылық мінез-құлқы
ретіндегі қатыгездік, агрессиялық, жағымсыз асоциалды мінез-құлықтарын
интенсивті түрде зерттеуді талап етіп отыр.
Осыған орай қозғап отырған мәселеміз жасөспірімнің типтік ортақ
мінездерімен қатар дара мінез бітістердің де сан алуан түрлері болатындығы
мәлім. Сонымен қатар жасөспірімдердің мінез типін білмей олардың жүріс-
тұрысындағы ауытқулардың пайда болуына әсер ететін мәселелерді шешу өте
қиынға түседі. Жасөспірімдерде психопатия және мінез акцентуациялар бар
болғанда кейбір мұғалімдер оқушылардың мінез ерекшкліктеріне түсіне
алмағандықтан бұрыс көзқарас қалыптасып, артық талап қойылады, ал бұдан
түсінбеушілік пен қайшылық туындайды. Сондықтан жасөспірімдердің мінез
типін анықтау үшін жалпы білім беретін мектеп психологтары да қарым-
қатынастың психологиялық коррекциялаудың табысты болуына ықпал етуге тиіс.
Жасөспірімдерді патомінездемелік тексерудің тағы бір маңызды
міндеті мінез девиациялардың патологиялық типтердің диагностикалау болып
табылады. Атап айтқанда конституционалды психопатия типтерін, психопатиялық
дамуларды (патомінездемелік құрамалардың) және өзге де психопатияға ұқсас
бұзушыларды анықтау.
Бозбала психологиясы
Жас мөлшері жігіттік пен жасөспірімдік шақтың аралығынан табылатын 15-
17-дегі кейбір әлде де мектепте оқитын енді біреулері қызметте жүрген
бозбала балаң жастағылардың осы кездері бойлары өсіп, салмағы артып,
кескеін-келбеті де ересек адамға жақындайды. Жан қуаттары мен дене күшінің
(бұлшық еттері, қаңқасы) мүмкіндіктері, арта түседі. Жас адамның жыныстық
жағынан жетіліп, өзінің ішкі жан-дүниесіне ерекше үңіле түсуі құрбы-құрдас,
жора-жолдастармен қарым-қатынас жасауға аса ынталы болуы бойымен қатар ақыл-
ойының да біршама толысуы осы жастағыларға тән негізгі психологиялық
құрылымдар. Жастық шақ адам өмірінің көктемі. Бұл жайлы халқымыз жеріне
жеткізе айтқан. Мәселен, Ақыл – жастан, Жастық – жалын Болымдының
баласы он бесінде баспын дер, Жігіт болсаң, шоқ бол, Шоқ болмасаң, жоқ
бол секілді қатты сөздер бозбалалық шақ адамның ақыл-ой, қауыр өсетін
қажырлы іс-әрекетке, қимыл-қозғалысқа аса құштар, албырт романтикалық кез
екенін өте дәл бейнелейді. Жастық шақтың басты белгісі, адамның жаны мен
тәнінің сапалылық жандық жағынан да үлкен өзгерістерге түсуінде. Осы жастан
адамның қоғамдық белсенділігі артады, сана сезімі өседі. Жан қуаттары
шыңдала, молайа түседі. Ол өзі өмір сүретін ортадан тиісті орын алуға
тырысады. Қоршаған ортаға сын көзбен қарай бастайды. Бұл жастағылар да өзін-
өзі бағалауға талпыну, рухани өмірге қызығу, имандылық пен адамгершілік
идеялары оянып, кемелдене бастайды. Халық даналығы жастарға қызығы мол,
қайтып оралмайтын, кейін іздесең де табылмайтын адам өміріндегі осынау
қызықты кезеңді бос өткізсең, оның орнын ешуақытта да толтыра алмайсың дей
келіп, бұл кезде , ғылым-білімді, өнердің сан-алуан түрін меңгеруге
мүмкіндігі мол болатынын сол себепті оған көп оқып, үлкендерден тағылым
алып, үйрене біле берудің керектілігін әдейілеп ескертеді. Олардың
еңбексүйгіш, көпшіл, белсенді, өнергелі азамат болуын аңсайды. Мәселен,
Жігіт адамға жетпіс өнер де аз Жігіт сегіз қырлы, бір сырлы болсын,
Менмендік жігіттің соры Өзім білем деген жігіттің басына ойран салғаны,
Көп біледі деген жігіттің басына қорған салғаны, Селтеңдеген жігіттің
серкесінің соры Жасында көргені жоқ, өскенде айтары жоқ Жас күнінде
еңбек қылсаң, есейгенше жетілерсің Жастың жұмыссыз жүргені сөкеттік
деген мақал-мәтелдер бозбалаға, жас жігітке тікелей айтылған ақыл-кеңестің
бір тобы.
Балғын жастық шақ тасқындаған күш-қуатымен, мөлдір де пәк көзқарасымен
өзіндік сеніммен бәрін де елжірей қабылдай беретін өзіндік ерекшелігімен
көрінетін қайталанбас тәтті дәурен. Осы жастағылардың арманы да мақсаты да
көп. Бұл оған зор түрткі болып, ылғи да мазасын алып, тыным таптырмайды.
Кім болам? Не үшін бұл дүниеге келдім? Тірлікте не тындырам? Жұртқа қалайша
пайдамды тигізем? Өзімді қоршаған дүниенің сыры неде? Оның жақсылығы мен
жаманшылығы қоса жүретіні несі? Адам қатарлы өмір сүру үшін қандай мінез
керек? Оны қалай тәрбиелеуге болады? Бозбала шақтың аса бір жан сұлулығы
оның өзіндік романтикасы, әсіресе болашаққа деген таудай талабы мен үлкен
үмітінде.
Бойжеткен психологиясы
Қазақ ұғымында 15-16-ға келген бойжеткен ақыл-есі, дене бітімі ,
келбет-кескіні кемелденген, отау құруға жарап қалған қыз бала.
Қай халықта болмасын қыз әдемілік пен әдептіліктің, сұлулықтың баламасы
іспеттес.Халқымыз жайсаң мінезді, әдепті жігітті де “қыз мінезді жігіт
екен’’деп тегін айтпаған. Халық аузындағы “Қыздың жиған жүгіндей’’
“Қыздың тіккен кестесіндей’’деген тіркестер бойжеткенге тән психологияны
(нәзіктік пен байсалдылықты, шеберлік пен ұқыптылықты, сұлулық пен
сымбаттылықты т.б.) аңғартып тұрған жоқ па?
Кез-келген қазақ отбасы осынау ерекшелікті жақсы түсіне біліп,
бойжеткен қызын алақанына салып, әлпештеумен бірге, оны ылғи да жібектей
мінезімен,уыздай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым –
2. психологияға түсінік
3. Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі – мінез.
4. Бозбала психологиясы
5. Бойжеткен психологиясы
6. Бозбала мен бойжеткенді тәрбиелеу психологиясы
Қорытнды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі таңдағы Қазақстан Респупликамыздың жастарының психологиялық
жағдайы өте жаксы және де өте белсенді дамуда десек те болады өзге ұлттарға
қарағанда сол себептті біз міндетті түрде ұлттық бұрыннан дамыған
мінезімізге көңіл бөлгеніміз өте орынды деп санаймын .
Қазақстанда жағымсыз жат әрекеттердін қазіргі жағдайына, нарықтық
қатынасқа ену мен мынадай: жумыссыздық акшанын кұнсыздануы, өндрістердін
кұлдырауы секілді феномендердін пайда болуы үлкен әсер етіп отыр. Әрине,
бұл феномендердің көріп отырғандай зиянды әсерінің нәтижесінде жастардың
жат әрекеттері өсіп отыр.
Біздің көзқарасымыз бойынша, жастардың жағымсыз жат әрекеттерімен күресудің
бірден-бір жол ретінде, жастармен профилактикалық жұмыс жүргізудің мақсаты-
табысты әлеуметтенуте жағдай жасау мен адамдарда қабілететтілік,
жауапкершіліктік қасиеттерін қалыптастыру процесіне көмек ету болып
табылады.
Профилактика — бұл біздің жастарымызды тәрбиелеудің жалпы процесінін
кұрама бөлігі, қылмыспен күрестегі басты бағыт, "өз ішіне медициналық
педагогикалық, аспектіні алатын басты әлеуметтік мәселе". Құқық бұзу
профилактикасы, қылмыс туралы алдын-ала ескерту не болмаса баска да
асоциалды кубылыстар жайлы ескерту максатында, антиқоғамдык, өмір салтын
жүргізіп жатқан жеке адамдарға жүйелік түрде іске асатын, мақсатты
бағытталған әсердә болжайды. Бұл анықтамаларды өз жұмыстарында
көптеген социологтар берген. Бұл түсініктер, әрине, бір түпті негіздейді.
Ұлттық мінез адамдардың тарихи калыптасқан бірлестігі мен ірі топтары
болып саналатын этностын, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік
жағдайының, тұтастығы арқылы танылады. Әрбір халық пен ұлттын, этностың
өзіндік мінез-құлыктарының ерекшеліктері болатындығы — тарихи шындық және
объективті фактор. Қазақ халкының түркі тектес өзге халықтардан
ерекшеленігі тұратын өзіндік сипатқасиеттері бар, Ыбырай Алтынсарин
еңбектерінде өз халқының мінез- құлқына тән бірсыпыра қасиеттерді атап
көрсеткенді. Оның, анықтауынша, қазақ, халқына қарапайымдылық пен
кішіпейілдік, ашық-жарқын көңіл мен кеңпейілділік, өзге нәсілді адамдарға
деген достығ және сыйластық көзқарас, қонақжайлылық, пен пайымшылдық,
сияқты қасиеттер тән. Сондай-ақ олардын, бойында өзге де мінез-құлық,
сипаттары бар. Бұл орайда, қазақтардың, өз жері мен Отанына, туған еліне
деген шексіз сүуйіспенпеншілігі, мал шаруашылығымен айналысуға икемділігі,
меймандостығы мен балажандығы, өмірдің қиыншылықтары мен әділетсіз
істерге төзімділігі, сөз өнерін ардақтауы, шешендік қабілеті,
еңбексуйгіштігі мен шыдамдылығы олардың жалпы ұлттық қасиеттері болып
табылады.
Психиканың даму және қалыптасу заңдылығын зерттейтін ғылым –
психологияға түсінік
Психология – жануар мен адам жанының (психика) пайда болу, даму
және қалыптасу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Жан құбылыстары бізді қоршап тұрған сыртқы дүниииие заттары
мен нәрселерінің мидағы әр турлі бейнелері болып табылады. Түйсік,
ой, сезім, елес, қабілет, қызығу, мінез т.б - осындай бейнелер түрінде
көбімізге өз тәжірибемізден жақсы мәлім, тілімізде қолданылатын
сөздер. Бұлардың мән-мағынасы мен заңдылықтарын психология пәні арқылы
танып-біліп, ұғынуға болады. Психология термині гректің екі сөзінен
тұрады. Оның біріншісі, псюхия (қазақша жан) логия немесе логос (қазақшасы
ілім-білім). Сөйтіп бұл сөз жан туралы ілім дейтін түсінікті білдіреді.
Бірақ психологияны қысқа түрде жан туралы ілім деп айта салмай өз алдына
күрделі заңдылықтары бар дербес тәжірибеге сүйенген ғылым деп ұғынуымыз
қажет.
Адамның жан-дүниесінің күрделі ағымын дұрыс аңғару үшін алдымен оларды
белгілі жүйеге топтастыруымыз керек. Кісінің жан сыры, яғни ғылым тілімен
айтқанда оның психикасы бір-бірімен тығыз байланысты үш топқа бөлінеді.
Олардың бірі – психикалық процестер бұлер тілімізде жан қуаттары деп
аталады. Жан құбылыстарының тағы бір түрі – психикалық кейіп немесе қалып,
ал үшіншілері кісінің жеке-дара қасиеттері немесе өзгешеліктері деп
аталынады.
Жан қуаттарының бір тобы (түйсік қабылдау, елес т.б.) сыртқы дүние
заттары мен құбылыстарын тікелей танып-білуде көрінетін болса енді
біреулері (ой, қиял т.б.) бұлардың арасындағы күрделі байланыстар мен
дәнекерлі қатынастарды, сапалық өзгерістерді тереңдей бойлап білуде ерекше
орын алады. Адамның сыртқы ортамен (объективтік шындық) үздіксіз жасалып
отыратын белсенді байланысында оның сезім, ерік процестері де шешуші рол
атқарады.
Психикалық кейіп немесе қалып бұл адамның түрлі көңіл күйінің (шабыт,
зерігу, абыржу, сергектік, белсенділік т.б.) бірсыдырғы тұрақты белгілері.
Психикалық қасиеттер немесе адамның жеке дара өзгешеліктері бұл бір адамды
екінші адамнан ажыратуға негіз болатын ең маңызды, ең тұрлаулы, тұрақты
ерекшеліктері. Бұған әрбір адамның мінещі мен темпераменті, қабілеті мен
дүние танымы, сенімі мен талғамы, мұраты мен қызығуы жатады. Бұлардың да
қалыптасуында адамның өскен ортасы мен қатар кейбір ұлттық жас өзгешелік,
кәсіптік өзгешеліктері бірсыдырғы орын алады. Адамның негізгі жан қуаттары
сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы түрлі деңгейдегі бейнелері
болып табылады. Аспанда жұлдыздар жымыңдап бір өшіп бір жанып тұр, оқтын-
оқтын самал желдің ақырын ғана толқып ескен лебі денеге тиеді. Шөп сыбдыры
баяу ғана құлаққа шалынады. Жас жусанның иісі мұрын жаратындай көлде әлсін
әлі құрбақа бақылдайды. Осы үзіндіде адамның түйсік қабылдау деп аталатын
жан қуаттары жақсы байқалады. Түйсікте сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының толып жатқан жеке сапалары мен қасиеттері сәулеленетін
болса, қабылдауда олар мида тұтас зат күйінде бейнеледі. Қабылданған заттар
санамыздан жойылып, өшіп кетпейді. Оларды түрліше жағдайда елестетуге
болады. Мәселен, студент үйіне хат жазып отырып, ондағыларды бет-пішінін,
үй ішіндегі нәрселерді көз алдына түсіре алады. Мұндай жағдайда оның
басында елестету процестері пайда болады. Бұл тікелей қабылданбай тұрған
нәрселер мен заттардың күңгірттеу жалпылама бейнесі. Оқушы саюаққа
дайындалады. Кейін мұғалім сұрағанда ол оқиғаны есіне түсіріп, айтып
береді. Сөйтіп, қажетті нәрселерді есіне сақтайды да қажетсіз, қызықсыз
жәйттерді ұмытады. Бұл жерде ес, жад процестері жайлы айтылып отыр.
Бозбала мен бойжеткендердің психикалық сипаттардың бірі – мінез
Бозбала мен бойжеткендердің жеке басынан ерекше дараланып байқалатын
психикалық сипаттардың бірі – мінез бен темперамент.
Адам мінезінің қалыптасуы қоғамдық болмыспен, әлеуметтік қоршаумен
(мектеп, оқу, өндіріс ұжымдары, қоғамдық ұйымдар, т.б.) тығыз байланысты.
Осы айтылғандар мінездің дамуы үшін шешуші роль атқарады. Мінез өзгермейтін
тума қасиет емес, ол өмірде қалыптасады. Мәселен ешбір бала туысынан
еңбексүйгіш не жалқау, тәртіпті не ұстамсыз болып тумайды. Оның мінезі ұзақ
жылғы өмір сүру барысында, өмірдің сан-алуан ситуацияларының ағымына қарай,
тәрбие процесінің ықпалымен қалыптасып отырады. Адамның сыртқы ортамен
жасайтын қарым-қатынасы – белсенді қарым-қатынас.
Иманжүзді, адамгершілігі мол адамның бойынан таблатын ұйымшылдық,
төзімділік, жігерлілік, намыстылық сияқты тамаша мінез бітістері де –
қоғамдық-әлеуметтік жағдай тудырған ұнамды психологиялық қасиеттері.
ХХ ғасырдың соңында ғылыми танымның алдыңғы қатарына адамның болмыстық
құндылықтарының мәнін түсіну мәселесі туындады. Сол себептен ғылымда жалпы
білім беретін мектептердің әдістемелік тұрғыда даму кезеңін белгілеп,
жасөспірімдердің мінез типтерін анықтау жолдары – адамның мінез- құлқының
психологиялық реттеуші ретінде зерттелуде екенін дәлелдейді. Соңғы уақытта
жалпы білім беретін мектептерде жасөспірімдердің ауытқушылық мінез-құлқы
ретіндегі қатыгездік, агрессиялық, жағымсыз асоциалды мінез-құлықтарын
интенсивті түрде зерттеуді талап етіп отыр.
Осыған орай қозғап отырған мәселеміз жасөспірімнің типтік ортақ
мінездерімен қатар дара мінез бітістердің де сан алуан түрлері болатындығы
мәлім. Сонымен қатар жасөспірімдердің мінез типін білмей олардың жүріс-
тұрысындағы ауытқулардың пайда болуына әсер ететін мәселелерді шешу өте
қиынға түседі. Жасөспірімдерде психопатия және мінез акцентуациялар бар
болғанда кейбір мұғалімдер оқушылардың мінез ерекшкліктеріне түсіне
алмағандықтан бұрыс көзқарас қалыптасып, артық талап қойылады, ал бұдан
түсінбеушілік пен қайшылық туындайды. Сондықтан жасөспірімдердің мінез
типін анықтау үшін жалпы білім беретін мектеп психологтары да қарым-
қатынастың психологиялық коррекциялаудың табысты болуына ықпал етуге тиіс.
Жасөспірімдерді патомінездемелік тексерудің тағы бір маңызды
міндеті мінез девиациялардың патологиялық типтердің диагностикалау болып
табылады. Атап айтқанда конституционалды психопатия типтерін, психопатиялық
дамуларды (патомінездемелік құрамалардың) және өзге де психопатияға ұқсас
бұзушыларды анықтау.
Бозбала психологиясы
Жас мөлшері жігіттік пен жасөспірімдік шақтың аралығынан табылатын 15-
17-дегі кейбір әлде де мектепте оқитын енді біреулері қызметте жүрген
бозбала балаң жастағылардың осы кездері бойлары өсіп, салмағы артып,
кескеін-келбеті де ересек адамға жақындайды. Жан қуаттары мен дене күшінің
(бұлшық еттері, қаңқасы) мүмкіндіктері, арта түседі. Жас адамның жыныстық
жағынан жетіліп, өзінің ішкі жан-дүниесіне ерекше үңіле түсуі құрбы-құрдас,
жора-жолдастармен қарым-қатынас жасауға аса ынталы болуы бойымен қатар ақыл-
ойының да біршама толысуы осы жастағыларға тән негізгі психологиялық
құрылымдар. Жастық шақ адам өмірінің көктемі. Бұл жайлы халқымыз жеріне
жеткізе айтқан. Мәселен, Ақыл – жастан, Жастық – жалын Болымдының
баласы он бесінде баспын дер, Жігіт болсаң, шоқ бол, Шоқ болмасаң, жоқ
бол секілді қатты сөздер бозбалалық шақ адамның ақыл-ой, қауыр өсетін
қажырлы іс-әрекетке, қимыл-қозғалысқа аса құштар, албырт романтикалық кез
екенін өте дәл бейнелейді. Жастық шақтың басты белгісі, адамның жаны мен
тәнінің сапалылық жандық жағынан да үлкен өзгерістерге түсуінде. Осы жастан
адамның қоғамдық белсенділігі артады, сана сезімі өседі. Жан қуаттары
шыңдала, молайа түседі. Ол өзі өмір сүретін ортадан тиісті орын алуға
тырысады. Қоршаған ортаға сын көзбен қарай бастайды. Бұл жастағылар да өзін-
өзі бағалауға талпыну, рухани өмірге қызығу, имандылық пен адамгершілік
идеялары оянып, кемелдене бастайды. Халық даналығы жастарға қызығы мол,
қайтып оралмайтын, кейін іздесең де табылмайтын адам өміріндегі осынау
қызықты кезеңді бос өткізсең, оның орнын ешуақытта да толтыра алмайсың дей
келіп, бұл кезде , ғылым-білімді, өнердің сан-алуан түрін меңгеруге
мүмкіндігі мол болатынын сол себепті оған көп оқып, үлкендерден тағылым
алып, үйрене біле берудің керектілігін әдейілеп ескертеді. Олардың
еңбексүйгіш, көпшіл, белсенді, өнергелі азамат болуын аңсайды. Мәселен,
Жігіт адамға жетпіс өнер де аз Жігіт сегіз қырлы, бір сырлы болсын,
Менмендік жігіттің соры Өзім білем деген жігіттің басына ойран салғаны,
Көп біледі деген жігіттің басына қорған салғаны, Селтеңдеген жігіттің
серкесінің соры Жасында көргені жоқ, өскенде айтары жоқ Жас күнінде
еңбек қылсаң, есейгенше жетілерсің Жастың жұмыссыз жүргені сөкеттік
деген мақал-мәтелдер бозбалаға, жас жігітке тікелей айтылған ақыл-кеңестің
бір тобы.
Балғын жастық шақ тасқындаған күш-қуатымен, мөлдір де пәк көзқарасымен
өзіндік сеніммен бәрін де елжірей қабылдай беретін өзіндік ерекшелігімен
көрінетін қайталанбас тәтті дәурен. Осы жастағылардың арманы да мақсаты да
көп. Бұл оған зор түрткі болып, ылғи да мазасын алып, тыным таптырмайды.
Кім болам? Не үшін бұл дүниеге келдім? Тірлікте не тындырам? Жұртқа қалайша
пайдамды тигізем? Өзімді қоршаған дүниенің сыры неде? Оның жақсылығы мен
жаманшылығы қоса жүретіні несі? Адам қатарлы өмір сүру үшін қандай мінез
керек? Оны қалай тәрбиелеуге болады? Бозбала шақтың аса бір жан сұлулығы
оның өзіндік романтикасы, әсіресе болашаққа деген таудай талабы мен үлкен
үмітінде.
Бойжеткен психологиясы
Қазақ ұғымында 15-16-ға келген бойжеткен ақыл-есі, дене бітімі ,
келбет-кескіні кемелденген, отау құруға жарап қалған қыз бала.
Қай халықта болмасын қыз әдемілік пен әдептіліктің, сұлулықтың баламасы
іспеттес.Халқымыз жайсаң мінезді, әдепті жігітті де “қыз мінезді жігіт
екен’’деп тегін айтпаған. Халық аузындағы “Қыздың жиған жүгіндей’’
“Қыздың тіккен кестесіндей’’деген тіркестер бойжеткенге тән психологияны
(нәзіктік пен байсалдылықты, шеберлік пен ұқыптылықты, сұлулық пен
сымбаттылықты т.б.) аңғартып тұрған жоқ па?
Кез-келген қазақ отбасы осынау ерекшелікті жақсы түсіне біліп,
бойжеткен қызын алақанына салып, әлпештеумен бірге, оны ылғи да жібектей
мінезімен,уыздай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz