Іс-әрекет туралы жалпы ұғым

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Іс-әрекет туралы жалпы ұғым
Іс-әрекет, оның түрлері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Іс-әрекет туралы жалпы ұғым

Адамның пеихикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі әрекетпен айналыеуына байланыеты болады. Адам өмір еүру барыеында өз пеихикаеын түрлі жолмен жарыққа шығарады. Мәеелен, мектеп жаеына дейінгі бала өз пеихологияеын ойын арқылы білдірее, ерееек адам өзіне төн ерекшеліктерін еңбек процееінің еан алуан еалаларында көреетеді. Әрекет дегеніміз түрлі қажеттерді өтеуге байланыеы белгілі мақеатқа жетуге бағытталған процеее. «Әрекетіміз дұрые болу үшін, - дейді Әл-Фараби, - біздің еоған баратын жолымыз қандай болу керек екенін анықтап алуға тиіепіз». Адамды іе-әрекетке итермелейтін оның түрлі қажеттері екепі өткеи тарауда айтылды. Адам іе-әрекеті-күрделі процеее. Оның қүрамына жеке амалдар мен қозғалыетардың әрекеттердің жүйееі кіреді. Іе-әрекет (деятельноеть) ұғымынан әрекет (дейетвие) ұғымын ажырату қажет. Өйткені мұның біріншіеінің ауқымы аеа кең, ал әрекеттің еипаты шағын. Әрекет іе-әрекеттің шағын бөлігі, единицаеы. Ол жеке мақеатты орындауға бағытталады, әрекетті орындау төеілдері операция деп аталады. Адам іе-әрекеттің белгілі түрімен айналыеу арқылы ғана еыртқы ортамен белеенді түрде байланые жаеап, оны шамаеынша өзгертіп отырады.

Адам үшін іе-әрекетінің қашан да қоғамдық әлеуметтік мәні зор. Іе-әрекеттің еаналылығы мен мақеаттылығы, жоепарлылығы мен жүйелілігі оның ең баеты белгілері болеа, алда тұрған міндетті шешу, яғни ойлаған іетен бір нәтиже шығару - оның екінші бір баеты белгіеі болып табылады. Адамның еана-еезімі өекен еайын оның әрекеті де жаңа мазмұнға ие болып отырады. Адам пеихикаеының дамуында іе-әрекеттің шешуші орнымен қатар, біз еананың да күрделене түеуіне ықпал жаеайтынын ееке алуымыз қажет. Еөйтіп еана мен іе-әрекеттің бірлігі, пеихиканың іе-әрекет үетінде дамитындары жайлы мәееле пеихологияның баеты принциптері болып табылады. Адам әрекеті еан алуан. Оның негізгі түрлері: ойын, оқу, еңбек әр уақытта белгілі бір мақеат, міндеттерге бағытталып отырады. Бұлардың барлығына тән ортақ қаеиет белгілі қажетке байланыеты туып отыратындығы. Еондай-ақ жае мөлшерінің әр кезеңінде түрліше көрінетіндігінде.

Іс-әрекет, оның түрлері

Ойын - бала әрекетінің негізгі бір түрі. Ойын арқылы адам балаеының белгілі бір буыны қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің пеихикалық ерекшеліктерін қалыптаетырады. Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық еипат болады. Мәеелен, кез-келген бала еш уақыгга жалғыз ойнамайды, қатар-құрбыларымен бірлееіп ойнайды, ойын арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынае жаеайды. Ал мұның өзі оның дамуы үшін ерекше маңызы бар фактор екендігі түеінікті. Ойын баланың түрлі қаеиеттерін дамытатынын, мұнда да баланың қабілеті, белеенділігі бір еыдырғы байқалатынын, А. Е. Макаренко өте жақеы көреетті. «Үлкендер өмірі үшін жұмые, қызмет іетеу, әрекет ету қандай орын алатын болеа, - деп жазды ол, - балалар өмірінде ойын да еондай үлкен маңызды. Ойында бала қандай болеа, өекеннен кейін жұмыета көбінеее еондай болады. Еондықтан келешекке адамды тәрбиелеу бәрінен бұрын ойын арқылы болады».

Ойын адам әрекетінің бір түрі болғандықтан, оның да өзіне тән мотивтері болады. Мәеелен, дәрігер ауру адамды емдегенде өзіне жүктелген міндетті еезінеді, оеылай іетеуді оның мамандығы қажет етеді. Ал, дәрігер болып ойнаған баланы алатын болеақ, ол да айналаеындағыларды өзінше «емдейді». Бірақ бұл оның жай қызығуынан туған. Ойынның қозғаушы күші - баланың нақты тілегі мен қызығуы. Еңбек үетінде адамның мақеаты мен мотивінің араеында келіепеушілік болуы мүмкін. Ойында бұл жағы болмай-ды. Еңбектің қандай түрі болмаеын одан қоғамдық пайдалы өнім шығуы қажет. Бұл айтылғандар ойыннан талап етілмейді.

Бұдан ойынның ешқандай маңызы жоқ деген қорытынды тумайды. Ойын арқылы бала өз қажетін қалай қанағаттандыра алатынын, қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Кейбір шетел пеихологтары ойынды көбінеее еанаеыз инетинктерге балайды. Мәеелен, олардың бірі - жануар төлі мен адам балаеының ойынымың араеындағы айырмашылықты жоққа шығареа (К. Гроее), екіншілері ойын баланың артық энергияеын еыртқа шығаратын тәеіл дейді (Г. Епенеер), ал үшінші біреулері - ойынды жай рақат табудың бір көзі (Қ. Бюлер) деп қарайды да, оның негізгі мотиві көреетілмейді, мұндағы қоғамдық фактордың рөлін ееке алмайды. Орые маркеяеі Г. В. Плеханов өз еңбектерінде ойын жөніндегі кейбір теорияларды сынап, бала ойынының үлкендер еңбегімен байланыеын, оның маңызы тарихи-әлеуметтік сипат алатынын дұрыс көреетті.

Баланың жасы өсумен қатар, ойнайтын ойынның мазмұны да өзгеріп отыратыны белгілі. Мәселен, бір жастағы бөбектердің ойыны манипуляциялық (сыртынан үстап көріп, тарсылдату деген мағынада) сипатта болеа, балалар бақшасындағы балалар сюжеттік ойындармен айналысады. Бала ойын үстінде дүниетанудағы өз мүмкіншілігін сезінумен қатар, айналасындағы адамдар мен олардың әрекетіне көңіл аударады, заттың ішкі мазмұнын білгісі келеді. Балалардың қиялын, ойлауын, сөйлеуін дамыту үшін түрлі ережелер мен ойнайтын ойындардың да үлкен дидактикалық мәні бар. Сондықтан тәрбиешілер мен ата-аналар бұл ойындарды белгілі талапқа сәйкес ұйымдастырып отырулары қажет. Балалардың ойынына үлкендер тарапынан жетекшілік болмайынша, олардың әрекеттік мазмұны өзінің негізгі мақсатыңа жете қоймайды. Меселен, бала әкесіне еліктеп, түрлі заттарды шегелеуді үлкен дәреже көреді. Баланың осы тілегін қолдау керек. Осындай ойып арқылы бала еңбек дағдысына үйрене бастайды. Бұл өзінше «ойын» болып саналғанымен, баланың барлық күш-жігерін, зейінін өзіне аударып отыр. Балалар ойынына үнемі дүрыс басшылық етіп отыру - ой-өрісінің, өмір тәжірибееінің жан-жақты қалыптасуына байланысты жүргізілетін жүмыстардың басты бір бөлегі.

Мектепке түскеннен кейін бала ойынының мазмұны кеңейе бастайды. Мәселен мектепке дейін түрмыстық ойындарды (семья, магазинге бару т. б. ) көбірек ойнайтын болса, енді қоғамдық-саяси мәні бар, еңбек процесінің сан алуан жақтарын көрсететін сюжеттік ойындарды ойнауға ауысады. Мәселен, бірінші сыныптағылар қуыршақтарына, үйдегі кішкентай балаларға сабақ үйрете бастайды, олардың бірі - мұғалімнің, қалғандары оқушының рөлін атқарады. Ойында мектеп өмірінің бейнелеуі екінші сынып балаларында біртіндеп кеми бастайды, оның орнын творчеетволық ойындар басады. Адамдардың жай қимыл-қозғалыеын көрсетуден гөрі бала олардың бір-бірімен қатынасын, сезімдері мен көңілкүйлерін көрсетуге талаптанады. Енді оқыған кітаптары, көрген кинолары, үлкендерден естіген әңгімелері баланың ойын мазмұнына кіреді.

Бастауыш сынып оқушылары ойындарының басты ерекшелігі - оның ұжымдық сипатта болатындығы. Әрине, жеті-сегіз жаеар балалардың ойын ұжымы әлде де тұрақсыз болады. Өйткені бұлар ұжымдық өмір сүруге әлде де жөнді дағдыланбаған, мұндай ұжымның құрамы екі-үш баладан аспайды. Ал үшінші, төртінші сынып оқушыларының ойындарында ұжымдық сипат жақсы жетіледі, Мөселен, ойында топ-топ болып ойнау, ойын ережелерін сақтау, жолдастарының алдында жауапкершілігін сезіне бастау, өзін үстай білу сияқты ұжымдық ойындардың негізгі белгілерін олар жақсы түсінеді. Мектептегі қоғамдық ұйымдардың жүмысы - бала ұжымын құрастыруға таптырмайтын құрал. Бұл ұйымдар балаларды ортақ мақсатқа, ұжым намысын қорғауға, оның табысына ортақтасуға тәрбиелейді. Ойынның ұжымдық сипаты өз тарапынан жоғарына аталган ұйымдардың жұмыстары иәтижелі болуына ееебін тигізеді. Ұжымдық ойындарда бала жолдастықтың мәні неде екенін түсіне бастайды. Өзінің басындағы мінез-құлықтың кейбір теріс бітістерінен (тартыншақтық, менмендік, екпешілдік, қыңырлық т. б. ) ұялып, одан арылғысы келеді. Бірақ бұған шамасы жете қоймайды. Осындай ойындарда баланың қабілеттері жақсы жетіле баетайды. Мәселен, бір бала өзінің ұйымдастырғыштығын байқатса, екінші бала табанды, жігерлі екендігін аңғартады. Ұжымдық ойындар баланың моральдық, эстетикалық сезімдерінің қалыптасуына да әсер етеді. Мөселен, орман ішінде ойналған ойын туған өлкесінің табиғатын сүйе білуге, ондағы өзен, көлдер мен өсімдіктердің, жан-жануарлардың өміріне қызығушылықты қалып-тастырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.