Соғысқа дейінгі кезеңдегі саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы

Жоспар
Кіріспе

1 Депортация
2 Қазақстанға күштеп қоныс аударылғандар
3 Соғыс жылдарындағы саяси қуғын.сүргін және халықтар депортациясы
4 Екінші дүниежүзілік соғыстың халық санына тигізген әсері.
5 Еңбек армиялары

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Депортация (лат. deportatio - шығару) - мемлекеттен тұлғаны
мәжбүрлеп шығару. Депортация жиі басқа бір мемлекетке шығып кеткен
шетел азаматтарына немесе азаматтығы жоқ адамдарға қатысты қолданылады.[1]
Бұрынғы Кеңес одағында 1920-1940 жылдары тұтас халықтар депортацияға
ұшыраған. Оларга жалған айыптар тағып, атамекендерінен күшпен жер
аударды.[2]

• 1928-1936 жылдары Қазақстанға Ресей, Украина, Белоруссиядан 360 мыңдай
адам жер аударылды.
• 1937 жылы Қиыр Шығыстағы мемлекеттік шекараның қауіпсіздігін қамтамасыз
ету деген сылтаумен онда тұратын корей халқын Қазақстан мен Орта
Азиядағы өзге де республикаларға әкелді. Оның ішінде 20141 отбасы (95421
адам) Қазақстанғаорналастырылды.
• 1940-1941 жылдары поляктар қоныс аударылды. I I дүниежүзілік
соғыс жылдары олардың саны 105 мыңға
жетті. КСРОЖоғаргы Кеңесі Төралқасы ның 1941 жылы 28 тамыздагы "Еділ
жағалауында тұратын немістерді көшіру туралы" №21-160 жарлыгына сәйкес,
1941 жылы күзде 1 млн. 120 мыңдай неміс Еділ бойынан
көшіріліп, Қазақстанға 420 мыңы орналастырылды.
• 1943 жылы 12 қазанда Қарашай автономиясы жойылды да, 14 қазанда КСРО ХК
К-і қарашайларды жер аудару жөнінде құпия қаулы қабылдады. Соның
негізінде қарашайлардың 11711 отбасы (45529 адам) Қазақстанға қоныс
тепті. [3]
• 1944 жылы 7 наурызда Шешен-Ингуш АКСР-ін жою туралы жарлық шықты.
Қазақстанға 89901 отбасы (406375 адам) орналастырылды.
• 1944 жылы 5 наурызда балқарлардың тағдыры да осылай шешіліп, 4660 отбасы
(21150 адам) Қазақстаннан бірақ шықты. Осындай қаулы, жарғылардың
салдарынан 1944 жылы қалмақтар (2668 адам), түріктер (13260
адам), күрдтер (5530 адам) ата қоныстарынан аластатылды. Күштеп көшіру
соғыстан кейінгі жылдары да жалғасын тапты.
• 1946 жылы басында Қазақстанға тек Солтүстік Кавказдан, Грузиядан, Қыр ым
автономиялық республикасынан қонысаударылғандард ың жалпы саны 107272
отбасы (412191 адам) болды.
• 1954 жылы 1 қаңтардағы есеп бойынша, Қазақстанға қоныс аударғандардың
саны 2 млн. адамға жетті. Депортацияға ұшыраған халықтардың жағдайы оте
нашар болды. Азық-түлік, тұрғын үй, киім-кешек қат болды. Суықтан,
аштықтан, жұқпалы індеттерден адам өлімі көбейді. КСРО ішкі істер
басқармасының 1944 жылы есебі бойынша, қонысаударылғандардан 144704
адам, оның ішінде Қазақстанда 101036 адам өлген. Депортацияға
ұшыраған халықтар жаңа қоныстанған жерлерінде қатал тексеруден өтіп
тұрды. Олар рұқсатсыз ешқайда да бара алмады. Тіпті, корші ауылдардағы
туған-туыстарымен араласуға тыйым салынды. Қазақ халқы еріксіз қоныс
аударылып келгендерге барынша қамқорлық жасады.
• 1956 жылы Сталиннің жеке басына табынуды айыптап, саяси-қуғын сүргін
құрбандарын ақтау басталған кезеңде
ғанадепортацияланған халықтар тағды рына оң өзгерістер ене бастады.
• 1955-1956 жылдары заңды түрде құқықтық шектеулер
алынып, шешен, ингуш, балқар, қараш ай, қалмақ халқының окілдері
өзтарихи отандарына қайтуға мүмкіндік алды.[4]
•

Соғысқа дейінгі кезеңдегі саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы

Социалистік заманда Кеңес Одағын мекендеген халықтардың қай-қайсысы болсын
сталиндік зорлық-зомбылықтан, геноц ид пен этноцидтен, саяси қуғын-
сүргіннен аман қалған жоқ.

Кеңес өкіметі жылдарында жекелеген партия, кеңес, комсомол қызметкерлері
ғана емес, тұтас бір халықтар — сенімсіз де сатқын ұлттар қатарына
жатқызылып, тарихи атамекенінен күш теп жер аударылды.

Депортация латынша deportatio — қуғындау, көшіру деген мағынаны
білдіреді. Халықтар депортациясын белгілі бір ұлтөкілдерінің белгілі бір іс-
әрекеттеріне байланысты елден қуылуы деп түсіну қажет. Ал шетел тіліне
енген сөздер сөздігінде депортация — қылмыстық және әкімшілік жаза
ретінде мемлекеттен қуылу, көшіру, жер аудару деп көрсетілген.

1920—1950 жылдары тұрғындарды күштеп көшіру — сталиндік қуғын-сүргіннің
негізгі құрамдас бір бөлігіне айналды. Жалпы КСРО-
да депортацияға ұшырағандардың саны 1920 жылдан 1949 жылға дейін 3,2
млн адамға жетті. КСРО-да ең көп орын алған жаппай қуғын-сүргіндік көші-
қондардың төмендегідей түрлері қолданылды:

• этностың белгілері бойынша депортация (жазаланган
халықтар, шекараларды тазалау,сенімсіз халықтар).
• әлеуметтік-таптық белгілері бойынша депортация (1934 жылға дейінгі
кулақтарды жер аудару) кезінде келгендерді арнайы көшірілгендер
(спецпереселенцы) деп атады.
• саяси мүдде негізіндегі 1934—1944 ж ылдары көшірілгендерді еңбек
қоныстарындағылар деп атады. 1944 жылдан
бастапарнайы қоныс аударылғандар деген атау қолданылды.
Жоғарыда аталған күштеп жүргізілген депортациялардың ішінде мерзімі жағынан
большевиктік әлеуметтік-таптық геноцид бірінші болып жүзеге асырылды.
Кубань казактары, зиялылар, діни адамдар алғашқы большевиктік тәжірибенің
құрбанына айналды. Одан кейін кулақтар мен байларды тап ретінде жою
басталды. Оларды үш санатқа бөлді. Солардың ішінен екінші санатқа
жататындарды КСРО- ның алыс аудандарына жер аудару көзделді. Жоспарлы
түрде әкімшілік күшпен алып келіп қоныстандырудың мұндай ауқымы этностардың
гендік қорына нұқсан келтірді, миллиондаған шаруалар ұжымдастыру жылдарында
аштан қырылды. Жаппай ату жазаларына ұшырады және лагерь капастарына
қамалды.

Қазақстандағы байларды тәркілеу барысында шамамен 5500 отбасы сыртқа
көшірілсе, Қазақстанға Орта және Төменгі Еділбойы, Орталық қаратопырақты
және Мәскеу облыстары, Солтүстік Кавказ өңірінен 1932—1933 жылдары мыңдаған
адамдар жер аударылды. Қазақстан Сібір сөзінің синониміне айналды.
Осылайша халықтарды күштеп көшіру соғысқа дейінгі кезеңдебаста лып, әр түрлі
әлеуметтік топтар мен сословиелерді, этностық топтарды КСРО-ның орталық
аудандарынан 20—30-жылдары Қазақстан, Орал, Орталық Азия, Сібір, Қиыр
Шығысқа жаппай көшіріп-қондыру қызу жүргізіліп жатты.

Кулак деп аталған миллиондаған таңдаулы шаруалардың көзін құртқан
этнодемографиялық дағдарыс халықтар ға зор зиянын тигізді. Қазақстанда
ұжымдастыру науқаны кезінде жер аударылған кулактардан тұратын арнайы
көшірілгендердің 100-ге тарта қоныстары болды. Олар арнайы
комендатураларда есепте тұрды. ГУЛАГ қызметі жүйесіне күшпен
тартылып, көмір өндіру, металл өндірісі, темір жол мен электростанциялар,
НКВД (Ішкі істер Халық
Комиссариаты) құрылыс объектілерінд е, мақта өсіру,қызылша, қант өндірі стерін
де және т.б. жұмыс күші ретінде пайдаланылды.

Арнайы қоныс аударылғандардың азаматтық құқығы сақталды,
қоныстанған әкімшілік аудан көлемінде жүріп-тұруына рұксатетілді. Бірақ
қоныстанған жерінен кетуге құқығы болмады. Олардың тұрмыстық-шаруашылық
мәселелерін шешу НКВД-ның, ГУЛАГ басшыларына жүктелді.

1930 жылдардың ортасында жаппай саяси қуғын-сүргіннің
тереңдеуіне Сталиннің Троцкий-Зино вьев топтарымен және оңшыл
оппортунистермен күресі түрткі болды. Орталықтағы болып жатқан
бұл оқиғалар ұлт республикасында, өлкелерде тұрғында рды жаппай саяси
кудалауға жол ашып берді. Осы үлгімен мұнда да халық жауларын — ұлтшыл-
фашистерді әшкерелеу қолдан ұйымдастырылды. Елде сталиндік жаппай қуғын-
сүргіннің кең етек алуына негіз қаланды.

Қазақстанға күштеп қоныс аударылғандар

1936 жылы КСРО ХКК құпия қаулыларының негізінде Батыс Украинадан Қазақ
АКСР- не 15 мың поляк және немісшаруашылықтарын көшіріп-қоныстандыру
басталды. Олардың көп бөлігі Солтүстік Қазақстанға, қалғаны Оңтүстік
Қазақстаноблыстарына орналастырылды. Ресейдің ішкі
аудандарынан, Украинадан, Белорусси я мен басқа республикалардан арнайы
коныс аударылғандардың жалпы саны 1936 жылға қарай 360 мың адамға жетті.

Еділ өңірі немістерін Сібірге депортациялау идеясы 1915 жылы туса да, оны
жүзеге асыруда көптеген кедергілер кездесті. Ал1937—1938 жылдары
немістердің ұлттық мәселесі қайта жандана бастады. Патша жүзеге асыра
алмаған идеяны қолға алуға ыңғайлы кезең туғандай еді. Қазақстандағы Кіші
Қазан науканы кезінде босап қалған жерлерге
корейлерді, финдер менполяктарды ор наластырғаннан кейін кезек немістерге де
келді.

Соғыстың алдында Қазақстан аумағына тағы да поляк ұлты өкілдерінің екінші
толқыны көшіріліп әкелінді. 1939—1940 жылдарыГитлер а рмиясының Полынаға
басып кіруіне байланысты Батыс Украина, Белоруссиядағы поляктар қосымша
кашып келе бастады. 1940—1941 жылдары поляктардың осы
бөлігі Қазақстанға қоныстандырылды. Дегенмен 1936 жылғы көшірілгендер
мен1940—1941 жылдары көшірілген
поляк азаматтарының құқық жағынан а йырмашылықтары болды. Соңғы келгендер
поляк осадниктері мен босқындары ретінде өмір сүрді. Кеңес үкіметі КСРО
аумағына келген поляктардан армия құрып, гитлерлікГерманияға қарсы қою
жағын да ойластырған еді. 1940—1941 жылдары 200 мыңдай
поляк Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Пав лодар,Солтүстік
Қазақстан, Талдықорған, Жамбыл, Алм аты облыстарына орналастырылды. Поляк-
кеңес пактісіне қол қойылғаннан кейін олардың көп бөлігі Владислав Андерс
бастаған поляк армиясының қатарында өскери қимылдарға қатысты. Андерс
армиясына енгісі келмегендердің бір бөлігі Қазақстан аумағында қалды.
Соғыстан кейін олардың көпшілігі еліне қайтқанымен, 30-
жылдардадепортацияланған бөлігі қалып қойды.

Тоталитарлық тәртіптің құрсауына алғашқылардың бірі
болып қиыршығыстық корейлер ілікті. Олардың кейбір белсенді
бөлігін1935—1936 жылдары күштеп әкімшілік қоныс аудару басталды. Жалпы,
жаппай көшіріп-қоныстандыру екі кезеңнен түрды. Оның алғашқысы 1937 жылдың
күзінен 1938 жылдың көктеміне дейін созылды. жылдың қыркүйек айының соңынан
бастап алғашқы эшелондармен бірге Қазақстандағы корейлердің тарихы
басталды. Жапон шпионы деп жала жабылған корейліктерді
қазақтаржанашырлықпен қарсы алып, олардың аянышты халдеріне түсіністікпен
қарады, құшағын жайып қарсы алып, қиын жағдайда қол ұшын беруден тайынған
жоқ.

1938 жылдың көктемінде корейлерді көшірудің екінші кезеңі басталды. Енді
олар тұрақты мекендерге орналастырылды. Негізгі бөлігі жойылып кеткен
кеңшарлар мен игерілмеген жерлерге орналасқандықт ан, тұрғын үй, жұмыспен,
еңбек құралдарымен қамту жағы жетіспеді. Жаппай күшпен қоныс аудару корей
халқын өзінің тарихи отаны — Кореядан көп жылдарға қатынасын
үзіп, білім, тіл, мәдениет саласынд а орны толмайтын шығынға
үшыратты. 1938 жылы 1 қыркүйекте барлық корей тіліндегімектептер,
Қазақстандағы педагогикалық училище, 1939 жылы Қызылордадағы ко рей
педагогикалық институты жабылды, корей тіліндегі оқулықтар жойылды.

70 корей ұжымшарлары республиканың 8 облысында — Қызылордада, Алматы,
Солтүстік Қазақстан, Атырау, Қарағанды, Қостанай, Ақтөбе, Оңтүстік
Қазақстанда орналасты. Олар балық кәсіпшілігімен жөне ауыл
шаруашылығымен айналысты.

КСРО-ның ұлт саясатында 30-жылдардағы қуғын-сүргінге иран ұлты да
ілікті. Түрікменстан, Әзірбайжан, Г рузия және Арменияаудандарында тұрып
жатқан ирандықтар 1938 жылы қазан—қараша айларында Алматы, Оңтүстік
Қазақстан облысына көшірілді. Кеңес азаматтығын алған 6 мың адам арнаулы
қаулы негізінде 1710 шаруашылық (отбасы) Оңтүстік Қазақстан облысы
аудандарына, 300 шаруашылық Алматы облысы аудандарына орналастырылды.

Күрділердің Қазақстанға депортациясы да соғыска дейінгі кезеңнен басталады.
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Кавказөңіріндегі күрділердің аз
бөлігі Ресей империясының қол астына карады. Кеңес өкіметі орнағаннан кейін
Әзірбайжан қүрамында1923 жылы Күрдістан автоно миялы республикасы
құрылғандығы белгілі. Алайда 1936 жылы күрділердің ғасырлар бойғы арманы
аяқ асты етіліп, өздері сенімсіз
халықтар қатарына жатқызылды. 1937 жылдан бастап ешбір негізсіз 7,3 мың
күрділер Армения, Әзірбайжан аумағынан көшіріліп, Орталық Азия мен
Қазақстанға қоныстандырылды. Күрділердің озық ойлы
демократиялық бөлігі түтқындалып, ату жазасына бұйырылды. Күрділерді
көшірмес бұрын олардың дүние-мүлкі, малдары тәркіленіп алынды. Өздері НКВД-
ның катаң бақылауында жүк вагондарымен әкелініп, облыс пен аудандарға бөліп
орналастырылды.

Соғыс жылдарындағы саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы

Екінші дүниежүзілік соғыс басталған соң, ізін ала Балтық жағалауы,
Батыс Украина, Батыс Белоруссия, Бессарабиядан жағымсыз элементтерді
күштеп көшіріп-қоныстандыру қолға алынды. Егер соғысқа дейін
бұл әрекет мемлекет қауіпсіздігін күшейту қажеттігімен түсіндірілсе, соғыс
кезінде ұлттық-аумақтық автономиялары бар тұтас халықтар қуғын-сүргінге
ұшырады. Сөйтіп, тоталитаризмнің таптық саяс аты жаңа сапалық деңгейге
өткен еді. 1941 жылы 28 тамызда барлық немістерді жаппай диверсиялық және
шпиондық әрекеттерге қатысты деп айыптады.

Басқа халықтар да дәл осындай логикалық
актілермен депортацияға үшырады. Бас кезінде олардың кейбіреулерінің
немесекөпшілік бөлігінің өз Отанын сатқандығы атап өтілді, артынан аталған
халықтарды түтастай шығыс өңірлерге көшіру туралы шешім қабылданды. Дөл
осындай сценариймен қарашай, қалмақ, шеше н, ингуш, балқар жөн6 т.б.
Солтүстік Кавказ, Грузия,Қырым өңір інен халықтар көшіріліп, ұлттық
автономиялар жойылды. Басқаша айтқанда, олардан
ұлттық мемлекеттілігі тартып алынды.

30—40-жылдардағы халықтар депортаци ясы қоғамдық-әлеуметтік
форманың жоспарлы акциясына, адам п сихикасына әсер ете отырып, халықты
ұлттық тамырынан айыруды ойластырған тағылық эксперимент, ғаламды қайта
құру тәжірибесіне айналды.

Күштеп қоныс аудару кезінде жол бойында және арнайы лагерьлер мен
тұрақжайларда бұл халықтардың жартысына жуығыопат болды.Оларды
бір сәтте туған жерінен айырып, мал сияқты жүк
вагондарымен Қазақстанға әкеліп, 24 сағаттың ішінде бүтіндей халықтарды
көшіріп-орналастырып үлгерді.

Сталиндік куғын-сүргін кезінде осы халықтардың алдыңғы қатарлы
зиялыларына қарсы үлкен террор жасалды, ұлттың бетке үстарлары тұп-
тамырымен жойылды. Жер-жерлерде ұлттық мектептер, газет-журналдар жабылды.

Солтүстік Кавказ, Грузия, Қырым, Қа лмақ өңірлеріне күшпен
жүргізілген депортациялар өзінің көлемі жағынан ауқымды болды.1942 жылдың
күзіне қарай кеңес әскерлері шығысқа қарай шегіне отырып, Еділ жағалауы мен
Үлкен Кавказ қыраты алқабына жақындады. Шешен-Ингушетияның бір бөлігі,
сондай-ақ карашай, балқар, қалмақтар мекендейтін аймақ жау қолында қалды.
ТекСталинград пен Курск түбінде Гит лер армиясын талқандағаннан кейін ғана
Солтүстік Кавказ өңірі жаудан азат етілді. Алайда жаудан азат ету аяқтала
салысымен фашистік басқыншылармен жақындасты деген желеумен бұл халықтарға
саяси қуғын-сүргін басталды.1943 жылы Қарашай автономи ялы республикасы
жойылып, қарашайларды көшіру туралы қаулы қабылданды. Жалпы саны 45,5 мың
адам Қазақстанның Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарына
орналастырылды. Қалған отбасы Қырғызстанға,Өзбекстанға атт андырылды.

Депортацияның қайғылы қасіреті балқарларға да келіп жетті. 1936 жылы
құрылған Кабардин—Балқар АКСР-нан 1 944 жылы наурыз айында 650 мыңдай шешен,
ингуш, калмақ, қарашайлар көшірілді. Бүкіл техника, НКВД құрамалары
мен армиябөлімдерінен 19 мыңдай офицер мен әскерлер қатыстырылған
бұл операцияны Ішкі істер халық комиссары Берияның өзі баскарды. Жалпы саны
40 мыңдай балқарлардан Солтүстік Кавказ түгелдей тазартылды, 46,6 мың
балқар отбасы оңтүстік облыстарға қоныстандырылды. Қалғандары Қырғызстанға
жөнелтілді. Балқарларды көшіргеннен кейін республика Кабардин АКСР-і болып
атала бастады.

1944 жылдың ақпан айынан кейін Қызыл Армиядан босатылған шешен және ингуш
ұлтының әскери адамдары НКВД-нің арнайы қоныстарының қарамағына өтті. Дәл
осындай жағдай майданда жүрген депортацияланған халықтардың барлығ ына
қатысты болды. Олардың барлығы өздерінің туған-туыстары түрып
жатқан қоныстарға немесе Орал, Сібір өнеркәсіп өндірісіне жіберілді. КСРО-
ның баска НКВД лагерьлеріндегі шешендер мен ингуштер Қарағанды лагеріне
ауыстырылды. Дағыстан АКСР-да,Грузи яда, Әзірбайжанда, Краснодар
өлкесі, Дондағы Ростов, Астрахан облысында тұрып жатқан шешендер мен
ингуштар да депортация қармағынан аман қалған жоқ, көші-қон 1945 жылдың
соңына дейін жалғасты. 1945 жылға карай Қазақстанға көшірілген шешендер мен
ингуштардың жалпы саны 406,3 мың адамға жетті. 1944 жылы 7 наурыздағы КСРО
Жоғарғы Кеңесініңбұйрығымен Шешен-ингуш АКСР-і жойылды. Барлық ауданның
аттары өзгертілді. Шешен-ингуш АКСР-інің орнына Грозный облысы қүрылды.
Облысқа дейін барлық жергілікті халықтың 58%-ын құраған шешен мен ингуш
халқы осылайша туған жерлерінен қол үзді. Грозный облысына ондаған мың
орыстар мен аварлар, осетиндер, украиндар әкелінді.

1944 жылы Орталық Азия мен Қазақстанға Грузиядағы күрділердің екінші
толқыны, 1948—1950 жылдары үшінші толқыны күштеп
көшірілді. Әзірбайжанда қалған күрділердің біраз бөлігі қуғын-сүргінге
ұшырау қаупінен қоркып, құжаттарын өзгертіп, өзірбайжан болып жазылуға
мөжбүр болды. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін майданнан
қайтқан майдангер-күрділер өз туғандарын таба алмай әуре-сарсаңға түсті.
Олардың өзі 50-жылдардың соңына дейін арнайы қоныстардағы НКВД органдарына
айына 2 рет белгіленіп түруға міндетті болды.

1943 жылғы 28 қазандағы бұйрық негізінде Қалмақ АКСР-інен 2,2 мың
адам Қызылорда облысына орналастырылды.

Фашистік Германия басып алынған аумақтар азат етілген сайын сол
жерлердегі халықтарды депортациялау ісі де жалғаса берді.1944— 1945 жылдары
азат етілген Украина, Беларусь және Балтық өңірінде бұрыннан мекендеп келе
жатқан немістер Сібір мен Қазақстанға көшірілді. 1945 жылдың соңына қарай
Қазақстанға 9 мың неміс отбасы орналастырылды.

Ел басшылығындағы шовинистік пиғылдардың ұлт саясатындағы белгілері
жекелеген халықтар мен ұлт азшылықтарын жағымсыз элемент ретінде
көшірудің белең алуынан көрінді. Әңгіме бірінші
кезекте Қырым және Грузия аудандары ндағы халықтарды тарихи Отандарынан
көшіру туралы болып отыр.

1921 жылы құрылған Қырым АКСР-інде орыстар, украиндар,
қырым татарлары, гректер, болгарлар , армяндар мекендеді. 1944жылы Берияның
бұйрығымен Қырымды кеңестерге қарсы элементтерден тазартуға 2000 жүк
машинасы өзірленді. 1944 жылы мамырда 50 эше- лонға тиелген татар үлты
өкілдері түгелдей Қырым АКСР-інен қуылды. Депортация барысында Қазақстанға
4501 татар, 7 мың болгар мен гректер әкелінді. Депортацияға ілінген
месхеттік түріктер Грузияның оңтүстік-батыс аудандарынан1944 жылы қарашада
Қазақстанға өкелінді. Жалпы, 1943—1944 жылдары Қазақ КСР-іне 109,3 мың
отбасы арнайы қоныстандырылды.

Екінші дүниежүзілік соғыстың халық санына тигізген әсері. Еңбек
армиялары

Екінші дүниежүзілік соғыстың дауылынан Қазақстан аумағына көшіп
келушілер тасқыны шұғыл артты. Қазақстанға ел дің батыс бөлігінен 536
мың адам көшіп келді.

Майданда 410 мың қазақстандық жауынгерлердің мерт болуы мен 125 мың
адамдардың хабар-ошарсыз кетуі, концлагерьлерде азаппен көз жұмуы
сияқты соғыстың әкелген зардабы орасан зор болды. Белгілі демограф
М.Тәтімовтың болжамы бойынша, мұндай соғыстың зардабы 125 жылға дейін
созылады екен. Мыңдаған отбасылардың шаңырағы ортасына түсіп,
балалар жетімқалды. Қазақ балаларының табиғи тууы мен өсімінің карқыны
төмендеп кетті.Соғыс жылдарында Қазақстаннан 1 млн 200 мың адам майданға
шакырылды. Бұлардың 630 мыңы алғашқы аттанғандар болды. Сондай-
ак еңбек колонналарына шақыруды қоспағанда, Екінші дүниежүзілік соғыс
жылдарында майданға әрбір бесінші қазақстандық шақырылды.

Соғыс басталған кезден бастап 1941 жылдың соңына дейін, 1942 жылдың
жазы мен күзінде әскери қимылдар болып жатқанаймақтардан шығыска өнеркөсіп
орындары мен ұжымшар, кеңшар, МТС-ің дүние-мүлкі мен малы,
312 өнеркәсіп өндірісі мен жарты миллионнан астам адам Қазақстанға көшіріп
өкелінді. Бұл өндіріс орындарының 142-сі ғана іске косылды.

Өнеркәсіп өндірісіндегі еңбек армиялары
басқа республикалардан келгендермен қатар, соғысқа дейінгі арнайы
қоныстанғандар мен Қазақстанға депортацияланған халық өкілдері
контингентімен толықтырылып тұрды.Тұтастай алғанда, моральдық-саяси
белгілері бойынша майданға шақырылмаған халық өкілдерінен еңбе к армиясы
құралды. Еңбек армиясының арнайы жұмыс колонналары неміс, фин, румын, корей
халық өкілдерінен тұрды. Соғыс жылдарында еңбекармиясына 121 мың неміс, 30
мың корей ұлты өкілдері шақырылды. Еңбек армиясында тек арнайы
қоныстандырылғандар ғана болған жоқ, негізгі бөлігі ұжымшар тұрғындары
болып табылатын 200 мыңдай қазақтар да шақырылды. Олардың барлығы Орал жөне
Сібір зауыттары
мен Ақмола—Павлодар, Қарағанды—Ақмо ла, Орынбор—Арыс, Басқұншақ—Мақат т емір
жолқұрылысында еңбек етті. Мыңдаған
тұтқындар Доссор—Астрахан, Ор—Қанды ағаш мұнай құбырлары қүрылысына терін
төкті.

Соғыс жылдарында барлығы 700 мыңнан
астам қазақтар, немістер, украиндар және т.б. еңбек колонналарына
шақырылды. Соғыстың соңғы 1,5 жылында еңбек армиясының қатарына
Солтүстік Кавказ, Грузия, Қырым, Қа лмақ елдерінен көшіріп-қоныстандырылған
бөлігі қосылды. Еңбек армиясындағы адамдардың тұрмыстық-
материалдық жағдайы өте ауыр болды. Арнайы қоныстандырылғандардың көп
бөлігі ауру мен аштықтан қырылды.Сонымен, еңбек колонналарын да
екі категориядан тұратындар, біріншілері — азаматтық тұрғындардан
тұратын еңбек армиясы, екіншілері — тұтқын жағдайындағы арнайы
қоныстандырылғандар болды.

Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында майданға
және қорғаныс өнеркәсібіне әрбір төртінші қазақстандық алынды. Екінші
дүниежүзілік соғыс майданында 350 мың қазақ жауынгерлері қаза тапты, 150
мың адам жау колында тұтқында болды немесе хабар-ошарсыз
кетті. Соғыстың ауыр жылдарында демографиялық,
депопуляциялық жолмен (туудың төмендеп, өлімнің артуы) 100 мың адамға
кеміді.

Сөйтіп, Екінші дүниежүзілік соғыс тек қазақ халқының ғана 600
мың адамға азаюына әкеліп соқты.

1939 жылғы санақ бойынша Қазақстанд а 6,9 млн адам тұрса, соғыс аяқталған
соң көшіп келген жөне депортацияланғанхалықтар есебі нен бұл көрсеткіш
шамамен 7,5 млн болды.

Жергілікті халықтың үлес салмағы 1939 жылмен салыстырғанда 38%-дан 30%-ға
дейін кеміп кетті. Тіптен кейбір аймақтардақазақтардың үлес салмағы 2 есеге
азайды.

Сталин қайтыс болғаннан кейін 1954—1956 жылдары заңсыз қуғын-сүргінге
ұшыраған халықтар, таптар және басқа кеңесазаматтарын ақтау басталды.

Жұқпалы аурулар - жұқпалы (инфекциялық) аурулар ерте заманда-ак олардың
жаппай таралуы мен ауыр түрде өтуін сипаттайтын әр түрлі атаулармен белгілі
болды (індет, жаппай аурулар). Бұл аурулар ерекше миазма — ауаның улы
булануымен байланыстырылады. Жұқпалы аурулар туралы ғылымның дамуында өр
түрлі қоздырғыш микробтардың ашылуы үлкен рөл атқарды. Іnfесіо деген
латын сөзі ластану дегенді білдіреді. Жұкпалы аурулар адам ағзасына
қоздырғыштың енуінен кейін пайда болады. Қоздырғыш-микробтар ауру адамнан
сау адамға беріле алады. Белгілі бір жағдайларда ауру жаппай таралады
(індет).
Ауру туғызатын микробтар бактериялар, вирустар, спирохетар, саңырауқұлақтар
болуы мүмкін.
Ауру туғызатын микробтар, өдетте, сыртқы ортада тез өледі. Олардың
өмір сүріп, көбейетін жері — адам немесе мал ағзасы, сондыктан адам жұқпалы
көзі болып табылады. Зооноздардың көпшілігі табиғи-ошактық аурулар
туғызады, яғни белгілі бір климаттык географиялык жағдайларда кездеседі,
бұл жерде қоздырғыштарды табиғи сақтаушылары жабайы аңдар мен
қоздырғыштардың ерекше тасымалдаушылары — жөндіктер мен кенелер өмір
сүреді.
Жүқпалы аурулардың қоздырғыштары паразиттік емір кешеді, белгілі бір
уақытка дейін қажетті нөрсемен камтамасыз етіледі, осы уақыт біткеннен
кейін қожайынды ауыстыру қажеттілігі туады. Бұл берілудің тиісті механизмі
көмегімен жүзеге асырылады. Бұл жүйелі пайда болып отыратын жөне өзара
байланысты жұқпалы (инфекциялы) жағдайдың үздіксіз тізбегі, ол
клиникалық айқын немесе жасырын формада көрініп отырады, бұл эпидемиялық
процесс деп аталады. Эпидемиялық ошақ дегеніміз—инфекция көзінің өзін
қоршаған аумақ шегінде нақты жағдайда жұкпалы бастауды беруге қабілетті
орны.
Эпидемиялык процестін пайда болуы үшін фактордың өзара қимылы кажет: жұқпа
қоздырғышының көзі, жұкпаның берілу механизмі жөне қабылдағыш ағза.
Жоғарыда айтқандай, ауру адам немесе жұқпалы (залалданған) жануар жүқпа
көзі болса, тағы бір жұкпа кезі — тасушы (бацилло — таратушы). Кейбір
аурулар кезінде (тырысқак, іш сүзегі) ауру адамның айығуы ағзаның
қоздырғыштан босауымен кабаттаса жүреді, яғни клиникалық тұрғыдан сау адам
коздырғыштар бөлуі мүмкін, бұл тасушы деп аталады.
Қоздырғыштың залалданған ағзадан сау ағзаға өтуі эволюциялық қалыптасқан
әдіспен өтеді. Бұл — жұқпа қоздыргыштарыньщ берілу механизмі деп аталады.
Ағзада коздырғыштың орналасуы мен жұкпаның берілу механизміне байланысты
бар жүқпалы аурулар 4 топқа бөлінеді: ішек жұкпасы, тыныс алу жолдарының
жұкпасы, қан жұкпасы жөне сыртқы кабат жұқпасы.
Ішек жүқпасына қоздырғыштардың ішекте орнығуы мен соған сөйкес олардың
сыртқы ортаға, негізінен, нәжіспен бөлінуі тән. Бұл аурулардың
қоздырғыштары сау адамдарға ауыз аркылы азық-түлікпен, ауыз сумен немесе
лас қолдармен ағзаға түсуі нәтижесінде жұғады. Оларға — дифтерия, іш сүзек,
тырысқақ, ішек уыты жұқпалары жатады.
Тыныс алу жолдарының жұқпасына тыныс алу жолдарының шырышты
кабықшаларда өсіп-енетін және сыртқы ортаға жөтелу, түшкіру, қатты сөйлеу,
шулы тыныс алу кезіндегі шырышты ұсақ бөліктерімен, кақырықпен бөлінетін
қоздырғыштары бар аурулар жатады. Сау адамға, сондай-ақ шырыштың жұкпаға
ұшыраған белігінің жоғары тыныс алу жолдарына түсуі нөтижесінде жұғады. Бұл
ауруларға — тұмау, табиғи шешек, дифтерия жатады.
Қан жұқпа тобына қоздырғыштары кан ағысына қансорғыш буынаяқтылардың
(бүрге, маса) шағуы кезінде түсетін, сөйтіп, негізінен, қанда орнығатын
қоздырғыштары бар аурулар жатады. Бұл ауруларға — бөртпе сүзек, безгек, оба
жатады.
Сырткы қабат (жамылғыш) жұкпалары—сау адамның шырышты қабыкшасы
немесе керісінше ауру тудыратын қоздырғыштардың түсуі нөтижесінде жұғады.
Қоздыр- ғыштардың берілу факторлары төсек жайма заттары, киім, ыдыс-аяқ,
су, шырышпен, ірумен немесе кабыкпен ластану. Жара жұқпа жарақат
нөтижесінде сыртқы жамылғыш қабат тұтастығының бұзылуы төн. Сыртқы жамылғыш
қабат жұкпасына — түйнеме, туляремия, саңырауқұлақтық аурулар жатады.
Өте ауыр өтетін, өлім жағдайы көп кездесетін жөне жүғудың жоғары
деңгейімен, яғни адамдар арасында тез тарау кабілеттілігімен (жоғары
контагиозды) сипатталатын ауру аса қауіпті жұқпа деп аталады. Бұған: оба,
тырысқақ, шешек жатады.
Осы бетте тұмау, А, В, С, Е, Д, G вирусты гепатиттері, кене энцефалитеті
жұқпалы аурулары туралы мәліметтер ұсынылған.
Тұмау (грипп) — өте жұқпалы ауру.
Кейде ол асқынып кетіп тыныс жолын, нерв жүйесін, қан тамырды, жүректі
ауруға шалдықтырады. Тұмауды қоздыратын вирустар (микробтар) тыныс жолының
кілегей қабығында өсіп-өнеді. Тұмау тиген адам аурудың микробын жөтелгенде,
түшкіргенде және қақырығы арқылы ауаға таратады. Сондай-ақ тұмау вирусы
науқастың ыдысы, сүлгісі, қол орамалы, кітабы және т.б. арқылы жұғады.
Тұмау вирусы өте тез тарайды. Бір мезгілде бір болыс, өлке, тіпті бүкіл жер
жүзі адамдарының жаппай ауруы мүмкін. Бір ауырған адам бір-екі жылға дейін
қайтып тұмаумен ауырмайды. Тұмау салқын кезде жиі, ыссыда сирек кездеседі.
Кейде адамға суық тиіп, тыныс жолының жоғарғы бөліктері қабынып, оның
тұмауға ұқсауы да мүмкін. Бірақ бұл тұмау емес. Ол салқын тигенде мұрын,
көмей, жұтқыншақтарды жайлайтын басқа микробтардың әрекеті. Тұмау вирусы
күн сәулесіне және зарарсыздандырғыштар (хлор, қышқылдар, спирт және т.б.)
әсерінен тез қырылады.
Тұмау басталғанда адамның денесі дел-сал болып, көңіл-күйі нашарлайды және
тағамға тәбеті шаппайды. Бір-екі күннен кейін дене қызуы көтеріледі, басы
ауырады, бұлшық еттері сыздап, буын-буыны сырқырайды, мұрны бітеді, дауысы
қарлығып, жөтеледі, тамағы қызарып, жұтынғанда ауырады, көзі қызарып
жасаурайды. Адам дереу дәрігерге көрініп, емделсе, үш-бес күннен кейін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.