Аудиттің мәні, функциялары, принциптері
1. Аудиттің даму тарихы
2. Аудиттің мәні мен принциптері
3. Аудиттің функциялары
2. Аудиттің мәні мен принциптері
3. Аудиттің функциялары
Басқа ғылымдар сияқты аудиттің өзіне тән даму тарихы бар ілім. «Контролинг» журналында аудиттің пайда болуы жөнінде былай белгіленген: тарихи жазуларға қарағанда үниежүндегі аудиторлық жүйені құрған 1-ші мемлекет Қытай болуы мүмкін. Қытайлардың көне жазуы бойынша, бзд 700жылдарда бас аудитордың орны болған, оның негізгі мінгдеті өкімет чиновниктерінің тазалығына кепіл болу. Авторлар аудиттің тарихы 17 ғасырда пайда болған дейді. 1773 жылы Шотландияның орталығы –Эдинбургке арналған адрестік кітапшада 7-аудитордың есімі айтылған.Авторлар кәсіпқой аудитор Шотландияда 19 ғасырда пайда болған дейді.
Аудиттің одан әрі дамуына 1862 жылы Британ бірлестігі жөніндегі шыққан заң әсерін тигізді. Бұл заңда бірлестік шотары мен отчеттарын жылына бір рет аудитор тексеруі қажет делінген.
АҚШта аудиторлық жұмыс британдардың әсерінен пайда болған 1896 жылы Нью-Йорк штатының заңды органдарыаудиторлық қызметті нреттеу жөніндегі заң жобасын қабылдаған.Көптеген мемлекетерде бухгалтер-аудит жөнінде кәсіби мекемелер құрылған.1890 жылы Қазақстанда алғаш аудиторлық фирма құрылды. Қазақстан Республикасының министрлер кеңесінің 1990 жылғы 15-ақпандағы № 60 қаулысына байланысты Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің құрымынан «Қазақсмтандағы аудит» атты аудиторлық ұйым құрылған. 1993 жылы 18-қазанда «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет» туралы заңы қабылданды. Бұл заң аудиторлық қызметпен байланысты заңдарды реттеп отырды.
Нарық экономикасына көшу кезінде тексеру жүйелерінің ішінде аудитрлік қызметке зор көңіл бөлінді, себебі олар кәсіпорынның бухгалтерлік (қаржылық) есептілігін талдау және тәуелсіз түрде эксперт жүргізу.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін, оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Аудит пәні дегеніміз, шарт бойынша және келісім арқылы тәуелсіз эксперттік негізінде және бухгалтерлік отчетты талдау және тексеру, шаруашылық жүргізуші субъектілердің орындаған жұмыстарының дұрыстығын, анықтығын анықтай отырып, оған толық түрде объективті баға беру, сонымен қатар ішкі аудиттің тексеру жүйелерінің қабылдаған есеп саясатына, нормативтік актілерге сәйкестігіне көңіл бөлу.
Қаржы отчеты жөніндегі аудиттің негізгі міндеті- отчетта көрсетілген активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және субъектінің қаржы нәтижесінің толықтығына, дәлдігіне, дұрыстығына объективті түрде белгілі бір мезгілге бағалау және де субектіде қабылданған есеп саясатының заңдар мен нормативтік актілерге сәйкестігін тексеру.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиттің одан әрі дамуына 1862 жылы Британ бірлестігі жөніндегі шыққан заң әсерін тигізді. Бұл заңда бірлестік шотары мен отчеттарын жылына бір рет аудитор тексеруі қажет делінген.
АҚШта аудиторлық жұмыс британдардың әсерінен пайда болған 1896 жылы Нью-Йорк штатының заңды органдарыаудиторлық қызметті нреттеу жөніндегі заң жобасын қабылдаған.Көптеген мемлекетерде бухгалтер-аудит жөнінде кәсіби мекемелер құрылған.1890 жылы Қазақстанда алғаш аудиторлық фирма құрылды. Қазақстан Республикасының министрлер кеңесінің 1990 жылғы 15-ақпандағы № 60 қаулысына байланысты Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің құрымынан «Қазақсмтандағы аудит» атты аудиторлық ұйым құрылған. 1993 жылы 18-қазанда «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет» туралы заңы қабылданды. Бұл заң аудиторлық қызметпен байланысты заңдарды реттеп отырды.
Нарық экономикасына көшу кезінде тексеру жүйелерінің ішінде аудитрлік қызметке зор көңіл бөлінді, себебі олар кәсіпорынның бухгалтерлік (қаржылық) есептілігін талдау және тәуелсіз түрде эксперт жүргізу.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін, оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Аудит пәні дегеніміз, шарт бойынша және келісім арқылы тәуелсіз эксперттік негізінде және бухгалтерлік отчетты талдау және тексеру, шаруашылық жүргізуші субъектілердің орындаған жұмыстарының дұрыстығын, анықтығын анықтай отырып, оған толық түрде объективті баға беру, сонымен қатар ішкі аудиттің тексеру жүйелерінің қабылдаған есеп саясатына, нормативтік актілерге сәйкестігіне көңіл бөлу.
Қаржы отчеты жөніндегі аудиттің негізгі міндеті- отчетта көрсетілген активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және субъектінің қаржы нәтижесінің толықтығына, дәлдігіне, дұрыстығына объективті түрде белгілі бір мезгілге бағалау және де субектіде қабылданған есеп саясатының заңдар мен нормативтік актілерге сәйкестігін тексеру.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиттің мәні, функциялары, принциптері
1. Аудиттің даму тарихы
2. Аудиттің мәні мен принциптері
3. Аудиттің функциялары
Басқа ғылымдар сияқты аудиттің өзіне тән даму тарихы бар ілім. Контролинг
журналында аудиттің пайда болуы жөнінде былай белгіленген: тарихи жазуларға
қарағанда үниежүндегі аудиторлық жүйені құрған 1-ші мемлекет Қытай болуы
мүмкін. Қытайлардың көне жазуы бойынша, бзд 700жылдарда бас аудитордың орны
болған, оның негізгі мінгдеті өкімет чиновниктерінің тазалығына кепіл болу.
Авторлар аудиттің тарихы 17 ғасырда пайда болған дейді. 1773 жылы
Шотландияның орталығы –Эдинбургке арналған адрестік кітапшада 7-аудитордың
есімі айтылған.Авторлар кәсіпқой аудитор Шотландияда 19 ғасырда пайда
болған дейді.
Аудиттің одан әрі дамуына 1862 жылы Британ бірлестігі жөніндегі шыққан заң
әсерін тигізді. Бұл заңда бірлестік шотары мен отчеттарын жылына бір рет
аудитор тексеруі қажет делінген.
АҚШта аудиторлық жұмыс британдардың әсерінен пайда болған 1896 жылы Нью-
Йорк штатының заңды органдарыаудиторлық қызметті нреттеу жөніндегі заң
жобасын қабылдаған.Көптеген мемлекетерде бухгалтер-аудит жөнінде кәсіби
мекемелер құрылған.1890 жылы Қазақстанда алғаш аудиторлық фирма құрылды.
Қазақстан Республикасының министрлер кеңесінің 1990 жылғы 15-ақпандағы № 60
қаулысына байланысты Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің
құрымынан Қазақсмтандағы аудит атты аудиторлық ұйым құрылған. 1993 жылы
18-қазанда Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы заңы
қабылданды. Бұл заң аудиторлық қызметпен байланысты заңдарды реттеп отырды.
Нарық экономикасына көшу кезінде тексеру жүйелерінің ішінде аудитрлік
қызметке зор көңіл бөлінді, себебі олар кәсіпорынның бухгалтерлік
(қаржылық) есептілігін талдау және тәуелсіз түрде эксперт жүргізу.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде
кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен
шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы
шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін,
оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген
нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Аудит пәні дегеніміз, шарт бойынша және келісім арқылы тәуелсіз
эксперттік негізінде және бухгалтерлік отчетты талдау және тексеру,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің орындаған жұмыстарының дұрыстығын,
анықтығын анықтай отырып, оған толық түрде объективті баға беру, сонымен
қатар ішкі аудиттің тексеру жүйелерінің қабылдаған есеп саясатына,
нормативтік актілерге сәйкестігіне көңіл бөлу.
Қаржы отчеты жөніндегі аудиттің негізгі міндеті- отчетта көрсетілген
активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және субъектінің қаржы
нәтижесінің толықтығына, дәлдігіне, дұрыстығына объективті түрде белгілі
бір мезгілге бағалау және де субектіде қабылданған есеп саясатының заңдар
мен нормативтік актілерге сәйкестігін тексеру.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды
органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және
квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық
аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша
кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша
мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып,
аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық
құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын
қадағалауы керек.
Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан
қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да
аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудиттің бағыты заңдармен анықталған, аудиторлық қызметтің нормативтік
жүйесін реттеу, аудиторлықпен клиенттердің шартық міндеттемелерін нақтылы
мақсатпен шешу болып есептелінеді.
Аудиттің орындайтын функциялары:
1) экспертік
- есеп беру
- есеп жағдайы
- ішкі тексеру жағдайы
2) аналитикалық
- талдау
- жобалау
- ұсыныс
3) кеңес беру
- есеп жөнінде
- салық жөнінде
- құқық жөнінде
- мүліктерді бағалау жөнінде
4) өндірістік
-есепті реттеу
- декларация мен отчеттарды жасап беру
- отчеттарды тұрақты жүргізу
Тақырып: ҚР аудитті нормативтік-құқықтық реттеу.
1. Аудиттің қызметінің құқықтық негіздері
2. Аудит субъектілері, олардың құқығы, міндеті, жауапкершіліктері
Аудиторлық қызметтің құқықтық негіздері аудиторлық субъектілердің қызметін
реттеуші нормативтік және заңдылық құжаттар жиынтығы.
1. Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңы- 18.10.1993
жыл; 11.06.2003 жыл
2. Қазақстан Республикасының конституциясы
3. Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы
заңы
4. 01.01.1997 жылы қабылданған бас шоттар жоспары
5. Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп стандарттары және оның
әдістемелік нұсқаулары
6. Қазақстан Республикасындағы аудиторлық стандарттар және басқа да
реттеуші құжаттар
Егер халықаралық келісім шарт пен келісімдерде аудиторлық қызмет туралы
заңда көрсетілген, бекітілген жағдайда, онда халықаралық келісім шарттардың
ережелері қолданылады. ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттеу 3-деңгейде
болады:
- ҚР аудиторлық қызмет туралы заң республикадағы аудиторлық қызметті
реттеуші құжаттың бірінші деңгейіне жатады. Бұл заң алты тарау, жиырма
бес баптан тұрады.
1-тарау: Жалпы ережелер
1-бап: ҚР аудиторлық қызмет туралы заңдары
2-бап: Аудиторлық қызмет
3-бап: Аудиторлық қызметтің негізгі принциптері
4-бап: Аудит және оның түрлері
2-тарау: Аудиторлық ұйымдар мен аудиторлар палатасы
5-бап: Аудитор
6-бап: Аудиторлық ұйым
7-бап: Аудит палатасы
8-бап: Аудитор палатасының өкілеттілігі
3-тарау: Аудитқа кондидаттарды атестациялау және аудиторлық қызметті
лицензиялау
9-бап: Аудиторлыққа кондидаттарды атестациялау
10-бап: Аудиторларды атестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы
11-бап: Аудиторлық біліктілік куәлігінің күшін жоюы
12-бап: Лицензия беру
13-бап: Лицензияны қайтарып алудың және оның күшін тоқтата тұру негіздері
4-тарау: Аудиторлық қызметті жүзеге асыру
14-бап: Аудит жүргізу шарттары
15-бап: Аудиторлық қорытынды
16-бап:
5-тарау: Аудитор мен аудиторлық ұйымның құқықтары, міндеттері мен
жауапкершіліктері
17-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның құқықтары
18-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның міндеттері
19-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның жауапкершіліктері
20-бап: Аудит жүргізу құқығын шектеу
6-тарау: Аудиттелетін субъектілердің құқықтары, міндеттері мен
жауапкершіліктері
21-бап: Аудиттелетін субъектілердің құқықтары
22-бап: Аудиттелетін субъектілердің міндеттері
23-бап: Аудиттелетін субъектілердің жауапкершіліктері
24-бап: Дауларды қарау
25-бап: Өтпелі ережелер
- Екінші деңгейлі құжаты бұл – халықаралық аудит стандарттары. 2000 жылы
наурызда аудит палатасын 5 Республикалық конференцияда харықаралық аудит
стандартына өту туралы шешім қабылдады. Халықаралық аудит стандартын
буғалтерлік федерациялар бекітеді. Оның штат патері – АҚШ – Нью-Йорк
қаласы. Қазіргі кезде оған 92-мемлекеттің 129 ұлттық бухгалтерлік ұйымы
мүше. Осы 2000 жылы қазақстан бухгалтерлік федерациялар ұйымына мүше болып
кірді. 01.01.2002 жылғы мәліметтер бойынша 46 халықаралық аудит
стандарттары бар.
-Үшінші деңгей аудиторлық фирмалар өңдейтін аудиторлық қызметтің фирма
ішілік стандарттары
Аудиттегі маңыздылық
1. Маңыздылық туралы түсінік
2. Маңыздылықты бағалау түрлері
Маңыздылық аудиттің негізгі ұғымдарының бірі болып табылады. Халықаралық
аудиторлық тәжірибеде маңыздылықты анықтаудың тәртібі 320- шы аудиттегі
маңыздылық стандартымен реттеледі. Маңыздылық деңгейі болып бухгалтерлік
есептегі қателіктердің шекті шамасы түсідіріледі. Бұл шамадан басқа есепті
білікті пайдаланушы үшін дұрыс тұжырым жасауға және дұрыс экономикалық
шешім қабылдауға негіз етіп алуды тоқтату ықтималдылығы жоғары болады.
Аудиторлық маңыздылық тұжырымдамасын келесілерге негіз ретінде пайдаланады:
1. Ерекше назар аударуын талап ететін маңызды типтік емес және қатесі бар
баптармен шоттарды анықтаған кезде тексеруді жоспарлауға негіз ретінде
2. Жиналған аудиторлық дәлелдерді бағалауға негіз ретінде
3. Аудиторлық есептің типі туралы шешімдер қабылдау үшін негіз ретінде
пайдаланады.
Маңыздылық абсалюттік сондай ақ салыстырмалы шама ретінде анықталады.
Маңыздылық абсалюттік шекарасын белгілеу өте сирек пайдаланады. Базалық
көрсеткіштерден салыстырмалы шамадағы процентпен немесе үлеспен белгілеген
маңыздылықты анықтау іс жүзінде неғұрлым кең тараған болып табылады.
Маңыздылық өлшемдері тұтастай есепке сондай ақ бухгалтерлік баланстың
елеулі бағыттарына қатысты анықталады. Тексеру үшін елеулі және маңызды
бағыттарды анықтау аудитті жүргізудің іріктемелі тәсілінен шығарылады.
Есепті кезеңнің ішінде бүхгалтерлік есептің бүкіл шоттарына тексеру жүргізу
мүмкін емес. Баланстың маңызды баптарын анықтаған кезде сандық және сапалық
көрсеткіштер назарға алынады. Қаржылық ақпараттың маңыздылығы бұл
пайдаланушының экономикалық шешіміне әсер етуге қабілетті ақпараттардың
сандық мөлшері мен әсері. Аудит барысында аудитор маңыздылықты 2 тұрғыдан
қарастыра отырып шешім қабылдаған дұрыс:
- Сандық
- Сапалық
Маңыздылықтың сапалығы- бұл тексеру барысында анықталған ауытқулардың
Қазақстан Республикасындағы әрекет етуші нормативтік актілер тарапынан
мекемелердің анықталған ауытқулардың сипаттамасы туралы аудитордың кәсіби
ікірі.
Маңыздылықтың сандық жағы- бұл маңыздылықтық белгілеген деңгейіне
анықталған ауытқулар соммаларын және басқа да ауытқулар бағасының асып
түсуі. Маңыздылық деңгеі дегеніміз бұл пайдаланушыға негізделген
экономикалық шешім мен дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік бере алмайтын
қарлық есеп берудегі сандық өлшемі мен шектік мәні. Әлемдік аудиторлық
тәжірибеде баланс баптарындағы 5-10% шеңберіндегі ауытқуға алып келетін
қателіктер маңызды болып саналмайды. Дегенмен халықаралық стандарттарда,
Қазақстандық стандарттарда қателіктердің маңыздылығына сандық талап
нормативтік түрде бекітілмеген. Әрекет етуші тәжірибеге сай әрбір ұйым мен
аудитор маңыздылық деңгейін өз тәжірибесі мен кәсиби пікіріне сай бекітеді.
Бұл маңыздылық деңгейін бағалау фирма ішілік стандартарда тіркелу қажет.
Маңыздылық деңгейін анықтау әдістемесі 2 бөлімнен тұрады:
1) маңыздылық деңгейі бекілетін қаржылық есеп берудің базалық
көрсеткіштерін талдау
2) таңдаған базалық көрсеткіштерге маңыздылық дейгейін бекіту
Маңыздылықты бағалау
Сандық
Сапалық
ОИ+ПИ
АС-аудитордың
ОИ-табылған қателіктер
пікірі
ПИ-мүмкін болатын қателіктер УС-
маңыздылық
деңгейі
Шарты:
Егер бір уақытта
1)ОИ+ПИУС
2)УС- оң
Шарты:
Төмендегі екеуінің біреуі орындалса
1) ОИ+ПИУС
2) УС-теріс
Төмендегі шарттың біреуі орындалса
ОИ+ПИ~УС
УС-бір өлшемді
- Егер аудитор пікіті оң болса, жақсы қорытынды аласыз
- Егер аудитор пікірі бір өлшемді болса, ескертулері бар пікір аласыз
- Егер аудитор пікірі теріс болса, теріс немесе бас тарту қорытындысын
аласыз
Аудиторлық қауіп
1. Аудиторлық қауіп түсінігі
2. Аудиторлық қауіп түрлері
Қазақстанда нарықтық экономиканың өріс алуы өндіріс құралдарының жеке
меншікке берілуі банк сақтандыру істерінің және инвестициялық
белсенділіктің дамуы аудиторлық қызмет секілді кәсіпкерліктің мүлдем жаңа
түрлерінің пайда болуына алып келді. Аудит ең алдымен меншік иелерінің
мүліктік мүдделерін қорғау мақсатымен жүзеге асырылады. Ол бухгалтерлік
салықтық есеп берулерде көрсетілген ақпарат растығына бақылау жасауды
қамтамасыз етеді. Аудиттің басты мақсаты шаруашылық субъектілерінің
активтерінің міндеттемелерінің меншіктік құралдар кәсіпорынның белгілі бір
кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелерін есеп беруде толық рас түрде және
дәл көрсетілуіне объективті баға беру. Кәсіпорында қабылданған есеп
саясатының қолданыстағы заңдар мен нормативтік актілеріне сәйкестігін
тексеру. Аудитте объективті себеп-салдарға байланысты қате қорытынды
берудің ішкі тәуекелі бар.
Аудиторлық қауіп-аудитор байқамаған қателіктер мен оқылық болуна қарамастан
сыртқы есеп деректерінің толықтай рас екендігі туралы қорытынды беру арқылы
өзіне алатын қауіп. Аудиторлық қауіп аудитті жоспарлау мен жүргізуде
сонымен бірге орындалған процедуралар нәтижесін бағалау кезінде
пайдаланады. Аудиторлық қауіп аудитор жоспарлау кезінде де іс-әрекеттерді
қорытындылағанда ескеріледі.
Аудиторлық қауіп түрлері:
-аудитордың кәсіби қабілеттілік тәуекелі- тексерілетін фирма беделін ескере
отырып мұқият таңдаумен анықталады.Кез-келген фирманы тексеруді қолға
алған кезде аудитор ең алдымен оның беделіне назар аударады.Фирмаға
жүргізілетін тексеру аудиторлық компанияға және оның клиенттеріне нұқсан
келтірмеуі тиіс.
-клиент үмітін ақтамау қаупі- жасалған тұжырым мен клиент мүддесін
қанағаттандырмау тәуекелі аудиторлық тексерудің жүргізілуі клиенттің
ойындағыдай болмаса, ол аудиторлық компания құызметінен бас тартуы мүмкін.
Аудиторлық қауіп мынадай себептерге байланысты аудиторлық қорытындының
дұрыс болмауы ықтималдылығы. Экономикалық субъектілердің бухгалтерлік есеп
беру дұрыстығы расталоғаннан кейін, онда анықталмаған елеулі бұрмалаулар
бар деп танылуы.
Аудиторлық қауіптің түрлері:
- ішкі шаруашылық қаупі
- бақылау құрамының қаупі
- таба алмау қаупі
Ішкі шаруашылық қаупі деп бухгалтерлік шотта баланс бабында шаруашылық
операциялардың біртектес тобында жалпы экономикалық субъектілердің есеп
беруінде елеулі қателіктердің пайда болуы, мұндай бұрмалауының ішкі бақылау
жүйесінің құралдарымен анықталғанға дейін жол берілген жағдайда аудитор
субъективті түрде анықтайтын ықтималдылық ұсынылады. Бұл қауіп көбінесе
клиенттің ерекшелігімен анықталады.Бұл қауіптен мүлдем құтылу мүмкін емес.
Аудитор тексерілетін субъектілердің ішкі шаруашылық қаупіне өзінің кәсіби
тұжырымын пайдалана отырып жоспарлау сатысында баға беруі тиіс. Аудитор
баға берген екзде мынадай факторларды ескеруі қажет:
- экономикалық субъектілер әрекет жасайтын сала қызметін және ағымдағы
экономикалық жағдай ерекшеліктерін
- экономикалық субъектілер жүзеге асыратын қызметтердің арнайы
ерекшеліктері
- есепті жүргізуші қызметтердің адалдығы
- есепті жүргізу қызметінің кәсіби біліліктілігі мен тәжірибесі.
Бақылау құрамының қаупі деп кәсіпорында бар және ұдайы қолданатын
бухгалтерлік есеп жүйесі мен ішкі бақылау жүцесінің құралдары немесе
жиынтық түрінде елеулі түрде болып табылатын қателіктерді дер кезінде таба
немесе түзете алмайтын қателіктердің пайда болуына қарсы тұра алмайтын
жағдайда аудитор субъективті түрде анықтаған ықтималдылық.
Таба алмау қаупі аудитор тексеру барысында қолданатын аудиторлық шаралар
жекелей немесе жиынтығынан елеулі сипатқа ие болатын нақты тәртіп
бұзушылықты табуға мүмкіндік бермейтін жағдайда аудитор субъективті түрде
анықтайтын ықтималдылық.
Аудиторлық қауіпті бағалаудың екі әдісі бар:
-сандық Ар=Рr*FPr*FPн
-сапалық
Аудиторлық дәлелдеу және құжаттау
1. Аудиторлық дәлел түрлері
2. Аудиторлық дәлелді алу көздері мен әдістері
3. Аудиторлық құжаттау
Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық
қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдер деп
аталады. Қаржылық есеп берудің дұрыстығы жөнінде аудитор өзінің негізделген
пікірін білдіруі үшін бақылау тесті мен мәндік процедуралар сияқты
процедураларды пайдалана отырып қажетті аудиторлық дәлелдер жинайды. Олар:
- түгендеу кезінде қатысу немесе бақылау
- шаруашылық немесе бухгалтерлік есеп операцияларын орындау, бақылау
- ауызша сұрақ жауап алу
- үшінші тұлғадан алынған құжаттарды тексеру
- клиент ұйым дайындаған құжаттарды тексеру
- арифметикалық есептеулерді тексеру
- талдау
Аудиторлық процедуралар екіге бөлінеді:бақылау тесті мәндік
процедуралар
Бақылау тесті ұйымның жарамдылығы ішкі бақылау мен бухгалтерлік есеп
жүцесінің қызмет етуінің тиімділігі туралы аудиторлық дәлел алу мақсатында
алынатын тесттер. Мәндік процедуралар қаржылық есеп берудегі қателіктер мен
заң бұзушылықтарды анықтау үшін алынатын тестер. Олар екіге бөлінеді:
1) операциялар мен шоттар қалдығының өлшемдік тестері
2) аналитикалық процедуралар
Аудит бағдарламасын түзуде аудиторлық дәлел жинау үшін қандай аудиторлық
процедуралар және қандау көлемде орындалатынын анықтап алу керек.
Аудиторлық дәлелдерге телаптар 500-ші аудиторлық дәлелдер деп аталатын
халықаралық аудит стандарттарымен реттеледі.
Аудиторлық дәлелдердің келесідей түрлері болады: ішкі, сыртқы, аралас.
Ішкі дәлел аудиттелетін ұйымнан ауызша немесе жазбаша түрде алынатын
ақпарат.
Сыртқы дәлел үшінші тұлғадан аудиторлық ұйымның сұрауы бойынша алынған
жазбаша түрдегі ақпарат.
Аралас дәлел аудиттелетін ұйымнан жазбаша немесе ауызша алынып үшінші
жақтың жазбаша түрде растаған ақпараты.
Аудиторлық дәлелдерді алу көздері:
- қаржылық есеп беру
- бухгалтерлік есеп регисторлары
- аудиттелетін ұйымның және үшінші тұлғаның алғашқы құжаттары
- статистикалық есеп беру
- жарғылық құжаттар:келісім шарттар, бұйрықтар, өзге де әкімшілік
құжаттар.
- қаржы шаруашылық қызметінің талдау нәтижелері
- аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның ауызша пікірі
- аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның құжаттарын салыстыру
- түгендеу нәтижелері
- ауызша және жазбаша формада басшылыққа хабарлау
Аудиторлық дәлелдерді жинау кезінде аудитор түрлі аудиторлық процедураларды
пайдалана алады. Оның ішінде төмендегілер кеңінен таралған:
1) клиенттің арифметикалық есептеулерін тексеру
2) түгендеу
3) кейбір шаруашылық операциялар есебін жүргізу тәртібінің сақталуын
тексеру
4) растау
5) аудиттелетін субъекті басшылығы мен персоналы және үшінші тұлғадан
ауызша жауап алу
6) құжаттарды тексеру
7) бақылау, қадағалау
8) талдамалық процедуралар
Құжаттарды дәлелдеу маңыздылығы 4 топқа бөлеміз:
1) алғашқы
2) жиынтық
3) өкілетті емес
4) көмекші
Клиенттің ішкі бақылау жүйесі
1. Ішкі бақылау жүйесі, оның түсінігі мен міндеттері
2. Ішкі бақылау жүйесінің элементері
Ішкі бақылау жүйесі бұл клиент басшылығы өз қызметін дұрыс жолға қою үшін
қабылдаған саясат пен процедуралар. Бұл клиент басшылығының саясатын
сақтауды, активтерінің сақталуын, қателіктерді болдырмауды бухгалтерлік
жазбалардың дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Сонымен бірге қаржылық
ақпаратын дер кезінде орындалып сенімді болуын қамтамасыз ету қажет.
Ішкі бақылау жүйесінің алдында келесідей 7 мақсат тұрады. Бұл мақсат
қателіктерді болдырмауға қол жеткізуге көмек береді. Сенімділіктің қажетті
дейгейін қамтамасыз ету үшін клиентің ішкі бақылау жүцесі келесідей болуы
қажет:
1) есепке алынған шаруашылық операциялар тіркелуі қажет, олрадың
нақтылығы
2) шаруашылық операциялары қажетінше рұқсат алынуы қажет
3) жүзеге асырылған шаруашылық операциялардың есепте көрсетілуі
4) шаруашылық операциялардың дұрыс бағалануы
5) шаруашылық операциялардың шотта көрсетілуі қажет. Бұл қаржылық берудің
объективті түрде жасалғанын бағалауға мүмкіндік береді
6) шаруашылық операциялардың дер кезінде рәсімделуі қажет
7) шаруашылық операциялар бойынша жазбалар регисторда жазылып, оның
нәтижесі дұрыс соммаланып, жалпылануы қажет.
Клиенттің ішкі бақылау жүйесі үш негізгі категориядағы әдістер мен
процедураларды қамтиды. Оларды ішкі бақылау жүйесінің элементері деп
айтамыз. Олар:
1) бақылау ортасы
2) есеп жүйесі
3) бақылау процедуралары
Бақылау ортасы бұл ұйымның әкімшілігі, директорлар мен ұйым иесінің
ұйымдағы бақылау маңыздылығын көрсететін әрекеті, шаралары мен
процедуралары .Аудиторлық бақылау ортасы түсініп бағалауы үшін бұл ортаны
ең маңызды келесідей элементерін қарастыру қажет:
1) әкімшілік формасын басқару стилі
2) ұйымдастырылу құрылымы
3) аудиторлдық комитет
4) жауапкершілікті жүктеу мен басқару өкілеттілігін беру тәсілдері
5) бақылаудың басқармалық әдітері
6) ішкі шаруашылық аудит функциясы
7) персоналмен жұмыс істеу әдістері мен процедуралары
8) сыртқы әсерлер
Есеп жүйесі ұйымның есеп жүйесінің мақсаты шаруашылық операциялар туралы
мәлімет жинақтап, жіктеп, талдап, тіркеп есеп беру және есепті қажетті
активтермен қамтиамасыз ету болып табылады.Тиімді есеп жүйесі ішкі
бақылаудың негізгі мақсатына сай келуі қажет.
Бақылау процедуралары компанияның алдына қойған мақсатына жету үшін бақылау
ортасы мен есеп жүйесі элементерін толықтыратын әкімшілік өңдеген әдістер
мен ережелер. Олар:
1) міндеттерді дұрыс бөлу
2) санкциялаудың тиімді процедураларының бар болуы
3) құжаттау және жүйелі есеп жазбалары
4) активтермен жазбаларды нақты бақылау
5) тәуелсіз бақылау жүргізу
6) кәсіпорын мен бақылау
Аудитті жоспарлау және оның ауқымы
1. Аудитті жоспарлаудың кезеңдері мен принциптері
2. Аудиттің жалпы жоспарын дайындау
3. Аудит бағдарламасын өңдеу
Жоспарлау аудиттің көлемі мен мерзіміне сипатына қарай стратегия мен
тәсілдерді өңдеу. Аудитор өз қызметін тиянақты жоспарлауына келесідей үш
себеп әсер етеді:
1) клиенттік іс-әрекеті туралы қажетті дәлелдер жинауға мүмкіндік береді
2) аудит шығындарын шекті мөлшерде ұстауға көмектеседі
3) клиентпен түрлі келіспеушіліктерді болдырмауға көмектеседі.
Аудитті жоспарлау 300-жоспарлау деп аталатын халықаралық аудит стандартары
негізінде жүзеге асырылады.
Жоспарлау барысында аудит мақсатын көрсету маңызды болып табылады. Өйткені
клиентке аудитордың не үшін келгенін және жүргізетін тексерудің қандай
пайда алып келетінін түсіндіру қажет. Аудиторлық жоспарлау үш кезеңде
жүргізіледі:
- клиентті таңдау кезінде жүргізетін аудитордың алдын ала жоспарлауы-
бұл жұмыс нәтижесінде тапсырмас қауіп-қатердің жоғары деңгейі
байқалса, аудит жүргізуден бас тартуы мүмкін.
- Аудиторлық тексеру жүргізудің мерзімі, графигі, күтілетін көлемі
көрсетіліп аудиттің жалпы жоспары өңделеді
- Аудиторлық процедуралар жүзеге асырудың көлемін, түрін, реттелетінін
анықтайтын аудиторлық бағдарлама түзіледі.
Алдын-ала жоспарлау аудиторлық жұмыстың алғашқы фазасында жүзеге асырылады.
Алдын-ала жоспарлау келесілерден тұрады:
1) жалпы мәліметтерді жинақтау
2) клиенттің құқықтық міндеттемелері жөнінде ақпарат жинақтау
3) аудиторлдық қауіп пен маңыздылықты бағалау
Жоспарлау процесі өте еңбек сыйымдылығы жоғары. Аудиттің жалпы жоспарын
өңдеу мен аудиторлық бағдарламаны тьүзу аудит жүргізудің барлық уақытының
13 бөлігін алады. Аудитті жоспарлау кезінде оның негізгі принциптері
сақталуы қажет:
- кешендігі
- үздіксіздігі
- ұтымдылығы
Кешенділік принципі жоспарлаудың барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Аудиттің даму тарихы
2. Аудиттің мәні мен принциптері
3. Аудиттің функциялары
Басқа ғылымдар сияқты аудиттің өзіне тән даму тарихы бар ілім. Контролинг
журналында аудиттің пайда болуы жөнінде былай белгіленген: тарихи жазуларға
қарағанда үниежүндегі аудиторлық жүйені құрған 1-ші мемлекет Қытай болуы
мүмкін. Қытайлардың көне жазуы бойынша, бзд 700жылдарда бас аудитордың орны
болған, оның негізгі мінгдеті өкімет чиновниктерінің тазалығына кепіл болу.
Авторлар аудиттің тарихы 17 ғасырда пайда болған дейді. 1773 жылы
Шотландияның орталығы –Эдинбургке арналған адрестік кітапшада 7-аудитордың
есімі айтылған.Авторлар кәсіпқой аудитор Шотландияда 19 ғасырда пайда
болған дейді.
Аудиттің одан әрі дамуына 1862 жылы Британ бірлестігі жөніндегі шыққан заң
әсерін тигізді. Бұл заңда бірлестік шотары мен отчеттарын жылына бір рет
аудитор тексеруі қажет делінген.
АҚШта аудиторлық жұмыс британдардың әсерінен пайда болған 1896 жылы Нью-
Йорк штатының заңды органдарыаудиторлық қызметті нреттеу жөніндегі заң
жобасын қабылдаған.Көптеген мемлекетерде бухгалтер-аудит жөнінде кәсіби
мекемелер құрылған.1890 жылы Қазақстанда алғаш аудиторлық фирма құрылды.
Қазақстан Республикасының министрлер кеңесінің 1990 жылғы 15-ақпандағы № 60
қаулысына байланысты Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің
құрымынан Қазақсмтандағы аудит атты аудиторлық ұйым құрылған. 1993 жылы
18-қазанда Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы заңы
қабылданды. Бұл заң аудиторлық қызметпен байланысты заңдарды реттеп отырды.
Нарық экономикасына көшу кезінде тексеру жүйелерінің ішінде аудитрлік
қызметке зор көңіл бөлінді, себебі олар кәсіпорынның бухгалтерлік
(қаржылық) есептілігін талдау және тәуелсіз түрде эксперт жүргізу.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде
кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен
шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы
шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін,
оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген
нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Аудит пәні дегеніміз, шарт бойынша және келісім арқылы тәуелсіз
эксперттік негізінде және бухгалтерлік отчетты талдау және тексеру,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің орындаған жұмыстарының дұрыстығын,
анықтығын анықтай отырып, оған толық түрде объективті баға беру, сонымен
қатар ішкі аудиттің тексеру жүйелерінің қабылдаған есеп саясатына,
нормативтік актілерге сәйкестігіне көңіл бөлу.
Қаржы отчеты жөніндегі аудиттің негізгі міндеті- отчетта көрсетілген
активтердің, міндеттемелердің, меншік капиталдың және субъектінің қаржы
нәтижесінің толықтығына, дәлдігіне, дұрыстығына объективті түрде белгілі
бір мезгілге бағалау және де субектіде қабылданған есеп саясатының заңдар
мен нормативтік актілерге сәйкестігін тексеру.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды
органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және
квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық
аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша
кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша
мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып,
аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық
құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын
қадағалауы керек.
Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан
қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да
аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудиттің бағыты заңдармен анықталған, аудиторлық қызметтің нормативтік
жүйесін реттеу, аудиторлықпен клиенттердің шартық міндеттемелерін нақтылы
мақсатпен шешу болып есептелінеді.
Аудиттің орындайтын функциялары:
1) экспертік
- есеп беру
- есеп жағдайы
- ішкі тексеру жағдайы
2) аналитикалық
- талдау
- жобалау
- ұсыныс
3) кеңес беру
- есеп жөнінде
- салық жөнінде
- құқық жөнінде
- мүліктерді бағалау жөнінде
4) өндірістік
-есепті реттеу
- декларация мен отчеттарды жасап беру
- отчеттарды тұрақты жүргізу
Тақырып: ҚР аудитті нормативтік-құқықтық реттеу.
1. Аудиттің қызметінің құқықтық негіздері
2. Аудит субъектілері, олардың құқығы, міндеті, жауапкершіліктері
Аудиторлық қызметтің құқықтық негіздері аудиторлық субъектілердің қызметін
реттеуші нормативтік және заңдылық құжаттар жиынтығы.
1. Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет туралы заңы- 18.10.1993
жыл; 11.06.2003 жыл
2. Қазақстан Республикасының конституциясы
3. Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы
заңы
4. 01.01.1997 жылы қабылданған бас шоттар жоспары
5. Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп стандарттары және оның
әдістемелік нұсқаулары
6. Қазақстан Республикасындағы аудиторлық стандарттар және басқа да
реттеуші құжаттар
Егер халықаралық келісім шарт пен келісімдерде аудиторлық қызмет туралы
заңда көрсетілген, бекітілген жағдайда, онда халықаралық келісім шарттардың
ережелері қолданылады. ҚР-дағы аудиторлық қызметті реттеу 3-деңгейде
болады:
- ҚР аудиторлық қызмет туралы заң республикадағы аудиторлық қызметті
реттеуші құжаттың бірінші деңгейіне жатады. Бұл заң алты тарау, жиырма
бес баптан тұрады.
1-тарау: Жалпы ережелер
1-бап: ҚР аудиторлық қызмет туралы заңдары
2-бап: Аудиторлық қызмет
3-бап: Аудиторлық қызметтің негізгі принциптері
4-бап: Аудит және оның түрлері
2-тарау: Аудиторлық ұйымдар мен аудиторлар палатасы
5-бап: Аудитор
6-бап: Аудиторлық ұйым
7-бап: Аудит палатасы
8-бап: Аудитор палатасының өкілеттілігі
3-тарау: Аудитқа кондидаттарды атестациялау және аудиторлық қызметті
лицензиялау
9-бап: Аудиторлыққа кондидаттарды атестациялау
10-бап: Аудиторларды атестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы
11-бап: Аудиторлық біліктілік куәлігінің күшін жоюы
12-бап: Лицензия беру
13-бап: Лицензияны қайтарып алудың және оның күшін тоқтата тұру негіздері
4-тарау: Аудиторлық қызметті жүзеге асыру
14-бап: Аудит жүргізу шарттары
15-бап: Аудиторлық қорытынды
16-бап:
5-тарау: Аудитор мен аудиторлық ұйымның құқықтары, міндеттері мен
жауапкершіліктері
17-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның құқықтары
18-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның міндеттері
19-бап: Аудиторлар мен аудиторлық ұйымның жауапкершіліктері
20-бап: Аудит жүргізу құқығын шектеу
6-тарау: Аудиттелетін субъектілердің құқықтары, міндеттері мен
жауапкершіліктері
21-бап: Аудиттелетін субъектілердің құқықтары
22-бап: Аудиттелетін субъектілердің міндеттері
23-бап: Аудиттелетін субъектілердің жауапкершіліктері
24-бап: Дауларды қарау
25-бап: Өтпелі ережелер
- Екінші деңгейлі құжаты бұл – халықаралық аудит стандарттары. 2000 жылы
наурызда аудит палатасын 5 Республикалық конференцияда харықаралық аудит
стандартына өту туралы шешім қабылдады. Халықаралық аудит стандартын
буғалтерлік федерациялар бекітеді. Оның штат патері – АҚШ – Нью-Йорк
қаласы. Қазіргі кезде оған 92-мемлекеттің 129 ұлттық бухгалтерлік ұйымы
мүше. Осы 2000 жылы қазақстан бухгалтерлік федерациялар ұйымына мүше болып
кірді. 01.01.2002 жылғы мәліметтер бойынша 46 халықаралық аудит
стандарттары бар.
-Үшінші деңгей аудиторлық фирмалар өңдейтін аудиторлық қызметтің фирма
ішілік стандарттары
Аудиттегі маңыздылық
1. Маңыздылық туралы түсінік
2. Маңыздылықты бағалау түрлері
Маңыздылық аудиттің негізгі ұғымдарының бірі болып табылады. Халықаралық
аудиторлық тәжірибеде маңыздылықты анықтаудың тәртібі 320- шы аудиттегі
маңыздылық стандартымен реттеледі. Маңыздылық деңгейі болып бухгалтерлік
есептегі қателіктердің шекті шамасы түсідіріледі. Бұл шамадан басқа есепті
білікті пайдаланушы үшін дұрыс тұжырым жасауға және дұрыс экономикалық
шешім қабылдауға негіз етіп алуды тоқтату ықтималдылығы жоғары болады.
Аудиторлық маңыздылық тұжырымдамасын келесілерге негіз ретінде пайдаланады:
1. Ерекше назар аударуын талап ететін маңызды типтік емес және қатесі бар
баптармен шоттарды анықтаған кезде тексеруді жоспарлауға негіз ретінде
2. Жиналған аудиторлық дәлелдерді бағалауға негіз ретінде
3. Аудиторлық есептің типі туралы шешімдер қабылдау үшін негіз ретінде
пайдаланады.
Маңыздылық абсалюттік сондай ақ салыстырмалы шама ретінде анықталады.
Маңыздылық абсалюттік шекарасын белгілеу өте сирек пайдаланады. Базалық
көрсеткіштерден салыстырмалы шамадағы процентпен немесе үлеспен белгілеген
маңыздылықты анықтау іс жүзінде неғұрлым кең тараған болып табылады.
Маңыздылық өлшемдері тұтастай есепке сондай ақ бухгалтерлік баланстың
елеулі бағыттарына қатысты анықталады. Тексеру үшін елеулі және маңызды
бағыттарды анықтау аудитті жүргізудің іріктемелі тәсілінен шығарылады.
Есепті кезеңнің ішінде бүхгалтерлік есептің бүкіл шоттарына тексеру жүргізу
мүмкін емес. Баланстың маңызды баптарын анықтаған кезде сандық және сапалық
көрсеткіштер назарға алынады. Қаржылық ақпараттың маңыздылығы бұл
пайдаланушының экономикалық шешіміне әсер етуге қабілетті ақпараттардың
сандық мөлшері мен әсері. Аудит барысында аудитор маңыздылықты 2 тұрғыдан
қарастыра отырып шешім қабылдаған дұрыс:
- Сандық
- Сапалық
Маңыздылықтың сапалығы- бұл тексеру барысында анықталған ауытқулардың
Қазақстан Республикасындағы әрекет етуші нормативтік актілер тарапынан
мекемелердің анықталған ауытқулардың сипаттамасы туралы аудитордың кәсіби
ікірі.
Маңыздылықтың сандық жағы- бұл маңыздылықтық белгілеген деңгейіне
анықталған ауытқулар соммаларын және басқа да ауытқулар бағасының асып
түсуі. Маңыздылық деңгеі дегеніміз бұл пайдаланушыға негізделген
экономикалық шешім мен дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік бере алмайтын
қарлық есеп берудегі сандық өлшемі мен шектік мәні. Әлемдік аудиторлық
тәжірибеде баланс баптарындағы 5-10% шеңберіндегі ауытқуға алып келетін
қателіктер маңызды болып саналмайды. Дегенмен халықаралық стандарттарда,
Қазақстандық стандарттарда қателіктердің маңыздылығына сандық талап
нормативтік түрде бекітілмеген. Әрекет етуші тәжірибеге сай әрбір ұйым мен
аудитор маңыздылық деңгейін өз тәжірибесі мен кәсиби пікіріне сай бекітеді.
Бұл маңыздылық деңгейін бағалау фирма ішілік стандартарда тіркелу қажет.
Маңыздылық деңгейін анықтау әдістемесі 2 бөлімнен тұрады:
1) маңыздылық деңгейі бекілетін қаржылық есеп берудің базалық
көрсеткіштерін талдау
2) таңдаған базалық көрсеткіштерге маңыздылық дейгейін бекіту
Маңыздылықты бағалау
Сандық
Сапалық
ОИ+ПИ
АС-аудитордың
ОИ-табылған қателіктер
пікірі
ПИ-мүмкін болатын қателіктер УС-
маңыздылық
деңгейі
Шарты:
Егер бір уақытта
1)ОИ+ПИУС
2)УС- оң
Шарты:
Төмендегі екеуінің біреуі орындалса
1) ОИ+ПИУС
2) УС-теріс
Төмендегі шарттың біреуі орындалса
ОИ+ПИ~УС
УС-бір өлшемді
- Егер аудитор пікіті оң болса, жақсы қорытынды аласыз
- Егер аудитор пікірі бір өлшемді болса, ескертулері бар пікір аласыз
- Егер аудитор пікірі теріс болса, теріс немесе бас тарту қорытындысын
аласыз
Аудиторлық қауіп
1. Аудиторлық қауіп түсінігі
2. Аудиторлық қауіп түрлері
Қазақстанда нарықтық экономиканың өріс алуы өндіріс құралдарының жеке
меншікке берілуі банк сақтандыру істерінің және инвестициялық
белсенділіктің дамуы аудиторлық қызмет секілді кәсіпкерліктің мүлдем жаңа
түрлерінің пайда болуына алып келді. Аудит ең алдымен меншік иелерінің
мүліктік мүдделерін қорғау мақсатымен жүзеге асырылады. Ол бухгалтерлік
салықтық есеп берулерде көрсетілген ақпарат растығына бақылау жасауды
қамтамасыз етеді. Аудиттің басты мақсаты шаруашылық субъектілерінің
активтерінің міндеттемелерінің меншіктік құралдар кәсіпорынның белгілі бір
кезеңдегі қызметінің қаржылық нәтижелерін есеп беруде толық рас түрде және
дәл көрсетілуіне объективті баға беру. Кәсіпорында қабылданған есеп
саясатының қолданыстағы заңдар мен нормативтік актілеріне сәйкестігін
тексеру. Аудитте объективті себеп-салдарға байланысты қате қорытынды
берудің ішкі тәуекелі бар.
Аудиторлық қауіп-аудитор байқамаған қателіктер мен оқылық болуна қарамастан
сыртқы есеп деректерінің толықтай рас екендігі туралы қорытынды беру арқылы
өзіне алатын қауіп. Аудиторлық қауіп аудитті жоспарлау мен жүргізуде
сонымен бірге орындалған процедуралар нәтижесін бағалау кезінде
пайдаланады. Аудиторлық қауіп аудитор жоспарлау кезінде де іс-әрекеттерді
қорытындылағанда ескеріледі.
Аудиторлық қауіп түрлері:
-аудитордың кәсіби қабілеттілік тәуекелі- тексерілетін фирма беделін ескере
отырып мұқият таңдаумен анықталады.Кез-келген фирманы тексеруді қолға
алған кезде аудитор ең алдымен оның беделіне назар аударады.Фирмаға
жүргізілетін тексеру аудиторлық компанияға және оның клиенттеріне нұқсан
келтірмеуі тиіс.
-клиент үмітін ақтамау қаупі- жасалған тұжырым мен клиент мүддесін
қанағаттандырмау тәуекелі аудиторлық тексерудің жүргізілуі клиенттің
ойындағыдай болмаса, ол аудиторлық компания құызметінен бас тартуы мүмкін.
Аудиторлық қауіп мынадай себептерге байланысты аудиторлық қорытындының
дұрыс болмауы ықтималдылығы. Экономикалық субъектілердің бухгалтерлік есеп
беру дұрыстығы расталоғаннан кейін, онда анықталмаған елеулі бұрмалаулар
бар деп танылуы.
Аудиторлық қауіптің түрлері:
- ішкі шаруашылық қаупі
- бақылау құрамының қаупі
- таба алмау қаупі
Ішкі шаруашылық қаупі деп бухгалтерлік шотта баланс бабында шаруашылық
операциялардың біртектес тобында жалпы экономикалық субъектілердің есеп
беруінде елеулі қателіктердің пайда болуы, мұндай бұрмалауының ішкі бақылау
жүйесінің құралдарымен анықталғанға дейін жол берілген жағдайда аудитор
субъективті түрде анықтайтын ықтималдылық ұсынылады. Бұл қауіп көбінесе
клиенттің ерекшелігімен анықталады.Бұл қауіптен мүлдем құтылу мүмкін емес.
Аудитор тексерілетін субъектілердің ішкі шаруашылық қаупіне өзінің кәсіби
тұжырымын пайдалана отырып жоспарлау сатысында баға беруі тиіс. Аудитор
баға берген екзде мынадай факторларды ескеруі қажет:
- экономикалық субъектілер әрекет жасайтын сала қызметін және ағымдағы
экономикалық жағдай ерекшеліктерін
- экономикалық субъектілер жүзеге асыратын қызметтердің арнайы
ерекшеліктері
- есепті жүргізуші қызметтердің адалдығы
- есепті жүргізу қызметінің кәсіби біліліктілігі мен тәжірибесі.
Бақылау құрамының қаупі деп кәсіпорында бар және ұдайы қолданатын
бухгалтерлік есеп жүйесі мен ішкі бақылау жүцесінің құралдары немесе
жиынтық түрінде елеулі түрде болып табылатын қателіктерді дер кезінде таба
немесе түзете алмайтын қателіктердің пайда болуына қарсы тұра алмайтын
жағдайда аудитор субъективті түрде анықтаған ықтималдылық.
Таба алмау қаупі аудитор тексеру барысында қолданатын аудиторлық шаралар
жекелей немесе жиынтығынан елеулі сипатқа ие болатын нақты тәртіп
бұзушылықты табуға мүмкіндік бермейтін жағдайда аудитор субъективті түрде
анықтайтын ықтималдылық.
Аудиторлық қауіпті бағалаудың екі әдісі бар:
-сандық Ар=Рr*FPr*FPн
-сапалық
Аудиторлық дәлелдеу және құжаттау
1. Аудиторлық дәлел түрлері
2. Аудиторлық дәлелді алу көздері мен әдістері
3. Аудиторлық құжаттау
Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық
қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдер деп
аталады. Қаржылық есеп берудің дұрыстығы жөнінде аудитор өзінің негізделген
пікірін білдіруі үшін бақылау тесті мен мәндік процедуралар сияқты
процедураларды пайдалана отырып қажетті аудиторлық дәлелдер жинайды. Олар:
- түгендеу кезінде қатысу немесе бақылау
- шаруашылық немесе бухгалтерлік есеп операцияларын орындау, бақылау
- ауызша сұрақ жауап алу
- үшінші тұлғадан алынған құжаттарды тексеру
- клиент ұйым дайындаған құжаттарды тексеру
- арифметикалық есептеулерді тексеру
- талдау
Аудиторлық процедуралар екіге бөлінеді:бақылау тесті мәндік
процедуралар
Бақылау тесті ұйымның жарамдылығы ішкі бақылау мен бухгалтерлік есеп
жүцесінің қызмет етуінің тиімділігі туралы аудиторлық дәлел алу мақсатында
алынатын тесттер. Мәндік процедуралар қаржылық есеп берудегі қателіктер мен
заң бұзушылықтарды анықтау үшін алынатын тестер. Олар екіге бөлінеді:
1) операциялар мен шоттар қалдығының өлшемдік тестері
2) аналитикалық процедуралар
Аудит бағдарламасын түзуде аудиторлық дәлел жинау үшін қандай аудиторлық
процедуралар және қандау көлемде орындалатынын анықтап алу керек.
Аудиторлық дәлелдерге телаптар 500-ші аудиторлық дәлелдер деп аталатын
халықаралық аудит стандарттарымен реттеледі.
Аудиторлық дәлелдердің келесідей түрлері болады: ішкі, сыртқы, аралас.
Ішкі дәлел аудиттелетін ұйымнан ауызша немесе жазбаша түрде алынатын
ақпарат.
Сыртқы дәлел үшінші тұлғадан аудиторлық ұйымның сұрауы бойынша алынған
жазбаша түрдегі ақпарат.
Аралас дәлел аудиттелетін ұйымнан жазбаша немесе ауызша алынып үшінші
жақтың жазбаша түрде растаған ақпараты.
Аудиторлық дәлелдерді алу көздері:
- қаржылық есеп беру
- бухгалтерлік есеп регисторлары
- аудиттелетін ұйымның және үшінші тұлғаның алғашқы құжаттары
- статистикалық есеп беру
- жарғылық құжаттар:келісім шарттар, бұйрықтар, өзге де әкімшілік
құжаттар.
- қаржы шаруашылық қызметінің талдау нәтижелері
- аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның ауызша пікірі
- аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның құжаттарын салыстыру
- түгендеу нәтижелері
- ауызша және жазбаша формада басшылыққа хабарлау
Аудиторлық дәлелдерді жинау кезінде аудитор түрлі аудиторлық процедураларды
пайдалана алады. Оның ішінде төмендегілер кеңінен таралған:
1) клиенттің арифметикалық есептеулерін тексеру
2) түгендеу
3) кейбір шаруашылық операциялар есебін жүргізу тәртібінің сақталуын
тексеру
4) растау
5) аудиттелетін субъекті басшылығы мен персоналы және үшінші тұлғадан
ауызша жауап алу
6) құжаттарды тексеру
7) бақылау, қадағалау
8) талдамалық процедуралар
Құжаттарды дәлелдеу маңыздылығы 4 топқа бөлеміз:
1) алғашқы
2) жиынтық
3) өкілетті емес
4) көмекші
Клиенттің ішкі бақылау жүйесі
1. Ішкі бақылау жүйесі, оның түсінігі мен міндеттері
2. Ішкі бақылау жүйесінің элементері
Ішкі бақылау жүйесі бұл клиент басшылығы өз қызметін дұрыс жолға қою үшін
қабылдаған саясат пен процедуралар. Бұл клиент басшылығының саясатын
сақтауды, активтерінің сақталуын, қателіктерді болдырмауды бухгалтерлік
жазбалардың дұрыстығын қамтамасыз ету қажет. Сонымен бірге қаржылық
ақпаратын дер кезінде орындалып сенімді болуын қамтамасыз ету қажет.
Ішкі бақылау жүйесінің алдында келесідей 7 мақсат тұрады. Бұл мақсат
қателіктерді болдырмауға қол жеткізуге көмек береді. Сенімділіктің қажетті
дейгейін қамтамасыз ету үшін клиентің ішкі бақылау жүцесі келесідей болуы
қажет:
1) есепке алынған шаруашылық операциялар тіркелуі қажет, олрадың
нақтылығы
2) шаруашылық операциялары қажетінше рұқсат алынуы қажет
3) жүзеге асырылған шаруашылық операциялардың есепте көрсетілуі
4) шаруашылық операциялардың дұрыс бағалануы
5) шаруашылық операциялардың шотта көрсетілуі қажет. Бұл қаржылық берудің
объективті түрде жасалғанын бағалауға мүмкіндік береді
6) шаруашылық операциялардың дер кезінде рәсімделуі қажет
7) шаруашылық операциялар бойынша жазбалар регисторда жазылып, оның
нәтижесі дұрыс соммаланып, жалпылануы қажет.
Клиенттің ішкі бақылау жүйесі үш негізгі категориядағы әдістер мен
процедураларды қамтиды. Оларды ішкі бақылау жүйесінің элементері деп
айтамыз. Олар:
1) бақылау ортасы
2) есеп жүйесі
3) бақылау процедуралары
Бақылау ортасы бұл ұйымның әкімшілігі, директорлар мен ұйым иесінің
ұйымдағы бақылау маңыздылығын көрсететін әрекеті, шаралары мен
процедуралары .Аудиторлық бақылау ортасы түсініп бағалауы үшін бұл ортаны
ең маңызды келесідей элементерін қарастыру қажет:
1) әкімшілік формасын басқару стилі
2) ұйымдастырылу құрылымы
3) аудиторлдық комитет
4) жауапкершілікті жүктеу мен басқару өкілеттілігін беру тәсілдері
5) бақылаудың басқармалық әдітері
6) ішкі шаруашылық аудит функциясы
7) персоналмен жұмыс істеу әдістері мен процедуралары
8) сыртқы әсерлер
Есеп жүйесі ұйымның есеп жүйесінің мақсаты шаруашылық операциялар туралы
мәлімет жинақтап, жіктеп, талдап, тіркеп есеп беру және есепті қажетті
активтермен қамтиамасыз ету болып табылады.Тиімді есеп жүйесі ішкі
бақылаудың негізгі мақсатына сай келуі қажет.
Бақылау процедуралары компанияның алдына қойған мақсатына жету үшін бақылау
ортасы мен есеп жүйесі элементерін толықтыратын әкімшілік өңдеген әдістер
мен ережелер. Олар:
1) міндеттерді дұрыс бөлу
2) санкциялаудың тиімді процедураларының бар болуы
3) құжаттау және жүйелі есеп жазбалары
4) активтермен жазбаларды нақты бақылау
5) тәуелсіз бақылау жүргізу
6) кәсіпорын мен бақылау
Аудитті жоспарлау және оның ауқымы
1. Аудитті жоспарлаудың кезеңдері мен принциптері
2. Аудиттің жалпы жоспарын дайындау
3. Аудит бағдарламасын өңдеу
Жоспарлау аудиттің көлемі мен мерзіміне сипатына қарай стратегия мен
тәсілдерді өңдеу. Аудитор өз қызметін тиянақты жоспарлауына келесідей үш
себеп әсер етеді:
1) клиенттік іс-әрекеті туралы қажетті дәлелдер жинауға мүмкіндік береді
2) аудит шығындарын шекті мөлшерде ұстауға көмектеседі
3) клиентпен түрлі келіспеушіліктерді болдырмауға көмектеседі.
Аудитті жоспарлау 300-жоспарлау деп аталатын халықаралық аудит стандартары
негізінде жүзеге асырылады.
Жоспарлау барысында аудит мақсатын көрсету маңызды болып табылады. Өйткені
клиентке аудитордың не үшін келгенін және жүргізетін тексерудің қандай
пайда алып келетінін түсіндіру қажет. Аудиторлық жоспарлау үш кезеңде
жүргізіледі:
- клиентті таңдау кезінде жүргізетін аудитордың алдын ала жоспарлауы-
бұл жұмыс нәтижесінде тапсырмас қауіп-қатердің жоғары деңгейі
байқалса, аудит жүргізуден бас тартуы мүмкін.
- Аудиторлық тексеру жүргізудің мерзімі, графигі, күтілетін көлемі
көрсетіліп аудиттің жалпы жоспары өңделеді
- Аудиторлық процедуралар жүзеге асырудың көлемін, түрін, реттелетінін
анықтайтын аудиторлық бағдарлама түзіледі.
Алдын-ала жоспарлау аудиторлық жұмыстың алғашқы фазасында жүзеге асырылады.
Алдын-ала жоспарлау келесілерден тұрады:
1) жалпы мәліметтерді жинақтау
2) клиенттің құқықтық міндеттемелері жөнінде ақпарат жинақтау
3) аудиторлдық қауіп пен маңыздылықты бағалау
Жоспарлау процесі өте еңбек сыйымдылығы жоғары. Аудиттің жалпы жоспарын
өңдеу мен аудиторлық бағдарламаны тьүзу аудит жүргізудің барлық уақытының
13 бөлігін алады. Аудитті жоспарлау кезінде оның негізгі принциптері
сақталуы қажет:
- кешендігі
- үздіксіздігі
- ұтымдылығы
Кешенділік принципі жоспарлаудың барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz