Тәрбиенің жалпы әдістері
1 Мектептегі тәрбие берудің әдістері туралы уғым.
2 Тәрбие әдістерін топтастыру.
3 Тәрбие әдістеріне сипаттама.
4 Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану.
2 Тәрбие әдістерін топтастыру.
3 Тәрбие әдістеріне сипаттама.
4 Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану.
СОКП ХХІІІ съезді , Бүкілодақтық ХІХпартия конференциясы жас ұрпаққа жан-жақты жарасымды тәрбие беру жүесын түбірімен қайта құруды және барынша жетілдіруді және оны жүзеге асыруды алға міндет етіп қойды.
Бұл істе түтаспедагогикалық процесті басқару және ұйымдастыру жұмысында елімізде жүріп жатқан резолюциялық жаңарумен байланысты тәрбие әдістерін қолдануда жаңаша ойлауды меңгеріп дамыту керек.
Тәрбие әдістері-тәрбие процесінің өте күрделі компоненті. Себебі тәрбие әдістері қазіргі қоғамның түбегейді қайта құру жағдайындағы сан-салалы өмір талаптарына байланысты болуы тиіс. Сонымен қатар тәрбие әдістері жан-жақты тәрбиенің ізгі мақсатына, принциптеріне, тәрбие жұмысының мазмүнына сай анықталады.
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі тәрбиенің мақсатынан туындап отырады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде тәрбие әдісінің мәні көп қырлы болғандықтан оған әртүрлі анықтама берілген.
Авторлардың бір тобы /В.А.Сластенин, Ю.К.Бабанский т.б/мектептегі тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара байланысты іс-әрекетінің жолдарын тәрбие әдісі деп атайды. Бул іс-әрекет тәрбиенің міндеттерін шешуге бағытталады.
Ал, Т.А.Ильина оқушыларға тәрбиелік ықпал ету әдістері немесе тәрбие әдістері дегеніміз-тәрбиешінің оқушылардың бойында социалыстік көзқарасты және мінез-құлық әдетері мен дағдыларын қалыптастыру мақсатында, олардың санасы мен ерік-күшіне ықпал ету тәсілдерінің жиынтығы дейді.
Екінші сөзбен айтқанда, тәрбие әдістері тәрбиеші мен тәрбиеленушінің бірлесе отырып жұргізетін іс-әрекетінің қүралы болып табылады.
А.С.Макаренко тәрьие әдісін психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп, бүл әдіс баланың жеке басына жанасүдың, ықпал етүдың қуралы болатынынан өте дәл сипаттайды. Қазіргі психологтер адамның жеке қасыеттерін зерттеу нәтижесінде адам бойындағы кез келген қасиеттың қүрамы негізінен төрт бөліктен:
-Адамның сезімінен;
-Санасынан;
-Сенімінен;
-Мінез-қүлық, адет-дағдыларынан құралатынын көрсетеді.
Мектеп тәжірібесінде тәрбие әәдісін қолдағанда тәрбиешілер психологтердің жоғарыда келтірілген дәлелді тұжырымдарын, атап айтқанда, адам бойындағы кез келген қәсиеттің құрамы негізінен төрт бөліктен құралатынын әрдайым ескеруі керек.
Бұл істе түтаспедагогикалық процесті басқару және ұйымдастыру жұмысында елімізде жүріп жатқан резолюциялық жаңарумен байланысты тәрбие әдістерін қолдануда жаңаша ойлауды меңгеріп дамыту керек.
Тәрбие әдістері-тәрбие процесінің өте күрделі компоненті. Себебі тәрбие әдістері қазіргі қоғамның түбегейді қайта құру жағдайындағы сан-салалы өмір талаптарына байланысты болуы тиіс. Сонымен қатар тәрбие әдістері жан-жақты тәрбиенің ізгі мақсатына, принциптеріне, тәрбие жұмысының мазмүнына сай анықталады.
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі тәрбиенің мақсатынан туындап отырады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде тәрбие әдісінің мәні көп қырлы болғандықтан оған әртүрлі анықтама берілген.
Авторлардың бір тобы /В.А.Сластенин, Ю.К.Бабанский т.б/мектептегі тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара байланысты іс-әрекетінің жолдарын тәрбие әдісі деп атайды. Бул іс-әрекет тәрбиенің міндеттерін шешуге бағытталады.
Ал, Т.А.Ильина оқушыларға тәрбиелік ықпал ету әдістері немесе тәрбие әдістері дегеніміз-тәрбиешінің оқушылардың бойында социалыстік көзқарасты және мінез-құлық әдетері мен дағдыларын қалыптастыру мақсатында, олардың санасы мен ерік-күшіне ықпал ету тәсілдерінің жиынтығы дейді.
Екінші сөзбен айтқанда, тәрбие әдістері тәрбиеші мен тәрбиеленушінің бірлесе отырып жұргізетін іс-әрекетінің қүралы болып табылады.
А.С.Макаренко тәрьие әдісін психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп, бүл әдіс баланың жеке басына жанасүдың, ықпал етүдың қуралы болатынынан өте дәл сипаттайды. Қазіргі психологтер адамның жеке қасыеттерін зерттеу нәтижесінде адам бойындағы кез келген қасиеттың қүрамы негізінен төрт бөліктен:
-Адамның сезімінен;
-Санасынан;
-Сенімінен;
-Мінез-қүлық, адет-дағдыларынан құралатынын көрсетеді.
Мектеп тәжірібесінде тәрбие әәдісін қолдағанда тәрбиешілер психологтердің жоғарыда келтірілген дәлелді тұжырымдарын, атап айтқанда, адам бойындағы кез келген қәсиеттің құрамы негізінен төрт бөліктен құралатынын әрдайым ескеруі керек.
Тәрбиенің жалпы әдістері.
1 Мектептегі тәрбие берудің әдістері туралы уғым.
2 Тәрбие әдістерін топтастыру.
3 Тәрбие әдістеріне сипаттама.
4 Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану.
І. Советтік педагогикадағы тәрбие берудің
әдістері түралы ұғым.
СОКП ХХІІІ съезді , Бүкілодақтық ХІХпартия конференциясы жас ұрпаққа
жан-жақты жарасымды тәрбие беру жүесын түбірімен қайта құруды және
барынша жетілдіруді және оны жүзеге асыруды алға міндет етіп
қойды.
Бұл істе түтаспедагогикалық процесті басқару және ұйымдастыру
жұмысында елімізде жүріп жатқан резолюциялық жаңарумен байланысты
тәрбие әдістерін қолдануда жаңаша ойлауды меңгеріп дамыту керек.
Тәрбие әдістері-тәрбие процесінің өте күрделі компоненті. Себебі
тәрбие әдістері қазіргі қоғамның түбегейді қайта құру жағдайындағы
сан-салалы өмір талаптарына байланысты болуы тиіс. Сонымен қатар
тәрбие әдістері жан-жақты тәрбиенің ізгі мақсатына, принциптеріне,
тәрбие жұмысының мазмүнына сай анықталады.
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі тәрбиенің мақсатынан
туындап отырады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде тәрбие әдісінің мәні көп қырлы
болғандықтан оған әртүрлі анықтама берілген.
Авторлардың бір тобы В.А.Сластенин, Ю.К.Бабанский т.бмектептегі
тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара байланысты іс-әрекетінің жолдарын
тәрбие әдісі деп атайды. Бул іс-әрекет тәрбиенің міндеттерін шешуге
бағытталады.
Ал, Т.А.Ильина оқушыларға тәрбиелік ықпал ету әдістері немесе
тәрбие әдістері дегеніміз-тәрбиешінің оқушылардың бойында социалыстік
көзқарасты және мінез-құлық әдетері мен дағдыларын қалыптастыру
мақсатында, олардың санасы мен ерік-күшіне ықпал ету тәсілдерінің
жиынтығы дейді.
Екінші сөзбен айтқанда, тәрбие әдістері тәрбиеші мен тәрбиеленушінің
бірлесе отырып жұргізетін іс-әрекетінің қүралы болып табылады.
А.С.Макаренко тәрьие әдісін психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп,
бүл әдіс баланың жеке басына жанасүдың, ықпал етүдың қуралы
болатынынан өте дәл сипаттайды. Қазіргі психологтер адамның жеке
қасыеттерін зерттеу нәтижесінде адам бойындағы кез келген қасиеттың
қүрамы негізінен төрт бөліктен:
-Адамның сезімінен;
-Санасынан;
-Сенімінен;
-Мінез-қүлық, адет-дағдыларынан құралатынын көрсетеді.
Мектеп тәжірібесінде тәрбие әәдісін қолдағанда тәрбиешілер
психологтердің жоғарыда келтірілген дәлелді тұжырымдарын, атап
айтқанда, адам бойындағы кез келген қәсиеттің құрамы негізінен төрт
бөліктен құралатынын әрдайым ескеруі керек.
Сонымен қазіргі кезде оқыту-тәрбие беру ісін қайта құрудағы
белгіленген даму идеясы баланың жеке адам болып қалыпдасуында тәрбие
әдісін психологиялық негізде қолдану шешуші роль атқаратындығына
баса назар аудару қажет екенін көрсетіп отыр.
Көрсетілген пікірлерден тәрбие әдісінің төмендегідей әр салалы
мәнін анықтауға болады:
-тәрбие әдісінің ең басты міндеті тәрбие процесін гуманитарландыру
тұрғыдан қаруландыру;
-тәрбие әдісі ең алдымен тәрбиенің мақсатын және мазмүнын жузеге
асыратын қүрал;
-тәрбие әдісі тәрбиенің мақсаты арқылы анықталады, тәрбиеның мақсаты
қандай болса оның міндеті және тәрбиенің мақсатын жүзеге асырудың
әдістері соған сай болады.
-тәрбие әдісінің тиімді болуы мұғалімнің сырттай тәрбиелік ықпал
жасауымен қатар баланың тәрбиелік қатынасқа іштей өзіндік ниетін
ықыласын ынтасын, сезімін туғызуменде байланысты.
Тәрбие әдісінің теориясында тәрбие әдісімен қатар тәрбиенің
құралдары, тәрбиенің тәсілдері, үғымдары айтылады.
Тәрбие құралдары- дегеніміз арнайы тәрбиелік міндеттерді шешуге
арналған, мақсат көзделіп ұйымдастырылған методикалық жолдар.
Ал, тәрбие тәсілдері педагогикалық ситуацияға байланысты жеке
тәрбиеәдісі, тәрбие тәсілі ретінде қолданылады.
Тәрбие тәсілі—тәрбие әдісінің жеке бір бөлігі. Ал нақтылы жағдайда
тәрбие тәсілі, тәрбие әдісінің әрекетін, қажеттілігін, тәрбиелік мәнін
айқындайды.
Педагогикалық процесс барасында тәрбие тәсілі тәрбие әдісіне тәулді
болады. Мәселен, бірінші класс оқушысына мұғалім мінез-қүлық
ережесын, жолдастарымен қарым-қатынас жасау ережесін, үйде, мектепте,
қоғамдық орындарда өзін тәрбиелі үстау ережесін ұйрету керек.
Мұғалім бірінші күнне-ақ мектеп, класс, парта, кітап, коридор,
спорт зал т.б. таныстырып , пайдалану, жұру шығу, отыру
т.б.ережелерді үйрете бастайды. Әр оқушы мүны әртүрлі орындайды.
Нақтылы педагогикалық ситуация болған жағдайда тәрбие әдісі мен
тәсілі бірін-бірі алмастыра да алады.
Кейбір педагогикалық мәселені шешуде тәрбие тәсілін тәрбие әдісі
ретінде қолдануға болады.
Мәселен, әңгіме-ол адамның көзқарасы мен сенімін қалыпдастыру
әдісінің негізгі бір қүрамды бөлігі болып есептеледі. Сонымен бірге
үйрету, жаттығу, әдістерін жүзеге асырудың кейбір кезеңдерінде
әңгіме методикалық тәсіл ретінде қолданылады.
Тәрбие әдісінің өз алдына жеке бір бөлігіне тәрбие қүралдары
жатады.
Тәрбие құралдарына әр салалы іс-әрекет түрлері ойын, оқу, еңбек,
өнер, спорт т.б., сонымен қатар педагогикалық жұмысқа қажетті
материалдық және рухани шығармалар, заттар жиынтығы көрнекті
қүралдар саяси көркем және көпшілікке арналған ғылыми әдебиеттер бейнелеу
өнері музыкалық шығармалар көпшілікке ақпар қүралдары т.б. жатады.
Тәрбие әдісінің тиімді болуы барлық әдістердің тәсілдердің қүралдардың
,тәрбие процесін ұйымдастыру формаларының өзара байланыстылығымен
анықталады.Сонымен бірге мұғалім балалардың жеке-дара типологиялық
ерекшеліктері мен тәрбиелік дәрежесін және баланың қандай нақтылы
педагогикалық ситуацияда болғанын ескертіп тәрбие әдісін қолдануда
тәрбиенің нәтижелі болуы тікелей байланыстылығымен анықталады. Сонымен
бірге мүғалім балалардың жеке- дара топологиялиқ ерекшеліктері мен
тәрбиелік дәрежесін және баланың қандай нақтылы педагогикалық ситуацияда
болғанын ескеріп, тәрбие әдісін қолдануына тәрбиенің нәтижелі
болуы тікелей байланысты.
Барлық тәрбие әдістері бірін-бірі толықтырып, ықпал етудің
толық мүмкіндігін туғызуы керек.
Қорыта келгенде, қазіргі советтік педагогикадағы
тәрбие әдісінің негізгі мәні-жеке адамды жан-жақты
қалыптастырудағы әлеуметтік міндетті жүзеге асырудың басты құралы
болып табылатын тәрбие әдістерін жетілдіру.
2. Тәрбие әдістерін классификациялау.
“Классификациялау” ұғымы тәрбие әдістерін топтастыру, жұйелеу,
жіктеу деген мағынаны білдіреді.
Әр әдістің өзіндік ерекшелігін көрсетеді. Осыған байланысты
совет педагогикасында тәрбие әдісінің заңдылығы мен мәнін
ашатын көлемді ғылыми қор жинақталған. Тәрбие әдісін
классификациялау не үшін ќажет? Ол тєрбие єдісін
-Жалпы және жеке
-Негізгі және кездейсок
-теориялық және практикалық өрекшеліктерін айқындауға, бөліп қарауға
көмектеседі, мақсатты түрде әрбір тәрбие әдісін тиімді пайдалануға
мүмкіндік жасайды, әрбір тәрбие әдісін тиімді пайдалануға мүмкіндік
жасайді, әрбір тәрбие әдісінің өзіне тән белгісін және оның бір-бірі
мен байланысын айқындай түседі.
Бүл жағдай мұғалімнің өз тарапынан ғылыми ойлауын
тереңдетіп оның педагогикалық шығармашылық еңбек етуіне
септігін тигізеді.
Бүгінде тәрбиенің әрбір әдісі қайта құру ісіне қызмет
ете ме Қоғамдық сананы ойата ма Жасампаздық күш
жігерді еселелей түсу , еңбек , оқу білім алу және
жауапкершілік социалистик қоғамды шын мәнінде жаңарту
жолдарына көмектесе ме Тәрбие әдісінің теориясы осы
мәселелерге жауап беруі керек .
Педагогика ғылымын зерттеушілердің еңбектерінде тәрбие
әдісі түрліше классификацияланады .
Ғылым педагогтары Н.И.Болдырев, Н.К.Гончаров , Ф.Ф.Королев
т.б.тәрбие әдісін
Классификациялауда сендіру , жаттығу , мадақтау және жазалау
әдістерін жеке бөліп қарастырады. Ал Т.А.Ильина ,
И.Т.Огородников т.б тәрбие әдісін топтастырутыруда сендіру
әдісімен қатар оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру әдісін және
оладың мінез- құлықтарын ынталандыру әдістерін қоса
қарастырады Г.И.Шукина өзінің ‘’Мектеп педагогикасы’’ оқулығында
\ М. 1977ж.\ тәрбие әдістерін классификациялауда қазіргі
теориялық негіздерге сүеніп талдау жасайды Ю.К.Бабанский
В.А.Сластенин
‘’Педагогика’’ оқулығында \И.1989 ж\тәрбие әдістерін мынадай
төрт топқа бөліп қарастырады \1- кестені көріңіз\ .
Бірінші топ - жеке адамның қоғамдық санасын
қалыптастыру әдісдері көзқарасы , сенімі , идеялы .
Екінші топ - іс-әрекетті ұйымдастыу , қарым – қатынас
жасау және қоғамдық қалыптастыру әдістері .
Үшінші топ – іс - әрекет пен мінез – құлықты ынталандыру
әдістері .
Төртінші топ-мінез-құлық,іс-әрекетке бақылау жасау ,өзін-өзіне
бақылауды үйымдастыру және өзін-өзін баға беру әдістері . Сонымен әр
топтағы көрсетілген тәрбие әдістері екі жақты тәрбие ықпалын
сипатайды:бір жағынан бұл әдістер жеке адамның
әлеуметтік адамгершілік ережелерді саналы менгеруіне ықпал
жасауды көздейді. Екінші жағынан, тәрбиеленушілердің әр
түрлі іс-әрекетте, мінез-құлықта қарын-қатынас жасауда
белсенді азаматтық позицияда болу қажеттігінен туындайды.
Жоғарыда айтылғандардан шығатын қорытынды, педагогика
Теориясында тәрбие әдістерін классификациялаудың
методологиялық және теориялық негізі ретінде адамның
қоғамдық мәні мәселесі және жеке адамның қалыптасуында
іс-әрекеттің ролі туралы маркстік-лениндік ілңмнің қағидалары
алынған.Бала жеке адам тек іс-әрекет үстінде ғана қалыптасады.
Бұл үшін баланың өмірі үнемі іс-әрекет арқалы ұйымдас-
тырылуы керек. Ол іс-әрекет нақтылы мақсатты шешуге
бағытталып, қажет болған жағдайда арнайы ситуациялық
іс-әрекеттер де ұйымдастырылуы қажет. Енді тәрбие әдістерінің
әрбір тобын жеке-жеке қарастырамыз.
Тәрбие әдісінің бірінші тобы-оқушылардың санасына, сезіміне,
ерік –жігеріне жан-жақты ықпал жасауды қамтиды. Бұл әдістер
оқушыларға социалистік сенімді қалыптастыруды және сана мен іс-
әрекеттің бірлік принципін жүзеге асыруды көздейді. Бала жеке адам
болып қалыптасу процесінде тек қана сыртқы әсер арқылы ғана
емес, ішкі жандүниесінің, жеке сананың әрекетінің ықпалы арқалы
да дамып жетіледі. Жеке адамның қоғамдық санасын қалыптастыру,
әдістеріне : түсіндіру, әнгімелер, лекциялар, пікірталастар, үлгі-
µнеге жатады. Көптеген авторлар бұл топтағы әдістерді
қалыптасқан дәстүр бойынша сендіру әдістері деп атай-
ды.
Социалистик көзқарасты, жалпы адамзаттық мораль
талаптарына сай қасиеттерді қалыптастыру мақсатында
тәрбиеленушінің сана-сезіміне, әркінә, мінез-құлқына ық-
пал жасау жолдары мен тәсілдерінің жиынтығы сендіру
әдісі деп аталады.
Сендіру дегеніміз-оқушылардың ақыл – ойы мен сезімін
жандандыру, адамгершілік жайлы түсініктер мен ұғымдарын
қалыптастыру және жағымсыз қылықтарын жоқ мақсатында
олардың санасына сезімі мен ерек қайратына жан-жақты
әсер етуді айтамыз .К. Б. Сейталиев. Тәрбие теориясы.
Алматы, 1986, 32б..
Сенім- тек моральдық түсінік ,ұғым ғана емес, ол адам-
ның мінез-құлық, іс-әрекеттің тұрақты жетекшісі .
Сенім деген ұғымды анық дифференциялап алу керек. Мұнда
сенім, біріншіден: жеке бастың психикалық сапасы - тәрбиенің
жемісі, нәтижес ретінде анықталады: екіншіден ,сенім сендіру
жеке бастың санасына ,өркіне , сезіміне жасайтын әдіс, қүрал
ретінде анықталады.
Сендіру әдісінің негізгі қызметі, ерекшелігі-ол арқылы жеке
бастың сенімі қалыптасады.
Сендіру -оқушының тек қана санасына, сезіміне ықпал жасау ғана
емес, әрі оның мінез-құлқына, әрі әрекетіне де ықпал жасауды
көздейді.
Сендіру әдісі жалпыадамзаттық моральдың нормаларын, ережелерін
кеңінен түсіндіру, оны іс-әрекетпен байланыстыруды көздейді.
Тәрбиеленушілердің белсенді позиция болуын өз көзқарастарын қорғай
білуін, өзінің де, жолдастарының да мінез-қүлқына, іс-әрекетіне дүрыс
баға беруді, талқылауды қамтитын әдіс.
Сендіру әдісінің тиімділігі оқушының санасына әрі сезіміне, көңіл-
күйіне ықпал етуді бірімен-бірі үштастырылған жағдайда жоғарылай
түседі. Сезімнің, эмоцияның көтеріңкі болыу еске-рілмеген жерде
мораль ережелеріне терең сенім тумайды.
Сонымен жеке адамның санасын қалыптастыратын әдістер-
дің маңызы:
-қоғамдық , моральдық , еңбек , естетикалық т. б. күрделі
ұғымдарды , түсініктерді, анықтамаларды, ереже нормаларымен
нақтылай түседі;
-әрбір іс, қимыл, әрекеттердің, тәжірибелердің оң дәрежеде,
жағымды, көтеріңкі эмоциялық күйде болуына жағдай тұғызады;
-нақтылы міндеттердің анық мақсаты мен маңызы қоғамдық
адамгершілік негізі арқылы айқындайды.
Бул топтағы әдістерді қолдануда мынадай педагогикалық-психологиялық
талаптар ескеріледі:
Сөз өте күшті сенім қарауы екенін түсіну;
оқушыға шын мәнінде белгілі ережені түсіндіру,жаңа мәліметтер беру немесе
саңасыңа әлдеқандай ерекше ықпал жасау қажет болған уақытта сендіру әдісін
қолдану ;
жеке бастың психологиялық табиғатын жақсы білу, сәзімнің атқаратын ролін
айқындау;
оқушының өмірлік тәжірибесіндегі алғашқы жинақталған үғымдар,түсініктер
ққорына мінез-құлық қасиеттеріне арқа сүйену, оның он не теріс екенін
айқындау, орыналған ситуацияларды баяндау ,оған қортынды жасау;
мұғалімнің ,тәрбиешінің немесе ата-ананың
әнгімесіне,пікірлесуіне,түсініктеме сіне баланың үнемі
белсенділікпен,қызығушылықпен қатысуын үйымдастыру;
әр баланың көңіл-күйін, ынтасын арттыратындай өз ісінің ,мінезінің
кемшілігіне қысылатындай ,өзін-өзі тәрбиелеуге жігерлендіретіндей жағдай
жасау;
сендіру әдісінің барлық салаларын ірлікте жүйелі түрде,үздіксіз
қолданғанда және балалардың сана сезімі, тәжірибесі,білімі,көзқарасы мен
сенімі жас өзғешеліктеріне қарай біртіндеп жоғарылаған сайын әр әдістің
мазмүның күрделендіріп, түрлендіріп, дамытып отырғанда ғана тәрбие ісі
нәтижелі болады;
үнемі бір әдісті қолдану оқушыларға әсер етпейді.
Тәжірибелі педагогтар тәрбие әдістірінің түтас жүйесын пайдалануға
үмтылады,жеке бір әдісті қолданумен шектелмейді.
Ен көп тараған әдістің бірі -түсіндіру
Оқушыға адамгершілік ,эстетикалық, саяси,еңбек тәрбиесі үғымдары
туралы түсінік беріледі:Оқыту процесінде әр пәннің оқу материалына
байланысты айтылумен қатар арнайы тәрбиешілкі мақсат кезделіп, оқушыларғ
патриотизм , гуманизм, парыз, міндет ,ар-намыс парасаттылық,
кішіпейілділік, қайырымдылықжаапкершілік,тәртіптілі к,ықта-ықылас ,ерік-
жігер т.б. туралы түсіндіріледі.
Түсіндіру формалары алуан түрлі : әнгіме,көрсету, оқушылар
шығармалары
Өткізу методикасы түрғысынан алғанда түсіндіру формаларының ең күрделісі-
этикалық әнгімелер.
Этикалық әнгімелер морал мәселелері түралы кең түрде еркін пікірлесуді
көздейтін,оқушылардың санасына сезіміне сөз арқылы ықпал жасайтын
,тәжірибеде кеңінен қолданылатын сендіру әдісінің әң тиімді түрінің бірі
.Этикалық әңгіме әдісінің негізгі мақсаты оқушыларды қоғамдық омірде болып
жатқан оқиғаларға ,Іс-әрекеттерге ,әр түрлі жағдайлраға баға беруге ,соның
негізінде өзін қоршаған әлеуметтік ортаға адамгершілік көзқарасын,қарым-
қатынасын қалыптастыру Оқушылардың азаматтық,саяси және адамгершілік
міндеттерге жауапкершілігін тәрбиелеу.
Әнгіменің негізіне қоғамдық омірдің әлеуметтеік адамгершілік немесе
эстетикалық ,нңбек т.б. салаларын әр қырынан ашып көрсететін деректер
алынуы керек.
Әңгімелесудің тақырыбы,мазмүны танымдық,саяси,эстетикалық,адамгерш ілік
,этикалық мәселелерге арналады.
Бүл әдістің негізгі мәні-теориялық қағидаларды баланың санасына
жеткізу, сол арқылы өмірде меңгере бастаған мінез-қүлық, іс-әрекеттерінің
барысын талдау,жинақтау, баға беру.
Әңгімелесу әдісіне қойылатын негізгі педагогикалық-психологиялық
талаптар:
-таңдалған ,іріктеленіп алынатын тақырыптың актуалдығы,оның тәрбие
процесінің міндетіне, оқушылардың мүддесіне сай болуы;таңдаған тақырыптың
нақтылы класқа ,оқушылар тобына қажеттілігін дәлелдеу;
-оқушылардың өмір тәжірибесіне ,біліміне сүйену;
-оқушылрадың жас мөлшеріне қарай әңгімелесу барысын дамытып отыру;
әңгіменің мазмүнын өте мүқият іріктеу-оқушылардың сезіміне әсер ететін тың
жаңа деректерді, түсінікті,анық әрі қонымды матеиалды алу;
- әңгіме тақырыптары мен мазмүны жоғарғы класс оқушыларының жас
өзгешеліктеріне және класс коллективінің, оқушылар тобының
ерекшеліктеріне сай болуы керек.Мәселен,жас өспірімдерге арналған
әңгімелер,олардың өздерінің көзқарастары мен мінез-қүлықтарына сай көзбен
қарап салыстыра алатындай,оның себептерін ашатындай ,өзіндік ой
туғызатындай мазмүнда құрылуы тиіс;
қарастырылытын тақырыптың қызықты болуын ,оны оқушылардың ойлауын
,өздігінен толғану қабілетін туғызатындай проблемалық сипатта қоя білу,
олардың белсенділігін дамыту;
әңгімелесу барысында оқушылардың көңіл күйлері көтерінкі болуға жағдай
туғызу;тәрбиешілердің оқушыларға сенммен қарай білуі ,олардың жауаптарына
зейін қоя білу;дурыс,ойлы жауаптарына айрықша көңіл бөліп ,мадақтап ,
қолдап отыру ,кемшіліктерін өте ептілікпен түзетіп ,дұрыстығын айту ,реті
келген кезеңде орынды әзіл,күлкі,сықақ сөздерді де пайдалана білу т.б.
әңгіме және әңгімелесудің тақырыбына байланысты көрнекті қүрал және
техникалық қуралдарды(эпидоскоп,кинопроектор т.б) әдеби көркем
шығармалармен бейнелеу өнері,музыкалық қуралдарды пайдалану;
әңгіменің қандай жерде қай жағдайда өткізілуінің де мәні бар.
Мәселен,жоғары идеялық-адамгершілік қасиеттер түралы әңгімені
жауынгерлердің, қоғам және революция қайраткерлерінің өмірі мен қызметі
түралы айтылғанда ,ескерткіштер мен тарихи орындарда өткізілгенде ғана
оқушылардың сізіміне ықпалы зор болатыны белгілі
әңгімеге,әсіресе әңгімелесу әдістеріне мұғалім жан-жақты әзірленуі қажет.
Пікірталас дегеніміз-пікір таластырамын талқылаймын деген мағынаны
білдіреді .Оның этикалық әңгімелерге біршама үқсастау болғанымен өзіндік
міндеті бар .Бүл өте күрделі сонымен бірге оқушылар санасына тиімді ықпал
ететін әдіс.
Пікірталас оқушылардың сенімдерін ой елегінен өткізуге , дербес
пайымдауға үйретеді,оқушылардың ойын,сөйлеу логикасына негіздей білуге
тәрбиелейді.Көкейтесті мәселерді талкылау арқылы оқушылар өз көзқарастарын
дүрыстығын не бүрістығын түсінедіПікірталас әдісі көбіне жоғарғы
класстарда кеңіне қолданылады
Пікірталас арқылы жастардың саяси және адамгершілік
,ізгілік,этикалық,праволық,әлеуметт ік ,экономикалық,экологиялық, әдебиет,
көркемөнер, жалпы қоғамдық проблемалар туралы түсініктер мен
көзқарастарды қалыптастыруға болады.
Пікірталас әдісіне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
-пікірталасқа қойылатын мәселелер проблемалық сипатта болуы керек;
-жастардың айнала өмір құбылыстарына өздерінің пікірлерін ойларын білдіруге
оларды теріс пікірлер мен көзқарастарға баға беру білуге талқыланып өтырған
мәселенің дұрыс шешімін дәлелді түрде негіздеуге үйрету.Пікірталас өткізу
қөғамдық міндет парыз жауапкершілікті сөзіне нақтылы іс-әрекеттерді байқау
білуге қолаілы жағдай болып табылады.Жастардың ынтасын белсенділігін
арттырады,олрды өз біліміне өмір тәжіребесіне мінез-құлық ерекшелігіне
сыемен қарауға тәрбиелейді.Сондықтан пікірталасға оқушылардың неғүрлым
көбірек қатысын көздеу тәрбиенің пәрменді болуына мүмкіндік береді.
Пікірталасға шамамен мынадай тақырыптарда өткізіледі:
“Демократия дегеніміз не? Қоғамды демократияландыру дегенді қалай
түсінесің?”, “Замандасың туралы не ойласың ?” “Армандау керекпе ?” “Қызықты
әне қызықсыз еңбек туралы не ойлайсың?”, “Адам атаңу оңай , ал нағыз адам
болу қиын”,”Өз мінезіңді өзгертуге бола ма? ”,”Интеллектуалдық дегеніміз не
,ол не үшін қажет деп есптейсің?”
Дөңгелек стол басындағы ашық әңгімелер мынадай тақырыптарда өтуі мүмкін.
“Адам факторын жетілдірудің мәні неде?”, “Совет қоғамының қайта қурудың
саяси экономикалық және әлеуметтік бағыттары туралы сіздің ойыңыз”, “Қандай
адамды интернационалист деп есептейсіз?”, “Советтік Социалистік
республикалар одағы –біздің ортақ үйіміз ”,”Қос тілділік –достықтың
белгісі”,”Қасиеттілік дегеніміз не?”, “Адамның қажеттілігінің шегі
неде?”,”Өмір қызығының мәні неде ?”,”Адамзат XXI ғасырдың қарсаңында ”,
”Адамның қабілеті –адамзат құдіреті !”,бұл туралы не айтар едіңіз?
“Ана тілінің –арың бүл,
Ұятың боп тұр бетте ,
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тілінде құрметте”.
Қадыр Мырзалиевт.б . тақырыптар .
Сонымен жеке адамның қоғамдық санасын қалыптасрыру әдістеріне
пікірталастармен қатар түсіндіру әңгімелер оның ішінде этикалық әңгемелер
және әр түрлі тақыптардағы үлгі өнеге лекциялары кітап оқырмандары
конференциялары саяси хабарламалар т.б. адам санасына ықпал жасайтын
әдістер жатады.
Тәрбие процеінде үлгі -өнеге тәрбиенің ықпал әдістерінің бірі болатын
себебі үлгінің тәрбиелік күші балалардың өзін қоршаған ортадағы үлкендерге
жолтастары мен ең жақсы достарына ұқсауға еліктейді.Сонимен қатар
балаларға ұлы адмдардың өмірі мен қызметінің сол сияқты еңбек соғыс
ардагерлерінің оқу озаттарының көркем әдебиет өнер кинофильм бейнефильм
театр кейіпкерлерінің өнегесі орасан зор әсер етеді.
Тәрбие процесінде В.И.Лениннің өмірі мен қызметі,еңбегі үлгісіне
тәрбиелеу жастарды ұлы көсемнің идеялық революциялық мұрасымен таныстыру
балалардың азаматтық табанды әрі белсенді ынта –ықаласын өмірлік
позицияясын нығайтуда олардың қоғамдық сенімділігін қалыптастыруда маңызды
орын алады.
Жеке адамдың қоғамдық санасын қалыптастыру әдістерін қолдаңуда
формализм болмауын еске алу-қазіргі кезеңнің маңызды проблемаларының
бірі. Мектеп тәжірибесіне зөр
Салсақ, әдетте тәрбие жұмысының кеңінен жүргізілетін салалары:
әңгіме, лекция, жиналыс, пікірталас, еңбек озаттарымен кездесу,
экскурсия, кино-видеофильм көру т.б. орын алатыны белгілі. Бул
шараларды өткізудегі бұрыннан келе жатқан басты кемшілік- оқушыларды
тек қана тәртіпті отыру және тындау талап етілетіедігі.Ал жоғарыда
айтып далелдегеніміздей,адамның жеке басы текқана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Мектептегі тәрбие берудің әдістері туралы уғым.
2 Тәрбие әдістерін топтастыру.
3 Тәрбие әдістеріне сипаттама.
4 Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану.
І. Советтік педагогикадағы тәрбие берудің
әдістері түралы ұғым.
СОКП ХХІІІ съезді , Бүкілодақтық ХІХпартия конференциясы жас ұрпаққа
жан-жақты жарасымды тәрбие беру жүесын түбірімен қайта құруды және
барынша жетілдіруді және оны жүзеге асыруды алға міндет етіп
қойды.
Бұл істе түтаспедагогикалық процесті басқару және ұйымдастыру
жұмысында елімізде жүріп жатқан резолюциялық жаңарумен байланысты
тәрбие әдістерін қолдануда жаңаша ойлауды меңгеріп дамыту керек.
Тәрбие әдістері-тәрбие процесінің өте күрделі компоненті. Себебі
тәрбие әдістері қазіргі қоғамның түбегейді қайта құру жағдайындағы
сан-салалы өмір талаптарына байланысты болуы тиіс. Сонымен қатар
тәрбие әдістері жан-жақты тәрбиенің ізгі мақсатына, принциптеріне,
тәрбие жұмысының мазмүнына сай анықталады.
Соның ішінде тәрбие әдісінің мәні үнемі тәрбиенің мақсатынан
туындап отырады.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде тәрбие әдісінің мәні көп қырлы
болғандықтан оған әртүрлі анықтама берілген.
Авторлардың бір тобы В.А.Сластенин, Ю.К.Бабанский т.бмектептегі
тәрбиеші мен тәрбиеленушінің өзара байланысты іс-әрекетінің жолдарын
тәрбие әдісі деп атайды. Бул іс-әрекет тәрбиенің міндеттерін шешуге
бағытталады.
Ал, Т.А.Ильина оқушыларға тәрбиелік ықпал ету әдістері немесе
тәрбие әдістері дегеніміз-тәрбиешінің оқушылардың бойында социалыстік
көзқарасты және мінез-құлық әдетері мен дағдыларын қалыптастыру
мақсатында, олардың санасы мен ерік-күшіне ықпал ету тәсілдерінің
жиынтығы дейді.
Екінші сөзбен айтқанда, тәрбие әдістері тәрбиеші мен тәрбиеленушінің
бірлесе отырып жұргізетін іс-әрекетінің қүралы болып табылады.
А.С.Макаренко тәрьие әдісін психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп,
бүл әдіс баланың жеке басына жанасүдың, ықпал етүдың қуралы
болатынынан өте дәл сипаттайды. Қазіргі психологтер адамның жеке
қасыеттерін зерттеу нәтижесінде адам бойындағы кез келген қасиеттың
қүрамы негізінен төрт бөліктен:
-Адамның сезімінен;
-Санасынан;
-Сенімінен;
-Мінез-қүлық, адет-дағдыларынан құралатынын көрсетеді.
Мектеп тәжірібесінде тәрбие әәдісін қолдағанда тәрбиешілер
психологтердің жоғарыда келтірілген дәлелді тұжырымдарын, атап
айтқанда, адам бойындағы кез келген қәсиеттің құрамы негізінен төрт
бөліктен құралатынын әрдайым ескеруі керек.
Сонымен қазіргі кезде оқыту-тәрбие беру ісін қайта құрудағы
белгіленген даму идеясы баланың жеке адам болып қалыпдасуында тәрбие
әдісін психологиялық негізде қолдану шешуші роль атқаратындығына
баса назар аудару қажет екенін көрсетіп отыр.
Көрсетілген пікірлерден тәрбие әдісінің төмендегідей әр салалы
мәнін анықтауға болады:
-тәрбие әдісінің ең басты міндеті тәрбие процесін гуманитарландыру
тұрғыдан қаруландыру;
-тәрбие әдісі ең алдымен тәрбиенің мақсатын және мазмүнын жузеге
асыратын қүрал;
-тәрбие әдісі тәрбиенің мақсаты арқылы анықталады, тәрбиеның мақсаты
қандай болса оның міндеті және тәрбиенің мақсатын жүзеге асырудың
әдістері соған сай болады.
-тәрбие әдісінің тиімді болуы мұғалімнің сырттай тәрбиелік ықпал
жасауымен қатар баланың тәрбиелік қатынасқа іштей өзіндік ниетін
ықыласын ынтасын, сезімін туғызуменде байланысты.
Тәрбие әдісінің теориясында тәрбие әдісімен қатар тәрбиенің
құралдары, тәрбиенің тәсілдері, үғымдары айтылады.
Тәрбие құралдары- дегеніміз арнайы тәрбиелік міндеттерді шешуге
арналған, мақсат көзделіп ұйымдастырылған методикалық жолдар.
Ал, тәрбие тәсілдері педагогикалық ситуацияға байланысты жеке
тәрбиеәдісі, тәрбие тәсілі ретінде қолданылады.
Тәрбие тәсілі—тәрбие әдісінің жеке бір бөлігі. Ал нақтылы жағдайда
тәрбие тәсілі, тәрбие әдісінің әрекетін, қажеттілігін, тәрбиелік мәнін
айқындайды.
Педагогикалық процесс барасында тәрбие тәсілі тәрбие әдісіне тәулді
болады. Мәселен, бірінші класс оқушысына мұғалім мінез-қүлық
ережесын, жолдастарымен қарым-қатынас жасау ережесін, үйде, мектепте,
қоғамдық орындарда өзін тәрбиелі үстау ережесін ұйрету керек.
Мұғалім бірінші күнне-ақ мектеп, класс, парта, кітап, коридор,
спорт зал т.б. таныстырып , пайдалану, жұру шығу, отыру
т.б.ережелерді үйрете бастайды. Әр оқушы мүны әртүрлі орындайды.
Нақтылы педагогикалық ситуация болған жағдайда тәрбие әдісі мен
тәсілі бірін-бірі алмастыра да алады.
Кейбір педагогикалық мәселені шешуде тәрбие тәсілін тәрбие әдісі
ретінде қолдануға болады.
Мәселен, әңгіме-ол адамның көзқарасы мен сенімін қалыпдастыру
әдісінің негізгі бір қүрамды бөлігі болып есептеледі. Сонымен бірге
үйрету, жаттығу, әдістерін жүзеге асырудың кейбір кезеңдерінде
әңгіме методикалық тәсіл ретінде қолданылады.
Тәрбие әдісінің өз алдына жеке бір бөлігіне тәрбие қүралдары
жатады.
Тәрбие құралдарына әр салалы іс-әрекет түрлері ойын, оқу, еңбек,
өнер, спорт т.б., сонымен қатар педагогикалық жұмысқа қажетті
материалдық және рухани шығармалар, заттар жиынтығы көрнекті
қүралдар саяси көркем және көпшілікке арналған ғылыми әдебиеттер бейнелеу
өнері музыкалық шығармалар көпшілікке ақпар қүралдары т.б. жатады.
Тәрбие әдісінің тиімді болуы барлық әдістердің тәсілдердің қүралдардың
,тәрбие процесін ұйымдастыру формаларының өзара байланыстылығымен
анықталады.Сонымен бірге мұғалім балалардың жеке-дара типологиялық
ерекшеліктері мен тәрбиелік дәрежесін және баланың қандай нақтылы
педагогикалық ситуацияда болғанын ескертіп тәрбие әдісін қолдануда
тәрбиенің нәтижелі болуы тікелей байланыстылығымен анықталады. Сонымен
бірге мүғалім балалардың жеке- дара топологиялиқ ерекшеліктері мен
тәрбиелік дәрежесін және баланың қандай нақтылы педагогикалық ситуацияда
болғанын ескеріп, тәрбие әдісін қолдануына тәрбиенің нәтижелі
болуы тікелей байланысты.
Барлық тәрбие әдістері бірін-бірі толықтырып, ықпал етудің
толық мүмкіндігін туғызуы керек.
Қорыта келгенде, қазіргі советтік педагогикадағы
тәрбие әдісінің негізгі мәні-жеке адамды жан-жақты
қалыптастырудағы әлеуметтік міндетті жүзеге асырудың басты құралы
болып табылатын тәрбие әдістерін жетілдіру.
2. Тәрбие әдістерін классификациялау.
“Классификациялау” ұғымы тәрбие әдістерін топтастыру, жұйелеу,
жіктеу деген мағынаны білдіреді.
Әр әдістің өзіндік ерекшелігін көрсетеді. Осыған байланысты
совет педагогикасында тәрбие әдісінің заңдылығы мен мәнін
ашатын көлемді ғылыми қор жинақталған. Тәрбие әдісін
классификациялау не үшін ќажет? Ол тєрбие єдісін
-Жалпы және жеке
-Негізгі және кездейсок
-теориялық және практикалық өрекшеліктерін айқындауға, бөліп қарауға
көмектеседі, мақсатты түрде әрбір тәрбие әдісін тиімді пайдалануға
мүмкіндік жасайды, әрбір тәрбие әдісін тиімді пайдалануға мүмкіндік
жасайді, әрбір тәрбие әдісінің өзіне тән белгісін және оның бір-бірі
мен байланысын айқындай түседі.
Бүл жағдай мұғалімнің өз тарапынан ғылыми ойлауын
тереңдетіп оның педагогикалық шығармашылық еңбек етуіне
септігін тигізеді.
Бүгінде тәрбиенің әрбір әдісі қайта құру ісіне қызмет
ете ме Қоғамдық сананы ойата ма Жасампаздық күш
жігерді еселелей түсу , еңбек , оқу білім алу және
жауапкершілік социалистик қоғамды шын мәнінде жаңарту
жолдарына көмектесе ме Тәрбие әдісінің теориясы осы
мәселелерге жауап беруі керек .
Педагогика ғылымын зерттеушілердің еңбектерінде тәрбие
әдісі түрліше классификацияланады .
Ғылым педагогтары Н.И.Болдырев, Н.К.Гончаров , Ф.Ф.Королев
т.б.тәрбие әдісін
Классификациялауда сендіру , жаттығу , мадақтау және жазалау
әдістерін жеке бөліп қарастырады. Ал Т.А.Ильина ,
И.Т.Огородников т.б тәрбие әдісін топтастырутыруда сендіру
әдісімен қатар оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру әдісін және
оладың мінез- құлықтарын ынталандыру әдістерін қоса
қарастырады Г.И.Шукина өзінің ‘’Мектеп педагогикасы’’ оқулығында
\ М. 1977ж.\ тәрбие әдістерін классификациялауда қазіргі
теориялық негіздерге сүеніп талдау жасайды Ю.К.Бабанский
В.А.Сластенин
‘’Педагогика’’ оқулығында \И.1989 ж\тәрбие әдістерін мынадай
төрт топқа бөліп қарастырады \1- кестені көріңіз\ .
Бірінші топ - жеке адамның қоғамдық санасын
қалыптастыру әдісдері көзқарасы , сенімі , идеялы .
Екінші топ - іс-әрекетті ұйымдастыу , қарым – қатынас
жасау және қоғамдық қалыптастыру әдістері .
Үшінші топ – іс - әрекет пен мінез – құлықты ынталандыру
әдістері .
Төртінші топ-мінез-құлық,іс-әрекетке бақылау жасау ,өзін-өзіне
бақылауды үйымдастыру және өзін-өзін баға беру әдістері . Сонымен әр
топтағы көрсетілген тәрбие әдістері екі жақты тәрбие ықпалын
сипатайды:бір жағынан бұл әдістер жеке адамның
әлеуметтік адамгершілік ережелерді саналы менгеруіне ықпал
жасауды көздейді. Екінші жағынан, тәрбиеленушілердің әр
түрлі іс-әрекетте, мінез-құлықта қарын-қатынас жасауда
белсенді азаматтық позицияда болу қажеттігінен туындайды.
Жоғарыда айтылғандардан шығатын қорытынды, педагогика
Теориясында тәрбие әдістерін классификациялаудың
методологиялық және теориялық негізі ретінде адамның
қоғамдық мәні мәселесі және жеке адамның қалыптасуында
іс-әрекеттің ролі туралы маркстік-лениндік ілңмнің қағидалары
алынған.Бала жеке адам тек іс-әрекет үстінде ғана қалыптасады.
Бұл үшін баланың өмірі үнемі іс-әрекет арқалы ұйымдас-
тырылуы керек. Ол іс-әрекет нақтылы мақсатты шешуге
бағытталып, қажет болған жағдайда арнайы ситуациялық
іс-әрекеттер де ұйымдастырылуы қажет. Енді тәрбие әдістерінің
әрбір тобын жеке-жеке қарастырамыз.
Тәрбие әдісінің бірінші тобы-оқушылардың санасына, сезіміне,
ерік –жігеріне жан-жақты ықпал жасауды қамтиды. Бұл әдістер
оқушыларға социалистік сенімді қалыптастыруды және сана мен іс-
әрекеттің бірлік принципін жүзеге асыруды көздейді. Бала жеке адам
болып қалыптасу процесінде тек қана сыртқы әсер арқылы ғана
емес, ішкі жандүниесінің, жеке сананың әрекетінің ықпалы арқалы
да дамып жетіледі. Жеке адамның қоғамдық санасын қалыптастыру,
әдістеріне : түсіндіру, әнгімелер, лекциялар, пікірталастар, үлгі-
µнеге жатады. Көптеген авторлар бұл топтағы әдістерді
қалыптасқан дәстүр бойынша сендіру әдістері деп атай-
ды.
Социалистик көзқарасты, жалпы адамзаттық мораль
талаптарына сай қасиеттерді қалыптастыру мақсатында
тәрбиеленушінің сана-сезіміне, әркінә, мінез-құлқына ық-
пал жасау жолдары мен тәсілдерінің жиынтығы сендіру
әдісі деп аталады.
Сендіру дегеніміз-оқушылардың ақыл – ойы мен сезімін
жандандыру, адамгершілік жайлы түсініктер мен ұғымдарын
қалыптастыру және жағымсыз қылықтарын жоқ мақсатында
олардың санасына сезімі мен ерек қайратына жан-жақты
әсер етуді айтамыз .К. Б. Сейталиев. Тәрбие теориясы.
Алматы, 1986, 32б..
Сенім- тек моральдық түсінік ,ұғым ғана емес, ол адам-
ның мінез-құлық, іс-әрекеттің тұрақты жетекшісі .
Сенім деген ұғымды анық дифференциялап алу керек. Мұнда
сенім, біріншіден: жеке бастың психикалық сапасы - тәрбиенің
жемісі, нәтижес ретінде анықталады: екіншіден ,сенім сендіру
жеке бастың санасына ,өркіне , сезіміне жасайтын әдіс, қүрал
ретінде анықталады.
Сендіру әдісінің негізгі қызметі, ерекшелігі-ол арқылы жеке
бастың сенімі қалыптасады.
Сендіру -оқушының тек қана санасына, сезіміне ықпал жасау ғана
емес, әрі оның мінез-құлқына, әрі әрекетіне де ықпал жасауды
көздейді.
Сендіру әдісі жалпыадамзаттық моральдың нормаларын, ережелерін
кеңінен түсіндіру, оны іс-әрекетпен байланыстыруды көздейді.
Тәрбиеленушілердің белсенді позиция болуын өз көзқарастарын қорғай
білуін, өзінің де, жолдастарының да мінез-қүлқына, іс-әрекетіне дүрыс
баға беруді, талқылауды қамтитын әдіс.
Сендіру әдісінің тиімділігі оқушының санасына әрі сезіміне, көңіл-
күйіне ықпал етуді бірімен-бірі үштастырылған жағдайда жоғарылай
түседі. Сезімнің, эмоцияның көтеріңкі болыу еске-рілмеген жерде
мораль ережелеріне терең сенім тумайды.
Сонымен жеке адамның санасын қалыптастыратын әдістер-
дің маңызы:
-қоғамдық , моральдық , еңбек , естетикалық т. б. күрделі
ұғымдарды , түсініктерді, анықтамаларды, ереже нормаларымен
нақтылай түседі;
-әрбір іс, қимыл, әрекеттердің, тәжірибелердің оң дәрежеде,
жағымды, көтеріңкі эмоциялық күйде болуына жағдай тұғызады;
-нақтылы міндеттердің анық мақсаты мен маңызы қоғамдық
адамгершілік негізі арқылы айқындайды.
Бул топтағы әдістерді қолдануда мынадай педагогикалық-психологиялық
талаптар ескеріледі:
Сөз өте күшті сенім қарауы екенін түсіну;
оқушыға шын мәнінде белгілі ережені түсіндіру,жаңа мәліметтер беру немесе
саңасыңа әлдеқандай ерекше ықпал жасау қажет болған уақытта сендіру әдісін
қолдану ;
жеке бастың психологиялық табиғатын жақсы білу, сәзімнің атқаратын ролін
айқындау;
оқушының өмірлік тәжірибесіндегі алғашқы жинақталған үғымдар,түсініктер
ққорына мінез-құлық қасиеттеріне арқа сүйену, оның он не теріс екенін
айқындау, орыналған ситуацияларды баяндау ,оған қортынды жасау;
мұғалімнің ,тәрбиешінің немесе ата-ананың
әнгімесіне,пікірлесуіне,түсініктеме сіне баланың үнемі
белсенділікпен,қызығушылықпен қатысуын үйымдастыру;
әр баланың көңіл-күйін, ынтасын арттыратындай өз ісінің ,мінезінің
кемшілігіне қысылатындай ,өзін-өзі тәрбиелеуге жігерлендіретіндей жағдай
жасау;
сендіру әдісінің барлық салаларын ірлікте жүйелі түрде,үздіксіз
қолданғанда және балалардың сана сезімі, тәжірибесі,білімі,көзқарасы мен
сенімі жас өзғешеліктеріне қарай біртіндеп жоғарылаған сайын әр әдістің
мазмүның күрделендіріп, түрлендіріп, дамытып отырғанда ғана тәрбие ісі
нәтижелі болады;
үнемі бір әдісті қолдану оқушыларға әсер етпейді.
Тәжірибелі педагогтар тәрбие әдістірінің түтас жүйесын пайдалануға
үмтылады,жеке бір әдісті қолданумен шектелмейді.
Ен көп тараған әдістің бірі -түсіндіру
Оқушыға адамгершілік ,эстетикалық, саяси,еңбек тәрбиесі үғымдары
туралы түсінік беріледі:Оқыту процесінде әр пәннің оқу материалына
байланысты айтылумен қатар арнайы тәрбиешілкі мақсат кезделіп, оқушыларғ
патриотизм , гуманизм, парыз, міндет ,ар-намыс парасаттылық,
кішіпейілділік, қайырымдылықжаапкершілік,тәртіптілі к,ықта-ықылас ,ерік-
жігер т.б. туралы түсіндіріледі.
Түсіндіру формалары алуан түрлі : әнгіме,көрсету, оқушылар
шығармалары
Өткізу методикасы түрғысынан алғанда түсіндіру формаларының ең күрделісі-
этикалық әнгімелер.
Этикалық әнгімелер морал мәселелері түралы кең түрде еркін пікірлесуді
көздейтін,оқушылардың санасына сезіміне сөз арқылы ықпал жасайтын
,тәжірибеде кеңінен қолданылатын сендіру әдісінің әң тиімді түрінің бірі
.Этикалық әңгіме әдісінің негізгі мақсаты оқушыларды қоғамдық омірде болып
жатқан оқиғаларға ,Іс-әрекеттерге ,әр түрлі жағдайлраға баға беруге ,соның
негізінде өзін қоршаған әлеуметтік ортаға адамгершілік көзқарасын,қарым-
қатынасын қалыптастыру Оқушылардың азаматтық,саяси және адамгершілік
міндеттерге жауапкершілігін тәрбиелеу.
Әнгіменің негізіне қоғамдық омірдің әлеуметтеік адамгершілік немесе
эстетикалық ,нңбек т.б. салаларын әр қырынан ашып көрсететін деректер
алынуы керек.
Әңгімелесудің тақырыбы,мазмүны танымдық,саяси,эстетикалық,адамгерш ілік
,этикалық мәселелерге арналады.
Бүл әдістің негізгі мәні-теориялық қағидаларды баланың санасына
жеткізу, сол арқылы өмірде меңгере бастаған мінез-қүлық, іс-әрекеттерінің
барысын талдау,жинақтау, баға беру.
Әңгімелесу әдісіне қойылатын негізгі педагогикалық-психологиялық
талаптар:
-таңдалған ,іріктеленіп алынатын тақырыптың актуалдығы,оның тәрбие
процесінің міндетіне, оқушылардың мүддесіне сай болуы;таңдаған тақырыптың
нақтылы класқа ,оқушылар тобына қажеттілігін дәлелдеу;
-оқушылардың өмір тәжірибесіне ,біліміне сүйену;
-оқушылрадың жас мөлшеріне қарай әңгімелесу барысын дамытып отыру;
әңгіменің мазмүнын өте мүқият іріктеу-оқушылардың сезіміне әсер ететін тың
жаңа деректерді, түсінікті,анық әрі қонымды матеиалды алу;
- әңгіме тақырыптары мен мазмүны жоғарғы класс оқушыларының жас
өзгешеліктеріне және класс коллективінің, оқушылар тобының
ерекшеліктеріне сай болуы керек.Мәселен,жас өспірімдерге арналған
әңгімелер,олардың өздерінің көзқарастары мен мінез-қүлықтарына сай көзбен
қарап салыстыра алатындай,оның себептерін ашатындай ,өзіндік ой
туғызатындай мазмүнда құрылуы тиіс;
қарастырылытын тақырыптың қызықты болуын ,оны оқушылардың ойлауын
,өздігінен толғану қабілетін туғызатындай проблемалық сипатта қоя білу,
олардың белсенділігін дамыту;
әңгімелесу барысында оқушылардың көңіл күйлері көтерінкі болуға жағдай
туғызу;тәрбиешілердің оқушыларға сенммен қарай білуі ,олардың жауаптарына
зейін қоя білу;дурыс,ойлы жауаптарына айрықша көңіл бөліп ,мадақтап ,
қолдап отыру ,кемшіліктерін өте ептілікпен түзетіп ,дұрыстығын айту ,реті
келген кезеңде орынды әзіл,күлкі,сықақ сөздерді де пайдалана білу т.б.
әңгіме және әңгімелесудің тақырыбына байланысты көрнекті қүрал және
техникалық қуралдарды(эпидоскоп,кинопроектор т.б) әдеби көркем
шығармалармен бейнелеу өнері,музыкалық қуралдарды пайдалану;
әңгіменің қандай жерде қай жағдайда өткізілуінің де мәні бар.
Мәселен,жоғары идеялық-адамгершілік қасиеттер түралы әңгімені
жауынгерлердің, қоғам және революция қайраткерлерінің өмірі мен қызметі
түралы айтылғанда ,ескерткіштер мен тарихи орындарда өткізілгенде ғана
оқушылардың сізіміне ықпалы зор болатыны белгілі
әңгімеге,әсіресе әңгімелесу әдістеріне мұғалім жан-жақты әзірленуі қажет.
Пікірталас дегеніміз-пікір таластырамын талқылаймын деген мағынаны
білдіреді .Оның этикалық әңгімелерге біршама үқсастау болғанымен өзіндік
міндеті бар .Бүл өте күрделі сонымен бірге оқушылар санасына тиімді ықпал
ететін әдіс.
Пікірталас оқушылардың сенімдерін ой елегінен өткізуге , дербес
пайымдауға үйретеді,оқушылардың ойын,сөйлеу логикасына негіздей білуге
тәрбиелейді.Көкейтесті мәселерді талкылау арқылы оқушылар өз көзқарастарын
дүрыстығын не бүрістығын түсінедіПікірталас әдісі көбіне жоғарғы
класстарда кеңіне қолданылады
Пікірталас арқылы жастардың саяси және адамгершілік
,ізгілік,этикалық,праволық,әлеуметт ік ,экономикалық,экологиялық, әдебиет,
көркемөнер, жалпы қоғамдық проблемалар туралы түсініктер мен
көзқарастарды қалыптастыруға болады.
Пікірталас әдісіне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
-пікірталасқа қойылатын мәселелер проблемалық сипатта болуы керек;
-жастардың айнала өмір құбылыстарына өздерінің пікірлерін ойларын білдіруге
оларды теріс пікірлер мен көзқарастарға баға беру білуге талқыланып өтырған
мәселенің дұрыс шешімін дәлелді түрде негіздеуге үйрету.Пікірталас өткізу
қөғамдық міндет парыз жауапкершілікті сөзіне нақтылы іс-әрекеттерді байқау
білуге қолаілы жағдай болып табылады.Жастардың ынтасын белсенділігін
арттырады,олрды өз біліміне өмір тәжіребесіне мінез-құлық ерекшелігіне
сыемен қарауға тәрбиелейді.Сондықтан пікірталасға оқушылардың неғүрлым
көбірек қатысын көздеу тәрбиенің пәрменді болуына мүмкіндік береді.
Пікірталасға шамамен мынадай тақырыптарда өткізіледі:
“Демократия дегеніміз не? Қоғамды демократияландыру дегенді қалай
түсінесің?”, “Замандасың туралы не ойласың ?” “Армандау керекпе ?” “Қызықты
әне қызықсыз еңбек туралы не ойлайсың?”, “Адам атаңу оңай , ал нағыз адам
болу қиын”,”Өз мінезіңді өзгертуге бола ма? ”,”Интеллектуалдық дегеніміз не
,ол не үшін қажет деп есптейсің?”
Дөңгелек стол басындағы ашық әңгімелер мынадай тақырыптарда өтуі мүмкін.
“Адам факторын жетілдірудің мәні неде?”, “Совет қоғамының қайта қурудың
саяси экономикалық және әлеуметтік бағыттары туралы сіздің ойыңыз”, “Қандай
адамды интернационалист деп есептейсіз?”, “Советтік Социалистік
республикалар одағы –біздің ортақ үйіміз ”,”Қос тілділік –достықтың
белгісі”,”Қасиеттілік дегеніміз не?”, “Адамның қажеттілігінің шегі
неде?”,”Өмір қызығының мәні неде ?”,”Адамзат XXI ғасырдың қарсаңында ”,
”Адамның қабілеті –адамзат құдіреті !”,бұл туралы не айтар едіңіз?
“Ана тілінің –арың бүл,
Ұятың боп тұр бетте ,
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тілінде құрметте”.
Қадыр Мырзалиевт.б . тақырыптар .
Сонымен жеке адамның қоғамдық санасын қалыптасрыру әдістеріне
пікірталастармен қатар түсіндіру әңгімелер оның ішінде этикалық әңгемелер
және әр түрлі тақыптардағы үлгі өнеге лекциялары кітап оқырмандары
конференциялары саяси хабарламалар т.б. адам санасына ықпал жасайтын
әдістер жатады.
Тәрбие процеінде үлгі -өнеге тәрбиенің ықпал әдістерінің бірі болатын
себебі үлгінің тәрбиелік күші балалардың өзін қоршаған ортадағы үлкендерге
жолтастары мен ең жақсы достарына ұқсауға еліктейді.Сонимен қатар
балаларға ұлы адмдардың өмірі мен қызметінің сол сияқты еңбек соғыс
ардагерлерінің оқу озаттарының көркем әдебиет өнер кинофильм бейнефильм
театр кейіпкерлерінің өнегесі орасан зор әсер етеді.
Тәрбие процесінде В.И.Лениннің өмірі мен қызметі,еңбегі үлгісіне
тәрбиелеу жастарды ұлы көсемнің идеялық революциялық мұрасымен таныстыру
балалардың азаматтық табанды әрі белсенді ынта –ықаласын өмірлік
позицияясын нығайтуда олардың қоғамдық сенімділігін қалыптастыруда маңызды
орын алады.
Жеке адамдың қоғамдық санасын қалыптастыру әдістерін қолдаңуда
формализм болмауын еске алу-қазіргі кезеңнің маңызды проблемаларының
бірі. Мектеп тәжірибесіне зөр
Салсақ, әдетте тәрбие жұмысының кеңінен жүргізілетін салалары:
әңгіме, лекция, жиналыс, пікірталас, еңбек озаттарымен кездесу,
экскурсия, кино-видеофильм көру т.б. орын алатыны белгілі. Бул
шараларды өткізудегі бұрыннан келе жатқан басты кемшілік- оқушыларды
тек қана тәртіпті отыру және тындау талап етілетіедігі.Ал жоғарыда
айтып далелдегеніміздей,адамның жеке басы текқана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz