Зейнетақы қорларының мәні, мақсаты және міндеттері

Жоспар
Кіріспе

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

І.бөлім. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету ... ... ..3
1.1 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы зейнетақы реформасы, оның қатысушылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2 Зейнетақы қорларының мәні, мақсаты және міндеттері ... ... ... ... ... ... ...4

ІІ.бөлім. Қазақстан Республикасының әлеуметтік.экономикалық дамуындағы зейнетақы қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2 Зейнетақы қорларының елдің әлеуметтік.экономикалық дамуындағы атқаратын қызметтері мен құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.3 ЖЗҚ қызметіне экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

ІІІ.бөлім. 3.1 Қазақстанның әлеуметтік.экономикалық дамуындағы жинақтаушы зейнетақы қорларын дамыту және жетілдіру жолдары ... ... ... .24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

Кіріспе

Әлемнің көптеген елдерінде зейнетақы қорларының жұмысы қайтадан түрлендірілуде. Бұл әсіресе ТМД елдерінде кеңінен етек алады.
1998 жылы Қазақстан ТМД елдерінің арасында бірінші болып өзінің зейнетақы қоры жүйесін реформалауға кірісіп кетті. Зейнетақы реформасына еркіндік беріп, даңғыл жол ашқан (Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы 1997 жыл 20 маусым) Қазақстан Республикасының заңы болған. Осы негізде бүгінгі күні жаңа зейнетақы жүйесі аяғынан тік тұрды деп айтуға болады.
Қазақстандық зейнетақы қорларының жүйесінің негізінде Чилидегі зейнетақы қорларының жүйесі жатқандығын баса айта кетуге болады. Өйткені бұл жөніндегі Чилидегі 20 жылдық тәжірибе біршама ден қоюға тұрарлықтай. Чили мемлекетінде зейнетақы активтерін зейнетақы қорлары басқарады, олар зейнетақы қорларының салымшыларына зейнетақымен қамтамасыз етудің түрлі схемаларын ұсынады. Ондағы халықтың зейнетақы жинақтары ЖҰӨ-нің 55%-ын құрайды. Зейнетақы қорларының инвестицияларының есебінен елдің тұрғын үй қорының 60% тұрғызылған. Бұл зейнетақы жүйесінің қазіргі кезеңде мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық өмірінде қаншалықты маңызды роль атқаратынын байқауға болады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуындағы маңызды рольді Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығы алады. Бұл бүгінгі таңда тұрақты түрде дамып келе жатқан нарықтардың бірі. Қазірдің өзінде-ақ зейнетақы қорларын реформалау оң нәтижеге беріп отырғанын нық айтуымызға болады.
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі әр кезде әр елде өте маңызды болған. Бұл жүйенің дамуы елдің ерекшелігіне, әлеуметтік – экономикалық дамуына қарай қалыптасқан деуге болады. Соның ішінде Қазақстан Республикасында таңдалған зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі өзінің ерекшелігіне ие. Бұл жүйенің ары қарай дамуы бүгінгі таңда актуалды мәселелердің бірі. Ол көп аспектілі және де талдау, талғау, зерттеуді қажет ететін жүйе депсанаймын. Ол неғұрлым түсінікті, жеткілікті, жан – жақты тармақталған жүйеге айналса соғұрлым оның дамуы, тұрақтылығы нығая түседі.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І-бөлім. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету ... ... ..3
1.1 Қазақстан Республикасының 1997 жылғы зейнетақы реформасы, оның
қатысушылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.2 Зейнетақы қорларының мәні, мақсаты және
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ..4
ІІ-бөлім. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуындағы
зейнетақы
қорлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .6
2.1 Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесіндегі реформаларға

салыстырмалы
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
2.2 Зейнетақы қорларының елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы
атқаратын қызметтері мен құқықтық негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.3 ЖЗҚ қызметіне экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІІ-бөлім. 3.1 Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы жинақтаушы
зейнетақы қорларын дамыту және жетілдіру жолдары ... ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе

Әлемнің көптеген елдерінде зейнетақы қорларының жұмысы қайтадан
түрлендірілуде. Бұл әсіресе ТМД елдерінде кеңінен етек алады.
1998 жылы Қазақстан ТМД елдерінің арасында бірінші болып өзінің
зейнетақы қоры жүйесін реформалауға кірісіп кетті. Зейнетақы реформасына
еркіндік беріп, даңғыл жол ашқан (Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамсыздандыру туралы 1997 жыл 20 маусым) Қазақстан Республикасының заңы
болған. Осы негізде бүгінгі күні жаңа зейнетақы жүйесі аяғынан тік тұрды
деп айтуға болады.
Қазақстандық зейнетақы қорларының жүйесінің негізінде Чилидегі
зейнетақы қорларының жүйесі жатқандығын баса айта кетуге болады. Өйткені
бұл жөніндегі Чилидегі 20 жылдық тәжірибе біршама ден қоюға тұрарлықтай.
Чили мемлекетінде зейнетақы активтерін зейнетақы қорлары басқарады, олар
зейнетақы қорларының салымшыларына зейнетақымен қамтамасыз етудің түрлі
схемаларын ұсынады. Ондағы халықтың зейнетақы жинақтары ЖҰӨ-нің 55%-ын
құрайды. Зейнетақы қорларының инвестицияларының есебінен елдің тұрғын үй
қорының 60% тұрғызылған. Бұл зейнетақы жүйесінің қазіргі кезеңде
мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық өмірінде қаншалықты маңызды роль
атқаратынын байқауға болады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуындағы маңызды
рольді Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығы алады. Бұл бүгінгі
таңда тұрақты түрде дамып келе жатқан нарықтардың бірі. Қазірдің өзінде-ақ
зейнетақы қорларын реформалау оң нәтижеге беріп отырғанын нық айтуымызға
болады.
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі әр кезде әр елде өте
маңызды болған. Бұл жүйенің дамуы елдің ерекшелігіне, әлеуметтік –
экономикалық дамуына қарай қалыптасқан деуге болады. Соның ішінде Қазақстан
Республикасында таңдалған зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі өзінің
ерекшелігіне ие. Бұл жүйенің ары қарай дамуы бүгінгі таңда актуалды
мәселелердің бірі. Ол көп аспектілі және де талдау, талғау, зерттеуді қажет
ететін жүйе депсанаймын. Ол неғұрлым түсінікті, жеткілікті, жан – жақты
тармақталған жүйеге айналса соғұрлым оның дамуы, тұрақтылығы нығая түседі.

І-бөлім. Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен
қамтамасыз ету

1. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы зейнетақы реформасы, оның
қатысушылары

Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығында, бүгінгі күні,
басқа қаржы нарығының сегменттерінен айырмашылығы, тұрақты түрде дамуы.
1997 жылғы 20 маусымда Қазақстанда еліміздегі алғашқы
жинақтаушы зейнетақы жүйесін қалыптастырудың негізі болған Қазақстан
Республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы қабылданды.
Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып ескіден қалған азаматтарды
зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін жинақтаушы жүйемен қайта қалыптастырды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін реформалаудың қаншалықты артықшылықтары мен
оңтайлы жақтары болғанымен әлі күнге дейін көптеген мәселелері шешімін
тапқан жоқ.
Жалпы мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры – салымшылардың
міндетті және ерікті зейнетақы жарналарын, сандарға сәйкес түсетін өзге де
қаражатты жинауды және алушыларға зейнетақы төлеуді, осындай–ақ зейнетақы
активтерін қалыптастыру жөніндегі қызметті және осы Заңда белгіленген
тәртіппен оларды зейнетақы активтері жөніндегі компания арқылы
инвестициялауды жүзеге асыратын заңды тұлға.
Жинақтаушы зейнетақы қорының салымшысы болып зейнетақы төлемін
алушының пайдасына зейнетақы жарналарын төлеуді жүзеге асыратын жеке немесе
заңды тұлға болып табылады.
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының негізгі
көрсеткіштерінің (салымшылары мен зейнетақы жарналары, зейнетақы активтері
мен жинақтары), зейнетақы жүйесі бойынша көрсеткіштердің жалпы көлеміндегі
үлесінің тұрақты өсуі, тұтастай алғанда мемлекеттік емес жинақтаушы
зейнетақы қорларына халықтың сенімінің өсуін куәландырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу бойынша комитет
нормативтік құқықтық актілер жасап және де өзгертулер мен толықтырулар
енгізе алады.
1998 жылдың қаңтарынан бастап жинақтаушы зейнетақы жүйесінің елде
қызмет еткеніне 7 жыл асып отыр. 2004 жылдың 1 тоқсанына Қазақсанның
зейнетақы қызмет көрсету жүйесі зейнетақы активтерінің өсуімен де, сонымен
қатар нарықтық қатысушыларының сандық құрамы мен жинақтаушы зейнетақы
қорларының инвестициялық портфелінің тұрақты дамуымен сипатталады.
Бұл күнде ҚР зейнетақы қызметін көрсету жүйесі мына төменде
көрсетілген суреттегідей болып отыр. 16 зейнетақы қоры, оның ішінде 13 ашық
типтегі, 2- корпоративтік типтегі және 1- мемлекеттік зейнетақы қоры болып
отыр.

2. Зейнетақы қорларының мәні, мақсаты және міндеттері

Қазақстан зейнетақы реформасының басталғаннан бері 7 жыл асып
барады. Оны жүргізу объективтілік қажеттілік негізінде болады. Бірақ
реформаның нәтижелерімен жүзеге асу әдістері біркелкі бағалануы мүмкін
емес. Елдегі болған зейнетақы реформасын бағаламас бұрын зейнет ақы жүйесін
қайта құрудың әйгілі варианттарына және кейбір аспектілеріне тоқталып
өтейін. Көптеген әрекет етуші зейнетақы жүйесін үлестіру принципіне
негізделеді, яғни зейнетақы зейнеткерлердің өздерінің жинақтары есебінен
емес, жұмысшылардың жарналары есебінен төленеді. Зейнеткер санының
жұмысшылардың санына қатынасының ұлғаюымен байланысты үлестіруші зейнетақы
жүйесі кезіндегі жалпы экономикаға және халыққа деген ауыртпашылық өсті.
Бұдан бірқатар әлеуметтік – экономикалық саяси мәселелер туындайды, оны тек
зейнетақы берушілердің негізі болып табылатын прициптерді түбегейлі өзгерту
негізінде шешуге болады. Бұл жүйе бойынша зенетақы қамсыздандыру деңгейі
тікелей зейнетақы аударымдардың тарифімен, зейнеткерлермен жұмысшы халықтың
саны және оның еңбекақы деңгеімен қатынасы байланысты.
Альтернативті үлестіруші жүйе жинақтаушы зейнетақы жүйесі болып
табылады. Мұнда әрбір жұмысшы жұмыс істеу барысында зейнетақы қорларына
жарналарын аударады, қаражаттар ұзақ уақыт бойы экономиканы инвестициялауға
қолданылады, ал жұмыс істеу мерзімі аяқталғаннан кейін олар өзінің жеке
зейнетақымен қамтамасыз етуіне кетеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары бір миллиардтан аса АҚШ долларын
шоғырландырылған, ал оларға біздің елде қолдану мүмкіншілігі мүлдем жоқ
деуге болады. Реформаның мақсаты, айта кетсек, болашақтағы зейнеткерлерге
дивиденд алуды кепілдендіретін тек салымдарды зейнетақылық жинақтау ғана
емес, сонымен қатар дұрыс инвестициялауда да болған. Жинақтаушы
зейнетақылық қордың мәні - бұл нақты өндіріске деген инвестициялар. Ол
Қазақстан Республикасының Қаржы минстрлігінің немесе Ұлттық банкісінің
бағалы қағаздарына ғана емес, тіптен банктік депозиттерге де емес, өзінің
құны жоғалмайтын және де тіптен жаңа құн қосатын материалды объектілерге
инвестициялар. Мысалға айтсақ, зейнетақы қоры салымшыларынан бүгін
аударымдарды алып, оны газ немесе мұнай құбыры құрлысына салсақ, олар 20
жылдан кейін де рентабельді болып қала береді. Әзірше жинақтардың 67%
мемлекеттік бағалы қағаздарға салынуда. Яғни ол дегініміз мемлекеттік
қарызға салынған, және де мемлекеттің өзі жинақтаушы зейнетақы қорларының
инвестициялық табыстылығына кедергі етеді. Ал мұнай жиналымдар болса ерте
де кеш қирайды.
Енді мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының міндеттеріне
тоқталсақ, олар:
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің белгілеуі бойынша зейнетақы
активтерінің төлемдерін жүзеге асыруға;
2. жеке зейнетақы активтерінің қорының есебін жүргізуге;
3. зейнетақы алушы мен салымшылардың қорлары туралы өздеріне
мәлімет беруге;
4. зейнетақы қорының жағдайының мәліметтерін құпияда сақтауға;
5. зейнетақы қоры заңға сәйкес жүргізілуіне;
6. зейнетақы алушының өтініші бойынша оның зейнетақы қорын басқа
қорға аударуға;
7. зейнетақы активтерін инвестициялық бақылау үшін зейнетақы
активтерін басқаратын компаниялармен келісімге тұру
(мемлекеттік жинақтаушы қорынан басқа);
8. мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорымен келісімге
тұрған азаматтарға бірдей қызмет көрсетуге және т.б.
міндетті. 2,б.28

II - бөлім. Қазақстан Респуликасының әлеуметтік-экономикалық дамуындағы
зейнетақы қорлары
2.1 Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау

Құрмет Зейнетақы қоры.
Құрмет мемлекетік емес ашық жинақтаушы зейнетақы қоры
самылшыларға зейнетақы қорын өзі таңдау арқылы болашақ зейнетақыларының
құралу саясатын дербес таңдауға мүмкіндік беретін зейнетақымен
қамтамтамасыз ететін жинақтау жүйесіның шегінде 1998 жылдың 2 наурызында
құрылды. Құрмет МЕАЖЗҚ АҚ Қазақстан Республикасының заңнамасына толық
сәйкестік құрылды.
1998 жылдың 16 қарашасында берімен лицензия орнына зейнетақы
жарналарын тарту және зейнетақы төлемдерін жүргізу қызметін атқаруға ҚР
Ұлттық Банкінің 2003 жылдың 20 қарашасында берген лицензия № 0000013.
Қазақстан республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету туралы Заңға
сәйкес Компания зейнетақы қызметтері рыногына үш буынының қалғандарымен -
банк – кастодианмен (ТемірбанкААҚ) және зейнетақы активтерін
инвестициялық басқаратын ұйыммен (БТА Asset Management КУПА ЖАҚ) үш
тарапты кастодиан шартын жасады.
Қордың бес жылғы қызметі ішінде бізге Қазақстан Республикасының барлық
аймақтарының 11000 кәсіп орында жұмыс істейтін 320 000-нан астам салымшылар
өз жинақтарын сеніп тапсырды. Зейнетақы жинақтары мен жеке меншік
қаражаттарды есепке алу мен сақтауды уәкілетті мемлекеттік орган -ҚР қоржы
рыногы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігімен
балқыланады .
Құрмет Зейнетақы қоры зейнетақы жинақтарының көлемі жағынан рынок
өсімінің қорқынын басып озып, зейнетақы қорларының ішінде алдыңғы қатарға
кіреді.
• Құрмет ЗҚ рыноктағы зейнетақы жинақтарының үлесін 4,2% немесе 15,6
млрд теңге құрады.
• Құрмет ЗҚ салымшыларының саны жағынан алдыңғы қатарлы бесудің ішіне
жатады.
• 01.01.04 ж. 313025 адам өз салымын сеніп тапсырды, Құрмет ЗҚ
рыноктағы үлесін 5,1% құрайды.
• Құрмет ЗҚ салымшыларының 2003 жылға өсу динамикасы рынок бойынша
салымшылардың өсу динамикасын 2 еседен көп басып озды.
• Құрмет МЕАЖЗҚ өзінің инвестициялық қызметінде инвестициялаудың
әлдеқайда сенімді және өтімді нысандарын артық бағалайды.
• 2003 жылы инвесциялық кірісті 881300000 теңге құрады.
• Құрмет ЗҚ қор салымшылары үшін тұрақты акциялар жүргізіп отырады. Өз
клиенттері арасында жыл сайын өткізіліп отыратын сыйлықтар тұтысы
осының айқын бір мысалы болып табылады. Сондай-ақ, келесідей жаңа
акцияларды атап өтуге болады: Созвездия успеха (“Табыс шоқжұлдызы”)
және “Vip unifinance”, бұларды “Құрмет” ЗҚ өз әріптестерімен бірге
өткезеді. “Құрмет” ЖЗҚ келесі қызмет түрлерін көрсетеді.
• Салушылардың зейнетақы жинақтарын инфлецияның әсерінен қорғау, сондай-
ақ зейнетақы активтерін инвестициялау жолымен оларды көбейту;
• Жеке зейнетақы шотының жай - күйі туралы шынайы және тез арада
ақпаратты ақысыз алу;
• Зейнетақы жинақтарының есебі;
• ҚР-ның үкіметі белгіленген тәртіпте алушыларға зейнетақы төлемдерін
жүргізу;
• ӘЖК беру құжаттарын рәсемдеуде көмек көрсету;
• Міндетті, ерікті, кәсіби зейнетақы жарналарын жинақтау;
• Салымшының алушының өтініш бойынша зейнетақы жинақтарын бір
жинақтаушы қордан екіншісіне ауыстыру.
• Дұрыс емес ашылған жеке зейнетақы шоттарын басқа қорларға біріктіруге
көмек көрсету;
• Зейнетақымен қамтамасыз ету жөнінде ақысыз кеңес беру.
Инвестициялық кірісті есепке ала отырып, салымшының зейнетақы
жинақтарының болжамды жоспары. Салымшы ай сайын 3000 теңге мөлшерінде
зейнетақы аударып отарады. 40 жылдан кейін аударылған зейнетақы
жарналарының нақты сомасын 1 440 000 теңге құрайды. Мұнда, зейнетақы
жинақтарының көлемін 5974472 теңге (бірақ активтерінің жылдық орташа таза
кірістілігі (Қордың комиссиялық сыйақысын шегеріп тастағанда жылдың 6%
мөлшерінде болуы керек) құрайды. 4534472 теңгедей айырмашылық осы уақыт
ішінде Қордың салымшыға есептеген инвестициялық кірісін құрайтын болады.
Осы лайша, инвестициялық кіріс жинақтарының жалпы көлемін 75% көп құрайтын
болады.

2.2 Зейнетақы қорларының елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы атқаратын
қызметтері мен құқықтық негіздері

Кәрілік алдындағы қорқыныш бұл әр адамға табиғатпен берілген деп
айтылады. Кез келген адам жылдар өткен сайын ең алдымен материалдық
мәселелердің болуынан қашады. Қазіргі таңдағы шындық бұл әрбір қазақстандық
азамат өзінің болашақтағы кедейшілік күн кешпеуіне жағдай жасап және өзіне
жеткілікті кәрілікті қамтамасыз етуі қажет. Себебі әлеуметтік бағдарламалар
үшін бюджет қаражатының жетіспеушілігі және халықтың тұрақты қартаюы
мемлекет тарапынан мәңгілік көмектің болуына үміттенуге сендірмейді. Осыған
орай біздің қоғамдағы өте маңызды әлеуметтік мәні бар зейнетақымен
қамтамазыз ету туралы заңға кез келген өзгертулер Қазақстанның әрбір
азаматын толғандырмай және қызығушылығын тудырмайтыны болмайды.
2002 жылдың соңында Қазақстандық азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз
етудің құқықтық және әлеуметтік негізін анықтаушы және де осы жүйенің
қызмет етуінің барлық құқықтық аспектілері мен зейнетақылық қызмет көрсету
нарығының барлық қатысушыларының өзара қарым -қатынасын реттеуші зейнетақы
заңдылығы маңызды өзгертуге ұшырайды. Алғаш рет өзгертулер мен толықтырулар
1998 жылы 22 желтоқсанда (№328 заң), яғни жаңа зейнетақы жүйесінің қызмет
етуіне 1 жыл өтпей жасалды. Екінші рет елдің зейнетақы заңдылығы 1999 жылы
5 сәуірде (№364-1 заң), өзгерту енгізіледі. Осыдан кейін жаңартылған
Қазақстан Республикасындағы зейнетақы мен қамтамасыз ету туралы заңы 4
жылдай мерзімде қызмет етті және 2002 жылдың соңында оған тағыда өзгерістер
мен толықтырулар енгізілді. Бұл түзетулер №369-11 реттік номеріне ие, заң
формасында қабылдап, Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз
ету туралы заңына өзгертулер мен толықтырулар туралы Қазақстан
Республикасы заңы деп аталады. Бұл жерде ескеретін жағдай, егер бірінші
жасалған екі өзгертулер мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорымен
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорымен мемлекеттік реттеуші органдардың
енгізуге байланысты туындаса, ал зейнетақы заңдылығына енгізілген соңғы
түзетулер (2002 жылдың 29 желтоқсаны) өзінің бөлігінде кейбір мемлекеттік
емес субъектілерге оның ішінде мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорына
бағытталған және дайындалған. Себебі, бұл өзгертулер тұжырымдық және
барлық зейнетақылық қызмет көрсету жүйесі үшін өміршеңділік сипатқа ие
болады, олардың заңдылық сүзгіден өтуі оңай болмай 1 жылға дейін созылады.
2002 жылғы 29 желтоқсандағы № 369-11 заң екі ғана баптан тұрады,
бірақ көптеген маңызды өзгертулерден тұрады. 3,б.22
Зейнетақы заңдылығындағы басты жаңалық бұл жеке ерекше институт
ретінде бөлініп келген мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры мәртебесінің
алынып тасталынуы. Зейнетақы мен қамтамасыз ету туралы заңдағы жаңа
түзетуге байланысты жинақтаушы зейнетақы қоры мемлекеттік және мемлекеттік
емес деп бөлінбейді. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап заң алдында
мемлекеттік жинақтаушы зейентақы қорында және мемлекеттік емес жинақтаушы
зейнетақы қорында бірдей құқыққа ие. Бірақ бұл зейнетақы қорының мемлекттік
қатысуымен болмайды дегенді білдірмейді. Егер бұын мемлекттік жинақтаушы
зейнетақы қорының бірден бір құрылтайшы Қазақстан Республикасы Үкімет
болса, заңға сәйкес ашық жинақтаушы зейнетақы қоры құрылтайшылар мен
акционерлері ретінде Қазақстан Республикасының резидентті – заңы және жеке
тұлғалар және де Қазақстан Республикасының заңында бекітілген (№369-11
заңының 1-ші бабы 28-ші тармағында) талаптары ескере отырып Қазақстан
Республикасының Үкіметі бола алады. Осыған орай мемлекет Үкімет тарапынан
тек бір ғана жинақтаушы зейнетақы қорының ғана емес сонымен қатар бірнеше
зейнетақы қорының жарғылық капиталындағы акция пакеттерінің жеке үлесінің
немесе толығымен иесі бола алады. Бұл мемлекеттік зейнетақы нарығын
бақылауды күшейту мақсатында жасалуы мүмкін. №369-11 заңының 1-ші бабы 30-
ші тармағына сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры атауында мемлекеттік сөзі
егер жарғылық капиталының 100%-ы Қазақстан Республикасы Үкіметіне тиесілі
болғанда ғана қолданылуына болады. Енді мемлекет (егер қажет етсе) бірнеше
жинақтаушы зейнетақы қорын өзінің 100% қатысуымен құра алады және оның бәрі
мемлекттік нарықтың кез келген сегментін жекшелендіре отырып, оған қайта
баруына болатындығын көрсеткді. Егер жақын арада мемлекеттік жинақтаушы
зейнетақы қоры олығымен жекешелендірілсе де, бұл мемлекеттің зейнетақылық
қызмет көрсету нарығы мәңгілікке тастады дегенді білдірмейді. Ол жаңа
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорын қалыптастыру арқылы қайта орала
алады.
Жаңартылған зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы зейнетақы
активтерін басқару түсінігне бірнеше өзгертулер енгізді. Егер оның ескі
баспасында мемлекттік емес жинақтаушы зейнетақы активтер сөз тіркесі толық
емес түрде берілсе, қазіргі кезде ол бұдан да толығырақ зейнетақы активтері
инвестициялық басқару сөз тіркесімен ауыстырылады. Жаңа өзгерістерге сәйкес
зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компания (ЗАБК) зейнетақы
активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым деп аталатын
болады. Яғни біздің құлағымызға үйреншікті зейнетақы активтерін
инвестициялы басқаруды жүзеге асыратын ұйым сөзімен ауыстырылатын болды.
Зейнетақымен қамтамсыз ету туралы заңның ескібаспасы бойынша 51 бап
сәйкес зейентақы активтерін басқару жөніндегі компанияның мемлекеттік емес
жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерінің басқарудағы ерекше
құқығын қарастырады. Жаңа өзгерістерге зейентақы нарығы қатысушыларының
көптен күткен өзгертуі зейнетақы активтерін басқарудың баламалы құқы
енгізіледі. Сонымен 2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін инвестициялық
басқаруды зейнетақы активтерін инвестициялы басқаруды жүзеге асыатын ұйым
жинақтаушы зейнетақы қорының өкілетті органмен бекітілген осындай қызметпен
айналысуға құқық беғретін сәйкесінше лицензиясы болуы кезінде дербес жүзеге
асырады.
Бұл жаңа енгізілген өзгерістен мемлекеттік жинақтушы зейнетақы қоры
ұтысқа шықты.
Жарқын арада кейбір жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы акивтерін
дербес басқаруға көшетінін күтуімізге болады. Себебі, жинақтаушы зейнетақы
қоры үшін қызығушылық үлкен зейнетақы жарнасынан және инвестициялық
табыстан түсетін комиссиондық сыйақының зейнетақы активтерін инвестициялы
басқаруды жүзеге асыратын ұйыммен бөлісу керек емес. Оның ішінде, зейнетақы
заңдылығындағы жаңа түзетуге сәйкес инвестициялық табыстан алынатын
комиссионың шекті мөлшерлемесі 10%-дан 15%-ға дейін көбейтіледі. Бірақта,
зейнетақы активтерін дербес басқаруға көшу процессі көптеген жинақтаушы
зейнетақы қорлар үшін келесідей себептерге байланысты ұзақ әрі қиын болуы
мүмкін.
Біріншіден, өкілетті орған – лицензиялар тарапынан қтаң нормативтік
талаптарға сәйкес жинақтаушы зейнетақы қоры үшін зейнетақы активтерін
инвестициялық басқаруға лицензия алу іс-әрекетінің өзі қиынға түседі.
Зейнетақы активтерін басқару бойынша компания лицензиялау тәжірбиесі
көрсетіп отырғандай лицензия алу үшін жеткілікті ұзақ мерзімді қамтуы
мүмкін (бірнеше айға созылуы). Яғни, осы жылдың ішінде қандай-да бір
жинақтаушы зейнетақы қорының өзінің зейнетақы активтерін өз бетінше
басқаруға көшуі бола қоймас деп тұжырымдауға болады.
Екіншіден, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын ұйыммен жинақтаушы зейнетақы қорының арасында зейнетақыактивтердін
басқару құқығы үшін бәсекелестік күрес қалыптасты. Бұрыннан қызмет етуші
зейнетақты активтерін басқару бойынша компаниясы бай тәжірибе, жоғары
сауатты мамандарды және қазіргі бағдарламалық – техникалық қамтамасыз етуді
иемдене отырып, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруда жинақтаушы
зейнетақы қордан нақты артықшылығы болады. Кез келген зейнетақы активтерін
басқару бойынша компания зейнетақты активтерін басқарудағы маңызды бөлігін
және сәйкесінше нарықтағы үлесін жоғалтқысы келмейтініне мүдделі.
Тағы да бір зйнетақты заңдылығына енгізілген маңыздырақ өзгерістердің
бірі міндетті зейнетақты жарналарының сақталуына мемлекеттік кепілдік беру.
Соңғы 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін мемлекет тек мемлекеттік жинақтаушы
зейнетақы қорындағы зейнетақы жарналарының сақталуына мемлекет кепілдік
береді. Осы жағдайдағы жаңалық мемлекеттің алушыға (салымшыға емес),
жинақтаушы зейнетақы қорының банкрот болуы жағдайында міндетті зейнетақы
жарнасының номиналдық құнын ғана қайтармай, сонымен бірге инфляция
көлеміндегі өтемақыға кепілдік береді. Заңдағы егізілген түзетуге сәйкес,
зейнетақы төлемін алушы зейнетақы орталығымен бекітілген және жинақтаушы
зейнетақы қорынан зйнетақы алуға құқығы бар жеке тұлғалар болып табылады,
яғни заңдағы берілген мағынаға қарай, мемлекет жинақтаушы зейнетақы қорының
банкроттығы жағдайында жинақтаушы зейнетақы қордан зейнетақы ала бастаған
зейнеткерлерге ғана зейнетақы жарнасын қайта қалыптастыруға кепіл бола
алады.
Егер 2003 жылға дейін зейнетақы жарнасының жүйесі екі бөліктен –
міндетті және ерікті жарнадан тұрса, қазіргі таңда зейнетақы мен қамтамасыз
ету туралы заңға енгізілген жаңа өзгеріске сәйкес зейнетақы жарнасынан
үшінші түрі – ерікті кәсіби зейнетақы жарнасы пайда болды. Олар ерікті
жарналар секілді, айырмашылығы, оларды жинақтаушы зейнетақы қорға жұмыс
беруші өзінің жұмысшысының зейнетақы шотына Қазақстан Республикасы
Үкіметімен анықталған мамандық тізімі бойынша аударатын болатындығында.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қызмет етудегі 5 жылдың ішінде ерікті
зейнетақы жарналары кңінен қолдануын алған жоқ және зейнетақы активтерінің
ішінде де өте төмен үлеске ие. Мысалы, Ұлттық банктің мәліметі бойынша 2002
жылдың қорытындысын міндетті зейнетақы жарналарының салымшылар саны 15,399
млн. адамды ел ерікті зейнетақы жарналарының салымшылар саны небәрі 25,1
млн. адамды, яғни жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі салымшылар жалпы санының
0,5 %-ын ғана құрайды. Осыған орай, Қазақстандық жинақтаушы зейнетақы
жүйесі қазіргі таңдаған көрінісі міндетті жинақтаушы жүйені көрсетеді.
Ерікті жарналардың танымалсыздығы біріншіден, тұрғындардаң негізгі
бөлігінің қандай да бір сызбаға немесе жаңа зейнетақы жүйесіндегі
инвестициялау шегіндегі құралдарға сенімсіздігі және еш нәрсеге
сенбеушіліктің үлкен үлесіне қатысты менталитетімен түсіндіріледі.
Бұл жерде тағыда бір маңыздырақ факторлардың ретінде
тұрғындардың көп бөлігінін жағдайының даму деңгейінің жетіспеушілігін
айтуға болады.
Зейнетақы заңдылығы негізгі өзгеріс ретінде зейнетақылық
қызмет қөрсету нарығында зейнетқыны сақтандыру институтын ендіру болып
табылады. Жақын уақыттарда зейнетақы нарығының негізгі қатысушылары ретінде
өмірді сақтандыру келісімшартын жасау және атқару бойынша қызметті жүзеге
асыратын сақтандыру компаниялары болатын сөзсіз. Оларға зейнетақымен
қамтамасыз ету туралы жаңа баспасындағы ерекше роль берілген.
2003 жылдың басынан бастап зейнетақы заныңда 2002 жылдың 29
желтоқсанында шыққан №369-11 заныңда көмегімен зейнетақы нарығы үшін
Зейнетақы аннуитетің келісім шарты (1бап, 2тарау 12 тармақша), сатып алу
сомасы(1 бап, 2 тармақ, 7тармақша) сақтандырушы (1 бап,2 тарау,
34тармақша) секілді жаңа түсініктер енгізілген.
Зейнетақы заныңдағы жаңа өзгерістерге сәйкес қызмет етуші
зейнетақы жинақтары ерікті сақтандыру зейнетақы жинақтарын сақтандыру
зейнетақы жинақтарын сақтандыру бойынша қосамша шараларға алушының
таңдауына сәйкес толық көлемде немесе ішінара зейнетақы активтерін
сақтандыру жүйесін жасауы болуы тиіс.Әзірше мұндай жүйенің қалай болары
белгісіз. Банктің депозиттерді кепілдендірудің қоры нақты қосымша қор
құрулуы мүмкін, яғни жақын арада Зейнетақы қорының қоры пайда болуын
күтуге болады.
Сақтандыру компанияларының басқа зейнетақы заңдағы өзгеріске
сәйкес нарықта жаңа қатысушы – міндетті зейнетақы жарналарын төлеу бойынша
агенті пайда болуы керек.
Агент ретінде Қазақстанда өздерінің тұрақты мекемесі, филиалы
мен өкілеттіліктері арқылы Қазақстан Республикасының заңы мен анықталған
міндетті зейнетақы жарнасын есептеуші, ұстап қалаушы және аударушықызметін
жүзеге асыратын кез келген жеке тұлға немесе заңды тұлға, бұған қоса
шетелдік заңды тұлғалар болып табылады. Заңды түсінік бойынша агент –бұл
оның кім екеніңе – ұйым немесе жеке кәсіпкер болып табылатынына байланыссыз
сол жұмыс беруші.
Ұлттық банктің басқа зейнетақылық қызмет көрсету нарығында
мемлекет тарапынан тағыда бір қатысушы салық органы болады. Зейнетақы
заңдылығына енгізілген жаңа түзетуге сәйкес,салық органдары зейнетақы
жарнасы бойынша жетіспеушілікті жинау және олардың аударылуына бақылау
жасау үшін нақты механизм алды.Осы мақсатқа сәйкес зейнатақымен қамтамасыз
ету заңына “міндетті зейнетақы жарналарын уақытылы ұстамауы және
аударылмауына жауапкершілік” деген 24-4-ші бап қосылды.Енді міндетті
зейнетақы жарналарын аударуға жалтарған жұмыс берушіге қатаң санкция
қолданылатын болады.
Егер бұрын жинақтаушы зейнетақы қоры мен зейнетақы активтерін
басқару бойынша компанияның құрылтайшылары мен акционерлері ретінде
Қазақстан азаматтары мен заңды тұлғалар ғана болса,жаңа өзгерістерге сәйкес
құрылтайшы немесе акционер ретінде резидент емес заңды тұлғада,яғни қандай
да бір рейтингтік компанияның белгілі бір рейтингін иемденетінде
жіберіледі. Рейтингтік агентстволар мен ең төменгі рейтинг өкілетті
органмен белгіленуі тиіс.
Дегенмен бұл жерде бірнеше шектеулер қойылған.Мысалы,оффшорлық аумақта
тіркелген заңды тұлғалар жинақтаушы зейнетақы қор құрылтайшысы немесе
акционері бола алмайды.
Жалпы алғанда зейнетақы заныңа жаңа түзетулер жинақтаушы
зейнатақы жүйесінің келешекте сапслы дамуына септігін тигізері сөзсіз.
Қазақстанның зейнетақы мен қызмет көрсету нарығында, бүгінгі
күні,басқа қаржы нарығының сегментерінен айырмашылығы,тұрақты түрде дамып
келе жатқанын айта кетуге болады. 1998 жылдың қаңтарынан бастап жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің елде қызмет еткеніне 5 жылдан асып отыр.
Ұлттық банктің мәліметтері бойынша 2003 жылдың басында зейнетақы
активтерінің таза соммасы 269,8 МЛРД тг. немесе1730,8 млн. доларды құрады.
Жалпы алғанда 2002 жылы жинақтаушы зейнет ақы қорларының таза өсімі
актифтері теңгемен шаққанда 47,9-ға, және долырға 43,2-ға өсті.
2002 жылы зейнетақы активтерінай сайынғы өсімі 3%-дан3,5 шегінде тең
мөлшерде жүргізілді. Бұл шектен ауытқу тек, тамыз айында 2,8%-ға
өзгергеніне (бұл еңбек демалысымен зеинетақы жарналарын салымшылар
және жұмыс берушілердің аз мөлшерде аударуымен байланысты) және
желтоқсанда 4,6%-ға өсуінде (бұл еңбек ақы бойынша қарызды өтеу
мен
жылдың айяғнда көтермелік төлемдермен байланысты) байқалады.
Егерде алдағы уақыттарда зейнетақы актифтерінің өсуі осындай
қарқынмен (мысалы валютаға шыққанда 3,5% көлемінде)жалғасатын болса,
онда 2003 жылдың сәуір, мамыр айларында жинақтаушы зейнетақы
жүесіндегі таза зейнет ақыактивтерін көлемі 2,0 млрд. долларға жету
мүмкін.
Өткен жылы Қазақстаның жинақтаушы зейнетақы жүесіндегі
негізгі айтулы жағдай ретінде елдің Президенті мен қабылданған және
қол қойылған Қазақстан республикасының зейнетақымен қамтамасыз ету
туралы ,,Қазақстан Республика заңына өзгертуер мен толықтырулар
енгізу туралы” 2003 жылдың 1-ші қаңтарында күшіне заңын айтуға
болады .
2002 жылы нарық қатысушылардың сандық құрамы мен жинақтаушы
зейнетақы қорлардың инвестициялық портфелінің құрамында маңызды
өзгерістер болды.
2003 жылдың басында Қазақстанда 16 жинақтаушы
зейнетақы қоры, оның ішіне 1 мемлекеттік (мемлекеттік жинақтаушы
зейнетақы қоры,) 2 корпоротивтік (,,Қазақмыс” және ,,Филип Моррис
Қазақстан” ) және 13 ашық мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
қоры өз қызметін жүзеге асырды.

1-кесте
2003 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға сәйкес Қазақстанның
жинақтаушы зейнетақы қорының құрылымы

Зейнетақы Зейнетақы Нарықтық
Зейнетақы қорының атауы активтері активтеріннің таза үлесі
млн.тг. сомасы %
млн.тг. млн.долл.
МЖЗҚ 75 773,8 75 649,5 485,390,14 28,5
Қазақстан халық банкі ЖЗҚ 60 831,9 60 797,4 297,4 22,52
Ұлар Үміт 46 504,5 46 349,9 121,3 17,21
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 18 922,7 18906,7 81,8 7,00
Сенім 12 757,1 12 740,9 71,6 4,72
Құрмет 11 169,3 11 165,3 56,7 4,13
Қазақмыс 8 857,5 8 841,2 40,0 3,28
Валют-Транзит Фонд 7 888,5 7 879,9 50,6 2,92
Қазақстан 7342,4 7332,3 40,0 2,72
Нефте-Газ-Дем 6 433,4 6 423,8 41,2 2,38
Халық зейнетақы қоры 5 072,3 5 063,4 32,5 1,88
Қорғау 3 916,1 3 914,2 25,1 1,45
Отан 2 595,7 2,595,3 16,7 0,96
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 820,9 820,7 5,3 0,30
Филип Моррис Қазақстан 649,1 648,2 4,2 0,24
Капитал 642,1 623,8 4,0 0,23
Барлығы 270 159,2 623,8 1730,8 100,00

№3 РЦБ Қазахстана

5 жылдың қортындысы бойынша зейнетақы мен қызмет көрсету
нарығындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің пайда болуынан бері
зейнетақы активтерінің мөлшеріне байланысты жинақтаушы зейнетақы
қорының 3 тобы. 1,б.24
Зейнетақы активтерінің мөлшері 100 млн. доллардан 4 қор -
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры, “Қазақстанның халық банкісінің
жинақтаушы зейнетақы қоры, “Ұлар Үміт”, және “ABN AMRO – “Каспий Мұнай
Газ”, зейнетақының қызмет көрсету нарығындағы жинақтаушы зейнетақы қоры
жүйесінің құрлымы ретінде 1-ші ірі топта құрап және барлық нарықтың 75 %
-ын алады. (1 кесте). Нарықтың ө-індей мөлшерін (23,5%-ын) 8 орташа
жинақтаушы зейнетақы қоры тобы алады. Оларға Сенім, Құрмет, Қазақмыс,
Мемлекттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры, және Қорғау жатады.
Олардың зейнетақы активтерінің мөлшері 20 –дан 100 млн. долларды
құрайды. Қалған 4 ұсақ жинақтаушы зейнетақы қоры (Қонаев атындағы МЗЖЗҚ,
Филип Морис Қазақстан, Отан және Капитал) нарықта 2 % -дан төмен
мөлшерді қамтиды.
2002 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы активтерінің көлемі жағынан
нарықта мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры алдыңғы ордыңғы орыңғы орынды
алып келеді. Дегенмен, оның нарықтық үлесі әрдайым төмендеп отырды.
2002 жылдың ішінде ол 4,3%-ға дейін төмендеді. Ал қалған мемлекеттік
емес жинақтаушы зейнетақы қоры нарықтық үлесінің ауытқуы 1% негізінде
болды. Мысалы: жинақтаушы зейнетақы қорының
Нарығындағы өзінің үлесін есепті жылда Қазақстанның халықтық банкінің
жинақтаушы зейнетақы қоры Отан, Валют Транзит Фонд өсіруге
мүмкіншілігін алады. Ал кейбір жинақтаушы зейнетақы қоры (ҰларҮміт,
Қонаев атындағы мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры, Филип Моррис
Қазақстан) өзінің нарықтық бағытын өзгеріссіз сақтайды.
Өзінің нарықтағы үлесін төмендетіп алғандарда кездеседі: Сенім (-
0,2%), және Қазақмыс (-0,3).

2-кесте

2002 жылғы Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы қорының
өсу қозғалысы

Зейнетақы активтеріннің таза сомасы
Зейнетақы қорының атауы Нарықтық үлесі
Басына 2002ж. 2002ж. %
аяғына млн.долл.
МЖЗҚ 58 998,6 75 773,8 16 775,2 28,4
Қазақстан халық банкі ЖЗҚ 39 058,1 60 831,9021 773,8 55,7
Ұлар Үміт 31 452,2 46 504,5 15 052,3 47,9
ABN AMRO-КАЗПИЙ МУНАЙ ГАЗ 12 127,0 18 922,7 6 795,7 56,0
Сенім 9 035,3 12 757,1 3 721,9 41,2
Құрмет 6 507,8 11 169,3 4 661,5 71,6
Қазақмыс 6 482,5 8 857,5 2 375,0 36,6
Валют-Транзит Фонд 4 016,9 7 888,5 3 871,6 96,4
Қазақстан 4 700,1 7 342,4 2 642,3 61,5
Нефте-Газ-Дем 3 982,7 6 433,4 2 450,7 61,5
Халық зейнетақы қоры 2 971,3 5 072,3 2 098,0 70,5
Қорғау 2285,1 3916,1 1631,0 71,4
Отан 114,0 225,95 2481,7 2177,5
Қонаев атындағы МеЖЗҚ 514,7 820,9 306,2 59,5
Филип Моррис Қазақстан 420,6 649,0 228,4 53,4
Капитал 0,0 642,1 624,1 -
Барлығы 182669,7 270159,2 87489,5 47,9

№1 2003 РЦБ Қазахстана

Жоғары да айтып өткендей 2002 жылы жиынтық зейнетақы активтері 87,5
млрд теңгеге немесе 47,9% -ға өсті.
2002 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік емес жинақтаушы
зейнетақы қоры активтерінің өсімі 57,2%-ды құралды. 2002 жылы Отан ең
үлкен өсімді көретті: оның бір жылдың ішінде 23 есеге өсті. Бұл осы аталған
жинақтаушы зейнетақы қоры үшін өте үлкен жетістік. Валют-Транзит Фонд
өзінің активтерін 2 есеге жуық (+96,4%) өсіреді.
Абсолюттік шамасы бойынша 2002 жыл активтерінің өсуінен
Қазақстанның халық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.