Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен және құрбыларымен қарым-қатынас жасау (салған суреттерiне байланысты талдау) әдістемесінің нәтижесі (Г.А. Урунтаева бойынша)
2. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен және құрбыларымен қарым.қатынас жасау (салған суреттерiне байланысты талдау) әдістемесінің нәтижесі (Г.А. Урунтаева бойынша)
3. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен қарым.қатынас жасау түрiн анықтау әдістемесінің нәтижесі
(М.И. Лисина мен Х.Т. Шерьязданова бойынша)
ҚОРЫТЫНДЫ
ГЛОССАРИЙ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
3. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен қарым.қатынас жасау түрiн анықтау әдістемесінің нәтижесі
(М.И. Лисина мен Х.Т. Шерьязданова бойынша)
ҚОРЫТЫНДЫ
ГЛОССАРИЙ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
Баланың үлкендермен қарым-қатынас түрiн анықтау М.И. Лисина мен Х.Т. Шерьязданованың әдiстемесінің нәтижесiне тоқтала кетелiк.
Эксперимент нәтижесi зерттеу жұмысының болжамын дәлелдедi.
Экспермент жұмысында математикалық өңдеудi екi таңдау арасындағы қандай да бiр белгiнiң байланысын анықтадық. Әдiстеменiң төрт бөлiмiнде де эмпирикалық мәнi төмен, «жағдай таңдауда» жетiм балалар көрсеткiшi 51 болса, «Қарлығаш» бала бақшадағы балалар көрсеткiшi 55; екiншi жағдай «мiнез-құлық ерекшелiгi» жетiм балалар көрсеткiшiнде 67; отбасы балалар көрсеткiшi 39; үшiншi жағдай «қарым-қатынасқа түсу» сипаты жетiм балалар 69, бала бақша балалары 37 болса, төртiншi жағдай «тiлдiк қатынастар» жетiм балалар көрсеткiшi 70, жалпы бала бақша балаларының көрсеткiшi 39 болса, яғни «Қарлығаш» бала бақша мен балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi арасында ересекпен қарым-қатынаста айырмашылықтың бар екендiгiне көзiмiз жеттi.
Әдiстеме нәтижесiн математикалық өңдеудi жүргiзбей-ақ екi топ арасындағы балалардың қарым-қатынас жасау ерекшелiктерiн көруге болады.
Зерттеуге қатысқан «Қарлығаш» жалпы бала бақша балаларының “жағдай таңдауда” ғана 13,7%-i 51 ұпайды көрсетсе, Қара-Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi “жағдай таңдауда” 14,8%-i – 55 ұпай көрсеттi; “мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде бала бақша балаларының 19%-i 67 ұпай көрсетсе, жетiм балалардың 11%-i 39 ұпайды; “қарым-қатынасқа түсу сипатында” «Қарлығаш» бала бақша балаларының көрсеткiшi 18,6%-i 69 ұпай болса, жетiм балалардың “қарым-қатынасқа түсу сипаты” 9,9%-i 39 ұпайды; «Қарлығаш» бала бақша балаларында “тiлдiк қатынастарды” 20%-i – 70 ұпайды көрсетсе, жетiм балаларда “тiлдiк қатынастардың” 11%-i 39 ұпайды көрсеттi.
Эксперимент нәтижесi зерттеу жұмысының болжамын дәлелдедi.
Экспермент жұмысында математикалық өңдеудi екi таңдау арасындағы қандай да бiр белгiнiң байланысын анықтадық. Әдiстеменiң төрт бөлiмiнде де эмпирикалық мәнi төмен, «жағдай таңдауда» жетiм балалар көрсеткiшi 51 болса, «Қарлығаш» бала бақшадағы балалар көрсеткiшi 55; екiншi жағдай «мiнез-құлық ерекшелiгi» жетiм балалар көрсеткiшiнде 67; отбасы балалар көрсеткiшi 39; үшiншi жағдай «қарым-қатынасқа түсу» сипаты жетiм балалар 69, бала бақша балалары 37 болса, төртiншi жағдай «тiлдiк қатынастар» жетiм балалар көрсеткiшi 70, жалпы бала бақша балаларының көрсеткiшi 39 болса, яғни «Қарлығаш» бала бақша мен балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi арасында ересекпен қарым-қатынаста айырмашылықтың бар екендiгiне көзiмiз жеттi.
Әдiстеме нәтижесiн математикалық өңдеудi жүргiзбей-ақ екi топ арасындағы балалардың қарым-қатынас жасау ерекшелiктерiн көруге болады.
Зерттеуге қатысқан «Қарлығаш» жалпы бала бақша балаларының “жағдай таңдауда” ғана 13,7%-i 51 ұпайды көрсетсе, Қара-Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi “жағдай таңдауда” 14,8%-i – 55 ұпай көрсеттi; “мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде бала бақша балаларының 19%-i 67 ұпай көрсетсе, жетiм балалардың 11%-i 39 ұпайды; “қарым-қатынасқа түсу сипатында” «Қарлығаш» бала бақша балаларының көрсеткiшi 18,6%-i 69 ұпай болса, жетiм балалардың “қарым-қатынасқа түсу сипаты” 9,9%-i 39 ұпайды; «Қарлығаш» бала бақша балаларында “тiлдiк қатынастарды” 20%-i – 70 ұпайды көрсетсе, жетiм балаларда “тiлдiк қатынастардың” 11%-i 39 ұпайды көрсеттi.
1. Балалар үйінің жарғысы. – Алматы, 1989. – 13 б.
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы // // Егемен Қазақстан. – Алматы, 15 тамыз, 2007. – 5-6 б.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 17 мамырдағы № 1738 қаулысы //Сборник нормативно-правовых документов, регламентирующих деятельность учебных заведений дошкольного образования. – Алматы, 2005. – 360 с.
4. Назарбаев Н.А. «Қазақстан-2030». Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдау // Егемен Қазақстан. – Алматы, 11 қазан, 1998.
5. Лисина М. И. Пути влияния семьи и детского учреждения на становления личности дошкольника. М.,1997.
6. Варывдин В.А., Клемантович И.П. Управление системой социальной защиты детства. Уч. Пособие. – М., 2004.
7. Выготский Л.С. Проблемы психического развития ребенка //Хрестоматия по психологии. – М, 1977.
8. Акажанова А.Т. Психолого-педагогические проблемы жестокости и агрессивности несовершеннолетних подростков. Межд.конф. г.Шымкент, 2004.
9. Прихожан А.М.., Толстых Н.Н. “Дети без семьи”. – А.М. Прихожан, Н.Н.Толстых - М., Педагогика. 1990 г.
10. Фурманов И.А.,. Фурманова Н.В. Психология депривированного ребенка. М. Владос,2004.
11. Фурманов И.А Детская агрессивность психодиагностика и коррекоррекция. Минск, 1996.
12. Мухамедрахимов Р.Ж. Мать и младенец: психологическое взаимодействие. СПб.: Изд-во СпбГУ,1999.
13. Вопросы психологии. - 1961.- № 3.-С. 117-124.
14. Лисина М. И. Пути влияния семьи и детского учреждения на становления личности дошкольника. М.,1997.
15. Абрамова Г.С. Возрастная психология /Учебник для ВУЗов Г.С. Абрамова – Екатеринбург, 1999-623 с.
16. Якобсон С. Программа морального воспитания / С. Якобсон // Журнал Дошкольное воспитание- Москва., 2000 г. N9 – 128 с.
17. С.Сивоконь Играя учимся / С.Сивоконь // Журнал Дошкольное воспитание- Москва., 2000 г. N9 – 128 с.
18. Радонежский С. Коррекционно-педагогические проблемы дошкольного образования / С. Радонежский, Б. Безлепкин // Журнал «Дошкольное воспитание» - Москва., 2002 № 9 – 128 с.
19. Дубровиной И.В. Психологическое развитие воспитанников детских домов / И.В. Дубровиной, Рузской А.Г. - М.: Педагогика, 1990г – 320 с.
20. Ежов И.В. Программа психологического обеспечения духовного развития личности воспитанников детского дома / И.В. Ежов – М.,1997 – 236 с.
21. Бондаренко А.К. М.Воспитание детей в игре / А.К. Бондаренко, Матусик А.И. – М.: Просвещение, 1983 – 368 с.
22. Авдеева Н.Н. Роль ведущей деятельност в развитии генетических основ личности у детей первого года жизни / Н.Н. Авдеева – М., 19976 г.- 316 с.
23. Дубровина И.В. Психическое развитие воспитанников детского дома/ И.В. Дубровина - М.: Педагогика, 1998 – 316 с.
24. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте /Л.И. Божович - М., 1968 – 232 с.
25. Аксарина Н.М. Причины нарушения уравновешенного поведения детей раннего возраста/ Н.М. Аксарина – М., 1974 – 204 с.
26. Фурманов И.А. “Психические особенности детей, лишенных родительского попечительства” – И.А.Фурманов- Минск, 1999г.
27. Авдеева Н.Н. Формирование личности ребенка в дошкольном возрасте / Н.Н. Авдеева, М.Эллагина, Мещерякова С.Ю. - М., 1986 г.- 354 с.
28. Бондаренко А.К. Дидактические игры в детском саду / А.К. Бондаренко – М:, Просвещение. 1977 –120 с.
29. Прихожан А.М. “Психическое развитие воспитанников детского дома” - А.М. Прихожан – М., Педагогика. 1998 г.
30. Минина М.И. “Психическое развитие воспитанников детского дома” – М.И. Минина – М., Просвещение. 1998.
31. Толстых А.Н, Прихожанин “Исследование психологического развития младших школьников, воспитывающихся в закрытых учреждениях”. А.Н. Толстых – М., Педагогика. 1990 г.
32. Жарықбаев Қ. Жантану негiздерi. - Алматы, 2002.
33. Немов Р.С. Психология: Учебник для студентов высш.пед.учеб. заведени: В 3 кн. Кн. 3: Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. 3-е изд. – М.:Гуманит. Изд. Центр Владос, 1998. 632 стр.
34. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по детской психологии: пособие для студентов педагогических институтов, учащихся пед. Училищ и колледжей, воспитателей детского сада – Под ред. Г.А.Урунтаевой, - М.: Просвещение: Владос, 1995.-291 стр.
35. Коломинского Я.Л.,.Лисиной М.И. Под. Ред. Генетические проблемы социальной психологии – Я.Л. Коломинского, М.И. Лисиной - Минск, 1985 г.
36. Мақашқұлова Г. Балалар үйіндегі тәрбиеленетін мектеп жасына дейінгілердің тұлғалық даму ерекшеліктері // Жантану мәселелері. №4, 2008.
37. Бондаренко А.К. Словестные игры в детском саду /А.К. Бондаренко - М., Просвещение. 1991 – 288 с.
38. Залысина И.А. Некоторые особенности психического развития дошкольников воспитывающихся вне семьи/ - Залысина И.А, Смирнова Е.О..- М., 1985 – 237.
39. Эмоциональные нарушения в детском возрасте и их коррекция \ В.В. Лебединский и др. М., 1990.
40. Детская практическая психология. Под ред. Проф Т.Д. Марцинковской М.: Гардарики, 2003.
41. Лисина М., Шерьязданова Х. Специфика восприятия и общения у дошкольников. Алма-Ата, 1989. – С. 71-72.
42. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по детской психологии. М.: Просвещение: Владос, 1995. С. 193-194
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы // // Егемен Қазақстан. – Алматы, 15 тамыз, 2007. – 5-6 б.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 17 мамырдағы № 1738 қаулысы //Сборник нормативно-правовых документов, регламентирующих деятельность учебных заведений дошкольного образования. – Алматы, 2005. – 360 с.
4. Назарбаев Н.А. «Қазақстан-2030». Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдау // Егемен Қазақстан. – Алматы, 11 қазан, 1998.
5. Лисина М. И. Пути влияния семьи и детского учреждения на становления личности дошкольника. М.,1997.
6. Варывдин В.А., Клемантович И.П. Управление системой социальной защиты детства. Уч. Пособие. – М., 2004.
7. Выготский Л.С. Проблемы психического развития ребенка //Хрестоматия по психологии. – М, 1977.
8. Акажанова А.Т. Психолого-педагогические проблемы жестокости и агрессивности несовершеннолетних подростков. Межд.конф. г.Шымкент, 2004.
9. Прихожан А.М.., Толстых Н.Н. “Дети без семьи”. – А.М. Прихожан, Н.Н.Толстых - М., Педагогика. 1990 г.
10. Фурманов И.А.,. Фурманова Н.В. Психология депривированного ребенка. М. Владос,2004.
11. Фурманов И.А Детская агрессивность психодиагностика и коррекоррекция. Минск, 1996.
12. Мухамедрахимов Р.Ж. Мать и младенец: психологическое взаимодействие. СПб.: Изд-во СпбГУ,1999.
13. Вопросы психологии. - 1961.- № 3.-С. 117-124.
14. Лисина М. И. Пути влияния семьи и детского учреждения на становления личности дошкольника. М.,1997.
15. Абрамова Г.С. Возрастная психология /Учебник для ВУЗов Г.С. Абрамова – Екатеринбург, 1999-623 с.
16. Якобсон С. Программа морального воспитания / С. Якобсон // Журнал Дошкольное воспитание- Москва., 2000 г. N9 – 128 с.
17. С.Сивоконь Играя учимся / С.Сивоконь // Журнал Дошкольное воспитание- Москва., 2000 г. N9 – 128 с.
18. Радонежский С. Коррекционно-педагогические проблемы дошкольного образования / С. Радонежский, Б. Безлепкин // Журнал «Дошкольное воспитание» - Москва., 2002 № 9 – 128 с.
19. Дубровиной И.В. Психологическое развитие воспитанников детских домов / И.В. Дубровиной, Рузской А.Г. - М.: Педагогика, 1990г – 320 с.
20. Ежов И.В. Программа психологического обеспечения духовного развития личности воспитанников детского дома / И.В. Ежов – М.,1997 – 236 с.
21. Бондаренко А.К. М.Воспитание детей в игре / А.К. Бондаренко, Матусик А.И. – М.: Просвещение, 1983 – 368 с.
22. Авдеева Н.Н. Роль ведущей деятельност в развитии генетических основ личности у детей первого года жизни / Н.Н. Авдеева – М., 19976 г.- 316 с.
23. Дубровина И.В. Психическое развитие воспитанников детского дома/ И.В. Дубровина - М.: Педагогика, 1998 – 316 с.
24. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте /Л.И. Божович - М., 1968 – 232 с.
25. Аксарина Н.М. Причины нарушения уравновешенного поведения детей раннего возраста/ Н.М. Аксарина – М., 1974 – 204 с.
26. Фурманов И.А. “Психические особенности детей, лишенных родительского попечительства” – И.А.Фурманов- Минск, 1999г.
27. Авдеева Н.Н. Формирование личности ребенка в дошкольном возрасте / Н.Н. Авдеева, М.Эллагина, Мещерякова С.Ю. - М., 1986 г.- 354 с.
28. Бондаренко А.К. Дидактические игры в детском саду / А.К. Бондаренко – М:, Просвещение. 1977 –120 с.
29. Прихожан А.М. “Психическое развитие воспитанников детского дома” - А.М. Прихожан – М., Педагогика. 1998 г.
30. Минина М.И. “Психическое развитие воспитанников детского дома” – М.И. Минина – М., Просвещение. 1998.
31. Толстых А.Н, Прихожанин “Исследование психологического развития младших школьников, воспитывающихся в закрытых учреждениях”. А.Н. Толстых – М., Педагогика. 1990 г.
32. Жарықбаев Қ. Жантану негiздерi. - Алматы, 2002.
33. Немов Р.С. Психология: Учебник для студентов высш.пед.учеб. заведени: В 3 кн. Кн. 3: Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. 3-е изд. – М.:Гуманит. Изд. Центр Владос, 1998. 632 стр.
34. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по детской психологии: пособие для студентов педагогических институтов, учащихся пед. Училищ и колледжей, воспитателей детского сада – Под ред. Г.А.Урунтаевой, - М.: Просвещение: Владос, 1995.-291 стр.
35. Коломинского Я.Л.,.Лисиной М.И. Под. Ред. Генетические проблемы социальной психологии – Я.Л. Коломинского, М.И. Лисиной - Минск, 1985 г.
36. Мақашқұлова Г. Балалар үйіндегі тәрбиеленетін мектеп жасына дейінгілердің тұлғалық даму ерекшеліктері // Жантану мәселелері. №4, 2008.
37. Бондаренко А.К. Словестные игры в детском саду /А.К. Бондаренко - М., Просвещение. 1991 – 288 с.
38. Залысина И.А. Некоторые особенности психического развития дошкольников воспитывающихся вне семьи/ - Залысина И.А, Смирнова Е.О..- М., 1985 – 237.
39. Эмоциональные нарушения в детском возрасте и их коррекция \ В.В. Лебединский и др. М., 1990.
40. Детская практическая психология. Под ред. Проф Т.Д. Марцинковской М.: Гардарики, 2003.
41. Лисина М., Шерьязданова Х. Специфика восприятия и общения у дошкольников. Алма-Ата, 1989. – С. 71-72.
42. Урунтаева Г.А., Афонькина Ю.А. Практикум по детской психологии. М.: Просвещение: Владос, 1995. С. 193-194
2. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен және құрбыларымен қарым-
қатынас жасау (салған суреттерiне байланысты талдау) әдістемесінің нәтижесі
(Г.А. Урунтаева бойынша)
Мектеп жасына дейiнгi жетiм балалар үйiндегi 4,5-5 жас аралығындағы
тәрбиеленушiлерiне Г.А. Урунтаева мен Ю.А. Афонькинаның мектеп жасына
дейiнгi балалардың үлкендермен және құрдастарымен қарым-қатынасын зерттеу
(салынған суреттерiн талдау) арқылы жүргiзiлген әдiстемесi бойынша алынған
нәтижесi бойынша балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерiне үлкендермен қарым-
қатынасқа зәрулiгiн көруге болады, онда зерттеуге қатысқан 30 баланың 63,4
%, яғни 19 бала - “Менiң тәрбиешiм” тақырыбына өз суреттерiн салды;
8 бала -26,6 % -i “Менiң тобым” тақырыбына салса,
3 бала - 10% “Бала және қоғам” тақырыбына салды.
Әдiстеме нәтижесiнiң пайыздық көрсеткiшiн келесi графиктен көре
аламыз.
Қара-Кестек балалар үйi тәрбиеленушiлерiнiң
үлкендермен қарым-қатынасының көрсеткiшi
Диаграмма 2.2.3
1. “Бала және қоғам” суреті бойынша 3 бала – 10 %.
2. “Менiң тобым” суреті бойынша 8 бала – 26,6 %.
3. “Менiң тәрбиешiм”суреті бойынша 19 бала – 63,4 %.
“Менiң тобым” тақырыбына салған суреттерiнде ешқандай да тәрбиешiнiң,
құрдастарының, өзiнiң бейнесi жоқ, тек қана қабырға суреттерiмен бос
бөлмелер, үстел, ойыншықтар оның өзiнен баланың топтағы орнын бiлуге
болады.
Ал тәрбиешiнi бейнелегеннiң өзiнде олармен қарым-қатынастың дұрыс
еместiгiн және жеткiлiксiздiгiн көре алдық. Осы 63,4%- да бала мен
ересектiң арасында қарым-қатынастың қажеттiлiгiн балалардың тәрбиешiнi
даралай салғандығынан байқауға болады. Бiр ескертетiн жәйт, тәрбиешiнiң бет
әлпетiне көп көңiл бөлiнбеген. Бұдан олардың арасындағы эмоционалды
байланыстың мүлдем жоқтығын көремiз [34; б.189].
Қарлығаш балабақша балаларының
үлкендермен қарым-қатынасының көрсеткiшi
Диаграмма 2.2.3
1. “Бала және қоғам” суреті бойынша 8 бала –26,6 %.
2. “Менiң жанұям” суреті бойынша 12 бала – 40 %.
3. “Менiң тәрбиешiм”суреті бойынша 10 бала – 33,4 %.
“Менiң тәрбиешім” және “Бала және қоғам” тақырыбына салған
суреттерiнде тәрбиешiнiң, құрдастарының, өзiнiң бейнесi айқын, сөрелерді
ойыншықтармен толтырып салған және топтағы балалардың бірлесіп ойнап жатқан
процесін салған.
“Менiң жанұям” суретінде көбінесе ата-анасының, отбасы мүшелерінің
дастархан басында бірге тамақ ішіп отырғандығын, үйдегі үлкендердің сабаққа
дайындалып отырғандығын, компьютер ойнап отырғандығын бейнелеген.
Біз бұдан балалардың тәрбиешімен, топтағы балалармен, отбасы
мүшелерімен үйлесімді, ынтымақты қарым-қатынастың барлығын байқадық.
Суретте барлық адамдардың бет-әлпеттері толық әрі ашық түстермен боялған.
Бұдан олардың арасындағы эмоционалды байланыстың барлығын көремiз.
3. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен қарым-қатынас жасау түрiн
анықтау әдістемесінің нәтижесі
(М.И. Лисина мен Х.Т. Шерьязданова бойынша)
Баланың үлкендермен қарым-қатынас түрiн анықтау М.И. Лисина мен Х.Т.
Шерьязданованың әдiстемесінің нәтижесiне тоқтала кетелiк.
Эксперимент нәтижесi зерттеу жұмысының болжамын дәлелдедi.
Экспермент жұмысында математикалық өңдеудi екi таңдау арасындағы
қандай да бiр белгiнiң байланысын анықтадық. Әдiстеменiң төрт бөлiмiнде де
эмпирикалық мәнi төмен, жағдай таңдауда жетiм балалар көрсеткiшi 51
болса, Қарлығаш бала бақшадағы балалар көрсеткiшi 55; екiншi жағдай
мiнез-құлық ерекшелiгi жетiм балалар көрсеткiшiнде 67; отбасы балалар
көрсеткiшi 39; үшiншi жағдай қарым-қатынасқа түсу сипаты жетiм балалар
69, бала бақша балалары 37 болса, төртiншi жағдай тiлдiк қатынастар жетiм
балалар көрсеткiшi 70, жалпы бала бақша балаларының көрсеткiшi 39 болса,
яғни Қарлығаш бала бақша мен балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi арасында
ересекпен қарым-қатынаста айырмашылықтың бар екендiгiне көзiмiз жеттi.
Әдiстеме нәтижесiн математикалық өңдеудi жүргiзбей-ақ екi топ
арасындағы балалардың қарым-қатынас жасау ерекшелiктерiн көруге болады.
Зерттеуге қатысқан Қарлығаш жалпы бала бақша балаларының “жағдай
таңдауда” ғана 13,7%-i 51 ұпайды көрсетсе, Қара-Кестек ауылындағы мектепке
дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi “жағдай таңдауда” 14,8%-i – 55 ұпай
көрсеттi; “мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде бала бақша балаларының
19%-i 67 ұпай көрсетсе, жетiм балалардың 11%-i 39 ұпайды; “қарым-қатынасқа
түсу сипатында” Қарлығаш бала бақша балаларының көрсеткiшi 18,6%-i 69
ұпай болса, жетiм балалардың “қарым-қатынасқа түсу сипаты” 9,9%-i 39
ұпайды; Қарлығаш бала бақша балаларында “тiлдiк қатынастарды” 20%-i – 70
ұпайды көрсетсе, жетiм балаларда “тiлдiк қатынастардың” 11%-i 39 ұпайды
көрсеттi.
Қарлығаш бала бақша балаларының үлкендермен
қарым-қатынас жасау түрiнiң көрсеткiштерi
Диаграмма 2.2.4
1. “Жағдай таңдау”- 51 ұпай – 13,7%
2. “Мiнез-құлық ерекшелiгi” – 67 ұпай – 19%
3. “Қарым-қатынасқа түсу сипаты” – 69 ұпай – 18,6%
4. “Тiлдiк қатынастар”- 70 ұпай – 20%
Қара-Кестек балалар үйi тәрбиеленушiлерiнiң үлкендермен
қарым-қатынас түрiнiң көрсеткiштерi
Диаграмма 2.2.5
1. “Жағдай таңдау” – 55 ұпай – 14,8%
2. “Мiнез-құлық ерекшелiгi” – 39 ұпай – 11%
3. “Қарым-қатынасқа түсу” – 37 ұпай – 9,9%
4. “Тiлдiк қатынастар”- 39 ұпай – 11%
Әдiстеменiң әрбiр жағдайы бойынша жалпы балабақша балалары мен Қара-
Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерiнiң
нәтижелерi салыстырылды: “жағдай таңдау” бойынша Қарлығаш бала бақша
балалары мен жетiм балалар арасында байланыс жоқ, яғни ересектермен қарым-
қатынас жасау түрi әртүрлi.
“Мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде араларында байланыс жоқ
екенiне көзiмiз жеттi, яғни мiнез-құлық, жүрiс-тұрысында да айырмашылықты
көрдiк.
“Қарым-қатынасқа түсу сипаты” жағдайында да қарым-қатынасқа түсу
сипатында да байланыс жоқ.
“Тiлдiк қатынастарының” ерекшелiгiнде бұдан екi топ арасында тiлдiк
қатынастарының байланысы жоқ, олай болса үлкендермен қарым-қатынасының
тiлдiк қатынасында да айырмашылықтары бар екенiне әдiстеме нәтижесi
көрсеттi.
Сонымен Қарлығаш бала бақшадағы топтың жетiм балалар үйiндегi балаларға
қарағанда ересектермен қарым-қатынасының төмен дәрежеде дамуы туралы
зерттеу жұмысымыздың болжамын әдiстеме нәтижесi дәлелдедi.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазiр жетiм балалардың әлеуметтiк жағдайы оның денсаулығы, оларды
құқықтық қорғау және қоршаған ортаның өмiрiне қатынасуы барынша
қарастырылып келеді. Бiрақ жетiм балалар мәселесi осымен шектелмейдi.
Осы мәселелердi шешу екi жағдайға әкелiп соғады: бiрiншiден, балалар
үйi мен интернаттардағы балалар өзге, яғни жанұядағы балалардан ешқандай
айырмасы жоқ, әлеуметтiк жағдайын шешсе болды,- деген көзқарас; екiншiден,
– осындай мекемелерде денсаулығы жағынан сау бала жоқ, барлығында
психологиялық және соматикалық ауытқушылық алғашқы тұқымында бар деген
көзқарас.
Мұның бiрiншiсi де, екiншiсi де дұрыс. Барлық жетiм балалар
мекемесiнде де осындай мәселелер емес, жақсы деген мекемелерiмiз бар
олардың тәрбиесiндегi балалар оқып жетiлiп, жоғарғы оқу орындарына түсiп өз
өмiрлерiн сүрiп, осы балалар үйiн өзiнiң туған үйiндей көретiндер де бар,
бiрақ бәрiмiзге белгiлi жетiм балалардың барлығы да жетiм емес.
Сонымен, психологиялық зерттеулер мен байқау нәтижесiнде мектепке
дейiнгi жастағы жетiм балалардың жеке тұлғасының дамуын олардың үлкендермен
қарым-қатынасының ерекшелiгiне қатысты анықтадық. Қарым-қатынастың
жетiспеушiлiгiнен оларда өзiне-өзi сенбеушiлiкке және жеке тұлғасының
күшiнiң әлсiреуiне әкелiп соғады.
Отбасынан тыс тәрбиедегi балалардың денсаулығы сау немесе ауру деген
көзқарасты ұстау өте күрделi. Бiрақ, осы екi позицияда да олардың
психологиялық дамуы “қалыпты және ауытқуы бар”- дегендi анықтамайды.
Сондықтан, қазiр шет елдерде де, бiздiң елiмiзде де жетiм балалардың
тұлғалық дамуына жақсы немесе жаман деп айтуға келмейтiнiн және жанұя
тәрбиесiндегi балалардан өзгеше екенi айтылып зерттелуде.
Жабық мемлекеттiк балалар үйiндегi тәрбиедегi балалардың
психологиялық бейнесiн қалыптастыруда балалар үйi мен жабық мекемеден
аспауы, сыртқы өмiрден тыс қалуы, өзiндiк тәжiрибесiнiң жоқтығы баланың
жеке тұлғасын қалыптастыруда қайшылықтар тудырады.
Жұмыстың теориялық бөлімінде Қазақстандағы қазіргі таңдағы жариялылық
ықпалымен анықталған қоғамдағы “ақтаңдақ” тұстарға, оның ішінде әлеуметтік
жетімдікпен бұқаралық күрес, сауықтыру жайы терең қозғалады.
Шетелдік ғалымдар Джерсилд, Деннис, Леви, Риббл сеекілді ғалымдардың
баланың бойында ересектерге үйір болуға қандай да бір инстинктік қажеттілік
бар екендігін және соған сәйкес қажеттіліктің қаншалықты
қанағаттандырылғандығына қарай баланың жеке басы, өзіне деген қарым-
қатынасы, өзін-өзі бағалауы, өзін-өзі белсендендіруі құрылады деп айтқан
тұжырымдары кеңінен талқыланды.
Ресейлік ғалым М.И. Лисинаның отбасында тәрбиеленген бала мен
отбасынан тыс тәрбиеленген баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасының қалай
құрылатыны жайында зерттеген көп жылдық тәжірибелері мен көрнекті ғалым
Л.С. Выготскийдің жетім балалар үйінде тәрбиеленушілер мен отбасында өскен
баланың сөйлеу қызметі мен тілдік қатынастарының арасындағы айырмашылықты
анықтаудағы көп жылдық жүргізген еңбектерінің нәтижесінде алынған
тұжырымдамалары, сонымен қатар зерттеуші ғаалымдар Н.Н. Толстых, А.М.
Прихожанның интернат типтес мекемелерде тәрбиеленген, ата-ана қамқорлығынан
айрылған балалардың депривациялық күйлері жайында жан-жақты ашылып жазылды.
Зерттеудің келесі бөлімі қалыпты бала бақша мен жетім балалар үйіндегі
4,5 жастағы балалардың анықтауға арналған.
Жетiм бала үлкен адамдармен қарым-қатынас үрдiсiнде және адамзаттың
тарихи қоғамдық тәжірибесiн қолдана отырып қана тұлға бола алады. Баланың
сыртқы өмiрмен байланыста болуына үлкендер басты рөлдi атқарады.
Отбасы тәрбиесiндегi балалар мен жетiм балалардың үлкендермен қарым-
қатынасын салыстырған кезде маңызды айырмашылықтарды байқадық.
Бала мен ересектiң арасында қарым-қатынастың тапшылығын анықтауға
Қара-Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi жетiм балалар үйiнiң
тәрбиеленушiлерiне жүргiзген әдiстемелiк жұмыстың нәтижесiнде бала мен
ересектiң арасындағы қарым-қатынастың тапшылығын көрсетсе, ал қарым-қатынас
түрiн анықтауға жетiм балаларды жалпы бала бақша балаларымен салыстырмалы
түрде жүргiзiлген әдiстеме нәтижесiнде жетiм балалардың “қарым-қатынасқа
түсу сипаты” 9,9 пайызды көрсетсе, бала бақша балаларында – 18,6 пайызды
көрсеттi.
Ендеше эксперименталды топтың (жетiм балалар тобы) бақылау тобына
(бала бақша тобы) қарағанда ересектермен қарым-қатынасының төмен дәрежеде
дамуы туралы зерттеу жұмысымыздың нәтижесiн дәлелдедi.
Үлкендердiң жетiм балаға қарым-қатынасының ерекшелiгi олардың
балалармен эмоционалды байланыстың жоқтығынан, баланың жеке өзiне қарым-
қатынастың тапшылығын зерттеу нәтижелерi көрсеттi. Қарым-қатынас оның
мазмұнының бiркелкiлiгiмен айрықшаланады. Бiрақ, мектепке дейiнгi балалар
үйiнде бiр топтың өзiнде 17-18 баладан, тiптi кейде одан да артып кетедi,
сондықтан тәрбиешiлердiң барлық балалармен жеке-жеке қарым-қатынасқа
түсуiне мүмкiндiк бола бермейдi. Ал жетiм балалар өзiне үнемi үлкендердiң
көңiл аударып, жиi қарым-қатынасқа түсуiн қажет етедi.
Егер жетiм балалардың үлкендермен қарым-қатынасын жетiлдiрсе, онда
олардың тұлға ретiнде жан-жақты дамуы әбден мүмкiн болар едi [ 12; б.264].
ГЛОССАРИЙ
№ Терминдер Мазмұны
1 Балалар үйі Жетім балаларға, ата-анасының ауруы, қайтыс болуы,
ата-аналық құқықтарынан айрылуы және т.б. қараусыз
қалған балаларға арналған тәрбие мекемесі. Б.ү.
балалардың өмірі мен денсаулығын сақтау, тәрбиелеу,
оқыту, өз алдына өмір сүруі мен еңбек қызметіне даярлау
міндеттерін орындайды.
2 Депривация Бұл термин пихология мен медицинада термині кеңінен
қолданылады. Ағылшынның deprivation сөзінен шыққан,
қазақша мағынасы - өмірлік қажеттіліктерді
қанағаттандыру мүмкіндігінің шектелуі немесе жойылуы.
3 Мектепке дейінгі Сәбилік (2 айдан 3 жасқа дейін) және мектепке дейінгі
мекеме жастағы (3 жастан 7 жасқа дейінгі) балаларды
тәрбиелеуге арналған мекеме М.д.м. жүйесіне бөбекжай,
балабақша кіреді.
4 Тәуекел топтары Ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар немесе жетім
балалар, тәуекел тобына жататын отбасындағы және
жағдайы нашар отбасының балалары жатады.
5 Мен әркімнің өзін басқалардан ажырата алуынан көрінетін,
тұжырымдамасы өзінің жеке тұлға екенін білдіретін ұғым. Адамның өз
Менін айыра алуы – тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі.
6 Байқау әдiсi Белгiлi жоспар бойынша жүйелi түрде бiраз уақыт бойына
зерттелушi адамның психикалық ерекшелiктерiн қадағалау
7 Бақылау әдісі Белгілі бір педагогикалық құбылыстардың өту
ерекшеліктерін, оларда тұлғаның, ұжымның, адамдар
топтарының көрінуінің, алынатын нәтиженің тән
сипаттарын жүйелі түрде мақсаткерлікпен тіркеп отыру.
8 Балалардың сурет Баланың дамуының көріну нысаны және тән сипатты
салуы көрсеткіші
9 Индивид Табиғи тіршілік иесі, туа және жүре біткен даралық
белгілердің өкілі
10 Тұлға Әлеуметтік қатынастар мен саналы әрекет субъектісі
ретіндегі адам
11 Жеке даралық Тұлғаның әлеуметтік маңызды сапалырының ерекше және
қайталанбас көріністері
12 Қызығу Шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып, білуге бағытталған адамның біршама тұрақты
ерекшелігінің бірі.
13 Эмоция Емовера деген латын сөзінен, эмоцион дейтін француз
сөзінен шыққан. Қазақша мәні – тітіркендіру, толқу. Бұл
– жан дүниесінің сыртқы және ішкі әсерлер салдарынан
ызалану, қаһарлану, қорқу мен шаттану сияқты
жағдайларының көрініс беруі. Э. – адамдар мен жануарлар
дүниесінде көрініс беретін кейіп.
14 Енжарлық Талғаусыз, селқос болуға бейімділік
15 Ес Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында
сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын
бейнелейтін процесс.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Балалар үйінің жарғысы. – Алматы, 1989. – 13 б.
2. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы Егемен Қазақстан.
– Алматы, 15 тамыз, 2007. – 5-6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
қатынас жасау (салған суреттерiне байланысты талдау) әдістемесінің нәтижесі
(Г.А. Урунтаева бойынша)
Мектеп жасына дейiнгi жетiм балалар үйiндегi 4,5-5 жас аралығындағы
тәрбиеленушiлерiне Г.А. Урунтаева мен Ю.А. Афонькинаның мектеп жасына
дейiнгi балалардың үлкендермен және құрдастарымен қарым-қатынасын зерттеу
(салынған суреттерiн талдау) арқылы жүргiзiлген әдiстемесi бойынша алынған
нәтижесi бойынша балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерiне үлкендермен қарым-
қатынасқа зәрулiгiн көруге болады, онда зерттеуге қатысқан 30 баланың 63,4
%, яғни 19 бала - “Менiң тәрбиешiм” тақырыбына өз суреттерiн салды;
8 бала -26,6 % -i “Менiң тобым” тақырыбына салса,
3 бала - 10% “Бала және қоғам” тақырыбына салды.
Әдiстеме нәтижесiнiң пайыздық көрсеткiшiн келесi графиктен көре
аламыз.
Қара-Кестек балалар үйi тәрбиеленушiлерiнiң
үлкендермен қарым-қатынасының көрсеткiшi
Диаграмма 2.2.3
1. “Бала және қоғам” суреті бойынша 3 бала – 10 %.
2. “Менiң тобым” суреті бойынша 8 бала – 26,6 %.
3. “Менiң тәрбиешiм”суреті бойынша 19 бала – 63,4 %.
“Менiң тобым” тақырыбына салған суреттерiнде ешқандай да тәрбиешiнiң,
құрдастарының, өзiнiң бейнесi жоқ, тек қана қабырға суреттерiмен бос
бөлмелер, үстел, ойыншықтар оның өзiнен баланың топтағы орнын бiлуге
болады.
Ал тәрбиешiнi бейнелегеннiң өзiнде олармен қарым-қатынастың дұрыс
еместiгiн және жеткiлiксiздiгiн көре алдық. Осы 63,4%- да бала мен
ересектiң арасында қарым-қатынастың қажеттiлiгiн балалардың тәрбиешiнi
даралай салғандығынан байқауға болады. Бiр ескертетiн жәйт, тәрбиешiнiң бет
әлпетiне көп көңiл бөлiнбеген. Бұдан олардың арасындағы эмоционалды
байланыстың мүлдем жоқтығын көремiз [34; б.189].
Қарлығаш балабақша балаларының
үлкендермен қарым-қатынасының көрсеткiшi
Диаграмма 2.2.3
1. “Бала және қоғам” суреті бойынша 8 бала –26,6 %.
2. “Менiң жанұям” суреті бойынша 12 бала – 40 %.
3. “Менiң тәрбиешiм”суреті бойынша 10 бала – 33,4 %.
“Менiң тәрбиешім” және “Бала және қоғам” тақырыбына салған
суреттерiнде тәрбиешiнiң, құрдастарының, өзiнiң бейнесi айқын, сөрелерді
ойыншықтармен толтырып салған және топтағы балалардың бірлесіп ойнап жатқан
процесін салған.
“Менiң жанұям” суретінде көбінесе ата-анасының, отбасы мүшелерінің
дастархан басында бірге тамақ ішіп отырғандығын, үйдегі үлкендердің сабаққа
дайындалып отырғандығын, компьютер ойнап отырғандығын бейнелеген.
Біз бұдан балалардың тәрбиешімен, топтағы балалармен, отбасы
мүшелерімен үйлесімді, ынтымақты қарым-қатынастың барлығын байқадық.
Суретте барлық адамдардың бет-әлпеттері толық әрі ашық түстермен боялған.
Бұдан олардың арасындағы эмоционалды байланыстың барлығын көремiз.
3. Мектеп жасына дейiнгi балалардың үлкендермен қарым-қатынас жасау түрiн
анықтау әдістемесінің нәтижесі
(М.И. Лисина мен Х.Т. Шерьязданова бойынша)
Баланың үлкендермен қарым-қатынас түрiн анықтау М.И. Лисина мен Х.Т.
Шерьязданованың әдiстемесінің нәтижесiне тоқтала кетелiк.
Эксперимент нәтижесi зерттеу жұмысының болжамын дәлелдедi.
Экспермент жұмысында математикалық өңдеудi екi таңдау арасындағы
қандай да бiр белгiнiң байланысын анықтадық. Әдiстеменiң төрт бөлiмiнде де
эмпирикалық мәнi төмен, жағдай таңдауда жетiм балалар көрсеткiшi 51
болса, Қарлығаш бала бақшадағы балалар көрсеткiшi 55; екiншi жағдай
мiнез-құлық ерекшелiгi жетiм балалар көрсеткiшiнде 67; отбасы балалар
көрсеткiшi 39; үшiншi жағдай қарым-қатынасқа түсу сипаты жетiм балалар
69, бала бақша балалары 37 болса, төртiншi жағдай тiлдiк қатынастар жетiм
балалар көрсеткiшi 70, жалпы бала бақша балаларының көрсеткiшi 39 болса,
яғни Қарлығаш бала бақша мен балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi арасында
ересекпен қарым-қатынаста айырмашылықтың бар екендiгiне көзiмiз жеттi.
Әдiстеме нәтижесiн математикалық өңдеудi жүргiзбей-ақ екi топ
арасындағы балалардың қарым-қатынас жасау ерекшелiктерiн көруге болады.
Зерттеуге қатысқан Қарлығаш жалпы бала бақша балаларының “жағдай
таңдауда” ғана 13,7%-i 51 ұпайды көрсетсе, Қара-Кестек ауылындағы мектепке
дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерi “жағдай таңдауда” 14,8%-i – 55 ұпай
көрсеттi; “мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде бала бақша балаларының
19%-i 67 ұпай көрсетсе, жетiм балалардың 11%-i 39 ұпайды; “қарым-қатынасқа
түсу сипатында” Қарлығаш бала бақша балаларының көрсеткiшi 18,6%-i 69
ұпай болса, жетiм балалардың “қарым-қатынасқа түсу сипаты” 9,9%-i 39
ұпайды; Қарлығаш бала бақша балаларында “тiлдiк қатынастарды” 20%-i – 70
ұпайды көрсетсе, жетiм балаларда “тiлдiк қатынастардың” 11%-i 39 ұпайды
көрсеттi.
Қарлығаш бала бақша балаларының үлкендермен
қарым-қатынас жасау түрiнiң көрсеткiштерi
Диаграмма 2.2.4
1. “Жағдай таңдау”- 51 ұпай – 13,7%
2. “Мiнез-құлық ерекшелiгi” – 67 ұпай – 19%
3. “Қарым-қатынасқа түсу сипаты” – 69 ұпай – 18,6%
4. “Тiлдiк қатынастар”- 70 ұпай – 20%
Қара-Кестек балалар үйi тәрбиеленушiлерiнiң үлкендермен
қарым-қатынас түрiнiң көрсеткiштерi
Диаграмма 2.2.5
1. “Жағдай таңдау” – 55 ұпай – 14,8%
2. “Мiнез-құлық ерекшелiгi” – 39 ұпай – 11%
3. “Қарым-қатынасқа түсу” – 37 ұпай – 9,9%
4. “Тiлдiк қатынастар”- 39 ұпай – 11%
Әдiстеменiң әрбiр жағдайы бойынша жалпы балабақша балалары мен Қара-
Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерiнiң
нәтижелерi салыстырылды: “жағдай таңдау” бойынша Қарлығаш бала бақша
балалары мен жетiм балалар арасында байланыс жоқ, яғни ересектермен қарым-
қатынас жасау түрi әртүрлi.
“Мiнез-құлық, жүрiс-тұрыс” ерекшелiгiнде араларында байланыс жоқ
екенiне көзiмiз жеттi, яғни мiнез-құлық, жүрiс-тұрысында да айырмашылықты
көрдiк.
“Қарым-қатынасқа түсу сипаты” жағдайында да қарым-қатынасқа түсу
сипатында да байланыс жоқ.
“Тiлдiк қатынастарының” ерекшелiгiнде бұдан екi топ арасында тiлдiк
қатынастарының байланысы жоқ, олай болса үлкендермен қарым-қатынасының
тiлдiк қатынасында да айырмашылықтары бар екенiне әдiстеме нәтижесi
көрсеттi.
Сонымен Қарлығаш бала бақшадағы топтың жетiм балалар үйiндегi балаларға
қарағанда ересектермен қарым-қатынасының төмен дәрежеде дамуы туралы
зерттеу жұмысымыздың болжамын әдiстеме нәтижесi дәлелдедi.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазiр жетiм балалардың әлеуметтiк жағдайы оның денсаулығы, оларды
құқықтық қорғау және қоршаған ортаның өмiрiне қатынасуы барынша
қарастырылып келеді. Бiрақ жетiм балалар мәселесi осымен шектелмейдi.
Осы мәселелердi шешу екi жағдайға әкелiп соғады: бiрiншiден, балалар
үйi мен интернаттардағы балалар өзге, яғни жанұядағы балалардан ешқандай
айырмасы жоқ, әлеуметтiк жағдайын шешсе болды,- деген көзқарас; екiншiден,
– осындай мекемелерде денсаулығы жағынан сау бала жоқ, барлығында
психологиялық және соматикалық ауытқушылық алғашқы тұқымында бар деген
көзқарас.
Мұның бiрiншiсi де, екiншiсi де дұрыс. Барлық жетiм балалар
мекемесiнде де осындай мәселелер емес, жақсы деген мекемелерiмiз бар
олардың тәрбиесiндегi балалар оқып жетiлiп, жоғарғы оқу орындарына түсiп өз
өмiрлерiн сүрiп, осы балалар үйiн өзiнiң туған үйiндей көретiндер де бар,
бiрақ бәрiмiзге белгiлi жетiм балалардың барлығы да жетiм емес.
Сонымен, психологиялық зерттеулер мен байқау нәтижесiнде мектепке
дейiнгi жастағы жетiм балалардың жеке тұлғасының дамуын олардың үлкендермен
қарым-қатынасының ерекшелiгiне қатысты анықтадық. Қарым-қатынастың
жетiспеушiлiгiнен оларда өзiне-өзi сенбеушiлiкке және жеке тұлғасының
күшiнiң әлсiреуiне әкелiп соғады.
Отбасынан тыс тәрбиедегi балалардың денсаулығы сау немесе ауру деген
көзқарасты ұстау өте күрделi. Бiрақ, осы екi позицияда да олардың
психологиялық дамуы “қалыпты және ауытқуы бар”- дегендi анықтамайды.
Сондықтан, қазiр шет елдерде де, бiздiң елiмiзде де жетiм балалардың
тұлғалық дамуына жақсы немесе жаман деп айтуға келмейтiнiн және жанұя
тәрбиесiндегi балалардан өзгеше екенi айтылып зерттелуде.
Жабық мемлекеттiк балалар үйiндегi тәрбиедегi балалардың
психологиялық бейнесiн қалыптастыруда балалар үйi мен жабық мекемеден
аспауы, сыртқы өмiрден тыс қалуы, өзiндiк тәжiрибесiнiң жоқтығы баланың
жеке тұлғасын қалыптастыруда қайшылықтар тудырады.
Жұмыстың теориялық бөлімінде Қазақстандағы қазіргі таңдағы жариялылық
ықпалымен анықталған қоғамдағы “ақтаңдақ” тұстарға, оның ішінде әлеуметтік
жетімдікпен бұқаралық күрес, сауықтыру жайы терең қозғалады.
Шетелдік ғалымдар Джерсилд, Деннис, Леви, Риббл сеекілді ғалымдардың
баланың бойында ересектерге үйір болуға қандай да бір инстинктік қажеттілік
бар екендігін және соған сәйкес қажеттіліктің қаншалықты
қанағаттандырылғандығына қарай баланың жеке басы, өзіне деген қарым-
қатынасы, өзін-өзі бағалауы, өзін-өзі белсендендіруі құрылады деп айтқан
тұжырымдары кеңінен талқыланды.
Ресейлік ғалым М.И. Лисинаның отбасында тәрбиеленген бала мен
отбасынан тыс тәрбиеленген баланың қоршаған ортамен қарым-қатынасының қалай
құрылатыны жайында зерттеген көп жылдық тәжірибелері мен көрнекті ғалым
Л.С. Выготскийдің жетім балалар үйінде тәрбиеленушілер мен отбасында өскен
баланың сөйлеу қызметі мен тілдік қатынастарының арасындағы айырмашылықты
анықтаудағы көп жылдық жүргізген еңбектерінің нәтижесінде алынған
тұжырымдамалары, сонымен қатар зерттеуші ғаалымдар Н.Н. Толстых, А.М.
Прихожанның интернат типтес мекемелерде тәрбиеленген, ата-ана қамқорлығынан
айрылған балалардың депривациялық күйлері жайында жан-жақты ашылып жазылды.
Зерттеудің келесі бөлімі қалыпты бала бақша мен жетім балалар үйіндегі
4,5 жастағы балалардың анықтауға арналған.
Жетiм бала үлкен адамдармен қарым-қатынас үрдiсiнде және адамзаттың
тарихи қоғамдық тәжірибесiн қолдана отырып қана тұлға бола алады. Баланың
сыртқы өмiрмен байланыста болуына үлкендер басты рөлдi атқарады.
Отбасы тәрбиесiндегi балалар мен жетiм балалардың үлкендермен қарым-
қатынасын салыстырған кезде маңызды айырмашылықтарды байқадық.
Бала мен ересектiң арасында қарым-қатынастың тапшылығын анықтауға
Қара-Кестек ауылындағы мектепке дейiнгi жетiм балалар үйiнiң
тәрбиеленушiлерiне жүргiзген әдiстемелiк жұмыстың нәтижесiнде бала мен
ересектiң арасындағы қарым-қатынастың тапшылығын көрсетсе, ал қарым-қатынас
түрiн анықтауға жетiм балаларды жалпы бала бақша балаларымен салыстырмалы
түрде жүргiзiлген әдiстеме нәтижесiнде жетiм балалардың “қарым-қатынасқа
түсу сипаты” 9,9 пайызды көрсетсе, бала бақша балаларында – 18,6 пайызды
көрсеттi.
Ендеше эксперименталды топтың (жетiм балалар тобы) бақылау тобына
(бала бақша тобы) қарағанда ересектермен қарым-қатынасының төмен дәрежеде
дамуы туралы зерттеу жұмысымыздың нәтижесiн дәлелдедi.
Үлкендердiң жетiм балаға қарым-қатынасының ерекшелiгi олардың
балалармен эмоционалды байланыстың жоқтығынан, баланың жеке өзiне қарым-
қатынастың тапшылығын зерттеу нәтижелерi көрсеттi. Қарым-қатынас оның
мазмұнының бiркелкiлiгiмен айрықшаланады. Бiрақ, мектепке дейiнгi балалар
үйiнде бiр топтың өзiнде 17-18 баладан, тiптi кейде одан да артып кетедi,
сондықтан тәрбиешiлердiң барлық балалармен жеке-жеке қарым-қатынасқа
түсуiне мүмкiндiк бола бермейдi. Ал жетiм балалар өзiне үнемi үлкендердiң
көңiл аударып, жиi қарым-қатынасқа түсуiн қажет етедi.
Егер жетiм балалардың үлкендермен қарым-қатынасын жетiлдiрсе, онда
олардың тұлға ретiнде жан-жақты дамуы әбден мүмкiн болар едi [ 12; б.264].
ГЛОССАРИЙ
№ Терминдер Мазмұны
1 Балалар үйі Жетім балаларға, ата-анасының ауруы, қайтыс болуы,
ата-аналық құқықтарынан айрылуы және т.б. қараусыз
қалған балаларға арналған тәрбие мекемесі. Б.ү.
балалардың өмірі мен денсаулығын сақтау, тәрбиелеу,
оқыту, өз алдына өмір сүруі мен еңбек қызметіне даярлау
міндеттерін орындайды.
2 Депривация Бұл термин пихология мен медицинада термині кеңінен
қолданылады. Ағылшынның deprivation сөзінен шыққан,
қазақша мағынасы - өмірлік қажеттіліктерді
қанағаттандыру мүмкіндігінің шектелуі немесе жойылуы.
3 Мектепке дейінгі Сәбилік (2 айдан 3 жасқа дейін) және мектепке дейінгі
мекеме жастағы (3 жастан 7 жасқа дейінгі) балаларды
тәрбиелеуге арналған мекеме М.д.м. жүйесіне бөбекжай,
балабақша кіреді.
4 Тәуекел топтары Ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар немесе жетім
балалар, тәуекел тобына жататын отбасындағы және
жағдайы нашар отбасының балалары жатады.
5 Мен әркімнің өзін басқалардан ажырата алуынан көрінетін,
тұжырымдамасы өзінің жеке тұлға екенін білдіретін ұғым. Адамның өз
Менін айыра алуы – тұлғалық қасиеттің өзекті белгісі.
6 Байқау әдiсi Белгiлi жоспар бойынша жүйелi түрде бiраз уақыт бойына
зерттелушi адамның психикалық ерекшелiктерiн қадағалау
7 Бақылау әдісі Белгілі бір педагогикалық құбылыстардың өту
ерекшеліктерін, оларда тұлғаның, ұжымның, адамдар
топтарының көрінуінің, алынатын нәтиженің тән
сипаттарын жүйелі түрде мақсаткерлікпен тіркеп отыру.
8 Балалардың сурет Баланың дамуының көріну нысаны және тән сипатты
салуы көрсеткіші
9 Индивид Табиғи тіршілік иесі, туа және жүре біткен даралық
белгілердің өкілі
10 Тұлға Әлеуметтік қатынастар мен саналы әрекет субъектісі
ретіндегі адам
11 Жеке даралық Тұлғаның әлеуметтік маңызды сапалырының ерекше және
қайталанбас көріністері
12 Қызығу Шындықтағы заттар мен құбылыстарды белсенділікпен
танып, білуге бағытталған адамның біршама тұрақты
ерекшелігінің бірі.
13 Эмоция Емовера деген латын сөзінен, эмоцион дейтін француз
сөзінен шыққан. Қазақша мәні – тітіркендіру, толқу. Бұл
– жан дүниесінің сыртқы және ішкі әсерлер салдарынан
ызалану, қаһарлану, қорқу мен шаттану сияқты
жағдайларының көрініс беруі. Э. – адамдар мен жануарлар
дүниесінде көрініс беретін кейіп.
14 Енжарлық Талғаусыз, селқос болуға бейімділік
15 Ес Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында
сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын
бейнелейтін процесс.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Балалар үйінің жарғысы. – Алматы, 1989. – 13 б.
2. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы Егемен Қазақстан.
– Алматы, 15 тамыз, 2007. – 5-6 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz