ҚР экономикалық дағдарыстың мемлекеттік тәжирибесі

Жоспар
Кіріспе

ҚР экономикалық дағдарыстың мемлекеттік тәжирибесі
1.бөлім. Мемлекеттің қаржы ресурстарын жұмылдыру мәселелеріндегі рөлін айқындау
1.2. Мемлекеттің дағдарыстан кейінгі кезеңдегі қаржы ресурстарын жұмылдыру бойынша қызметінің бағыттары

2.бөлім. Қаржы секторын қадағалау және реттеу жүйесін нығайту
2.1. Қаржылық реттеу саласын қамту тұтастылығы және реттеу тиімділігі

2.2. Қаржы секторындағы бәсекелестікті арттыру

2.3. Қаржы ұйымдарын реттеудегі контрциклдық принципін енгізу

2.4. Күрделі қаржы құралдарын реттеу

Мемлекеттің қаржы ресурстарын жұмылдырудағы күш-жігері бірінші кезекте ішкі инвесторларға бағдарланады. Экономиканың ішкі ресурстары өзінің әлеуетін сақтайды және ішкі, оның ішінде көлеңкелі секторда айналыстағы жинақ ақшаны тез және ауқымды тарту жөніндегі құралдарды жедел енгізу қажет. Сонымен қатар Қазақстанның шағын экономикасына қатысты жағдайларда ресурстардың шектеулілігі шетелдік инвесторлардың қаражаттары мен ресурстарын индустриализациялау бағдарламасын қаржыландыру процесіндегі жоғары маңыздылығын айқындайды.
Бұл үшін мемлекеттің ерте кезеңде жүйелік тәуекелдерді және олардың көріністерін анықтау, алдын алу және еңсеру қабілеттерін арттыру үшін қадағалау және реттеу жүйесін нығайту жөніндегі, қаржы ресурстарын жұмылдыру мәселелеріндегі мемлекеттің рөлін айқындау жөніндегі, қаржы ұйымдары жүзеге асыратын қызметтің айқындылығын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттер іске асырылады. Сонымен қатар инвесторларды және қаржылық қызмет көрсетулерді тұтынушыларды қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі рәсімдер жетілдіріледі. Корпоративтік басқару және қаржы ұйымдарының тәуекел-менеджменті одан әрі дамиды.
Қазақстанның қаржы секторын дағдарыстан кейін дамытудың бірінші кезектегі міндеттері ел экономикасын дамытуды қаржыландырудың негізгі тетігі ретінде мемлекеттік-жеке әріптестік институтын пайдалану, сондай-ақ қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың негізгі қағидаты ретінде контрциклдық қағидатты пайдалану болады.
Осы Тұжырымдамада салық және бюджеттік қатынастарды қоса алғанда, Қазақстанның бүкіл қаржы жүйесін дамыту мәселелері қаржы секторын дамыту тұрғысынан ғана қарастырылады. Назарды қаржы секторына және қаржы институттарына ауыстыру салық-бюджет қатынастарының тұжырымдамалық құжаттары (Салық және Бюджет кодекстері) жақында ғана қолданысқа енгізіліп, олардың экономикалық әсерін бағалау күрделі болған жағдайда өзін-өзі ақтады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

қр экономикалық дағдарыстың мемлекеттік тәжирибесі
Мемлекеттің қаржы ресурстарын жұмылдырудағы күш-жігері бірінші кезекте
ішкі инвесторларға бағдарланады. Экономиканың ішкі ресурстары өзінің
әлеуетін сақтайды және ішкі, оның ішінде көлеңкелі секторда айналыстағы
жинақ ақшаны тез және ауқымды тарту жөніндегі құралдарды жедел енгізу
қажет. Сонымен қатар Қазақстанның шағын экономикасына қатысты жағдайларда
ресурстардың шектеулілігі шетелдік инвесторлардың қаражаттары мен
ресурстарын индустриализациялау бағдарламасын қаржыландыру процесіндегі
жоғары маңыздылығын айқындайды.
      Бұл үшін мемлекеттің ерте кезеңде жүйелік тәуекелдерді және олардың
көріністерін анықтау, алдын алу және еңсеру қабілеттерін арттыру үшін
қадағалау және реттеу жүйесін нығайту жөніндегі, қаржы ресурстарын
жұмылдыру мәселелеріндегі мемлекеттің рөлін айқындау жөніндегі, қаржы
ұйымдары жүзеге асыратын қызметтің айқындылығын қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттер іске асырылады. Сонымен қатар инвесторларды және қаржылық қызмет
көрсетулерді тұтынушыларды қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі рәсімдер
жетілдіріледі. Корпоративтік басқару және қаржы ұйымдарының тәуекел-
менеджменті одан әрі дамиды.
      Қазақстанның қаржы секторын дағдарыстан кейін дамытудың бірінші
кезектегі міндеттері ел экономикасын дамытуды қаржыландырудың негізгі
тетігі ретінде мемлекеттік-жеке әріптестік институтын пайдалану, сондай-ақ
қаржы секторын реттеу мен қадағалаудың негізгі қағидаты ретінде
контрциклдық қағидатты пайдалану болады.
      Осы Тұжырымдамада салық және бюджеттік қатынастарды қоса алғанда,
Қазақстанның бүкіл қаржы жүйесін дамыту мәселелері қаржы секторын дамыту
тұрғысынан ғана қарастырылады. Назарды қаржы секторына және қаржы
институттарына ауыстыру салық-бюджет қатынастарының тұжырымдамалық
құжаттары (Салық және Бюджет кодекстері) жақында ғана қолданысқа енгізіліп,
олардың экономикалық әсерін бағалау күрделі болған жағдайда өзін-өзі
ақтады.

1-бөлім. Мемлекеттің қаржы ресурстарын жұмылдыру мәселелеріндегі рөлін
айқындау

1.1. Мемлекеттің дағдарыстан кейінгі кезеңдегі рөлі
      Көптеген елдердің экономикалық тәжірибесі экономиканы мемлекеттік
реттеудің бәсекелестіктің нарықтық тетіктері мен жеке кәсіпкерлік бастаманы
мақсатқа сай қатар қолдану шараларының артықшылығын растап отыр. Осыған
байланысты экономиканы шоғырландырылған негізде мемлекеттік жоспарлау мен
ынталандырудың рөлі артады. Сонымен қатар, еркін нарықтың бәсекелестік,
жеке меншікке қол сұқпау және іскерлік бастаманы қолдау сияқты базалық
қағидаттары тұрақты болып қалады, ал жеке сектордың тиімді қызметі
ынталандырылады. Ішкі ресурстарды жұмылдыру жөніндегі міндетті шешу үшін
республиканың қаржы секторына деген сенімді қалпына келтіру басым бағыт
болады. Бұл ретте қаржылық қызмет көрсетулер аясын кеңейту жөніндегі жұмыс
жандандырылады.
      Жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізу мемлекеттің әлеуметтік саладағы
міндеттемелерін қысқарту және институционалдық инвесторлардың ерекше
сыныбын құру бойынша мемлекеттің алғашқы қадамы болды.
      Бүкіл әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін реформалаудың қисынды жалғасы
халықтың әртүрлі топтарын (мүгедектерді, біреудің асырауында тұратын
адамдарды, жұмыссыздарды және тағы басқалары) және медициналық
қамсыздандыруды толық мемлекеттік қолдау қағидаттарынан одан әрі әлеуметтік
қамсыздандырудың аралас жүйесіне тек мемлекеттің және жұмыс берушінің
қаражаты есебінен ғана емес, сонымен катар қызметкердің өзінің есебінен
көшу болып табылады. Жұмыс берушілердің өндірістің зиянды және қауіпті
түрлерінде міндетті кәсіби жарналар енгізуі мәселесі қаралатын болады.
      Жинақтаушы зейнетақы, әлеуметтік және медициналық қамсыздандыру
(сақтандыру) жүйелерін одан әрі жетілдіру шеңберінде нарықтық қағидаттарды
және жинақтаушы зейнетақы қорлары мен сақтандыру компанияларының
мүмкіндіктерін неғұрлым кеңінен пайдалана отырып әлеуметтік қамсыздандыру
жүйесінің жаңа тұжырымдамасы ұсынылады. Осы жұмыс шеңберінде күш-жігер тек
азаматтардың әлеуметтік қорғалуын арттыруға ғана емес, сонымен қатар ел
экономикасын ұзақ мерзімді қаржыландыруды қамтамасыз етуге қабілетті
институционалдық инвесторлардың мүмкіндіктерін нығайтуға бағытталады.
1.2. Мемлекеттің дағдарыстан кейінгі кезеңдегі қаржы ресурстарын жұмылдыру
бойынша қызметінің бағыттары
      Қазақстан қаржы секторының сыртқы қарыз алуға тәуелді болуының теріс
тәжірибесі қаржыландырудың ішкі көздерін тарту жөніндегі жұмысты
жандандыруды басым бағыт ретінде айқындайды. Бұл ретте ел ішінде қаржы
ресурстарын жұмылдыру жөніндегі жұмыстың жинақталған тәжірибесі мынадай
бағыттар бойынша жетілдіруді талап етеді.
      Институционалдық инвесторлардың қаражатын тарту. Мемлекеттік органдар
мен кәсіпкерлер арасындағы өзара іс-қимыл жасау тиімділігін арттыру
жөніндегі жұмыс жалғасады, бірінші кезекте мемлекеттік-жеке әріптестік
негізінде.
      Инфрақұрылымдық кешеннің объектілерін құру Қазақстанның экономикалық
дамуының негізгі басымдықтарының бірі болады. Мемлекеттік-жеке әріптестік
тетіктерін пайдалану экономиканың стратегиялық маңызды салаларын түрлендіру
процесінің негізгі құрамдас бөлігі болуы тиіс. Әріптестіктің осы түрі бір
жағынан алғанда, жеке кәсіпкерлік бастаманың әлеуетін іске асыруға және
дамытуға әрі институционалдық инвесторлардың қаражатын тартуға, екінші
жағынан алғанда, экономиканың әлеуметтік маңызды секторларында мемлекеттің
функцияларын сақтауға мүмкіндік жасайды.
      Инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері ретінде ішкі және
сыртқы ресурстарды тиімді тарту үшін жағдайлар жасалады. Инвестициялық
жобаны іске асыру осы жоба бойынша негізгі өндірістік тәуекелдерді
көтеретін ірі инвестордың болуын көздейді. Ішінара инвестициялық жобаны
қаржыландыру оларды жүзеге асыру үшін ресурстар беретін сыртқы және ішкі
институционалдық инвесторларға мемлекеттік кепілдік немесе кепілдеме бере
отырып борыштық бағалы қағаздарды шығару есебінен жүзеге асырылатын болады.
Сонымен қатар инвестициялық жобаларды жоспарлауды және іске асыруды тиісті
дәрежеде бақылауды қамтамасыз ету және жауапкершілікті белгілеу, осындай
жобаларды қаржыландыру шеңберінде мемлекеттен бизнеске тәуекелдерді қайта
бөлу және жинақтаушы зейнетақы қорларының шығындарын өтеу тетіктерін
әзірлеу жөніндегі шаралар әзірленеді. Сонымен қатар мемлекеттік-жеке
әріптестік шеңберіндегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруға тартылған
зейнетақы жинақтарының сақталуы мемлекеттің негізгі кепілдігінің бірі болып
қалады.
      Тиімді мемлекеттік-жеке әріптестікті қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттерді шешу шеңберінде дамудың басым бағыты алдыңғы тәжірибені мұқият
зерделеу негізінде инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін жинақтаушы
зейнетақы қорларының активтерін тартуды жандандыру болады.
      Халықтың және кәсіпорындардың жинақ ақшасын тарту. Халықтың және
заңды тұлғалардың екінші деңгейдегі банктердегі депозиттері қаржы секторын
қорландырудың негізгі көзі болып қалады. Мемлекет осы құралға сенімді
нығайту және оның тартымдылығын арттыру жөнінде шаралар қабылдайды. Бұған
кірістер деңгейі тұрғысынан алғанда қолайлы болатын, бүкіл депозиттерге
толық кепілдік бермей, депозиттер бойынша өтеуге кепілдік беру, нарықтық
тәуекелдерді сақтандыру құралдарын дамыту, қаржы нарықтарының қатысушылары
қызметінің және олардың құралдарының айқындылығын арттыру, сондай-ақ
халықтың қаржылық сауаттылығын арттыру арқылы қол жеткізіледі.
      Бұдан басқа, Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын арттыру
мақсатында банкроттық рәсімдері кезінде кепілдік берілген кредиторлардың
басымдығын белгілеу және жеке тұлғалардың банкроттығы институтын енгізу
бөлігінде жан-жақты зерделеу жүргізіледі.
      Отандық нарықтағы қаржы құралдарына инвестициялаудан алынған
кірістерге салық салу ырықты, сондай-ақ түрлі қаржы құралдарына қаржы салу
туралы шешім қабылдауға қатысты бейтарап болуы тиіс. Осыған байланысты
инвестициялық қызметтен түскен кірістерге салық салуды одан әрі жетілдіру
жөніндегі мәселе зерделенетін болады. Сондай-ақ жинақтаушы сақтандыруға
кепілдік беру жүйесін енгізу мәселесі зерделенеді.
      Мемлекеттік қарыз алу құралдарын дамыту. Нөлдік тәуекел дәрежесі бар
қаржы құралдары эмитенттерінің бірі ретінде Үкіметтің рөлі айтарлықтай
арттырылады. Бағалы қағаздар нарығын және жинақтаушы зейнетақы жүйесін қоса
алғанда, қаржы нарығының жекелеген сегменттерін дамыту және жетілдіру
жөніндегі міндеттермен және іс-шаралармен тығыз байланыста бола отырып
мемлекеттік сектордың активтерін және міндеттемелерін басқару стратегиясын
әзірлеу қажет. Үкімет борышының қауіпсіз деңгейін қолдау кезінде
республикалық бюджет тапшылығының тұрақты қалыпты мөлшерінің болуы
кірістілік ауытқымасын құру, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
перспективалардағы күтулерді дұрыс бағалау, қаржы құралдарының тәуекелін
дұрыс бағалау, спот-ставкаларды және болашақта қарыз алу ставкаларын
белгілеу үшін қажетті айналыстағы мемлекеттік бағалы қағаздардың жеткілікті
көлемін қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды.
      Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту сондай-ақ Ұлттық қордан
трансферттердің көлемін қысқартуға, Ұлттық қордың активтерін және
инвестициялық кірістерін ұлғайтуға, сондай-ақ жинақ құрамдас бөлікті
қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайды, бұл республикалық бюджеттегі
тапшылықтың болуын бір дәрежеде өтейді. Шығыстар көлемі және тапшылық
мөлшері проциклдықтың әсер етуін жоюға да мүмкіндік жасауы тиіс, бұл теріс
әлеуметтік салдарын жұмсарту мақсатында экономикалық циклдың әртүрлі
сатысында мемлекеттік бюджеттің өлшемдерін өзгерту тетігін әзірлеуді талап
етеді.
      Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қысқа мерзімді
мемлекеттік бағалы қағаздарының республикалық бюджеттің ақша ағындарының
қысқа мерзімді алшақтықтарына және бұрын шығарылған қысқа мерзімді
міндеттемелерді өтеу қажеттілігіне негізделген көлемі сонымен қатар
нарықтағы сенімді қысқа мерзімді өтімді құралдарға сұранысты ескеруі тиіс.
      Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бюджет тапшылығын
қаржыландыру мақсатында шығарылатын орта мерзімді және ұзақ мерзімді
мемлекеттік бағалы қағаздарының көлемі ішкі бағалы қағаздар нарығының
сыйымдылығы, оның ішінде қаржы секторы қатысушыларының инвестициялық
портфелінің құрылымына қойылатын, заңнамалық түрде белгіленген талаптар
ескеріле отырып айқындалуы тиіс.
      Нарықта мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша кірістілік бастапқы және
қайталама нарықтарда Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің қысқа
мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді айналыс кезеңдері бар
мемлекеттік бағалы қағаздарының ұсынылуы шартымен айқындалуы тиіс. Әр түрлі
кіріктірме опциондармен мемлекеттік бағалы қағаздар шығарылады: инфляциядан
қорғау опционымен, айырбастау бағамының өзгерістерінен қорғау опционымен,
сондай-ақ халықтың жинақ ақшасын тарту үшін шетелдік валютамен
номинирленген.
      Жинақ ақшаны тартудың балама көздерін дамыту. Жинақ ақшаны тартудың
жылжымайтын мүлік қорлары (REIT), хеджерлік қорлар сияқты жеке институттар
арқылы балама көздерін дамыту бойынша жұмыс жандандырылады, оларды енгізуге
институционалдық инвесторлардың тәуекелдерді барабар реттеу жүйесін құру
міндеттеріне кедергі келтірмейтін бөлігінде заңнамалық деңгейде мүмкіндік
бар.
      Жылжымайтын мүлік қорларының акцияларына инвестициялау ірі және сол
сияқты ұсақ инвесторға кәсіби басқарылатын портфельге қатысуға және өзінің
тәуекелдерін әртараптандыруға мүмкіндік береді, себебі жылжымайтын мүлік
қорлары акцияларының серпінділігі, әдетте, қор нарығы қозғалысының жалпы
бағытына сәйкес келмейді.
      Жылжымайтын мүлік қорларын дамыту мақсатында бағалы қағаздар шығару
үшін объектілердің жеткілікті пулын қалыптастырған және осы жылжымайтын
мүлікті жалға беру арқылы тұрақты кірісті қамтамасыз ететін коммерциялық
жылжымайтын мүлікті кәсіби басқаратын компаниялардың ауқымды тобын құруға
ықпал жасау қажет.
      Ішкі инвесторлардың тәуекелдерін әртараптандыру үшін инвестордың
тұрғысынан қарағанда нарықта ресурстарды орналастырудың балама тәсілі
ретінде хеджерлік қорларды құру және дамыту мәселелері қарастырылатын
болады.
      Ресурстарды тартудың қосымша көздерінің бірі ретінде исламдық
қаржыландыру одан әрі дамиды. Исламдық қаржы ұйымдарын реттеу мен
қадағалауды Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау агенттігі (бұдан әрі — Қаржылық қадағалау агенттігі)
жүзеге асыратын болады, ал Қазақстандағы исламдық қаржы құралдары нарығын
дамытудың негізгі тұғырнамасы Қазақстан Республикасы Алматы қаласының
өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу агенттігі болады.
      Қымбат металдарды пайдалану мен айналысы саласында туындайтын
қатынастарды реттейтін заңнамалық базаны әзірлеу мүмкіндігі қарастырылады,
бұл қымбат металдармен биржалық сауданы дамытуға ықпал етеді.

2-бөлім. Қаржы секторын қадағалау және реттеу жүйесін нығайту

      Орын алған оқиғалар қаржы жүйелеріне тән проциклдық сипатты растады,
бұл сипат кезінде кредиттердің, левередждің және активтер бағаларының тым
жоғары өсу қарқыны базалық экономикалық серпінділікті күшейтеді. Сонымен
бірге олар бір мезгілде жүйелік тәуекелдердің және қаржылық
сәйкессіздіктердің үдеуіне ықпал етеді, себебі экономикалық дүрбелең
кезеңдерінде тәуекелдердің жинақталу қасиеті болады және олар көп жағдайда
бағаланбай қалады және кейіннен құлдырау жағдайында ең теріс күйінде
көрінеді. Нарықтық тәртіп те, реттеу де жылдар бойы жинақталған, жылдам
инновациялармен және заем қаражатының өсіп отырған үлесінен туындаған
тәуекелдерді шектей алмады. Активтердің жоғары бағаларына және заем
қаражатының өсіп отырған үлесіне байланысты қаржы жүйесіндегі жүйелік
тәуекелдердің үдеуіне ықпал еткен ұлғайған макроэкономикалық
үйлесімсіздіктер есепке алынбады.
2.1. Қаржылық реттеу саласын қамту тұтастылығы және реттеу тиімділігі
      Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалаудың қолданылып
жүрген практикасы халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Интеграцияланған
бірыңғай қадағалау қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеуге және
қадағалауға шоғырландырылған, қадағалаудың функционалдық немесе
институционалдық схемалары болған кезде орын алатын мүдделер қақтығысы
тәуекелін болдырмайтын қаржылық қадағалаудың неғұрлым перспективалық
схемасы болып табылады.
      Қаржы ұйымдарының қызметін және қаржы нарықтарының жұмыс істеуін
реттеу мен қадағалауды одан әрі жетілдіру реттеу мен қадағалаудың
халықаралық стандарттарын өзгертуді ескере отырып, қаржы нарығының әрбір
бөлігінің жұмыс істеу және даму ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге
асырылатын болады.
      Қазіргі дағдарыс сабақтарын негізге ала отырып, қаржы секторының
субъектілерін реттеу мен қадағалауды қатаңдатуды жүйелік тәуекелдерді
болдырмау мақсатында алдын ала қабылданатын шаралар жүйесін болжайтын
макропруденциалдық тәсілді күшейту арқылы нығайту қажет. Макропруденциалдық
тәсіл реттеу мен қадағалаудың жекелеген институттар мен нарықтардың
сенімділігіне негізгі назар аударылатын қолданыстағы құрылымының маңызды
алғышарты және факторы болуы тиіс.
      Қазіргі уақытта неғұрлым толық, жан-жақты және тиімді реттеу
қажеттілігін түсіну өсіп отыр. Тұтастай алғанда, экономика үшін тәуекелдер
туғызатын қызметтің барлық түрін қоса алғанда, реттеу саласын және ауқымын
кеңейту, тәуекелдің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.