Циклдық даму және жаһандану жағдайындағы экономиқалық өсу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 330. 35 (574) Қолжазба құқығында

УСКЕЛЕНОВА АСЕЛЬ ТАЛАПОВНА

Циклдық даму және жаһандану жағдайындағы экономиқалық өсу: теория, әдіснамалық тәсілдері, басқару тетіктері

(ҚР мысалында)

08. 00. 01 - Экономикалық теория

08. 00. 05 - Экономика және халық шаруашылығын басқару

(салалары мен қызмет аясы бойынша)

Экономика ғылымдарының докторы

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010

Жұмыс Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінде орындалған

Ғылыми кеңесшісі ҚР ҰҒА академигі, экономика

ғылымдарының докторы, профессор

Н. Қ. Мамыров

Ресми оппоненттері экономика ғылымдарының докторы,

профессор А. Б. Молдашев

экономика ғылымдарының докторы,

профессор С. Ы. Өмірзақов

экономика ғылымдарының докторы,

профессор А. Б. Темірбекова

Жетекші ұйым ҚР БҒМ Экономика институты

Қорғау « 31 » тамызда 2010 жылы сағат 14. 00-де Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті жанындағы Д 14. 63. 07 докторлық диссертацияларды қорғау жөніндегі диссертациялық кенесінде өтеді

Мекен-жайы: 050010, Алматы қ., Қазыбек би көш., 28, аудитория 31.

Диссертациямен Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің кітапханасында танысуға болады.

Автореферат « » шілдеде 2010 жылы таратылды.

Диссертациялық кеңестің

ғалым хатшысы

экономика ғылымдарының докторы Ә. Н. Дәуренбекова

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі уақытта экономикалық өсу барлық мемлекеттердің экономикалық саясатының өзекті мәселесі болып табылады. Кірістердің жоғары деңгейін, ЖІӨ-нің тұрақты қарқынмен өсуін қамтамасыз еткен дамыған елдерді ғаламдану әсерінен болатын экономикалық өсудің сапалық өзгерістері және экономикалық өсудің осы елдердің халқына тигізетін әлеуметтік ықпалы толғандырып отыр. Дамушы елдерді мүлдем өзге проблема - сапалық тұрғыдан жаңа инновациялық негізде ұзақ мерзімді тұрақты өсу қарқынын қамтамасыз етуді мемлекеттік экономикалық саясаттың басым бағыты ретінде белгілеу ойландыруда. Экономикалық өсу азаматтардың өмір сүру деңгейі мен сапасын жоғарылатудың, қоғамның тұрақты дамуы үшін материалдық базаны қалыптастырудың негізі болуға, сондай-ақ дамыған елдермен қатар, дамушы елдердің әлемдік шаруашылық процестерге теңдей қатысуына кепілдік беруге тиіс.

Бүгінгі таңда Қазақстанның экономикасы ғаламдық дағдарыстың салдарын еңсеру проблемасын шешуде. Соңғы жылдары елімізде байқалған экономикалық өсу дүниежүзілік шикізат нарықтарының конъюнктурасына негізделді. Тәуелсіз сарапшылардың бағалауы бойынша, соңғы жылдарда Қазақстан экономикасының жоғары қарқынмен өсуінің шамамен 90% дүниежүзілік шикізат нарықтарында қалыптасқан қолайлы баға конъюнктурасы негізінде қол жеткізілген. Сондықтан ЖІӨ-нің құрылымында негізінен өндіруші саланың, сауда-делдалдық қызметтердің, жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялардың, өнеркәсіптің үлесі басым болып отыр. ЖІӨ-нің құрылымында қызметтердің үлесі айтарлықтай үлкен емес, бұл орайда көлік және байланыс саласында теріс динамика байқалуда, ал шамадан тыс ұлғайтылған қаржы секторы материалдық түпкі макроэкономикалық нәтижелерде қандай да болмасын қомақты роль атқармайды, мұндай жағдай экономикалық өсу проблемасын, ұлттық экономика дамуының баламалы факторларын кешенді зерттеудің өзектілігін арттырып отыр.

Қазақстанда ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құрумен қатар, оның серпінді қарқынмен өсуіне кепілдік беретін факторлар жүйесі әлі күнге дейін қалыптастырылған жоқ. Жаһандану жағдайында Қазақстан үшін экономикалық өсудің сапасын өзгерту қажет, дамудың инновациялық және демократиялық сипаты арқылы көрініс беретін, республиканың әлемдік деңгейде бәсекеге қабілетін қамтамасыз ете алатын, өндірістің инновациялық типіне негізделген экономикалық өсу экономиканы өндіргіш күштердің жаңа деңгейіне көтеруге, ғылыми-техникалық революцияны жүзеге асыруға және халықтың өмір сүру деңгейін жоғарылатуға мүмкіндік беретін «серпінді» (ғылымды көп қажет ететін) салаларды дамытуға ықпал етеді. Қазақстандағы тұрақты қарқынмен экономикалық өсу табиғи ресурстарды пайдаланумен ғана шектелмеуге тиіс, ең алдымен, ол азаматтық қоғамды дамытумен, интеллектуалдық капиталды және инновацияларды шоғырландырумен байланыстырылуға тиіс.

Демократияландыру шенеуніктердің қызметіне қатаң бақылау жасауға, жемқорлықты төмендетуге, үкімет қызметінің тиімділігін жоғарылатуға және табыстардың барынша біркелкі бөлінуіне ықпал етеді. Бұл орайда, құқық тәртібін орнату, жеке тұлғаның басқа да құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету демократияландырудың басты шарты болып табылады. Құқық тәртібі әлсіз сақталатын елдерде демократияландыру жемқорлықтың күшеюіне, мемлекеттік институттар тиімділігінің төмендеуіне, көлеңкелі экономиканың ұлғаюына, макроэкономикалық саясаттың сапасының нашарлауына (бюджет тапшылығы мен инфляцияның жоғарылауына) және, түптеп келгенде, қылмыстың және әлеуметтік теңсіздіктің артуы мен өмір сүру ұзақтығының төмендеуіне алып келеді. Саяси бостандық қамтамасыз етілген елдерде экономикалық өсу деңгейі жоғары болады. Дүниежүзілік тәжірибенің көрсетіп отырғанындай, экономикалық өсу тұрғын үй алу, денсаулықты қорғау, білім алу, әлеуметтік қорғалу, халықтың белсенді бөлігінің еңбекпен қамтылу құқығын жүзеге асыруға, яғни адамның лайықты өмір сүруі мен дамуына негіз қалайды.

Қазақстанда билік институттарын жетілдіру, мемлекеттік меншікті басқарудың жаңа нысандарын құру, мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту түрінде түебегейлі институционалдық қайта құрулар жүзеге асырылды. Біздің үкіметіміздің стратегиялық міндеттерінің бірі - нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдында есеп беру қағидалары негізінде толыққанды қызмет ететін мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастыру болып табылады. Осыған Қазақстан Президентінің жыл сайынғы Жолдаулары бағытталған. Жаһандық экономикалық тұрақсыздық жағдайында мемлекет ахуалды белсенді түрде басқара білуге тиіс. Ол үшін қажетті ресурстардың бәрі де бар. Н. Ә. Назарбаев қазақстандық мемлекеттілікті одан әрі нығайту қажеттілігі, мемлекеттік басқару тиімділігін жоғарылату туралы айтады1.

Жаһандану үрдістері әрбір мемлекетте оның келешектегі даму жолын және дүниежүзілік шаруашылықта алатын орнын белгілейтін сыртқы және ішкі факторлардың үйлесімін қалыптастыру арқылы өзара байланысуда. Мұндай үйлесім - шеткі елдердің толық тәуелділігінен ұлттық деңгейден жоғарғы, гипербәсекелі экономикалық жүйелерге дейін қамтиды. Сондықтан көптеген мемлекеттер үшін экономикалық даму және экономикалық өсу мәселелері ғаламдық экономикада өзінің ұлттық мүдделерін іске асыру мақсатында басымдық болып табылады.

Республика дамуының геосаяси, әлеуметтік-экономикалық және институционалдық жағдайларының өзгеруін ескере отырып, жаңа әдіснамалық негіздерді пайдалану тұрақты экономикалық өсу тетіктерін зерттеуді қажет етеді. Экономикалық өсуді тиімді басқару үшін онымен тығыз байланысы бар тетіктерді анықтау қажет. Олардың қазақстандық эконономикалық даму моделінің түпкі нәтижелеріне әсерін анықтау экономикалық өсуді мемлекеттік реттеу процестерін талдауға және оған қол жеткізудің стратегиялық бағыттарын және ғаламдану жағдайындағы келешегі мен болжамдарын анықтауға мүмкіндік береді.

Диссертацияның зерттелу дәрежесі. Көп қырлы және күрделі құбылыс болып табылатын экономикалық өсуді, оның эволюциялық өзгерістерін зерттеудің ұлттық экономиканың дамуы үшін қолданбалы маңызы зор, сондықтан ғалымдар мен мамандар экономикалық өсудің жаңа қырларын және жаңа сапалық белгілерін анықтау үшін үнемі зерттеулер жүргізеді.

Халықтың әл-ауқатын жоғарылату, технологиялық және саяси тұрғыдан тұрақты даму үшін экономикалық өсу проблемасының маңызы зор. Нақты ЖІӨ әрбір ағымдағы ұлғаюының немесе кемуінің ұзақ мерзімді кезеңде маңызы жоғары болады, өйткені ол мемлекеттің экономикалық даму траекториясын және, түптеп келгенде, оның дүниежүзілік экономикадағы және саясаттағы ролін өзгертеді. Сондықтан, экономикалық өсу факторларын анықтау, олардың түрлі даму сатыларындағы маңыздылығын салыстыру - теориялық және қолданбалы ғылымның басты міндеті. Қазіргі уақытта экономикалық өсуге қатысты ғылыми білімнің ауқымды көлемі жиналды, инновация, адам капиталы, меншік құқығы және т. б. осындай факторлардың тізімі кеңеюде. Тиімді мемлекеттік басқару проблемасының кеңінен талқылануына қарамастан, бұл тақырып іс жүзінде нақты қолданыс таппады.

Жұмыста экономикалық өсу теориялар саласындағы классикалық және іргелі зерттеулер (М. Вебер, Е. Денисон, Е. Домар, Дж. Кейнс, К. Маркс, А. Маршалл, Дж. Мид, Д. Рикардо, В. Ростоу, Дж. Сакс, П. Самуэльсон, Т. Сван, Р. Солоу, Ф. Хайек, Р. Харрод, С. Хикс, Й. Шумпетер және т. б. ), сонымен қатар зерттеліп отырған тақырыптың әдіснамалық және теориялық алғышарттарын әзірлеуге қомақты үлес қосқан экономист-ғалымдардың еңбектері (А. Белоусов, Е. Т. Гайдар, С. Ю. Глазьев, Е. И. Зоря, Е. С. Ивлева, А. Н. Илларионов, Н. Д. Кондратьев, А. Киреев, Р. Нуреев, М. А. Пивоварова, С. Ю. Румянцева, А. З. Селезнев, Д. В. Цигарели, К. Цыбко, Е. Ясин және т. б. ) қолданылды.

Қазақстанда экономикалық өсудің теориялық және әдістемелік мәселелерін Р. А. Алшанов, С. А. Аханов, У. Б. Баймұратов, А. Н. Дауылбекова, Ә. Н. Дәуренбекова, А. Ю. Додонов А. Б. Зейнелғабдин, Н. Қ. Мамыров, Н. А. Назарбаев, Г. Рашидов, А. Н. Саханова, Б. К. Сұлтанов, Е. А. Түркебаев, В. А. Хан, Б. Д. Құсайынов және көптеген басқа ғалымдар зерттеді.

Экономикалық өсу дүниежүзілік экономиканың әрбір сатысында өзінің мазмұнын өзгертіп отырады, сондықтан экономикалық өсуге қатысты зерттеулер санының тұрақты түрде ұлғайып отырғанына қарамастан, аталған проблема күрделі, көп қырлы және үнемі өзгеріп тұратындықтан, ол толық зерттелмеген деуге болады. Бұрынғыдай экономикалық өсуге факторлардың әсерін, олардың өзара қарым-қатынасын және олардың даму көздерінің өзгеруіне синергетикалық әсерді және өзгермелі ғаламдану жағдайында дүниежүзілік шаруашылық байланыстарды жүйелі талдау қажет. Ғаламдану және әлемдік қаржы дағдарысы, интернационалдану және интеграциялану процестерінің күшеюі кезінде дүниежүзілік шаруашылықтың дамуы Қазақстанның ұлттық құраушысын ескере отырып, экономикалық өсуді негіздеу қажеттігін туғызып отыр. Диссертациялық жұмыс тақырыбының өзектілігі және аталған проблемаларды шешу қажеттілігі осы зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін айқындайды.

Диссертация жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диссертация жұмысының негізгі мақсаты Қазақстандағы экономикалық өсу факторлары мен тетіктерін, ғаламдық экономиканың циклдік дамуы жағдайында басқарудың экономикалық аспектілерін зерттеу болып табылады.

Зерттеу жұмысында келесідей міндеттерді шешу арқылы қойылған мақсатқа қол жеткізіледі:

- қоғам дамуындағы экономикалық өсудің рөлі туралы теориялық ұсыныстардың алғышарттарын зерттеп экономикалық өсудің мәнін негіздеу

- экономикалық өсудің түрлері мен факторларын қарастырып, экономиканың қазіргі шарттарына тән қосымша ерекшеліктерін анықтау;

- ғаламдану жағдайындағы экономикалық өсу мен оның факторларының өзара байланысын анықтау негізінде әдістемелік баға беру;

- шет елдер мен Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының қазіргі үрдістерін талдау және оларға ғаламдық қаржы дағдарысының әсерін зерттеу;

- дағдарыс жағдайындағы Қазақстан экономикасының өсуін дамыту тетіктерін анықтау;

- Қазақстанда экономикалық өсудің стратегиясын және келешегін айқындау бағыттарын қалыптастыру.

Зерттеу объектісі республиканың ұлттық ерекшеліктерін ескеру арқылы қазіргі экономикалық өсуді қарастыру болып табылады.

Ғаламдану жағдайында республика экономикасының даму заңдылықтары мен бағыттары зерттеу пәні болып табылады.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізін классикалық және қазіргі экономикалық әдебиеттерде негізделген және ұсынылған іргелі тұжырымдар мен гипотезалар; экономикалық өсу теорияларының ережелері, экономиканың циклді даму заңдылықтарын зерттеу саласындағы әлемдік экономикалық ой-пікірлер, мемлекеттік органдардың бағдарламалық және болжамдық құжаттары құрайды.

Экономикалық өсудің теориялық модельдерін негіздеу саласындағы ғылыми жетістіктерді қорытындылайтын жұмыстар қарастырылды. Қазақстан, ТМД елдері, шетелдік ғалымдарының зерттеу нәтижелері зерделенді. Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативтік актілері, статистика органдарының, министрліктердің, ведомстволардың, ЖОО-ның мәліметтері пайдаланылды.

Диссертациялық жұмыста салыстырмалы талдау әдісі, жүйелік-пәндік әдіс пайдаланылды, ол бойынша дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы жағдайында экономикалық өсуді түсіну экономикалық процестердің себеп-салдарлы байланысын ашуға және экономикалық өсудің жаңа мазмұны мен жаңа нысандары тұрғысынан экономикалық өзгерістердің құбылмалылығын талдауға мүмкіндік береді.

ЖІӨ-ді арттырудың мемлекеттік стратегиясын теориялық тұрғыдан негіздейтін экономикалық өсудің түрлі аспектілерін көздейтін жалпы әдістермен салыстырғанда, зерттеуде ұсынылған әдіснама әлеуметтік-экономикалық дамудың маңызды міндеттерін біртұтас проблема ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

Ақпараттық және эмпирикалық база . Зерттеудің ақпараттық базасын монографиялық әдебиеттер, ғылыми мақалалар, мерзімді басылымдардағы отандық және шетелдік авторлардың жарияланымдары құрайды. Зерттеудің эмпирикалық базасы ретінде ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің материалдары, ғалымдардың ғылыми және мерзімді басылымдарда жариялған сараптамалық бағалаулары мен есептеулері, Қазақстан Республикасының нормативтік және заңнамалық актілері, ҚР Президентінің, Дүниежүзілік банктің және басқа да халықаралық экономикалық ұйымдардың Интернет желісіндегі ресми сайттарынан алынған мәліметтер, сондай-ақ автордың жүргізген есептеулері қолданылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы :

қоғамның қажеттіліктерін таныту тұрғысынан экономикалық өсу туралы түсінік кеңейтілді және кезеңдік заңдылықтарын зерттеу нәтижесінде оның мәні негізделді; экономикалық өсудің түрлерін жүйелеу негізгі жіктеу белгілері бойынша нақтыланды; экономикалық өсудің түрлері мен факторларын аныктау арқылы оның қосымша себептері, оған қоса демократиялық үрдістердің әсерімен демократияның рөлін бағалау үшін SWOT-талдау жасалды; түрлі индекстік көрсеткіштер негізінде экономикалық өсу мен демократияның қолайлы өзара байланысынтарын анықтаудың әдістемелік негіздері айқындалды; экономиканың дағдарыс жағдайында Қазақстандағы экономикалық өсудің жүзеге асырудың негізгі тетіктері анықталды; Қазақстан Республикасында экономикалық өсудің стратегиясы және оны болжамдау үлгілері ұсынылды.

Қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар:

1. Экономикалық өсудің мазмұны мен құрылымының теориялық негізідерін талдау мен қоғам тұтынушыларының жағдайын ескеру арқылы өсудің авторлық тұжырымдамасы көрсетілген;

2. Экономикалық өсу түрлерінің жүйеленуі арқылы оның қосымша типтері мен ұғымы кеңейтілді;

3. Экономикалық құқық тәртібін сақтау негізіндегі тұрақты демократия экономикалық өсудің қажетті факторы ретінде анықталынды;

4. Жаһандану жағдайындағы экономикалық өсуге демократияландыру үрдістерінің жағымды әсері зерттелінді;

5. Институционалдық, инвестициялық-инновациялық, қаржылық және ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктер арқылы экономиканың дағдарыс жағдайында өсуді жүзеге асыру мен ынталандыру бойынша ұсыныстар әзірленді;

6. Экономикалық өсудің болжамдық сценарийі мен нұсқаларынан ұлттық экономика үшін ең қолайлысын әлемдік экономиканың даму беталыстары мен сыртқы шарттарын ескере отырып Қазақстан экономикасын дамыту жолдары анықталды.

Зерттеудің ғылыми және тәжірибелік маңыздылығы. Диссертациялық зерттеуде келтірілген тұжырымдар мен қорытындылар экономикалық өсу проблемасына қатысты теориялық түсініктерді жаңартуға және кеңейтуге, қазіргі ғаламдық мәселелерді түсінуге, Қазақстанның экономикалық даму келешегін анықтауға және еліміздің экономикасын жаңа сапалық деңгейге көшіру жолдарын әзірлеуге мүмкіндік береді.

Алынған ғылыми нәтижелер экономикалық өсуді мемлекеттік басқару тетіктерін жетілдіруге мүмкіндік береді, сондай-ақ Елбасының Қазақстан халқына Жолдауларын, еліміздің индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын, Стратегия-2030 бағдарламасын іске асыру кезінде қолданылуы мүмкін. Олар сонымен бірге мемлекеттік басқару органдарының қызметкерлері, кәсіпорындардың менеджерлері үшін, оқу процесінде қызығушылық туғызуы мүмкін.

Автор диссертация жұмысында қарастырылған мәселелері бойынша тәжірибелік тұжырымдардың бірқатарын Қазақстанның мемлекеттік органдарында іске асырды. Атап айтқанда, Алматы қ. Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасының, ҚР Индустрия және сауда министрлігінің «Экспортты дамыту және кеңейту корпорациясы» АҚ, Қазақстанның қаржыгерлер ассоциациясының, «БанкЦентрКредит» АҚ, «Корпорация АВЕ» АҚ қызметінде және Абай атындағы ҚазҰПУ Магистратура және PhDДокторантура институтының оқу үрдісінде қолданылды.

Зерттеу жұмысының апробациялануы. Диссертацияның негізгі қорытындылары мен нәтижелері 14 халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда және ғылыми конференцияда баяндалды, оның ішінде: «Орта Азия елдерінде кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсету, шағын және орта бизнестің ауқымын кеңейту және оны нығайту» атты ХҒПК материалдары, 2006 жылғы 3-4 қараша, Абай ат. ҚазҰПУ, С. Демирел университеті, Алматы қ. ; «Білімге негізделген экономика жағдайындағы инновациялар» атты ХҒПК, Болгария Республикасы, София қ., 2008 жылғы 10-11 сәуір; «Ғаламдану жағдайында қазақстандық экономиканың инновациялық дамуы және интеграциялануы» атты ХҒПК, 2008 жылғы 30 сәуір, Абай ат. ҚазҰПУ; «Ұлттық инновациялық жүйенің қалыптасуы және Қазақстан экономикасының ғылыми әлеуетінің даму проблемалары» атты ХҒПК материалдары, 16. 09. 2007 ж., Абай ат. ҚазҰПУ; «Рысқұлов оқулары», 4-бөлім, 2008 жылғы 6 мамыр, Т. Рысқұлов ат. ҚазЭУ; «Қазіргі кездегі ұлттық экономика: проблемалары, басымдықтары, даму перспективалары» атты ХҒК, «Тұран» университетінде, 2008 жылғы 7-8 қараша; «Жоғарғы білімді және ғылымды жаңарту: инновациялық даму жолдары және келешегі» атты Абай ат. ҚазҰПУ Құрметті ректоры, ҚР ҰҒА вице-президенті, ҚР ҰҒА Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бөлімшесінің төрағасы, ҚР ҰҒА академигі Т. С. Садыковтың 70-жылдығына арналған ХҒК, Абай ат. ҚазҰПУ, 2008 жылғы 18-19 қараша; «Жоғарғы білімді жаңарту ҚР экономикасының бәсекеге қабілеттілігінің кепілі ретінде» атты ХҒПК, Абай ат. ҚазҰПУ 30. 04. 09; «ҚР экономикалық өсу стратегиясы: дағдарыстан кейінгі кезең» атты ХҒПК материалдары, 11. 12. 2009 ж., Алматы, 2009; «Негізгі қорларды жаңарту - тұрақты экономикалық өсудің негізі» атты ХҒПК материалдары, Т. Рысқұлов ат. ҚазЭУ, Алматы, 2009 ж. ; «Ақпараттық-инновациялық парадигманың қалыптасуы кезіндегі Қазақстанның қоғамдық ғылымдары» атты ҚР ҰҒА академигі А. К. Қошановтың 75-жылдығына арналған ХҒПК материалдары, 12. 10. 2009 ж. Алматы: Абай ат. ҚазҰПУ, 2009 ж. ; «ҚР экономикасында инновациялық белсенділікті жоғарылатудың қаржы тетігі» атты Қазақстандағы жоғарғы экономикалық білім берудің 60-жылдығына арналған ХҒПК материалдары, 10-11. 12. 2009 ж., Абай ат. ҚазҰПУ; «Strategiczne pytania swiatowej nauki - 2010» атты ХҒПК материалдары, Прага, 07-15. 02. 2010 ж., «Инновациялық экономика мен адам дамуының білім компоненті: білім менеджменті» ХҒПК материалдары, Абай атындағы ҚазҰПУ, Алматы, 14-15. 04. 2010 ж.

Жарияланымдар. Диссертацияның тақырыбы бойынша жалпы көлемі 41, 4 б. т. болатын 38 ғылыми мақала жарияланды, оның ішінде 14 мақала - ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған басылымдарда, 2 жеке монография, 9 ғылыми жұмыс шетел басылымдарында, атап айтқанда Ресейде, Қырғыз, Өзбекстан, Литва Республикаларында және Болгарияда жарияланды.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі . Диссертация құрылымы қойылған мақсат пен зерттеудің тапсырмаларымен анықталады. Диссертация кіріспеден, негізгі 4 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диссертациялық жұмыста 32 кесте және 26 сурет келтірілген.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

« Экономикалық өсудің теориялық аспектілері» атты бірінші бөлімде экономикалық өсудің мәні анықталып, оның түрлері жіктеу белгілері бойынша жүйеленді. Экономикалық дамудың циклдік заңдылықтары қарастырылады. Экономикалық өсудің қосымша типтері зерттеліп, оның факторлар ауқымы кеңейтілді.

Экономикалық өсу анықтамасында міндетті түрде осы ұғымның сапалық және сандық сипаттамалары орын алады. Басқаша айтқанда, экономикалық өсу бір жағынан, өндірілетін тауарлар мен қызметтердің көлемінің өзгеру серпінін, ал екінші жағынан - экономикалық жүйенің қоғамның жаңа өспелі қажеттіліктерін қанағаттандыра алу қабілетін айқындайды. Әдетте осы екі жақтың күрделі өзара байланысы бар екендігі атап көрсетілмейді. Шын мәнінде, тауарлар мен қызметтер өндірісінің тіпті елеусіз өсуі міндетті түрде жаңа сапа мен адамдардың өмірінің жақсаруына әкелмейді.

Экономикалық өсудің ЖҰӨ нақты көлемінің өсу қарқынымен немесе осы көрсеткіштердің адам басына шаққандағы арту қарқынымен өлшенетін, шартты алынған уақыт аралығында ұлттық экономиканың дамуының жалпылама сипаттамасы ретіндегі анықтамалар неғұрлым кең тараған. Экономикалық өсуді өлшеудің қайсыбір тәсілін қолдану қажеттілігі әдетте зерттеу міндеттерімен байланысты. Экономикалық өсуді өлшеудің бірінші тәсілі, әдетте, елдің экономикалық әлуетін кеңейту қарқынын бағалауда, екіншісі - халықтың әл-ауқатын серпінді талдауы немесе түрлі елдер мен аймақтардағы өмір сүру деңгейін салыстыру кезінде пайдаланылады.

Біз өз зерттеуімізде екінші тәсілді қолданамыз. Біздің пікірімізше, экономикалық өсу деп нақты ЖІӨ арту қарқыны халықтың өсу қарқынынан асатын ұлттық экономиканың дамуы деп түсіну керек. Бұл өсу қиындықтарын сырттай бақылаушы емес, қоғам қажеттіліктерін ұстаушы тұрғысынан зерттеуге мүмкіндік береді. Елдің материалдық әл-ауқатын арттыру азаматтық қоғамның негізгі мақсаттарының санына кіреді. Бұл тұрғыда экономикалық өсу, ең алдымен, адамдардың өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуді көздейді. Басқа жағынан, ол осы мақсаттарға жету құралы болып табылады, яғни, төмендегілермен айқындалатын өспелі қажеттіліктер заңының әрекетін қамтамасыз ететін тетік айқындалады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.