Шағын бизнес субъектілеріне салық салу



КІРІСПЕ

1 БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ . ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУЕТТІ, ҚУАТТЫ БОЛУЫНЫҢ НЕГІЗГІ АЛҒЫШАРТЫ
1.1 Салықтардың экономикалық мәні мен атқаратын қызметі
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қалыптасу ерекшеліктері

2 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНЕ САЛЫҚ САЛУ РЕЖИМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫ . ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНА ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕР КӨЗІ
2.1 Шағын бизнес субъектілерінің арнаулы салық режимі
2.2 Шағын бизнес субъектілерінің қызметіне талдау

3 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНЕ САЛЫҚ САЛУ БАРЫСЫНДА ТУЫНДАЙТЫН ТӘУЕКЕЛДЕР ЖӘНЕ ОНЫ ТӨМЕНДЕТУ ЖОЛДАРЫ

ҚОРЫТЫНДЫ
ГЛОССАРИЙ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Жалпы алғанда шағын бизнес көптеген жаңа жұмыс орындарының пайда болуын, экономиканың инновациялық әлеуетінің дамуын, өндірісті ұйымдастырудың жаңа түрлерін іздеу және енгізуді, сатуды және қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Шағын кәсіпкерлік елдің тұрақты дамуы және оның экономикалық бәсекеге қабілеттілігінің жоғары болуының негізі. Сондықтан да шағын бизнесті қолдау саясаты жүзеге асырылуы қажет және де бұл қолдау мемлекет тарапынан белсенді түрде іске асуда.
Жұмысты жазудағы алдыға қойылған мақсат: шағын бизнес субъектілеріне салық салу әдістемесімен теориялық жағынан танысып тәжірибемен ұштастыру, шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесінің даму деңгейін анықтау, салық есебі әдістемесімен танысу, оң жақтары мен кемшіліктерін зерттеу, теріс жағдайлар орын алған жағдайда тиімді әрі сапалы ұсыныстар дайындау, осы ұсыныстарды іс жүзінде қолдану.
Ел экономикасының дамып, өркениетті алдыңғы қатарлы дамыған елдер қатарына қосылу үшін салық жүйесіне, соның ішінде ел экономикасынан негізгі орын алатын шағын бизнес субъектілеріне салық салу барысын оңтайландыру көзделген. Осы шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін тиімді құру- шағын бизнес субъектілерінің дамуының негізгі алғышарты ретінде қарстыруға болатыны белгілі. Сол себепті шағын бизнес субъектілеріне салық салу тақырыбы бүгінгі таңда өзекті әрі негізгі мәселе болып табылады. Бұл жұмысты жазу барысында шағын бизнес субъектілеріне салық салу туралы теориялық негізде сипатталып, тәжірибе негізінде талданып отыр. Себебі, шағын бизнес субъектілеріне салық салу деңгейін зерттей отырып, бірқатар теріс жағдайлар мен оң шешімдердің бар екенін көрдік. Осы теріс жағдайларды шешу мақсатында ұсыныстар жасалынып, болашақта іс жүзінде қолданысқа енгізілуі мүмкін.
Зерттеу барысында негізгі бағыт- шағын бизнес субъектілеріне салық салу режимімен теориялық негізде танысып, тәжірибелік негізде 2007-2009 жылдар аралығындағы шағын бизнес субъектілерінің санына, соның ішінде жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың үлес салмағына, салық сомасының өзгерісіне талдау жасау. Жұмысты зерттеу кезінде алдыға келесідей міндеттер қойылған болатын:
1) бәсекеге қабілетті салық жүйесін қалыптастыру;
2) салықтардың экономикалық мәнін, атқаратын қызметтерін анықтау;
3) шағын бизнестің қалыптасу кезеңдерінің ерекшеліктерімен танысу;
4) шағын бизнес субъектілеріне арнаулы салық режимін қолдану әдіс-тәсілдерімен теориялық негізде танысып, тәжірибе негізінде талдау.
1). ҚР Азаматтық кодексі (жалпы және арнайы бөлімі).
2).Шағын кәсіпкрелікті мемлекеттік қолдау туралы.-Жеке кәсіпкерлік туралы: Қазақстан Республикасының заңы.-Алматы: Жеті Жарғы, 1998.-84 б.
3). ҚР Республикалық бюджет туралы заңы, Алматы, 2009.
4).ҚР Салық Кодексі,Алматы, 2010.
5).Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу-Қазақстанның жаңа мүмкіндітері: ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.-Алматы: Жеті Жарғы, 2010.-56 б.
6).Әл –Фараби атындағы ҚазҰУ-дың экономика және бизнес факультетінің жас ғалымдар мен студенттердің ғылыми –теоретикалық конференциясының материалдары. 1 бөлім. Қазақстандағы экономика өсімі: көзі, факторлары, тенденциясы және болашаққа болжау.-Алматы: Қазақ университеті, 2004.-421 б.
7).Үмбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салықтар және салық салу.-Алматы: Экономика, 2006.-863 б.
8).Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: оқу құралы.-Алматы: Қазақ университеті, 2003.-131 б.
9). Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Салықтық жоспарлау және бақылау: оқу құралы.-Алматы: Қазақ университеті, 2009.-130 б.
10).А.Е. Сердюков, Е.С. Вылкова,А.Л. Тарасевич. Налоги и налогообложение.-Москва: Питер, 2008.-702 с.
11).М.В.Романовский, О.В.Врублевский. Налоги и налогообложение.-Москва: Питер,2009.-522 с.
12). Экономика негіздері №3 (21)2007. Шағын және орта бизнес түсінігі және оны несиелендірудің теориялық мәні мен маңызы.
13).Аль Пари №2 (2008). Шағын бизнестегі тәуекелді басқару.
14).Аль Пари №3(2008).Шағын және орта кәсіпкерліктің даму көрсеткіштерін талдаудағы тиімді экономикалық –математикалық әдістер. Утаров А.К.;
15). Экономика негіздері. №3 (27) 2008 Салықтық бақылауды жетілдірудің маңыздылығы. №3 (27) 2008
16). Экономика негіздері. №3(27) 2008. Халықтан алынатын салықтар мен төлемдердің мемлекеттік бюджеттен алатын орны.
17). Экономика негіздері №6(30) 2008.Салық жүйесі. А.Аманқалиева.
18).Аль Пари №4(2009) Шағын және орта кәсіпорындарда салық есебін жүргізу тәртібі. Алтынбеков М.А.
19).Аль Пари №1-2 (2009). Қазақстандағы шағын және орта бизнестің қалыптасу ерекшеліктері. Керимбекова Р.Н.
20).Хабаршы №6(76) 2009.Салық бұзушылықтары мен оларды анықтау жолдары. Кумисова Б.И.
21).Аль Пари №3(2008). Анализ внешних факторов предпринимательского риска в РК. Рахметулина Ж.Б.
22). Аль Пари №3(2008). Значение экономико-правовой базы в организации учета предприятий малого бизнеса. Карасаева А.А.
23).Аль Пари №3(2008). Основные причины банкротства малых и индивидуальных предприятий на рынке Казахстана. Е.В.Смирнова.
24).Вестник КазНУ №5(69) 2008. Становление и развитие малого предпринимательства в Казахстане.
25).Қаз ҰУ хабаршысы №1(65) 2008. Государственное стимулирование развития малого предпринимательства. СопбековЖ.С.
26). Қаз ҰУ хабаршысы №1(65) 2008.некоторые особенности развития малого бизнеса. Е.К.Казбеков.
27).Салық басқармасының бақылау жұмыстары туралы 2Н есебі 2007;2008;2009 жылдар.
28).Салық басқармасының бюджет түсімі туралы 1Н есебі 2007;2008;2009 жылдар.

Пән: Салық
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:   
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ

Диплом жұмысы

Шағын бизнес субъектілеріне салық салу

Орындаушы Нурмагамбетова Аяжан Дамирқызы

Ғылыми жетекші Арзаева Майя Жеткергенқызы
э.ғ.к., д.

Норма бақылаушы Садыханова Динара Амангелдіқызы
аға оқытушы

Кафедра меңгерушісі Арзаева М.Ж.
э.ғ.к., д.

Алматы, 2010

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАРЖЫ КАФЕДРАСЫ
ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ

Диплом жұмысын орындауға арналған
ТАПСЫРМА

Нурмагамбетова Аяжан Дамировна студентіне

Шағын бизнес субъектілеріне салық салу жұмыс тақырыбы

______ _______________ № _______ бұйрығымен бекітілді

Дайын жұмысты тапсыру мерзімі _____ ____________________

Жұмыстың бастапқы мәліметтері ___________________________________ _
___________________________________ _____________________________

Диплом жұмысындағы толықтырылуы қажет сұрақтар тізімі немесе жұмыстың
қысқаша мазмұны:
а).___________________________________ ____________________________________ __
___________________________________ ____________________
б).___________________________________ ____________________________________ __
___________________________________ ____________________
в).___________________________________ ____________________________________ __
___________________________________ ____________________

Диплом жұмысын дайындау
ГРАФИГІ

Реттік № Бөлімдер атауы, қарастырылатын Ғылыми жетекшігеЕскертулер
сұрақтар тізімі тапсыру мерзімі
1. Әдебиеттерді таңдау, оларды
зерттеу мен өңдеу. Негізгі көздер
бойынша библиография жасау
2. Диплом жұмысының жоспарын жасау
және оны жетекшімен қарастыру
3. Бірінші бөлімді жазу және оны
тексеруге ұсыну
4. Практикалық материалдарды және
т.б. жинақтау, жүйелеу және
талдау.
5. Қорытынды мен ұсыныстарды ғылыми
жетекшімен келісу.
6. Ескертуге сәйкес диплом жұмысын
қайта өңдеу (толықтыру).
Аяқталған жұмысты кафедраға
ұсыну.
7. Рецензия мен пікірлермен танысу
8. Рецензия мен пікірлерді ескере
отырып, қорғауға дайындықты
аяқтау.

Тапсырманың берілген күні ___________________________________ _____

Кафедра меңгерушісі Арзаева М.Ж.
э.ғ.к., д.

Ғылыми жетекшісі Арзаева М.Ж.

э.ғ.к., д.

Тапсырманы орындауға алған студент Нурмагамбетова А.Д.

РЕФЕРАТ

Жалпы алғанда шағын бизнес көптеген жаңа жұмыс орындарының
пайда болуын, экономиканың инновациялық әлеуетінің дамуын, өндірісті
ұйымдастырудың жаңа түрлерін іздеу және енгізуді, сатуды және
қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Шағын кәсіпкерлік елдің тұрақты дамуы және
оның экономикалық бәсекеге қабілеттілігінің жоғары болуының негізі.
Сондықтан да шағын бизнесті қолдау саясаты жүзеге асырылуы қажет және де
бұл қолдау мемлекет тарапынан белсенді түрде іске асуда.
Жұмысты жазудағы алдыға қойылған мақсат: шағын бизнес субъектілеріне
салық салу әдістемесімен теориялық жағынан танысып тәжірибемен ұштастыру,
шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесінің даму деңгейін анықтау,
салық есебі әдістемесімен танысу, оң жақтары мен кемшіліктерін зерттеу,
теріс жағдайлар орын алған жағдайда тиімді әрі сапалы ұсыныстар дайындау,
осы ұсыныстарды іс жүзінде қолдану.
Ел экономикасының дамып, өркениетті алдыңғы қатарлы дамыған елдер
қатарына қосылу үшін салық жүйесіне, соның ішінде ел экономикасынан негізгі
орын алатын шағын бизнес субъектілеріне салық салу барысын оңтайландыру
көзделген. Осы шағын бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін тиімді құру-
шағын бизнес субъектілерінің дамуының негізгі алғышарты ретінде қарстыруға
болатыны белгілі. Сол себепті шағын бизнес субъектілеріне салық салу
тақырыбы бүгінгі таңда өзекті әрі негізгі мәселе болып табылады. Бұл
жұмысты жазу барысында шағын бизнес субъектілеріне салық салу туралы
теориялық негізде сипатталып, тәжірибе негізінде талданып отыр. Себебі,
шағын бизнес субъектілеріне салық салу деңгейін зерттей отырып, бірқатар
теріс жағдайлар мен оң шешімдердің бар екенін көрдік. Осы теріс жағдайларды
шешу мақсатында ұсыныстар жасалынып, болашақта іс жүзінде қолданысқа
енгізілуі мүмкін.
Зерттеу барысында негізгі бағыт- шағын бизнес субъектілеріне салық
салу режимімен теориялық негізде танысып, тәжірибелік негізде 2007-2009
жылдар аралығындағы шағын бизнес субъектілерінің санына, соның ішінде жеке
кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың үлес салмағына, салық сомасының
өзгерісіне талдау жасау. Жұмысты зерттеу кезінде алдыға келесідей міндеттер
қойылған болатын:
1) бәсекеге қабілетті салық жүйесін қалыптастыру;
2) салықтардың экономикалық мәнін, атқаратын қызметтерін анықтау;
3) шағын бизнестің қалыптасу кезеңдерінің ерекшеліктерімен танысу;
4) шағын бизнес субъектілеріне арнаулы салық режимін қолдану әдіс-
тәсілдерімен теориялық негізде танысып, тәжірибе негізінде талдау.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6

1 БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ – ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУЕТТІ, ҚУАТТЫ
БОЛУЫНЫҢ НЕГІЗГІ АЛҒЫШАРТЫ
1.1 Салықтардың экономикалық мәні мен атқаратын
қызметі ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қалыптасу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22

2 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНЕ САЛЫҚ САЛУ РЕЖИМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫ – ЕЛ
ЭКОНОМИКАСЫНА ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕР КӨЗІ
2.1 Шағын бизнес субъектілерінің арнаулы салық
режимі ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Шағын бизнес субъектілерінің қызметіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ...38

3 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНЕ САЛЫҚ САЛУ БАРЫСЫНДА ТУЫНДАЙТЫН ТӘУЕКЕЛДЕР
ЖӘНЕ ОНЫ ТӨМЕНДЕТУ ЖОЛДАРЫ

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ГЛОССАРИЙ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Н.Ә.Назарбаев: “Біз экономикамыз бен мемлекеттігіміздің берік
іргетасын қаладық. Қазақстанның алдағы дамуы, кемел келешегі экономикалық
әлеуметтік, саяси және әкімшілік тұрғыда жан-жақты сараланып, түбегейлі
жаңа кезеңге батыл қадам бастық”.
Қазақстан Республикасы Елбасының осы сөздерінде айтылғандай
тәуелсіздік алғаннан бергі он сегіз жыл ішінде елімізде талай өзгерістер
болды. Біздің экономикамыз әлеуметтік бағыттағы демократиялық, азаматтық
қоғамның экономикасы болуға бет алды. Біз тәуелсіздіктің екі жағы бар
екенін білеміз. Бір жағы – саяси тәуелсіздік болса, екінші жағы –
экономикалық тәуелсіздік. Ғылыми тұрғыдан алғанда экономикалық тәуелсіздік
саяси тәуелсіздіктің негізі болып табылады. Экономикалық тәуелсіздігі жоқ
елдің тәуелсіз ел болуы екі талай. Тұрақты да күшті экономика болмайынша
саяси даму ауыр да баяу жүріп, елді тұрақсыздандыруға соқтыруы мүмкін екені
белгілі болды. Алдымен экономика содан кейін саясат деген қағида өзін толық
ақтап шықты. Елімізде орнаған саяси тұрақтылық сыртқы инвесторлар үшін
экономиканың тартымдылығын қамтамасыз етті. Экономикамыз бен
мемлекеттігіміздің берік іргетасы қаланды. Біздің елде мүлдем жаңа
экономикалық жүйенің іргетасы қаланды. Ішкі тұрақтылыққа дамудың әлеуметтік
іргесінің беріктігіне қол жеткізіп, өңірдегі ең еңселі экономика сомдалды .
Елбасының “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына жолдауында
еліміздің әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің санатына қарай жасайтын
қарышты қадамдары туралы айтылған еді. Елбасы Үкіметке экономиканың өсуі
мен қаржылық мүмкіндіктерге сүйене отырып, халықтың әл- ауқатын жақсарту
жөніндегі жұмысты жалғастыра беруді тапсырды.
Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың биылғы жылғы
Қазақстан халқына Жолдауында кәсіпкерлік –жаңа экономикалық қозғаушы күші
ретінде аса маңызды орынға иеленген. Елімізде тәуекелдерді өз мойнына
алуға, жаңа рыноктарды игеруге, инновациялар ендіруге дайын қуатты
кәсіпкерлер табының артуы көзделуде әрі осы кәсіпкерлер экономиканы
жаңғыртудың қозғаушы күші ретінде танылып отыр. Осы орайда Үкіметке 2010
жылдан бастап өңірлерде кәсіпкрелікті дамыту жөнінде бірыңғай бюджеттік
бағдарлама енгізілуін қамтамасыз ету тапсырмасы берілді. Осы жоба-
“Бизнестің жол картасы-2020” деп аталған. Бұл бағдарламаның мақсаты
өңірлерде кәсіпкерліктің, бәрінен бұрын шағын және орта бизнестің жаңа
тобын дамыту есебінен тұрақты жұмыс орындарын ашу болды.
Бұл бағдарлама қаражатын тиімді пайдалану көзделініп, келесідей
бағыттар бойынша жүзеге асырылуы тиіс деп бекітілді:
1) несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
2) шағын және орта бизнеске несиелерді ішінара кепілдендіру;
3) бизнес жүргізуге сервистік қолдау білдіру;
4) кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру, жастар
практикасы және әлеуметтік жұмыс орындары.
“Бизнестің жол картасы-2020” кәсіпкерлер үшін де, сол секілді банктер
мен инвесторлар үшін де шикізаттық емес жобаларды қаржыландыру жөнінен жаңа
мүмкіндіктер ашады. Бұл жаңа мүмкіндіктер-еліміздің экономикасының жарқын
болашағына жол сілтеп, еліміздің әлеуеті артып, экономикасы серпінді болуы
көзделеді.
Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елінің құрамына
кіру стратегиясы қазіргі кезде барлық жерлерде Республиканың таяу он
жылдықтағы бағыты мен ұзақ мерзімді келешегін айқындайтын бағдарламалық
құжат ретінде қабылданды. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында “гүлденетін және серпінді
дамитын қоғамның іргетасы тек шикізаттық сектормен ғана шектелдмейтін, осы
заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық нарықтық экономика ғана бола
алатындығына” жеке назар аударылған болатын.
Қазақстан экономикасының әлемдік кеңістікке интеграциялануы мен
ғаламдық нарықтық кеңістіктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтау бірінші
орынға қойылған.
Бүгінде кез келген елдің әлемдегі тұғырнамасы оның экономикасының
бәсекеге қабілеттілігіне тікелей тәуелді болады. Ұлттық экономиканың
бәсекеге қабілеттілігін арттыру оны жетілдіру мүмкіндігін, тұрақты дамуын,
халықтың әл-ауқатының өсуін, елдің қауіпсіздігін алдын-ала айқындайды.
Жетекші елдердің жетістікті даму тәжірибесін есепке ала отырып, біз мүмкін
өзіміздің ең оңтайлы даму тәсілімізді таба алатын шығармыз.
Қазақстанның әлемнің бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруі және
оның индустриалдық-инновациялық дамуын қамтамасыз ету бүгінде экономиканы
сервистік-технологиялық даму бағытына қарай әртараптандыруды талап етеді.
Диверсификациялауға қол жеткізудің негізгі шарттарының бірі
қазақстанның шағын бизнесін дамытудағы сапалы алға жылжу, оның өнімділігін,
экспортқа бағдарлануын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Қазақстандағы шағын бизнес, әлемнің дамыған барлық елдеріндегі сияқты
– бұл елдегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің 92 пайызы дерлік және бұл
салада мемлекеттік қолдаудың баламалы шараларының болмауы мемлекет
басшысының елді дамыту жөнінде алға қойған мақсаттарына қол жеткізуде
едәуір кедергі жасап отыр.
Шағын бизнес ел экономикасының маңызды саласы ретінде оған салық салу
жүйесін анықтау, зерттеу, дамыту, оңтайландыру жолдары арқылы белгілі бір
нәтижеге жету, теориялық білім мен тәжірибелік білімді ұштастыру мақсатында
диплом жұмысының тақырыбы “Шағын бизнес субъектілеріне салық салу” деп
таңдап алынды.

Жұмыс үш бөлімнен тұрады: кіріспеде жалпы шағын бизнестің экономиканы
дамытудағы орны, кәсіпкерліктің ел экономикасындағы жаңа мүмкіндіктердің
бастамасы ретінде сипатталып, шағын бизнес субъектілеріне салық салу
жүйесін оңтайландыру арқылы шағын бизнес субъектілеріне қолдау көрсету
жөнінде жазылған. Сонымен қатар шағын бизнесті дамыту жолдары көзделген
Елбасының бағдарламалары жөнінде жазылған. Бірінші бөлім – “бәсекеге
қабілетті салық жүйесі –ел экономикасының әлеуетті, қуатты болуының негізгі
алғышарты” деп аталады. Бұл бөлімде салықтардың экономикалық мәні мен
атқаратын қызметтеріне сипаттама беріліп, салықтардың ел экономикасын
дамытуға орасан зор үлесі бар екені теориялық жағынан негізделген. Сонымен
қатар шағын бизнестің елімізде пайда болуы, қалыптасу ерекшеліктері туралы
мәліметтерді қамтиды. Екінші бөлім- “шағын бизнес субъектілеріне салық салу
режимін жетілдіружолы- ел экономикасы үшін жаңа мүмкіндіктер көзі” деген
атауға иеленген әрі шағын бизнес субъектілеріне арнаулы салық режимі
туралы теориялық мәліметтерді қамтып, жалпы Алматы қаласы, Бостандық
ауданы Салық Басқармасы бойынша шағын бизнес субъектілерінің жағдайына,
олардың салық төлеу барысында орын алған өзгерістер мен ауытқуларға талдау
жасалынған. Үшінші бөлім-“шағын бизнес субъектілеріне салық салу барысында
туындайтын тәуекелдер және оны төмендету жолдары” деп аталады. Бұл бөлім
шағын бизнестің даму барысында маңызды орынға иеленетін салық салу
жүйесінде кездесетін кедергілер мен теріс құбылыстарды анықтап, осы
мәселелерді шешудің тиімді әрі оңтайлы жолдары қарастырылып, ұсыныстар
жасалынған.
Кәсіпкерлік - жаңа экономиканың қозғаушы күші ретінде ел экономикасын
дамытуға, халықтың әл-ауқатын арттыруға орасан зор үлесін қосып, жаңа
мүмкіндіктер мен экономикалық өрлеуге жол ашады. Сол себепті еліміздің
экономикасынан кәсіпкерлік, соның ішінде шағын бизнес ерекше орынды
иеленеді. Шағын бизнесті дамыту – жаңа жұмыс орындарының ашылуын, отандық
өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін, жаңа нарықтарды игеруді, инновацияны
енгізуді қамтамасыз ететіндіктен мемлекет тарапынан қолдау тауып, еліміздің
салық жүйесінде бірқатар жеңілдіктер қарастырылған болатын. Болашақта шағын
бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін одан әрі жетілдіру көзделуде. Сол
себепті диплом жұмысының тақырыбы бүгінгі таңда өзекті болып табылады.
Жұмысты жазу барысында келесідей міндеттер қойылды:
1) ел экономикасында маңызды орын алатын, бюджет кірісінің негізгі үлес
салмағын иеленетін салықтардың экономикалық мәні мен атқаратын қызметін
анықтау;
2) шағын бизнестің қалыптасу ерекшеліктерімен танысу;
3) шағын бизнес субъектілерінің арнаулы салық режимімен теориялық негізде
танысып, тәжірибе негізінде зерттеу;
4) шағын бизнес субъектілеріне салық салу барысын теориялық тұрғыда
негіздеп, тәжірибе негізінде шағын бизнес субъектілеріне салық салу
үрдісіне кестелер пайдалану арқылы талдау жүргізу.

1 БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ – ЕЛ ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ӘЛЕУЕТТІ, ҚУАТТЫ
БОЛУЫНЫҢ НЕГІЗГІ АЛҒЫШАРТЫ
1.1 САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ

Салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып
табылады.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық
категория.
Салықтар мемлекеттің пайда болуымен бірге қалыптасты. Салық пен салық
салу мемлекеттің тіршілік етуінің ажырамас маңызды бөлігі болып табылады.
Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзінің 85-90 пайызы тек салықтардан тұрады.
17, 8-б.
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
Біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
Екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтаудың қаржылық қатынастарын
көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүруі мен дамуының негізгі қаржылық көзі болып табылады. Мемлекет
құрылымының өзгеруі , өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және
сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Осы салық салуға байланысты әр дәуірлерде мемлекет қайраткерлері,
экономистер, философтар, ойшылдар көптеген еңбектер жазған. Мысалы,
Ф.Аквинский “салықтарды ұрлаудың рұқсат етілген нысаны” ретінде анықтаса,
салық салу теориясының негізін салушылардың бірі А.Смит “салық төлеушілер
үшін құлшылықтың белгісі емес, бостандықтың белгісі” деп тұжырымдаған. 8,
5-б.
“Салық” ұғымы әр түрлі экономикалық әдебиеттерде әр түрлі
қарастырылады. Негізінен көптеген экономикалық әдебиеттерде “салық” ұғымы
бюджет қорына белгілі бір көлемде және белгілі бір уақытта түсетін міндетті
төлем ретінде қарастырылады.
Қазақстанға әлемдегі дамыған елу елдің қатарына қосылу міндеті жүктеліп
отыр. Жолдалуда халықтың әлеуметтік –тұрмыстық жағдайын дамытуға ерекше мән
берілген. Елімізде салық кодексі бойынша он үш салық түрі бар. Салық төлеу
ісін жеңілдету мақсатында электрондық жүйе арқылы салық төлеу мүмкіндігі
кеңейтілді, сонымен қатар банкомат арқылы да төлеуге болады.
Салық және салық салу жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты, олар бір-
бірінсіз әрекет ете алмайды. 2007 жылдан бастап салық жүйесінде көптеген
өзгерістер болды. Қосылған құнға салынатын салық пайызы төмендеп, 14 пайыз
болса, жеке табыс салығы 10 пайыз болды.

*Дерек көзі: 17, 9-б. Экономика негіздері №6(30) 2008.Салық жүйесі.
А.Аманқалиева.

Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтардың мынандай негізгі қызметтері бар:
1) фискалдық;
2) реттеушілік;
3) бақылаушылық.
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл
қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер –
салықтар.
Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзі ұлғайған сайын,
салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтың
экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар,
одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша
өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жасауы қажет.
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол - реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның
ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері.
Салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай,
сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру,
шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет. Әрине
салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа да
экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы керек.
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс жоғары
деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне деген ынтасын
жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде тұжырымдалып,
дәлелденген. Мысалы, табыс салығын салғанда, салық ставкасының деңгейі 35-
40 пайыздан аспауы қажет. 8, 7-б.
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген
ғалымдардың тұжырымдары мынаны дәлелдейді:
1) егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 пайызынан асып
кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына әкеліп соқтырады;
2) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 пайыз аралығында болса
онда жай ұдайы өндіріске әкеледі.
3) егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 пайыз аралығында
болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығының қазіргі
кездегі ставкасы 17,5 пайыз болып отыр, 2011жылдың бірінші қаңтарынан
бастап 15 пайыз ставкасына төмендету көзделуде.
Шаруашылық субъектілер мен халықтар табысының бір бөлігін мемлекеттің
орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың ұдайы өндірістегі
қызметін көрсетеді.
Салықтардың келесі негізгі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни
салықтық бақылау.
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет
етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қимылына бақылау іс
жүзінде жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары
қарастырылады. Салықтық бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті
қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен
алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп отыруы қамтамасыз етіледі.
Салық механизмі және салық салу қағидалары келесідей сипатқа иеленеді:
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының
негізгі бағыты – салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне
мүмкіншілік беретін салық механизімін іске асыру.
Салық салудың әдістері мен жолдары, салық салудың негізгі қағидалары,
салық салуды ұйымдастыру салық механизміне жатады.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер
болады. Сол сияқты салық механизмі де белгілі бір салық элементтерінен
тұрады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады:
• субъект;
• объект;
• салық көзі;
• Салық ставкасы;
• салық өлшем бірлігі;
• салық оклады;
• салық жеңілдіктері;
• Салық төлеу мерзімі мен тәртібі;
• салық төлеушінің және салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері;
• салық төлеуін бақылау;
• салықтық жазалау шаралары.
Осы элементтерге жеке-жеке тоқталатын болсақ:
Салық төлеуші – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі заңды міндеті бар тұлға. 8, 9-б.
Қазақстанда салық төлеушілер:
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы
жоқ адамдар болып жіктеледі.
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын
табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және тағы да басқа
көптеген тауарлық-материалдық игіліктер.
Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық
жиынтық табыс пен шегерімдердің айырмасы ретінде анықталады.
Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Ставкалар тұрақты немесе пайыз нысанында белгіленеді.
Пайыздық салық ставкасы прогрессивтік, регрессивтік және
пропорционалдық болып бөлінеді.
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес
ұлғайып отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың
мөлшеріне байланыссыз тұрақты пайызбен тағайындалады.
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің өсуіне
қарай салық ставкасының төмендеуі.
Тұрақты салық ставкасы салық объектісінің көлемінен тәуелсіз бірыңғай
сома түрінде белгіленеді.
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем
бірлігі.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төлейтін
салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден толық босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан толық
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеуші шегерімдерді жылдық жиынтық табыс алумен байланысты
шығыстарды растайтын құжаттары болған кезде жүргізеді.
Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
бюджетке төлену уақыты. 8, 10-б.
Салық төлеу тәртібі белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен
бюджетке қандай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезіндегі белгілі
бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеушілердің құқығы:
1) қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы, салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі
органдарынан ақпарат алу;
2) салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны өзі,
не өз өкілі арқылы білдіру;
3) салық бақылауы нәтижелерін алу;
4) салық бақылау нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына
түсіндірме табыс ету;
5) жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп
айырысудың жай-күйі туралы көшірме алу;
6) Cалық Кодексінде және Қазақстан Респупликасының басқа да заң актілерінде
белгіленген тәртіппен салықтық тексеру актілері бойынша хабарламаға және
салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне шағым жасау;
7) салық құпиясының сақталуын талап ету;
8) салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу. 8, 10-б.
Салық төлеушінің міндеттері:
1) салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
2) салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою
туралы заңды талаптарын орындау, сондай-ақ қызметтік міндеттерін атқаруы
кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамау;
3) нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық
салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті
тексеруіне жол беру;
4) салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіппен табыс ету;
5) сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде
тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау –касса
машиналарын міндетті түрде пайдалана және тұтынушының қолына бақылау чегін
бере отырып жүргізу. 8, 11-б.
Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын, мемлекетке
түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді есептеу дұрыстығын және
олардың уақытылы төлену мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғаларды
тексеру. Салықты төлеуді басқаруды тек қана салық қызметі органдары жүзеге
асырады.
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады.
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі салық ісін мынадай қағидаларға
негізделіп жүргізілуін талап етеді:
➢ міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық
және белгіленген мерзімде орындауы тиіс;
➢ нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке
төленетін төлемдер мен салықтар нақты болуы тиіс;
➢ әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болады, жеке түрдегі жеңілдік жасауға
рұқсат етілмейді;
➢ біртұтастылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасы аумағында
жалпыға бірдей салық жүйесі қолданылады;
➢ жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық
кесімдер ресми басылымдарда жарық көреді. 8, 11-б.
Салық ісін тиімді ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгілі топтарға бөліп
жіктейміз:
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай;
3) салық салу органына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай;
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады:
✓ корпорациялық табыс салығы;
✓ жеке табыс салығы;
✓ жер салығы;
✓ көлік құралдарына салынатын салық және т.б.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
ала салық енгізгендіктен, іс жүзінде оны бюджетке сатушы аударады. Жанама
салықтарға мыналар жатады:
✓ қосылған құнға салынатын салық;
✓ акциздер;
Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай салықтар жалпы және
арнайы болып жіктеледі.
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, жалпы мақсатта жұмсалады. Оған
корпорациялық табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық жатады.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты
шараларға жұмсалады. Мысалы, көлік құралдарына салынатын салық жол қорын
құруға жұмсалады. 8, 12-б.
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және
жергілікті болып бөлінсе, экономикалық белгісіне қарай табысқа салынатын
салық және тұтынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын жылдың объектісінен түсетін табысынан алынады.
Олардың санатына мына салықтар кіреді: табыс салығы, пайдаға салынатын
салық.
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын
төлеген кезде төлейді. Оған қосылған құнға салынатын салық пен акциздер
жатады.
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы және
дербес болып бөлінеді.
Нақтылы салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы
белгісіне қарай салынады. Оған жер салығы, мүлік салығы жатады.
Дербес салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінен алатын
табыс мөлшеріне байланысты салынады. Оған корпорациялық табыс салығы, жеке
табыс салығы жатады. 8, 12-б.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны басқару келесідей
сипатталады:
Салық жүйесін мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қаржы
қатынастары және осы қатынасты анықтайтын салықтар, салық механизмі яғни,
салық салу әдістері мен тәсілдері, жолдары, салық заңдары мен салыққа
қатысты кесімдердің, салық қызметі органдарының жиынтығы құрайды.
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
болумен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын бес кезеңге бөліп қарастыруға болады:
1- кезең (1992-1995 жж.) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық кезеңінің
өңделуі және іске қосылуы;
2 – кезең (1996-1998 жж.) – нарықтық экономика талаптарына сай келетін
салық жүйесін құруды аяқтау;
3 – кезең (1998-2000 жж.) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі
жетілдіру;
4 – кезең (2001-2002 жж.) – Салық Кодексі қабылданып, іске қосылды. 8, 13-
б.
5-кезең (2009 жылдың 1-қаңтарынан қазіргі уақытқа дейін).
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін
құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады. Бұл еліміздің экономикасын
реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде елде
көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген құбылыстар,
атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы, шаруашылық жүргізуші
субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың құқықтық негізде
жүргізілуі сияқты құбылыстар іске аса бастады.
Осы заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 42 салық түрі
қызмет етті және олар 3 топқа бөлінді:
• жалпы мемлекеттік салықтар – 10 түрі;
• міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар – 11 түрі;
• жергілікті салықтар мен алымдардың 18 түрі.
Бұл салықтардың негізін табыс салығы, пайдаға салынатын салық , қосылған
құнға салынатын салық, акциз салығы, жер салығы және тағы да басқа салықтар
құрады. 8, 14-б.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері де болды. Атап айтқанда,
басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған ғылыми және
практикалық әдіс-тәсілдерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің көптігі,
халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы, айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдіктердің көптігі. Осыдан келіп
еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттілігі туындады. Қазақстан
Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың
концепциясын қабылдады.
Аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі кезең болып Қазақстан
Республикасы Президентінің 1995 жылдың 24 сәуірінде қабылдаған “Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар Жарлығы
табылады. Ол 1995 жылдың 1 шілдесінен бастап іске қосылды, нәтижесінде
бұрын қызмет еткен 42 салық түрінің орнына 11 салықтар мен алымдар қызмет
ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша еліміздің салық жүйесі нарықтық
қатынастар талабына біршама бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше
жақындатылды.
1999 жылы салық жүйесі бес рет күрделі өзгерістерге ұшырады. Осыған
орай 2000 жылы 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасында 17 түрлі
салықтар мен алымдар қызмет етті. 8, 15-б.
Төртінші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымында Салық Кодексі
қабылданып, 2002 жылдың қаңтарынан бастап іске қосылды. Салық Кодексінде
Қазақстан Республикасында міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13
алым, 9 төлем түрлері қызмет етті.
Жаңа Салық Кодексі 2009 жылдың 1 қаңтарында қабылданып, Қазақстан
Республикасында мынадай 13 салық түрлері енгізілді:
1) корпорациялық табыс салығы;
2) жеке табыс салығы;
3) қосылған құн салығы;
4) акциздер;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салықтары;
6) әлеуметтік салық;
7) жер салығы;
8) көлік құралы салығы;
9) мүлік салығы;
10) ойын бизнес салығы;
11) тіркелген салық;
12) экспортқа рента салығы;
13) бірыңғай рента салығы.
Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы
Конститутциясы бойынша Президентке, Парламентке, Үкіметке, Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігіне жүктеледі.
Салық қызметі органы Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік
жоспарлау мнистрлігінен, Салық Басқармасынан және облыс, Астана, Алматы
қалалары, аудандар мен қалалар бойынша салық басқармаларынан тұрады.
Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігінің салық басқармасы
салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық әрі
уақытылы түсуіне мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ететін және салық қызметі
органдарын басқаратын орталық атқарушы орган болып табылады. Салық қызметі
органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің
толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық және дер кезінде
аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салық
міндеттемелерінің орындалуына салық бақылауын жүзеге асыру жөніндегі
міндеттер жүктеледі. Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі
органдарына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы
органдарға жатпайды. 8, 16-б.
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге
асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік
органның бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары бар:
❖ Салық Кодексіне сәйкес кесімдік-құқықтық актілерді жасау және бекіту;
❖ өз өкілеттігі ауқымында салық міндеттемелерінің туындауы, атқарылуы
және тоқтатылуына байланысты түсініктеме беру;
❖ салықтық бақылауды жүргізу;
❖ Қазақстан Республикасы заңнамасында бекітілген талаптарды сабақтай
отырып салық төлеушінің салық міндеттемесімен байланысты ақша
қаражаттарының құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарды, есептерді,
сметаларды, қолма-қол ақшаны, бағалы қағаздарды, есеп айырысуларды,
декларацияларды және өзге де құжаттарды тексеру;
❖ салық төлеушіден есептелген және төленген салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы , жинақтаушы зейнетақы
қорына жасалатын міндетті зейнетақы жарналары туралы құжаттарды талап
ету;
❖ салықтық тексеру барысында салық заңдылықтарын бұзушылықтарды
растайтын құжаттарды тәркілеу;
❖ Қазақстан Республикасы Үкіметі бекіткен тізбе бойынша салық
төлеушіден электрондық құжаттарды алу;
❖ банктерден және банктік операциялардың жекелеген түлерін жүзеге
асыратын ұйымдардан салық төлеушінің банк шоттарының нөмірін, ондағы
ақша қозғалысы мен қалдық туралы мәліметтер алу . 8, 17-б.
Салық қызметі органдарының міндеттері:
❖ салық төлеушінің құқықтарын сақтау;
❖ мемлекет мүддесін қорғау;
❖ салық төлеушілердің салық міндеттемелерін дұрыс орындауын және
жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарын толық әрі
уақытылы аударуын бақылау;
❖ салық төлеушілердің , салық салу объектілерінің және төленетін басқа
да міндетті төлемдердің есебін жүргізу;
❖ салық тексерулерін нұсқама бойынша жүргізу;
❖ салық құпиясын сақтау;
❖ салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге әкімшілік шараларын
қолдану;
❖ мемлекет меншігіне айналған мүліктерді есепке алу, сақтау, бағалау,
өткізу және оны өткузуден түскен түсімнің бюджетке толық әрі уақытылы
түсуін бақылау. 8, 17-б.
Салық салу ісін ұйымдастыруда және іске асыруда негізгі жұмысты аудан
бойынша салық комитеттері жүргізеді десек артық болмайды.
Алматы қаласы Бостандық ауданы бойынша Салық Басқармасынан өндірістік
практика өту барысында Салық Басқармасының келесідей бөлімдерімен
таныстым:
1)тіркеу бөлімі;
2)заңды тұлғалардың есеп қисабын өңдеу бөлімі;
3)жеке тұлғалардың есеп-қисабын қабылдау бөлімі;
4)салық төлеушілермен жұмыс жасау бөлімі;
5)заң бөлімі;
6)заңды тұлғалардың аудит бөлімі;
7) жеке тұлғалардың аудит бөлімі;
8) жанама салық бөлімі;
9) өндірістік емес төлемдер бөлімі;
10) өндіріп алу бөлімі;
11) ақпараттық технология бөлімі;
12) талдау, есептеу жене есептемелер бөлімі;
13) ұйымдастыру және адамдық ресурстар бөлімі.
Енді әрбір бөлімнің негізгі қызметтерін қысқаша көрсетсек, ол
төмендегідей сипатқа иеленеді:
1) тіркеу бөлімінің атқаратын негізгі қызметі:
• салық төлеушілерді тіркеу, тіркеуден шығару;
• контрольді кассалық машиналарды тіркеу және тіркеуден шығару;
• ҚҚС тіркеу және тіркеуден шығару;
• салық төлеушілерді тіркеп СТТН беру, жеке кәсіпкер емес деген
анықтама ұсыну, фискалды жады бар бақ ылау касса машинасын тіркеу;
• жеке кәсіпкерлерді тіркеу және тіркеуден шығару, жеке кәсіпкер
куәлігін беру;
• қосылған құн салығы бойынша тіркеп, тіркеуден шығару сияқты
жұмыстар орындалады.
Барлық жұмыстар ИНИС бағдарламасы арқылы жасалады.
2) заңды тұлғалардың есеп - қисабын қабылдау және өңдеу бөлімінің
негізгі қызметтері:
• заңды тұлғалардың есеп қисабын қабылдап және өңдеп, кеңес беру;
• заңды тұлғалардың есеп қисабын отырғызу, хабарлама тарату, заң
бұзушылықтарды анықтап, кодекс бойынша хаттама толтырып, әкімшілік
жазаға тарту, қателесіп түскен салық есеп - қисабын жіберу;
• жалпы салық есеп - қисаптарын электронды түрде немесе почта
арқылы қабылдау;
Электронды тапсыру дегеніміз –салық төлеушінің есептіліктерін
электронды түрде криптокілт арқылы тапсыруы.
3) жеке тұлғалардың есеп – қисабын қабылдау бөлімінің негізгі
міндеттері:
• жеке тұлғалардың есеп – қисабын қабылдап, өңдеп, оларға кеңес беру;
• жеке тұлғалардың есеп – қисабын отырғызу, хабарлама тарату, заң
бұзушылықтарды анықтап, кодекс негізінде хаттама толтыру;
• жалпы есеп – қисаптарын электронды немесе почта арқылы қабылдап,
отырғызу;
• салық төлеушілерге салық есептіліктерін электронды түрде тапсыруы
үшін кілтке өтініш қабылдап, криптокілттерді ұсыну;
• салық төлеушілерге жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті,
патентті беру.
4) салық төлеушілермен жұмыс істеу бөлімінің негізгі қызметі:
• салық төлеушілердің есебін жүргізу;
• салық төлеушілерге тіркеу номерін беру;
• салық төлеушілерге салық заңнамаларын түсіндіру;
• есеп құжаттарын, декларацияларды қабылдау, олардың дұрыс жасалғанын
камералдық тексеру;
5) заңды тұлғалардың аудит бөлімінің негізгі қызметі:
• құжаттық тексерулер жүргізу;
• кәсіпорындардың жабылуына байланысты тексеру жүргізу;
• салық басқармасына түскен арыздарды, өтініштерді тексеру;
• хронометраждық зерттеу жүргізу;
6)жеке тұлғалардың аудит бөлімінің негізгі қызметтері:
• құжаттық тексерулер жүргізу;
• салық басқармасына түскен арыздарды, өтініштерді тексеру;
• хронометраждық зерттеу жүргізу арқылы патент құнының дұрыстығын
тексеру.
7) салықтарды мәжбүрлеп өндіру бөлімінің негізгі қызметтері:
• салық төлеушілердің бюджетке төленбеген қарыздарын анықтау, талдау;
• салық төлеушінің есеп шотынан салықты өндіріп алу туралы үкім шығару;
• салықтан қарызы бар салық төлеушілердің банктегі шоттарын тексеру;
• салық төлеушілердің мүліктерін тәркілеу;
• аукцион ұйымдастырып тәркіленген мүлікті сатып, бюджетке салықты
түсіру;
• жекелеген салық төлеушілерде фискалдық жады бар бақылау-касса
аппараттардың бар-жоғын, дұрыс жұмыс жасауын тексеру.
8) заң бөлімінің негізгі қызметтері:
• Салық Басқармасын Заңдармен, нұсқаулықтармен, өзге де заңнамалық
кесімдермен қамтамасыз ету;
• соттарда, құқық қорғау органдарында Салық Басқармасының мүддесін
қорғау.
9) ұйымдастыружәне адамдық ресурстар бөлімі. Ол 3 бөлімшеге бөлінеді:
• ұйымдастыру және құжатайналым бөлімшесі;
• адамдық ресурстар мен кадр бөлімшесі;
• канцелярия.
Ұйымдастыру және адамдық ресурстар бөлімінің негізгі қызметтері:
• Басқарманың жұмыс тәртіптері қадағаланып және құжаттардың мезгілмен
орындалуын қадағалау;
• Басқармадағы барлық шаралар ұйымдастырылады;
• адамдық ресурстар мен кадр бөлімшесінде Басқармадағы мамандардың
құжаттарын реттеу және олардың еңбекақыларын есептеу;
• Салық Басқармасының іс жоспарын жасау және оны іске асыру;
• 2-H есебін жинақтап, жасау;
• жоғарғы органдарға мәліметтер беру;
• мәліметтер алмасу.
10) ақпараттық технология бөлімінің негізгі қызметтері:
• бюджетке түскен салықтардың есебін жүргізу;
• салық төлеушілердің жеке шотын ашу және жүргізу;
• 1-H есебін жинақтап, жасау;
• болжама мәліметтердің орындалу есебін тұрақты жүргізу.
11) жанама салықтар бөлімінің негізгі міндеттері:
• жанама салықтарға тексеру жүргізу;
• импортталған, экспортталған тауарларды реттеу;
• мәліметтерді топтастырып, бағдарламаға енгізу.
12) талдау, есептеу және есептемелер бөлімі келесідей қызметтерді атқарады:
• салықтық төлемдердің уақытылы және толығымен түсуі;
• салықтық міндеттемелердің дұрыс орындалуы;
• реестрларды қабылдау;
• 1 –Н есебін жасау.
13) өндірістік емес төлемдер бөлімінің негізгі міндеттері:
• 1-Н есебін жасауға қатысу;
• салықтық төлемдерді қабылдау;
• мәліметтер алмасу;
• кеңес беру.

1.2 Қазақстан Республикасындағы шағын бизнестің қалыптасу ерекшеліктері

Бүгінгі күні шағын бизнесті дамыту үшін мемлекет тарапынан түрлі жаңа
қадамдар жасалынуда. Шағын бизнестің жоғары деңгейде қызмет етуін
ұйымдастыру үшін конструктивтік бизнес-идея, тиімді басқару және қаржының
жеткілікті болуы шартты жағдай.
Шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын қолданбай еліміздің
экономикасын жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін
емес. Соның бірі –шағын бизнестің дамуы болып табылады. Шағын бизнес ел
экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын
шектеуде және бәсекелестікті дамытуда, тауар және қызмет сұраныстарын
қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздық
мәселесін шешуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын бизнес шешуші
фактор ретінде маңызды роль атқарады. 19, 224-б.
Шағын бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптаса бастауы мен дамуы
нарық реформаларының басталуына тұспа-тұс келуімен және тауарлы нарықтың,
кәсіпкерлік іс-әрекеттің кең ауқымға құлаш жаюымен байланыстыруға болады.
Әрине мемлекетіміздің тәуелсіздікке қол жеткізуі, шағын бизнестің кең
дамыған құрылымын құру арқылы нарық экономикасына бет бұруының өзі елде
кәсіпкерлік пен шағын бизнеспен айналысуға міндет еді. Бастапқы кезең
ретінде көрінген мұндай бизнес 1995-1996-шы жылдары делдалдық қызмет
ретінде жүзеге асты. Кейіннен Қазақстанда кәсіпкерліктің қалыптасуы
кооператив түрінде көрініс тапты. Оған негіз болған 1988 жылғы “кооперация
туралы” заң экономиканың мемлекеттік және ұжымшарлық кооперативтік
секторлардың тең құқықтық әрекет етуін қамтамасыз етуге бағытталды.
1994 жылғы 10 маусымда қабылданған Қазақстан Республика кәсіпкерлікті
қолдау мен дамытудың 1994-1996 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
осы саланы дамыту жөніндегі алғашқы ресми құжат еді. Бағдарламаның басты
мақсаты- экономиканың қуатты жеке секторын, жеке кәсіпкерліктің, әсіресе,
шағын кәсіпкерліктің, жетік инфркақұрылымын қалыптастыруға қолайлы
құқықтық, әлеуметтік-экономикалық қаржы және ұйымдық жағдайлар жасау болды.
Бұдан

кейін келесі 1995 жылғы 20 маусымда шағын бизнес
орталықтарының Республикалық желісін құру мен дамыту бағдарламасы
қабылданды. Бағдарламаның басты мақсаты шағын бизнестің кең дамыған
құрылымын құру арқылы шағын өндіріс кәсіпорындарына қолайлы жағдай жасау.
Шағын кәсіпкерлік пен бизнесті мемлекеттік қолдау қажеттілігі 1992 жылдың
4 шілдесіндегі “Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы” Қазақстан
Республикасы Заңында атап өтілді. 1992-1996 жылдар аралығында шағын
кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы дайындалды.
Бұл құжаттардың мазмұнын талдау барысында республикамыздағы кәсіпкерліктің
қалыптасу үрдісіне әсер ететін көптеген мәселелерді анықтады. Сонымен
бірге, сын көзбен қарағанда, кейбір кемшіліктердің бар екенін жасыруға
болмайды. Мысалы, шағын кәсіпкерлік пен бизнесті қолдау шараларын жүзеге
асыруды ресурстармен (қаржы, материалдық, еңбек және тағы да басқа)
қамтамасыз етуді негіздеудің жоқтығы, нақтылықтың болмауы, шаралардың
аяқталуына байланысты нәтижелер (табыстың ұлғаюы, жұмыссыздықтың азаюы,
халықтың әл-ауқатының жақсаруы) шамасының көрсетілмеуі- экономиканың макро
және микро деңгейінде елеулі жетістіктерге жетуге мүмкіндік бермеді. Әйтсе
де, аталған бағдарламалар, жоғарыдағы кемшіліктерге қарамастан, елімізде
шағын бизнесті қалыптастыру мен дамытудың негізін қалау үшін батыл қадамдар
жасауға мүмкіндік туғызды деуге болады. Заң шығарушы және атқарушы органдар
шағын кәсіпкерлік пен бизнесті дамытуда жаңарту проблемаларына көп көңіл
бөлді.Мұның бәрі Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде, бірқатар
заң актілерінде және тағы басқа экономикалық реформаларды тереңдету
құжаттарында бейнеленді. Осы жылдар аралығында шағын кәсіпкерлік пен
бизнесті қаржы-экономикалық және ақпараттық қолдау салаларында және оның
инфрақұрылымында оңтайлы өзгерістерге қол жеткізілді. Қысқа мерзім
аралығында бірқатар заң және нормативтік актілер қабылданды: 1997 жылдың 19
маусымында “Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” Заңда шағын
кәсіпкерлік нысандарына жыл бойына орта есеппен жұмыскерлер саны 50 адамнан
аспайтын заңды тұлға немесе заңды тіркелмеген жеке тұлға жататындығы
белгіленген. Қазақстанда шағын кәсіпкерлік субъектілері құқықтық –ұйымдық
нысанда беске бөлінеді:
➢ толық серіктестік;
➢ командит серіктестігі;
➢ жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
➢ қосымша жауапкершілікті серіктестік;
➢ өндіріс кооперативі. 19, 225-б.
Шағын кәсіпкерлік пен бизнесті басқару ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шағын және орта бизнес субъектілеріне салық салудың негіздері
Шағын бизнеске салық салу режимі
Кәсіпкерлік кызметтің түрлері,классификациясы, мемлекеттік реттелуі Қазақстан Республикасында құрылуы
Арнаулы салық режимдерін қолдану ерекшеліктері туралы
Салық режимі
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және лицензиялау
Кәсіпкерлік қызметті жетілдірудегі салық режимінің маңызын ашып көрсету және тиімді жүйесін ұсыну
Шағын бизнес субъектілеріне салық салу тәртібі
Шағын бизнес субъектілерінің қызметіне салық салу
Арнаулы салық режимдері туралы
Пәндер